Notatki - Międzynarodowe stosunki gospodarcze

Społeczny podział pracy – polega na podziale pracy między członkami danego społeczeństwa.
Międzynarodowy podział pracy – jest kategorią historyczna, która wykształciła się ze społecznego podziału pracy. Jego gwałtowny rozwój nastąpił w okresie Wielkiej Rewolucji Naukowo-technicznej na przełomie XVIII i XIX wieku.
Międzynarodowy podział pracy - pojawia się wtedy, gdy jego uczestnicy znajdują się w więcej niż jednym kraju rozwijają produkcję pod kątem obrotu międzynarodowego.
Międzynarodowy podział pracy – pojawia się wtedy, gdy powiązania doraźne między krajami zamieniają się w powiązania trwałe, a wymiana nadwyżek zostaje zastąpiona wymianą wyrobów, będących przedmiotem specjalizacji.
Międzynarodowy podział pracy – ma charakter strukturalny tzn. jest wynikiem różnic w strukturach gospodarczych krajów i służy ich dopasowaniu.
Podmioty międzynarodowego podziału pracy to kraje, które wpływają na swoje zaangażowanie poprzez zagraniczną politykę ekonomiczną.
Czynniki wpływające na udział danego kraju w międzynarodowym podziale pracy (gospodarkę międzynarodową)
1. Czynniki strukturalne (długookresowe) – wiążą się z zaopatrzeniem krajów w czynniki wytwórcze (zasoby naturalne, siła robocza, kapitał). Rola zasobów naturalnych i siły roboczej maleje ze względu na postęp techniczny i możliwości migracji ludności. Rośnie natomiast znaczenie kapitału, ponieważ odpowiada on za kreowanie postępu technicznego
2. Czynniki techniczne sprawiły (długookresowe) – technologia jest siła napędową międzynarodowego podziału pracy, nie jest ona jednak możliwa do wytworzenia bez odpowiednich zasobów kapitałowych. Postęp techniczny jest efektem ubocznym działalności produkcyjnej. Obecnie wyznacza nowe dziedziny działalności gospodarczej.
B + E – program badań i rozwoju. W Polsce na ten program przeznacza się ok. 0,001 PKB. Dla porównania Japonia przeznacza na ten cel ok. 0,03 PKB.
Strategia lizbońska – wprowadza konieczność stosowania większych nakładów na badania w krajach UE w celu wyrównania poziomu gospodarczego krajów członkowskich z USA i Japonią.
3. Czynniki instytucjonalne (długo- i krótkookresowe) – to: polityka gospodarcza, ustrój polityczny, oraz traktaty i umowy międzynarodowe.
Demokratyczne – sprzyja im wymiana zagraniczna
Kraje Nie demokratyczne – nie sprzyja im wymiana
Traktaty i umowy międzynarodowe – określają udział w międzynarodowym podziale pracy
Ugrupowania integracyjne:
 UE – Unia Europejska
 CEFTA – Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu
 EFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego handlu
 NAFTA
 OPEC – Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową
Organizacje międzynarodowe:
 ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych
 WTO – Światowa Organizacja Handlu
 BŚ – Bank Światowy
 CBO i R
 OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
 MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy
 CNCTAD
4. Czynniki koniunkturalne (krótkookresowe) – związane z popytem i podażą. W okresie dobrej koniunktury popyt rośnie, kraje decydują się na wymianę, znoszą bariery, w okresie złej koniunktury popyt spada, kraje zamykają się na wymianę zagraniczną, wprowadzają bariery.
Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych - wzajemne dopasowanie struktur w obrębie dwóch lub większej liczby krajów.
Międzynarodowy podział pracy jest skutkiem oraz przyczyną międzynarodowej komplementarności struktur pracy.
Dwa typy komplementarności:
1. Typ międzygałęziowy – polega na wymianie wyrobów gotowych pochodzących z różnych dziedzin (branż), łączy kraje o różnym poziomie rozwoju gospodarczego
2. Typ wewnątrz gałęziowy - polega na wymianie wyrobów pochodzących z tej samej branży, łączy kraje o zbliżonym poziomie gospodarczym.
 Poziomy – wymiana wyrobów gotowych z tej samej branży
 Pionowy – wymiana części zespołów i podzespołów składających się na jeden wyrób
Metody zwiększenia międzynarodowej komplementarności struktury gospodarczej:
1. Międzynarodowa specjalizacja produkcji
Kraje organizują asortyment produkowanych wyrobów w celu zwiększenia liczby produkowanych wyrobów oraz w celu efektywności działalności
2. Międzynarodowa kooperacja produkcji
Ustalona z partnerami międzynarodowej produkcji
3. Produkcja na wielką skale
Związana jest z faktem, iż niektóre procesy produkcyjne wymagają odpowiedniej ilości wyrobów w celu osiągnięcia optimum, pod względem technicznym oraz ekonomicznym
4. Produkcja wielkoseryjna
Przedsiębiorstwo zwiększa swoje produkcje wyrobów w celu nałożenia kosztów stałych na większą liczbę produkowanych wyrobów, co powoduje spadek jednostkowych kosztów produkcji
Gospodarka światowa to zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy.
Wg. kryterium funkcjonalnego - gospodarka światowa to historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów, o różnych poziomach rozwoju gospodarczo-społecznego, włączając je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.
Wg. kryterium instytucjonalnego – gospodarka światowa to zbiorowość różnych organizmów i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych, jak i na szczeblu międzynarodowym (regionalnym, podregionalnym, globalnym) bezpośrednio lub pośrednio zajmujących się działalnością gospodarczą oraz powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sieć MSE.
Powstanie gospodarki światowej i jej rozwój jest konsekwencją zwiększania skali międzynarodowego podziału pracy, trwale uzależniającego od siebie kraje uczestniczące w tym podziale.
Do podstawowych przedmiotów gospodarki światowej zalicza się najczęściej siłę roboczą, kapitał i wiedzę techniczną.
Do najważniejszych powiązań ekonomicznych zaliczamy :
 handlowe,
 produkcyjne,
 inwestycyjne,
 techniczne,
 walutowo-finansowe,
 instytucjonalne.
Tradycyjny międzynarodowy podział pracy
Tradycyjny międzynarodowy podział pracy to typ powiązań jaki wytworzył się w okresie upowszechnienia produkcji maszynowej i wprowadzenia nowoczesnych środków transportu. Wykształcił się w XVIII w. i funkcjonował do I wojny światowej.
Cechy TMPP:
- podział świata na kraje rozwinięte – przemysłowe (Europa Zachodnia: Francja, Anglia, Niemcy, Włochy) i kraje rolniczo-surowcowe
- system kolonialny
- specjalizacja międzygałęziowa ( jedne kraje rozwijają gałęzie gospodarki narodowej a inne kraje rozwijają zupełnie różne działy gospodarki narodowej)
- migracje ludności (1. w krajach przemysłowych: ze wsi do miast; 2. z kolonii do mocarstw kolonialnych; 3. z mocarstw kolonialnych do kolonii)
- polityka kolonialna umacniająca wpływy państw rozwiniętych
Przyczyny rozpadu TMPP:
- skutki I i II wojny światowej (zniszczenia Europy i nowa rola USA)
- rozpad systemu kolonialnego, emancypacja nowych krajów
- nowy podział świata, rywalizacja dwóch bloków polityczno-gospodarczych
- postęp technologiczny
Współczesny międzynarodowy podział pracy
Współczesny międzynarodowy podział pracy to system trwałych powiązań ekonomicznych, włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów w procesy produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. Zasięg i intensywność tych powiązań ewoluują wraz z postępem technicznym.
Cechy charakterystyczne WMPP:
- inne proporcje podziału produkcji światowej (kraje rozwinięte ponad 50% produkcji i ponad 70% eksportu)
- zmiany jakościowe: struktura handlu międzynarodowego, nowe formuły współpracy gospodarczej, nowe podmioty
- kryzysy globalne: energetyczny z lat 70-tych, zadłużeniowy
- problemy globalne: zanieczyszczenia, bezpieczeństwo, głód
- przemiany polityczne, upadek ZSRR i bloku wschodniego, „nowa socjaldemokracja” końca lat 90-tych
- zmiana charakteru specjalizacji – specjalizacja wewnątrz gałęziowa (daje szanse, jednakowe możliwości rozwoju państwom uczestniczącym.) Wszystkie kraje rozwijają te same gałęzie produkcji
- procesy integracyjne
Międzynarodowy podział pracy
Zjawisko historyczne, stanowiące szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych. Pojawiła się specjalizacja. Wykształcił się on w następstwie społecznego podziału pracy mającego początkowo charakter lokalny. Głównym podmiotem międzynarodowego podziału pracy jest państwo. Może ono uczestniczyć w tym podziale, oddziałując na nie za pomocą zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej. Typu:
a) międzygałęziowego- wykształcił się w gospodarce tradycyjnej, zależał od warunków naturalnych, wymiana towarów gotowych pochodzących z różnych gałęzi, wymiana kraj słaby -> rozwinięty-brak równowagi partnerów
b) wewnątrzgałęziowego- obydwa kraje mogą produkować ten sam produkt, wymiana podzespołów pochodzących z tej samej branży, partnerzy na zbliżonym poziomie rozwoju
Formy i bariery przepływów międzynarodowych
Do podstawowych form wymiany gospodarczej zaliczamy:
 wymianę rzeczową,
 wymianę finansową.
Wymiana rzeczowa to przede wszystkim wymiana:
 produktów naturalnych - ich transport i eksport,
 ludności – międzynarodowa migracja ludności – jej przenoszenie się przez granice narodowe na dłuższe okresy,
 energii,
 informacji.
Drugą formą wymiany gospodarczej jest pieniądz. Pieniądz posiada wartość, a jako towar specyficzny posiada także wartość użyteczną. Pieniądz spełnia określone funkcje:
- jest miernikiem wartości- w pieniądzu wyraża się wartość i ceny różnych towarów,
- jest środkiem płatniczym – uwalnia nas od zobowiązań,
- jest środkiem cyrkulacji – umożliwia zawieranie transakcji P-T-P,
- jest środkiem tezauryzacji – środek do gromadzenia pieniędzy,
- pieniądz światowy.
Międzynarodowy handel usługami
Usługi najczęściej definiuje się jako świadczenie społeczne użytecznych czynności, niezwiązanych bezpośrednio z wytwarzaniem dóbr rzeczowych. Czynności te tworzą nowe wartości użytkowe, jednak nie mają one formy materialnej. Duża część usług jest świadczona na rzecz podmiotów z własnego kraju, jednak od wielu lat coraz większa liczba usług weszła do obrotów międzynarodowego, stając się źródłem wpływów dewizowych. Usługi są w dzisiejszych czasach przedmiotem transakcji kupna – sprzedaży, tak samo jak dobra rzeczowe, stając się również towarami. W latach dziewięćdziesiątych usługi stanowiły bardzo różnorodną wewnętrzną grupę. Zaliczało się do nich ponad pięćdziesiąt różnych, bardzo często nieporównywalnych, rodzajów usług, począwszy od transportowych i turystycznych, a skończywszy na bankowych i pocztowo-telekomunikacyjnych.
Cechy specyficzne usług:
 niedotykalność i niewidoczność,
 jednoczesność aktu produkcji oraz aktu konsumpcji,
 brak możliwości składowania i transportu,
 duże i ciągle rosnące znaczenie tzw. kapitału ludzkiego oraz mniejsze i raczej malejące znaczenie kapitału rzeczowego przy wytwarzaniu i świadczeniu usług.
Podział usług:
1. Usługi w wąskim znaczeniu, określane jako usługi czyste:
 transportowe, a ściślej transport morski, kolejowy, samochodowy, żeglugę śródlądową, oraz transport przemysłowy, a zwłaszcza rurociągowy i sieciowy,
 ubezpieczeniowe, brokerskie i bankowe,
 handlowych, reklamowych i technicznych.
2. Usługi w szerokim znaczeniu, określone często mianem usług niewidocznych.
Usługi w szerokim znaczeniu niewidoczne są sumą wartości usług czystych oraz usług faktycznie mało widocznych. Chodzi tu przede wszystkim o sumę usług czynników produkcji, czyli usług:
 siły roboczej, za które wynagrodzeniem są stawki płacy dla pracowników przebywających poza granicami dłużej niż rok,
 kapitału, a więc kredytów i pożyczek, inwestycji pośrednich oraz inwestycji bezpośrednich, za które wynagrodzeniem są odpowiednio odsetki, dywidendy oraz zyski,
 wiedzy technicznej sensu stricto, a więc dochody z tytułu własności praw autorskich, patentów, licencji i know-how,
 transferów i oficjalnych transakcji rządowych.
Podział handlu międzynarodowego usługami (wg Braussa):
 bez migracji usługodawcy i usługobiorcy oraz bez migracji innych czynników produkcji np. transakcje dotyczące usług ubezpieczeniowych czy reasekuracyjnych ,
 wymagający migracji czynników produkcji, jednakże bez migracji usługobiorcy np. import usług budowlanych czy leczniczych,
 związany z migracją usługobiorcy do usługodawcy np. świadczenie usług hotelarskich na rzecz turystów zagranicznych,
 wymagający migracji zarówno czynników produkcji, w tym usługodawców jaki i usługobiorców np. różnego rodzaje transakcje realizowane na terenie krajów trzecich.
Przyczyny wzrostu znaczenia usług w handlu międzynarodowym:
1. Wzrost zamożności społeczeństw co stworzyło zapotrzebowanie na usługi wykonywane dotychczas w obrębie gospodarstw domowych
2. Rozwój handlu towarami, który pociągnął za sobą rozwój usług uzupełniających
3. Postęp techniczny przyczynił się do powstania nowego typu usług np. bankowych, internetowych
4. Wzrost specjalizacji usług i powstanie wyspecjalizowanych firm usługowych
Swoboda przepływu usług obejmuje trzy konkretne przypadki:
 Usługodawca udaje się na pewien czas do kraju usługobiorcy, gdzie wykonuje usługę daną usługę.
 Usługobiorca udaje się do kraju usługodawcy i tam przyjmuje świadczenie np. w przypadku turystów, którzy korzystają z usług hotelarskich.
 Usługodawca i usługobiorca pozostają w krajach, a tylko usługa przemieszcza się poza granicę np. program telewizyjny.
Bariery w dyscyplinie transferu usług:
1. zakłócenia w dostępie do rynku: licencje, ograniczenia
2. zakłócenia transakcji i struktury finansowej
3. zakłócenia w dostępie do czynników produkcji , np. restrykcje
4. zakłócenia marketingowe ,np. stosowanie kontyngentów
5. zakłócenia wywołane przez działanie poszczególnych rządów

Podmioty międzynarodowych stosunków gospodarczych:
 krajowe organizacje gospodarcze (przedsiębiorstwa)
 gospodarstwa domowe (konsumenci)
 zrzeszenia konsumentów i producentów
 organy państwowej władzy gospodarczej
 wielkie korporacje trans narodowe (WKT)
 organy ugrupowań integracyjnych (np. UE)
 międzynarodowe organizacje i instytucje gospodarcze (np. międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Światowa Organizacja Handlu(WTO)
Gospodarka światowa przed i po II Wojnie Światowej
Gospodarka światowa jest pojęciem dynamicznym. Zarówno powiązania ekonomiczne między podmiotami gospodarki światowej, jak i same podmioty nieustannie się zmieniają. Przekształceniom ulegają, bowiem warunki w których zachodzi międzynarodowy podział pracy, zmieniają się czynniki determinujące ten podział, zwiększa się międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych, uzależniając od siebie podmioty gospodarki światowej.W XVIII i XIX w. aż do I Wojny Światowej wyrazem międzynarodowego podziału pracy była wyłącznie międzygałęziowa komplementarność strukturalna, podstawową formą powiązań międzynarodowych była wymiana handlowa wyrobów gotowych, a podmiotami uczestniczącymi w tej wymianie – przedsiębiorstwa i instytucje narodowe. Kraje rozwinięte gospodarczo specjalizowały się w produkcji gotowych wyrobów przemysłowych, pozostałe kraje – w produkcji surowców i żywności. Efektem tej specjalizacji była rozwijająca się wymiana handlowa bilansowana w trójkącie: Europa Zachodnia – USA – kraje surowcowo-rolnicze.
Cechą współczesnej gospodarki światowej jest przede wszystkim znaczne zróżnicowanie form powiązań międzynarodowych. Oprócz wymiany handlowej dynamicznie rozwija się współpraca produkcyjna i zróżnicowaniu ulegają podmioty gospodarki światowej, wzrasta udział podmiotów międzynarodowych i transnarodowych (przedsiębiorstw, organizacji, instytucji). Zmienia się także charakter międzynarodowego podziału pracy: specjalizacja o charakterze międzygałęziowym ustępuje miejsca specjalizacji wewnątrzgałęziowej, a wymiana wyrobów gotowych – wymianie podzespołów i części wyrobów gotowych. W związku tym wzrasta znaczenie wzajemnych powiązań gospodarczych między krajami rozwiniętymi gospodarczo i maleje znaczenie powiązań między krajami rozwiniętymi gospodarczo a krajami słabo rozwiniętymi.
Podstawowe problemy współczesnej gospodarki światowej; ich cechy charakterystyczne i możliwości rozwiązania.
Przyczyn pojawienia się problemów globalnych należy szukać w procesie rozwoju gospodarczego. Są one konsekwencją postępu cywilizacyjnego, a zwłaszcza postępu technicznego.
Do podstawy problemów współczesnej gospodarki zaliczamy:
 nierównomierny w skali świata rozwój demograficzny, wzrost liczby ludności, co wiąże się głównie z wyczerpaniem zasobów energii i surowców,
 zanieczyszczeniem środowiska naturalnego( efekt cieplarniany, dziura ozonowa, niszczenie lasów, deficyt wody)
 nie konkurencyjność eksportu
 zadłużenia międzynarodowe- następstwa handlu
 zagrożenia zbrojeniami
 rewolucja techniczna
 handel niepodzespołami, a gotowymi wyrobami
 zagrożenia zbrojeniami
 konsumpcyjny model życia
 złe kierunki specjalizacji
 trudności płatnicze
 zła sytuacja krajów Trzeciego Świata (głód ubóstwo)
Istotnymi cechami tych problemów są:
 światowy charakter problemów globalnych – dotyczą one wszystkich państw na świecie, bez względu na poziom rozwoju gospodarczego i ustrój polityczny
 złożoność – zależność od wielu czynników i wzajemne powiązanie. Najbardziej jest to widoczne w przypadku problemów krajów rozwijających się. Trudne ich sytuacje oraz perspektywy poprawy zależą od wielu przyczyn, z których każda jest przedmiotem licznych rozpraw( relacje cen art. rolnych: przemysłowych, niszczenie gleby)
Konsekwencje wiążące się z nie rozwiązaniem problemów globalnych to przede wszystkim zaostrzenie problemów, co jest poważnym zagrożeniem życia lub zdrowia części ludzkości a w końcowym przypadku upadek cywilizacji. Takie skutki może przynieść wojna nuklearna, założenie równowagi ekologicznej
Przedsięwzięcie zmierzające do ich rozwiązania muszą mieć charakter złożony i dotyczyć wielu sfer życia społecznego
Rozwiązanie tych problemów jest możliwe jedynie wówczas, gdy odpowiednie przedsięwzięcia obejmują zasięgiem cały świat.
I. SIŁA ROBOCZA
Ważnym elementem rozwoju współczesnej gospodarki jest międzynarodowa wymiana czynników, określana jako ich migracja. W skali międzynarodowej migruje m.in. ludność, określana jako siła robocza. Aby wystąpił międzynarodowy lub międzyregionalny ruch ludności muszą być spełnione 3 warunki:
Rozróżniamy dwa rodzaje migracji:
Migracja dobrowolna- głównym motywem jest chęć poprawienia warunków bytowych.
Migracja przymusowa – powstaje pod wpływem różnego typu antybodźców; czynników o charakterze polityczno – militarnym, ideologicznym, religijnym, ekonomicznym.
II. KAPITAŁ
Posiada dwie definicje:
Definicja w szerokim znaczeniu- wszelkiego rodzaju przepływy finansowe polegające na transferze siły nabywczej z określonego kraju za granicę i z zagranicy do danego kraju.
Definicja w wąskim znaczeniu – to środki pieniężne, których wykorzystanie za granicą rodzi stosunek typu należności – zobowiązania między importerem i eksporterem.
Ogólnym, podstawowym celem międzynarodowego przepływy kapitału jest przynoszenie zysku jego właścicielowi. Od przypływów kapitału należy odróżnić przemieszczanie się kapitału za granicę (np. gdy właściciel przenosi się wraz z kapitałem za granicę), transfer pozycji majątkowych (np. darowizny).
W międzynarodowych przepływach kapitału chodzi z jednej strony o obroty kapitałem pożyczkowym z drugiej zaś kapitałem produkcyjnym. Kapitał pożyczkowy to wymieniane w skali międzynarodowej bezpośrednio lub pośrednio wkłady gotówkowe oraz różnego typu papiery wartościowe z wyłączeniem akcji. Kapitał produkcyjny występuje w postaci inwestycji portfelowych lub zagranicznych inwestycji bezpośrednich.
Międzynarodowy przepływ kapitału
Kapitał – czynnik wytwórczy, charakteryzuje się większą mobilnością niż praca i ziemia poprzez swoja płynność (koszt przemieszczenia kapitału jest mniejszy niż koszt przemieszczenia pracy czy ziemi).
Międzynarodowy transfer kapitału – to wszelkie transakcje kapitałowe dokonywane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, które powodują zmianę wielkości i struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki wobec zagranicy. Transakcje te ujmowane są w bilansie płatniczym, a dokładnie w bilansie obrotów kapitałowych.
a) es lokaty kapitału nie przekracza 1 roku. W przypadku transakcji można wymienić:
 Lokowanie i wycofywanie lokat w bankach zagranicznych
 Kredyty kupieckie przyznawane sobie przez przedsiębiorstwa dokonujące transakcji handlu zagranicznego
 Kredyty bankowe przyznawane przedsiębiorcom, osobom prywatnym i innym bankom
 Krótkoterminowe weksle skarbowe emitowane przez rządy państw
b) Przepływy długoterminowe – czas lokat jest dłuższy niż 1 rok, wykorzystuje się tu takie instrumenty rynku kapitałowego jak akcje i obligacje, można tu mówić o tzw. zagranicznych inwestycjach bezpośrednich (BIZ) oraz inwestycjach portfelowych (portfolio)
 BIZ – to inwestycje w przypadku których inwestor zakupując akcje spółki zdobywa efektywną kontrolę i ma wpływ na decyzje strategiczne spółki. Inwestycje te mają postać przejęć (przejęcie spółki słabiej prosperującej przez spółkę dobrze prosperującą), fuzje (łączenie się spółek o podobnym poziomie prosperowania), greenfield (tworzenie spółki od podstaw). Inwestor posiada tzw. pakiet kontrolny akcji (51% udziałów). BIZ są podstawowym elementem strategii działania wielkich korporacji transnarodowych (przedsiębiorstwo międzynarodowe, które posiada siedzibę w jednym kraju wysoko rozwiniętym tzw. firma-matka, natomiast w pozostałych krajach zakłada filie zagraniczne tzw. firmy-córki)
 Portfolio – różnią się od inwestycje bezpośrednich tym, że inwestor nie ma zamiaru przejmować kontroli nad spółką. Podejmowane są z chęci uzyskania zysków w postaci odsetek i dywidend znacznie wyższych zagranicą niż są one możliwe w kraju. Przyjmują one postać zakupu akcji zagranicznych spółek na giełdzie. Rozwój tej formy inwestycji był możliwy dzięki długookresowej stabilizacji gospodarek, postępu telekomunikacji i łatwiejszego dostępu do informacji o sytuacji finansowej spółek. Celem inwestycji portfelowych jest chęć zmniejszenia ryzyka finansowania poprzez odpowiednią dywersyfikację portfela. Zgodnie z teorią portfelową zakup akcji zagranicznych spółek może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka przy danym dochodzie lub wzrostu dochodu przy danym ryzyku,.
Przyczyny międzynarodowych przepływów kapitałowych:
a) Polityczne (humanitarne) – głównym motywem jest tutaj chęć niesienia pomocy w postaci subsydiów lub darów.
b) Ekonomiczne – głównym motywem jest tutaj maksymalizacja zysków w wyniku wykorzystania różnic w poziomach stóp procentowych miedzy krajem a zagranicą.
c) Inne ekonomiczne
 Niższe koszty produkcji i inwestycje za granicą niż w kraju
 Łatwiejszy dostęp do surowców za granicą niż w kraju
 Możliwość poszerzenia rynków zbytu
 Łagodniejsza polityka podatkowa zagranicą niż w kraju
 Chęć obejścia barier celnych poprzez ulokowanie produkcji w kraju gdzie te bariery nie występują
 Względy spekulacyjne, czyli wykorzystanie różnic w stopach procentowych na rynkach finansowych (arbitraż)
 Chęć dywersyfikacji portfela inwestycyjnego
Kierunki przepływu kapitału:
 Eksport – obrotu aktywne (kraj jest eksporterem netto kapitału gdy eksport kapitału jest większy niż jego import)
 Import – obroty pasywne (kraj jest importerem netto kapitału gdy import kapitału jest większy niż jego eksport)
Formy transferu kapitału:
1. Ze względu na status prawny uczestników obrotu międzynarodowego (podmioty prywatne, podmioty publiczne)
 Od publicznych eksporterów do publicznych importerów (np. wiązane kredyty państwowe)
Kredyt wiązany – jest kredytem uwarunkowanym dokonaniem pewnych czynności ze strony pożyczkobiorcy. Udzielany jest na konkretny cel np. państwo uzyskuje kredyt pod warunkiem przeznaczenia go na zakup towarów w kraju, który tego kredytu udzielił
 Od publicznych eksporterów do prywatnych importerów (np. kredyty eksportowe przyznawane przez instytucje finansowe krajów wysoko rozwiniętych prywatnym eksporterom z krajów o niskim poziomie rozwoju)
 Od prywatnych eksporterów do prywatnych importerów (kredyty kupieckie polegające na wystawieniu faktury z późniejszą datą zapłaty lub wystawienie weksla handlowego, jako formy pożyczki)
 Od prywatnych eksporterów do publicznych importerów (obligacje emitowane przez rządy państw obcych na krajowym rynku finansowym przeznaczone dla prywatnych odbiorców)
2. Ze względu na przynależność do sektora gospodarki:
 Między krajowymi i zagranicznymi przedsiębiorstwami (kredyty kupieckie)
 Między krajowymi i zagranicznymi bankami (bani pośredniczą w przepływie kapitału pomiędzy przedsiębiorstwami oraz samodzielnie przeprowadzają transakcje finansowe – udzielają kredytów osobom prywatnym, przedsiębiorstwom i bankom)
 Między krajowymi i zagranicznymi instytucjami rządowymi (kredyty państwowe udzielane ze środków budżetowych, poza tym to być dary, subsydia, transfery)
 Między krajowymi instytucjami i zagranicznymi instytucjami finansowymi (Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowa Korporacja Finansowa, Bank Rozrachunków Międzynarodowych, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju)
 Między krajowymi podmiotami a zagranicznymi i międzynarodowymi rynkami finansowymi (rynek zagraniczny jest to część rynku krajowego, na którym emitowane są papiery wartościowe obcego państwa w walucie kraju emisji. Remitenci stosują się do norm prawnych kraju emisji. Rynek międzynarodowy zwany inaczej rynkiem zakrajowym (offscore) to rynek na którym emitowane sa papiery wartościowe w walucie innej niż waluta kraju emisji. Emitenci nie są podporządkowani prawodawstwa kraju emisji)
3. Ze względu na motyw
 Autonomiczne – dokonywane są przez określone podmioty niezależnie od sytuacji w bilansie płatniczym, np. transfery finansowe przeprowadzane w celu osiągnięcia zysku
 Indukowane – zwane wyrównawczymi są to wszelkie transakcje dokonywane w celu poprawy salda bilansu płatniczego, np. operacje dewizowe banku centralnego lub celowe zaciąganie kredytów w warunkach deficytu obrotów bieżących
Skutki przepływu kapitału:
1. Dla kraju eksportera:
 Zmniejszenie kwoty oszczędności przez co zmniejszenie inwestycji oraz osłabienie tempa wzrostu gospodarczego
 Wzrost stopy procentowej, który może doprowadzić do zmniejszenia aktywności gospodarczej w kraju, a przez to do spadku inwestycji
 Jeśli eksport kapitału powiązany jest z eksportem towarów to prowadzi do poprawy salda bilansu handlowego, a w warunkach niewykorzystanych mocy produkcyjnych prowadzi do wzrostu dochodu narodowego na skutek efektu mechanizmu mnożnikowego
 Kapitał wyeksportowany w postaci akcji czy obligacji wraca do kraju w postaci procentów i dywidend
 Eksportowany kapitał osiąga zazwyczaj silniejszą pozycję na rynkach finansowych w gospodarce światowej przez co uzależniają się od siebie kraje słabiej rozwinięte
2. Dla kraju importera
 Zwiększa się ilość środków na nakłady inwestycyjne
 Maleje stopa procentowa przez co wrasta aktywność gospodarczą, tanieją kredyty, wzrastają inwestycje
 Napływ dodatkowych środków pieniężnych w przypadku, gdy są przeznaczone na konsumpcję może powodować impuls inflacyjny (wzrost cen). Napływ zagranicznego kapitału powoduje wzrost popytu na walutę krajową, co powoduje jej aprecjację, czego konsekwencją jest pogorszenie salda bilansu płatniczego
3. Skutki globalne
 Wzrost dochodów świata jako całości
 Rozszerzenie skali handlu międzynarodowego
 Wzrost zatrudnienia i produkcji w obu krajach
 Upowszechnienie się postępu technicznego
 Łagodzenie wahań koniunkturalnych w gospodarce
 Szybsze rozprzestrzenianie się kryzysów finansowych miedzy krajami
 Kryzys zadłużeniowy
 Uzależnienie się gospodarek słabo rozwiniętych od gospodarek zasobnych kapitał
III. WIEDZA TECHNICZNA
Jest rozumiana jako zasób informacji i sposobów stosowanych w celu wywołania zmian w środowisku materialnym lub społecznym. Jest to czynnik mało obfity i trudno dostępny. Dlatego też zwykle osiąga wysokie ceny, a jego ekonomiczna i społeczna użyteczność jest bardzo duża.
Wiedz techniczna jest produktem działalności naukowej, a także doświadczenia zdobywanego w procesie produkcji. Można wyróżnić wiedzę szczegółową (dotyczącą ściśle określonych produktów, lub procesów produkcji) oraz wiedzę ogólną.
Bariery te można podzielić na naturalne i na kształtowane przez ludzi.
Naturalne bariery związane są z wewnętrznymi cechami produktów, które w naturalny sposób uniemożliwiają uczestnictwo w przepływach międzynarodowych (np. nieprzenoszalność budynków, nieopłacalność przemieszczania przy niskich kosztach produkcji) lub są jedynie środkami wymiany przygranicznej. Dużym problemem są utrudnienia natury cywilizacyjno-kulturowej, czyli odrębność językowa oraz odmienne obyczaje, utrudniające negocjacje.
W obecnej gospodarce światowej istotnymi barierami w przepływie międzynarodowym są komplikacje związane z odrębnością organizacji państwowych. Chodzi tu głównie o odmienne polityki gospodarcze oraz regulacje prawne. Istotna rolę odgrywa odrębność zagranicznej polityki ekonomicznej różnych krajów, której cele podporządkowane są celom uzgodnionym przez większość krajów, czyli międzynarodowej polityki ekonomicznej. Państwa wprowadzają wiele ograniczeń, tj. cło, wizy pobytowe, embargo.
Do podstawowych mierników stopnia zaangażowania w międzynarodowym podziale pracy zaliczamy:
- udziały w imporcie i eksporcie światowym,
- przeciętną stopę importu (Im/Y) i przeciętną stopę eksportu ( Ex/ Y) , gdzie Y-wartość dochodu narodowego,
- krańcowa stopa importu ( Δ Im/Δ Y) i krańcowa stopa eksportu ( Δ Ex/ Δ Y), gdzie Δ oznacza odpowiednie przyrosty,
< 1 – dany kraj ogranicza swoją aktywność zawodową w podziale pracy,
= 1 –aktywność danego kraju nie ulega zmianom,
> 1 kraj angażuje się w coraz większym stopniu w międzynarodowy podział pracy ,
- dochodowa elastyczność importu – miernik wskazujący na relatywne zmiany importu (Δ Im/ Im) w stosunku do relatywnych zmian dochodu narodowego w analizowanym okresie, czyli :
dYim =(Δ Im/ Im): (Δ Y/Y)
- dochodowa elastyczność eksportu – miernik wskazujący na relatywne zmiany eksportu ( Δ Ex / Ex) w stosunku do relatywnych zmian dochodu narodowego w analizowanym okresie, czyli:
dY ex = (Δ Ex/ Ex): (Δ Y/ Y)
< 1 handel zagraniczny wpływa w niewspółmiernie niskim stopniu na dochód narodowy,
= 1 wpływ neutralny,
> 1 jednostka dochodu narodowego generuje więcej niż jednostkę dochodu z eksportu,
- cenowa elastyczność importu – miernik wskazujący na relatywne zmiany importu w stosunku do relatywnych zmian cen (Δ P/P) w danym okresie,
cYim = (Δ Im/Im): (ΔP/P),
- cenowa elastyczność eksportu – miernik wskazujący na relatywne zmiany eksportu w stosunku do relatywnych zmian cen w danym okresie,
cYex = (Δ Ex/ Ex) : (ΔP/P)
- produkcyjna elastyczność importu i eksportu
Pim = (Δ Im / ΔP) : (Im/ P) ; Pex =(Δ Ex/Δ P): (Ex/ P),
- inwestycyjna elastyczność importu i eksportu
Iim = ( Δ Im / Δ I) : (Im/I); Iex = ( Δ Ex/Δ I) : (Ex/I).
Wskaźniki dotyczące elastyczności mogą się wahać od 0 (elastyczności sztywne) poprzez jedność (elastyczność neutralna) do nieskończoności (elastyczność na wysokim poziomie). Kształtują się różnie w różnych krajach i w poszczególnych okresach.
Teorie handlu międzynarodowego- zmierzają do sformułowań pewnych uogólnień dotyczących kształtowania się rozmiarów struktury rodzajowej i geograficznej handlu oraz uzasadniają korzyści uzyskiwane przez poszczególne kraje w przypadku podjęcia wzajemnej wymiany.
Rozwój handlu międzynarodowego w świetle teorii
Teorie handlu międzynarodowego- zmierzają do sformułowań pewnych uogólnień dotyczących kształtowania się rozmiarów struktury rodzajowej i geograficznej handlu oraz uzasadniają korzyści uzyskiwane przez poszczególne kraje w przypadku podjęcia wzajemnej wymiany.
Funkcje teorii handlu międzynarodowego:
 F. wyjaśniające – wyjaśniają i pokazują proces rozwoju handlu
 F. decyzyjna – dostarczają wskazówek przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozmiarów i struktury handlu
 F. optymalizacji uwarunkowań – dostarczają wskazówek dotyczących niezbędnych przemian w zakresie ekonomicznych, politycznych i instytucjonalnych uwarunkowań rozwoju handlu międzynarodowego
Teorie przedklasyczne:
 Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów – teoria starożytnego Egiptu, Fenicji, Grecji, Rzymu. Dążyli oni do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian jak najmniej.
 Dogmat słusznej ceny – wykształcił się w okresie średniowiecza, a więc od V do XV wieku, mówił o tym, iż wymiana powinna odbywać się po słusznej cenie, czyli takiej, która pokrywa jedynie koszty produkcji danego towaru. W późniejszym czasie słuszna cena to cena kształtująca się na rynku, a więc taka, która pokrywała koszty produkcji i była zwiększona o zysk należny kupcowi.
 Doktryna merkantylizmu – wykształciła się na przełomie XVI i XVII wieku i mówiła o tym, iż na terytorium danego kraju powinno być gromadzonych jak najwięcej pieniędzy (promowanie eksportu i ograniczanie importu)
Teorie klasyczne:
1. Teoria kosztów absolutnych (Smith)
Założenia:
 Gospodarka wolnorynkowa,
 Brak ingerencji państwa
 Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej
 Niezmienność zasobów pracy
 Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach – różne funkcje produkcji
 Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy

Towar Kraj A Krak B
X (jednostka / godzinę) 6 (10 minut) 2 (30 minut)
Y(jednostka / godzinę) 1 (60 minut) 5 (2 minut)


Przed wymianą 2 godziny Po wymianie
X 8 X 12
Y 6 Y 10
Suma 14 Suma 22

Zdaniem Smitha podstawą do podjęcia specjalizacji jest występowanie między krajami absolutnych, inaczej bezwzględnych różnic w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy.
Kraj A dysponujący absolutna przewagą produkcji dobra X, powinien specjalizować się w jego produkcji i eksporcie. Powinien importować dobro Y z kraju B w przypadku którego absolutną przewagę kosztową posiada jego partner handlowy. Skutkiem podjęcia wymiany przez oba kraje jest lepsze wykorzystanie mocy produkcyjnych i zwiększanie rozmiarów produkcji obu towarów.
2. Teoria kosztów względnych (Ricardo)
Założenia:
 Gospodarka wolnorynkowa,
 Brak ingerencji państwa
 Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej
 Niezmienność zasobów pracy
 Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach – różne funkcje produkcji
 Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy
Zgodnie z ta teorią możliwość korzystnej specjalizacji występuje nawet wtedy, gdy jeden kraj produkuje oba dobra absolutnie taniej, a drugi oba dobra absolutnie drożej. Wystarczającą przesłanką do rozwoju handlu jest występowanie między krajami względnych różnic w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy.
Kraj A dysponujący absolutna przewagą produkcji obu dóbr powinien specjalizować się w produkcji tego dobra, w przypadku którego jego korzystna przewaga nad krajem B jest największa. Kraj B powinien specjalizować się w produkcji tego dobra w przypadku którego jego niekorzystna pozycja kosztowa względem kraju A ujawnia się w jak najmniejszym stopniu.
Skutkiem podjęcia wymiany zgodnie z tą zasadą jest zwiększenie produkcji dóbr w gospodarce (zwiększenie efektywności gospodarowania w skali światowej)
Prawo wzajemnego popytu stanowi uzupełnienie teorii kosztów względnych. Prawo to zostało zauważone przez J. S. Milla. Mówi ono tym, iż kraj o relatywnie wysokim popycie na towar importowany odnosi mniejsze korzyści z wymiany niż jego partner handlowy o stosunkowo mniejszym popycie na towar importowany.
3. Teoria kosztów realnych (Viner)
Teoria kosztów realnych mówi, że korzyści ze specjalizacji międzynarodowej istnieją wtedy, gdy między współpracującymi krajami występują względne różnice „realnie” ujmowanych i wyrażanych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy i innych czynników produkcji
J. Viner wprowadził subiektywne kategorie czynników produkcji, takie jak na przykład zadowolenie z wykonywanej pracy, które można by było ująć w wyrażeniu pieniężnym.
Założenia:
• Gospodarka wolnorynkowa,
• Brak ingerencji państwa
• Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej
• Niezmienność zasobów pracy
• Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach – różne funkcje produkcji
• Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy
Teoria ta jest przeformułowaniem teorii kosztów względnych. Przesłanką specjalizacji międzynarodowej jest występowanie między krajami względnych różnic realnie ujmowanych I wyrażonych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy I innych czynników wytwórczych. Wprowadza się tu subiektywne podejście do kosztów tzn. kategorie „przykrości spowodowanej pracą” i „przykrości właścicieli kapitału”.
Teoria ta jest przeformułowaniem teorii kosztów względnych. Przesłanką specjalizacji międzynarodowej jest występowanie między krajami względnych różnic realnie ujmowanych I wyrażonych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy I innych czynników wytwórczych. Wprowadza się tu subiektywne podejście do kosztów tzn. kategorie „przykrości spowodowanej pracą” i „przykrości właścicieli kapitału”.
4. Teoria kosztów alternatywnych (Heberler)














Koszt alternatywny – koszt rezygnacji z produkcji określonej ilości dobra x, aby wyprodukować dodatkową jednostkę dobra y warunkach skończonej i stałej ilości zasobów w gospodarce.
Przesłanką rozwoju specjalizacji jest występowanie między krajami względnych różnic w kosztach alternatywnych. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tego dobra w przypadku którego ma relatywnie niższe koszty alternatywne.
Teorie neoklasyczne
2.Teoria kosztów alternatywnych (Heberler)
Koszt alternatywny – koszt rezygnacji z produkcji określonej ilości dobra x, aby wyprodukować dodatkową jednostkę dobra y warunkach skończonej i stałej ilości zasobów w gospodarce.
Przesłanką rozwoju specjalizacji jest występowanie między krajami względnych różnic w kosztach alternatywnych. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tego dobra w przypadku którego ma relatywnie niższe koszty alternatywne.
Została sformułowana przez Gottfrieda Haberlera twierdzącego, że dany kraj może produkować tylko towar X lub tylko towar Y lub też może wytwarzać kombinowaną ilość zarówno towaru X, jak i Y. Każdy kraj powinien specjalizować w tych dziedzinach lub produktach, w przypadku których ma relatywnie niższe koszty alternatywne, co pozwala na swobodniejszy wybór wytwarzania produktów X lub Y, lub też i X i Y w zależności od panującej sytuacji na rynku międzynarodowym.
3,Teoria obfitości zasobów
Założenia:
 Założenia początkowe
- Model 2 (dwa kraje) x 2 (dwa towary) x 2 (dwa czynniki wytwórcze – praca i kapitał)
- Kraje są różnie wyposażone w czynniki wytwórcze
 Założenia dotyczące warunków produkcji
- Czynniki wytwórcze są jednorodne, doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej)
- W krajach występują jednakowe warunki produkcji tzn. jednakowe funkcje produkcji, a różnice kosztów wynikają z różnego wyposażenia krajów w czynniki wytwórcze.
 Założenia dotyczące funkcjonowania gospodarki
- Gospodarka wolnorynkowa
- Pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych
- Brak przeszkód w handlu międzynarodowym (brak cła itp.)
Kraj powinien specjalizować się w eksporcie towarów, których produkcja wymaga zastosowania bardziej obfitego a zatem tańszego czynnika produkcji. Kraj powinien importować dobra, których produkcja wymaga zastosowania mniej obfitego a zatem droższego czynnika produkcji.
Kraj relatywnie bardziej wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych, a kraj relatywnie bardziej wyposażony w pracę – eksportować dobra pracochłonne.
Są dwa sposoby definiowania obfitości zasobów:
1. def. fizyczna – kraj B jest obficie wyposażony w czynnik K (kapitał), kraj A zaś w czynnik L (pracę) ,
(K : L)B > (K : L)A
2. def. cenowa – kraj B jest relatywnie bardziej obficie wyposażony w czynnik K (kapitał) , a kraj A w czynnik L (pracę), gdy
(RK : R L) B < ( R K : R L ) A
Sformalizowana teoria obfitości zasobów (Samuelson) – mówi o tym, iż handel międzynarodowy prowadzi do względnego lub absolutnego wyrównania się przychodów z tytułu zastosowania jednorodnych czynników wytwórczych w poszczególnych krajach. Handel międzynarodowy jest postrzegany jako pełny substytut zupełnie niemobilny w skali międzynarodowej zasobów produkcyjnych. Stawki czynników wytwórczych mogą się wyrównać wyłącznie poprzez handel, nie występuje tutaj swobodny przepływ czynników wytwórczych między krajami.
Teoria neoklasyczne:
2. Teoria obfitości zasobów
Założenia:
 Założenia początkowe
- Model 2 (dwa kraje) x 2 (dwa towary) x 2 (dwa czynniki wytwórcze – praca i kapitał)
- Kraje są różnie wyposażone w czynniki wytwórcze
 Założenia dotyczące warunków produkcji
- Czynniki wytwórcze są jednorodne, doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej)
- W krajach występują jednakowe warunki produkcji tzn. jednakowe funkcje produkcji, a różnice kosztów wynikają z różnego wyposażenia krajów w czynniki wytwórcze.
 Założenia dotyczące funkcjonowania gospodarki
- Gospodarka wolnorynkowa
- Pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych
- Brak przeszkód w handlu międzynarodowym (brak cła itp.)
Kraj powinien specjalizować się w eksporcie towarów, których produkcja wymaga zastosowania bardziej obfitego a zatem tańszego czynnika produkcji. Kraj powinien importować dobra, których produkcja wymaga zastosowania mniej obfitego a zatem droższego czynnika produkcji.
Kraj relatywnie bardziej wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych, a kraj relatywnie bardziej wyposażony w pracę – eksportować dobra pracochłonne.
Sposoby definiowania obfitości zasobów:
 Definicja fizyczna
L – zasoby pracy
K – zasoby kapitału

Kraj A – jest bardziej wyposażony w pacę
Kraj B – jest bardziej wyposażony w kapitał
 Definicja cenowa
PL – cena pracy (stawka płacy)
PK – cena kapitału (stopa procentowa)

Kraj A – jest bardziej wyposażony w kapitał
Kraj B – jest bardziej wyposażony w pracę
2. Sformalizowana teoria obfitości zasobów (Samuelson) – mówi o tym, iż handel międzynarodowy prowadzi do względnego lub absolutnego wyrównania się przychodów z tytułu zastosowania jednorodnych czynników wytwórczych w poszczególnych krajach. Handel międzynarodowy jest postrzegany jako pełny substytut zupełnie niemobilny w skali międzynarodowej zasobów produkcyjnych. Stawki czynników wytwórczych mogą się wyrównać wyłącznie poprzez handel, nie występuje tutaj swobodny przepływ czynników wytwórczych między krajami.
Teorie współczesne – bazują na teorii obfitości zasobów, choć mają nieco inne założenia. Powstały jako efekt dyskusji nad paradoksem Leontiewa, który na podstawie badań empirycznych w USA stwierdził, iż Stany Zjednoczone (kraj relatywnie bardziej wyposażony w kapitał) specjalizuje się w produkcji i eksporcie dóbr pracochłonnych
1. Teorie neoczynnikowe – bazują na teorii obfitości zasobów, ale biorą pod uwagę nieco inne czynniki wytwórcze
a) Teoria trójczynnikowa – bierze pod uwagę zasoby naturalne, pracę i kapitał
b) Teoria wewnętrznej złożoności czynników wytwórczych – czynniki wytwórcze nie są jednorodne, można wyróżnić pracę prostą, pracę złożoną ,kapitał ludzki) i kapitał rzeczowy
c) Teoria wieloczynnikowa – zasoby naturalne, praca prosta, praca złożona, kapitał rzeczowy
2. Teorie neotechnologiczne – eksponują czynnik technologiczny, który znacznie wpływa na rozmiary i strukturę handlu międzynarodowego
a) Teoria luki technologicznej – zakłada ona różnice z zasobach wiedzy technicznej, posiadanych przez poszczególne kraje oraz trudności w rozprzestrzenianiu się tej wiedzy w skali międzynarodowej. Istnieje nieliczna grupa krajów, będących w stanie samodzielnie generować wiedzę techniczną zwanych innowatorami oraz pozostałe kraje, które zaopatrują się w wiedzę poprzez jej import. Pomiędzy krajami istnieje luka technologiczna, która stopniowo znika w miarę opracowywania nowych technik produkcji przez kraje zapóźnione zwane imitatorami. Ostatecznie może dojść do odwrócenia kierunku handlu tzn. kraj innowator zacznie importować wyrób z kraju imitatora, który jest w stanie wytworzyć to dobro taniej, a sam zaczyna produkować wyrób o jeszcze wyższym zaawansowaniu, czerpiąc monopolistyczne zyski.
b) Teoria cyklu życia produktów – handel zgodnie z tą teorią powoduje przejście produktu przez fazy życia:
 Faza innowacyjna – produkt jest produkowany na rynek wewnętrzny przy użyciu niejednorodnej technologii, po wysokich kosztach, jest w fazie testowania, na podstawie sygnałów płynących z rynku producenci próbują obniżyć ceny produkcji i udoskonalić wyrób po to, aby móc go eksportować. Eksportowany wyrób jest źródłem ponadprzeciętnych zysków.
 Faza dojrzewania – wyrób produkowany jest za pomocą jednorodnej technologii, po niższych kosztach produkcji , w celu obniżenia kosztów producenci poszukują zagranicznych kooperantów, produkcję przenosi się do krajów o mniejszym zaawansowaniu technologicznym
 Faza standaryzacji – produkt jest standaryzowany, powszechny, pojawiają się jego nowe warianty, technologia produkcji jest jednorodna i w pełni zautomatyzowana, produkcja wyrobu podejmowana jest przez kraje o coraz mniejszym poziomie rozwoju
c) Teoria korzyści ze skali produkcji i zbytu – korzyści ze skali występują wtedy gdy rozmiary produkcji rosną szybciej niż nakłady. Największe korzyści z handlu międzynarodowego osiągają kraje o dużym chłonnym rynku wewnętrznym, ponieważ są w stanie w dużej mierze rozwinąć produkcję w oparciu o rodzimy rynek. W ten sposób mogą udoskonalać wyrób i obniżać jego koszty produkcji. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tych wyrobów, w przypadku których ma możliwość osiągania korzyści skali.
3.Teorie popytowo-podażowe – eksponują obok czynników podażowych także czynniki popytowe
Teoria podobieństwa preferencji (ujednoliconej struktury popytu) – kraj powinien produkować i eksportować dobra, na które istnieje reprezentatywny popyt, a więc popyt zapewniający opłacalność produkcji. Intensywność handlu międzynarodowego jest tym większa, im bardziej zbliżone są struktury popytu między krajami, a więc preferencje konsumentów w poziomie rozwoju gospodarczego kraju. Handel jest bardziej intensywny im bardziej zbliżone są wskaźniki PKB per capita w tych krajach.
Teoria zróżnicowania produktów – rozmiary i struktura handlu międzynarodowego są skutkiem zróżnicowania produkcji w poszczególnych krajach, zróżnicowanie jest tym większe im większy poziom rozwoju w tych krajach i bardziej zróżnicowane preferencje konsumenta. Zróżnicowanie to można podzielić na:
 Zróżnicowanie ze względu na kraj pochodzenia
 Zróżnicowanie w wyniku konkurencji monopolistycznej
Teoria handlu wewnątrzgałęziowego
Równoległy import i eksport produktów w ramach tych samych gałęzi między krajami. Handel produktami jednorodnymi(Przygraniczny, reeksport, cykliczny, towarami strategicznymi). Handel produktami zróżnicowanymi(horyzontalnie-konkurencja; wertykalnie-jakościowo)
Migracja siły roboczej
Podstawowym motywem przepływu siły roboczej w skali międzynarodowej jest różnica stawek płac między krajami.
Kraj A posiada większe zasoby pracy AK, dlatego stawka płacy ustali się na poziomie WA. Rozmiary pracy w kraju B wynoszą KB i są niższe niż w kraju A, dlatego stawka płacy ustali się na wyższym poziomie WB. Nastąpi migracja siły roboczej z kraju A do kraju B. Migracji będzie towarzyszyło stopniowe zwiększanie się stawki płacy w kraju A i zmniejszanie się stawki płacy w kraju B, aż do momentu ich zrównania się do poziomu W0. Skutkiem migracji jest także zwiększenie rozmiarów produkcji w obydwu krajach (o wielkość trójkąta EDF).
Rodzaje migracji siły roboczej:
 Stała – związana ze zmiana obywatelstwa
 Czasowa – na ściśle określony czas (kontrakt zagraniczny, prace sezonowe)
Kierunki migracji:
 Emigracja – odpływ siły roboczej z kraju. Kraj ten charakteryzuje się niską stawką płacy, wysokim bezrobociem, niskim poziomem rozwoju gospodarczego, wysokim przyrostem naturalnym
 Imigracja – napływ siły roboczej do kraju, w którym występuje wysoka stawka płacy, niskie bezrobocie, niski przyrost naturalny
Przyczyny migracji siły roboczej:
1. Ekonomiczne – różnice stawek płac w różnych krajach są przyczyną migracji zarobkowej
2. Pozaekonomiczne:
 Polityczne
 Religijne
 Rasowe
 Ideologiczne
3. Ekonomiczne – różnice stawek płac w różnych krajach są przyczyną migracji zarobkowej
4. Pozaekonomiczne:
 Polityczne
 Religijne
 Rasowe
 ideologiczne
Bariery swobody przepływu siły roboczej:
 Koszty transportu
 Konieczność zaadaptowania się do nowych warunków przez migrantów
 Rozłąka z rodziną
 Konieczność nauki języka obcego
 Konieczność rezygnacji z dotychczasowych dochodów
 Konieczność zdobycia określonych kwalifikacji
 Trudności z uznaniem licencji za granicą
 Negatywne nastawienie ludności na stałe zamieszkałej w danym kraju z powodu obawy o spadek płac i wzrost bezrobocia
Skutki migracji siły roboczej:
1. Dla kraju eksportera:
 Wzrost stawki płac
 Wzrost wydajności pracy
 Spadek bezrobocia
 Poprawa sytuacji emigranta
 Zdobycie nowych kwalifikacji, wiedzy i umiejętności językowych przez emigranta
 Poprawa salda bilansu płatniczego ze względu na transfery emigrantów
 Odpływ wykwalifikowanej siły roboczej (drenaż mózgów): lekarzy, informatyków, technologów
 Strata nakładów państwa poniesionych na wykształcenie wykwalifikowanej kadry
 Odpływ ludności w wieku produkcyjnym
2. Dla kraju importera
 Spadek stawki płacy
 Spadek wydajności pracy
 Wzrost bezrobocia
 Możliwość zapełnienia luki na rynku pracy, najczęściej w odniesieniu do takich zawodów, jak: budownictwo, rolnictwo, przemysł
 Pozyskiwanie osób z unikalnymi kwalifikacjami
 Pozyskiwanie osób z wyższym wykształceniem bez konieczności ponoszenia nakładów na ich wykształcenie
 Dodatkowe wydatki państwa związane z przystosowaniem (zagospodarowaniem) imigrantów
 Sprzeciwy lokalnego społeczeństwa
 Wzrost przestępczości
 Negatywny wpływ na bilans płatniczy ze względu na odpływ dochodów imigrantów
3. Skutki globalne:
 Wyrównanie się płac w skali światowej
 Wzrost produkcji w skali globalnej
 Wyrównanie poziomu wydajności krajów
 Wzrost zamożności społeczeństw
Podstawowym motywem przepływu siły roboczej w skali międzynarodowej jest różnica stawek płac między krajami.
Kraj A posiada większe zasoby pracy AK, dlatego stawka płacy ustali się na poziomie WA. Rozmiary pracy w kraju B wynoszą KB i są niższe niż w kraju A, dlatego stawka płacy ustali się na wyższym poziomie WB. Nastąpi migracja siły roboczej z kraju A do kraju B. Migracji będzie towarzyszyło stopniowe zwiększanie się stawki płacy w kraju A i zmniejszanie się stawki płacy w kraju B, aż do momentu ich zrównania się do poziomu W0. Skutkiem migracji jest także zwiększenie rozmiarów produkcji w obydwu krajach (o wielkość trójkąta EDF).
Rodzaje migracji siły roboczej:
 Stała – związana ze zmiana obywatelstwa
 Czasowa – na ściśle określony czas (kontrakt zagraniczny, prace sezonowe)
Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej
Wiedza techniczna – to produkt działalności naukowej (badania podstawowe i stosowane, prace rozwojowe B + R) i doświadczenia zdobywanego w procesie produkcyjnym. Wiedza techniczna to nowy czynnik wytwórczy, którego znaczenie coraz bardziej wzrasta. Jest specyficznym czynnikiem wytwórczym, gdyż wywołuje zmiany w środowisku materialnym i społecznym, ma wpływ na wydajność pozostałych czynników wytwórczych: pracy i kapitału. Jest to czynnik mało obfity, wolno rozprzestrzeniający się w skali międzynarodowej, a więc i drogi.
Formy wiedzy technicznej:
 Wiedza szczegółowa – dotyczy określonych towarów, czy procesów produkcyjnych. Nadaje się do natychmiastowego zastosowania lub do zaadoptowania do nowych warunków po pewnych przekształceniach i modyfikacjach, np. wynalazki, projekty inwestycyjne, know-how.
 Wiedza ogólna – np. właściwości metali, przemiany energii itp. – zawsze musi być przekształcona w wiedzę szczegółową, pozwala na lepsze zrozumienie procesów produkcyjnych
Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej ma miejsce wtedy, gdy wiedza ogólna lub szczegółowa dostępna w jednym kraju w danym momencie staje się dostępna w innym kraju w sposób odmienny niż niezależne badania naukowe czy nagromadzone doświadczenia. Import i związany z nim efekt poznawczy nie jest tu ostatecznym celem nabywcy. Jest jedynie środkiem efektywniejszego wytwarzania towarów czy zastosowania nowych metod wytwarzania.
Formy transferu wiedzy technicznej:
 Ucieleśnionej (embodied) – czyli uprzedmiotowionej postaci wiedzy technicznej w towarach high-tech, urządzeniach, maszynach, gotowych liniach produkcyjnych
 Nie ucieleśnianej (disbeded) – czyli czystej postaci wiedzy technicznej a więc patentów, licencji, know-how.
Licencja – zezwolenie na korzystanie w ustalonym z góry zakresie ze ściśle określonej wiedzy technicznej szczegółowej, prawo do korzystania z opatentowanego wynalazku
Patent – dokument stwierdzający prawo jego właściciela do wyłącznego korzystania z wynalazku
Know-how – wiedza nie chroniona prawami wyłącznymi ale utrzymywana w tajemnicy przez jej posiadacza
Międzynarodowa wymiana (transfer) wiedzy technicznej jest względnie nowym zjawiskiem w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Jego znaczenie obecnie bardzo szybko wzrasta. Wiedza jest czynnikiem relatywnie mało obfitym i trudno dostępnym, dlatego też zwykle wysoka jest jego cena, a jednocześnie ekonomiczna i społeczna użyteczność.
Międzynarodowa wymiana (transfer) wiedzy ma miejsce wtedy, gdy określona wiedza o charakterze ogólnym lub szczegółowym (specjalistycznym) dostępna w danym momencie w jednym kraju staje się znana w innym w sposób odmienny niż niezależne badania, poszukiwania, gromadzenie doświadczenia itd. Tak samo można zdefiniować transfer wiedzy technicznej. Tego typu wiedza ma jednak specyficzny charakter. Chodzi o to, że jej import i związany z tym efekt poznawczy nie są ostatecznym celem nabywcy, lecz jedynie środkiem do wytwarzania nowych towarów i/lub zastosowania nowych metod i sposobów produkcji.
Kanały transferu wiedzy technicznej – wiedza techniczna jest przekazywana za pomocą kanałów, które mają większą lub mniejszą przydatność w transferze. Dla jednych kanałów jest to zadanie podstawowe i jedyne (operacje licencyjne, dokumentacja techniczna), dla innych dodatkowe (sprzedaż towarów high-tech, konferencje, sympozja):
a) Podstawowe kanały transferu wiedzy technicznej:
 Międzynarodowe operacje licencyjne
 Sprzedaż patentów
 Konsulting międzynarodowy
 Zagraniczna literatura fachowa
 Sprzedaż towarów high-tech
 Wywiad gospodarczy
 Kształcenie studentów i pracowników
 Międzynarodowe konferencje
 Międzynarodowa kooperacja przemysłowa
 Inwestycje bezpośrednie
 Handel międzynarodowy
 Międzynarodowe targi i wystawy
 Migracje ludności
b) Główne kanały
 Inwestycje bezpośrednie
 Międzynarodowe operacje licencyjne
 Sprzedaż towarów high-tech
Nośniki wiedzy technicznej – obiekty, za pośrednictwem których wiedza techniczna jest przenoszona. Nośnikami są ludzie, ze względu na swoje wykształcenie i doświadczenie, publikacje, dokumentacja techniczna, czasopisma, towary, zespoły, podzespoły. Najlepszymi nośnikami są ludzie i ich bezpośrednie kontakty, gdyż w tym przypadku transfer wiedzy dokonuje się najszybciej i jest najmniej zniekształcony. Wśród nośników wiedzy technicznej możemy wyróżnić te, dla których przenoszenie wiedzy technicznej jest funkcją podstawową (dokumentacja techniczna, publikacje, czasopisma) oraz dla których transfer jest funkcją dodatkową (towary, części, podzespoły)
Skutki transferu wiedzy technicznej:
a) Dla kraju eksportera wiedzy technicznej
 Przewaga technologiczna jest źródłem przewagi w walce konkurencyjnej
 Eksport towarów zaawansowanych technologicznie jest korzystny ze względów finansowych ponieważ towary te charakteryzują się wysokimi cenami na rykach światowych
 Pozycja lidera technologicznego pozwala na czerpanie ponad przeciętnych zysków, aż do momentu całkowitego upowszechnienia się nowego wyrobu lub technologii
 Transfer wiedzy technicznej pozwala na zakładanie filii wielkich korporacji transnarodowych w krajach o znacznie niż szych kosztach produkcji
b) Dla kraju importera wiedzy technicznej:
 Możliwość zwiększenia efektywności gospodarowania tj. zwiększenia wydajności innych czynników wytwórczych
 Możliwości podniesienia konkurencyjności własnych wyrobów na rynkach światowych
 Możliwość usprawnienia procesu produkcyjnego
 Możliwość stopniowego opanowywania importowanej wiedzy technicznej w celu uruchomienia własnej produkcji wyrobów zaawansowanych technologicznie i wyeksportowania ich na rynek zagraniczny
c) Skutki globalne
 Wzrost efektywności gospodarowania w skali światowej
 Podniesienie zaawansowania technologicznego regionów mniej rozwiniętych
 Globalny wzrost produkcji i zatrudnienia
 Wyrównanie się różnic w zaawansowaniu technologicznym krajów
Licencja – zezwolenie na korzystanie w ustalonym z góry zakresie ze ściśle określonej wiedzy technicznej szczegółowej, prawo do korzystania z opatentowanego wynalazku
Patent – dokument stwierdzający prawo jego właściciela do wyłącznego korzystania z wynalazku
Know-how – wiedza nie chroniona prawami wyłącznymi ale utrzymywana w tajemnicy przez jej posiadacza
Kanały transferu wiedzy technicznej – wiedza techniczna jest przekazywana za pomocą kanałów, które mają większą lub mniejszą przydatność w transferze. Dla jednych kanałów jest to zadanie podstawowe i jedyne (operacje licencyjne, dokumentacja techniczna), dla innych dodatkowe (sprzedaż towarów high-tech, konferencje, sympozja):
c) Podstawowe kanały transferu wiedzy technicznej:
 Międzynarodowe operacje licencyjne
 Sprzedaż patentów
 Konsulting międzynarodowy
 Zagraniczna literatura fachowa
 Sprzedaż towarów high-tech
 Wywiad gospodarczy
 Kształcenie studentów i pracowników
 Międzynarodowe konferencje
 Międzynarodowa kooperacja przemysłowa
 Inwestycje bezpośrednie
 Handel międzynarodowy
 Międzynarodowe targi i wystawy
 Migracje ludności
d) Główne kanały
 Inwestycje bezpośrednie
 Międzynarodowe operacje licencyjne
 Sprzedaż towarów high-tech
Nośniki wiedzy technicznej – obiekty, za pośrednictwem których wiedza techniczna jest przenoszona. Nośnikami są ludzie, ze względu na swoje wykształcenie i doświadczenie, publikacje, dokumentacja techniczna, czasopisma, towary, zespoły, podzespoły. Najlepszymi nośnikami są ludzie i ich bezpośrednie kontakty, gdyż w tym przypadku transfer wiedzy dokonuje się najszybciej i jest najmniej zniekształcony. Wśród nośników wiedzy technicznej możemy wyróżnić te, dla których przenoszenie wiedzy technicznej jest funkcją podstawową (dokumentacja techniczna, publikacje, czasopisma) oraz dla których transfer jest funkcją dodatkową (towary, części, podzespoły)
Skutki transferu wiedzy technicznej:
d) Dla kraju eksportera wiedzy technicznej
 Przewaga technologiczna jest źródłem przewagi w walce konkurencyjnej
 Eksport towarów zaawansowanych technologicznie jest korzystny ze względów finansowych ponieważ towary te charakteryzują się wysokimi cenami na rykach światowych
 Pozycja lidera technologicznego pozwala na czerpanie ponad przeciętnych zysków, aż do momentu całkowitego upowszechnienia się nowego wyrobu lub technologii
 Transfer wiedzy technicznej pozwala na zakładanie filii wielkich korporacji transnarodowych w krajach o znacznie niż szych kosztach produkcji
e) Dla kraju importera wiedzy technicznej:
 Możliwość zwiększenia efektywności gospodarowania tj. zwiększenia wydajności innych czynników wytwórczych
 Możliwości podniesienia konkurencyjności własnych wyrobów na rynkach światowych
 Możliwość usprawnienia procesu produkcyjnego
 Możliwość stopniowego opanowywania importowanej wiedzy technicznej w celu uruchomienia własnej produkcji wyrobów zaawansowanych technologicznie i wyeksportowania ich na rynek zagraniczny
f) Skutki globalne
 Wzrost efektywności gospodarowania w skali światowej
 Podniesienie zaawansowania technologicznego regionów mniej rozwiniętych
 Globalny wzrost produkcji i zatrudnienia
 Wyrównanie się różnic w zaawansowaniu technologicznym krajów
Licencja – zezwolenie na korzystanie w ustalonym z góry zakresie ze ściśle określonej wiedzy technicznej szczegółowej, prawo do korzystania z opatentowanego wynalazku
Patent – dokument stwierdzający prawo jego właściciela do wyłącznego korzystania z wynalazku
Know-how – wiedza nie chroniona prawami wyłącznymi ale utrzymywana w tajemnicy przez jej posiadacza
Import wiedzy technicznej
Zjawisko importu wiedzy technicznej dotyczy sytuacji, w której państwo posiadające spore zasoby czynników produkcji nie osiągnęło dostatecznie wysokiego poziomu rozwoju technicznego i nie dysponuje wiedzą techniczną. Państwo takie poprzez import wiedzy jest w stanie produkować lepsze wyroby, bardziej nowoczesne. Większa wiedza techniczna przekłada się na ulepszenia procesu produkcji, poprawy wydajności czynników wytwórczych, a w konsekwencji do zwiększenia efektywności gospodarki narodowej. Tego rodzaju transfer wiedzy technicznej pozwalaj krajom słabiej rozwiniętym na zwiększanie tempa rozwoju i dorównywanie państwom lepiej rozwiniętym i dysponującym nowszymi technologiami. Z tego powodu następują zmiany z strukturze podziału dochodów w krajach zaangażowanych w tego rodzaju współpracę. Państwa o początkowej słabszej pozycji zaczynają odnosić korzyści. Z tego powodu kraje lepiej rozwinięte pod względem innowacji i wiedzy technicznej dążą raczej do utrzymania swojej pozycji i przewagi nad innymi.
Eksport wiedzy technicznej
Eksport wiedzy technicznej jest możliwy tylko w sytuacji, kiedy państwo dysponuje wiedzą, która jest na wyższym poziomie niż wiedza w krajach partnerskich. Posiadanie takiej wiedzy wynika najczęściej z:
• procesu uczenia się poprzez działania (ang. learning by doing) - w takiej sytuacji wiedza jest nabywana poprzez praktyczne działania - najpierw działanie, później wiedza. Oczywiście tempo nabywania wiedzy technicznej w takim procesie jest uzależnione od ogólnego poziomu innowacyjności gospodarki narodowej, od już posiadanych wiedzy i kwalifikacji. Dzięki praktycznym działaniom rodzą się nowe pomysły, możliwości przenoszenia rozwiązań z jednej branży czy lokalizacji do innych zastosowań czy miejsc. Pozwala to na uzyskiwanie większych korzyści i kreowanie większej wymiany.
• prac o charakterze badawczo-rozwojowym (ang. research & development) - dzięki podejmowaniu i finansowaniu prac badawczo-rozwojowych możliwe jest znajdowanie nowych, bardziej korzystnych rozwiązań w zakresie produktów czy procesów wytwarzania. Zgodnie z poglądami K. Arrowa posiadanie bardziej unikatowej i innowacyjnej wiedzy technicznej przez producenta/państwo zapewnia uzyskanie lepszej pozycji wobec konkurentów (nawet pozycji monopolisty) i w konsekwencji większych zysków z posiadanych zasobów.
Jednym ze sposobów wykorzystania posiadanej wiedzy o charakterze technicznym jest realizacja inwestycji zagranicznych (w tym dotyczących produktów). Należy przy tym pamiętać, że eksport wiedzy lepiej sprawdza się w odniesieniu do innowacji i udoskonalania procesów wytwórczych i technologii. Z kolei transfer wiedzy dotyczącej produktów czy procesów, które nie są już innowacyjne lub nie są kluczowe dla produkcji krajowej, odbywa się poprzez sprzedaż licencji itp.
Transfer wiedzy technicznej odbywa się poprzez:
• Kanał handlowy:
- Obroty licencyjne - starsze techniki udostępniane są w ramach licencji;
- Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – odgrywają istotną rolę w międzynarodowej wymianie wiedzy technicznej (innowacyjność przełomowa);
- Nowoczesne maszyny i urządzenia - myśl techniczna zawarta jest w urządzeniach czyli może być przenoszona do krajów słabo rozwiniętych przez import towarów (zjawisko naśladownictwa);
- Know-how - umiejętności specjalistyczne (dotyczące metod zarządzania i wytwarzania), ściśle związane z przepływem pracowników wykwalifikowanych.
• Kanał niehandlowy:
- Przepływy wewnątrz firm transnarodowych;
- Konferencje;
- Wystawy, targi;
- Czasopisma fachowe, książki;
- Licencje, patenty przekazywane nieodpłatnie;
- Migracje ludności, studia zagraniczne.
Formy transferu wiedzy technicznej:
• zakup za granicą produktu globalnego, a następnie produkcja w kraju importera poprzez stworzenie imitacji takiego wyrobu, a następnie jego stopniowe doskonalenie i dostosowywanie produkcji (imitacja), obecnie tego rodzaju działanie jest bardzo rzadkie;
• przemieszczanie się osób, które posiadają wiedzę i umiejętności dotyczące danego procesu produkcji i mogą je przekazać w innym kraju;
• w ramach tworzenia firm międzynarodowych, zakładanie oddziałów i przenoszenie zakładów produkcyjnych do innych państw, a następnie uruchamianie w nich produkcji na bazie własnej technologii, często jest to związane z przenoszeniem określonych maszyn, materiałów i półproduktów, ponadto przenoszeni są także specjaliści ds. technicznych, kadra zarządzająca oraz w miarę potrzeb wykwalifikowani pracownicy produkcyjni, w takiej sytuacji transfer technologii odbywa się kompleksowo, a poza tym jest to bezpieczne dla przedsiębiorstwa z punktu widzenia praw autorskich
• tworzenie spółek z kapitałem mieszanym, czyli łączy się kapitał kraju, który posiada daną technologię z kapitałem państwa, któremu udostępnia się technologię, rozwiązanie to także umożliwia utrzymanie "kontroli" przez właściciela technologii, ale stwarza jednak większe możliwości poznania jej przez miejscowych pracowników;
• sprzedaż licencji i patentów, co pozwala na uruchomienie produkcji określonych wyrobów w kraju, który je kupuje, ten kanał transferu niesie ze sobą możliwość udzielania porad i nadzorowania wdrażania procesu produkcji ze strony kraju sprzedającego technologię;
• kooperacja przemysłowa to kontrakt o ogromnym zakresie współpracy gospodarczej, przemysłowej, technicznej przy produkcji określonych towarów, polega na nawiązaniu długotrwałej współpracy pomiędzy spółkami z różnych krajów, współpraca taka polega najczęściej na udostępnianiu części technologii w celu produkcji i dostaw określonych elementów produktów (np. przedsiębiorstwo z jednego kraju produkuje półprodukty, a następnie dostarcza je do innej spółki w innym kraju, która z kolei robi gotowe wyroby), kooperacja tego rodzaju stwarza dość duże bezpieczeństwo dla strony udostępniającej technologię, a ponadto pozwala na ustabilizowanie procesu produkcji;
• leasing to specyficzny sposób pozyskiwania wiedzy technologicznej, jeden z nowszych instrumentów finansowania działalności i inwestycji przez przedsiębiorstwa, przypomina nieco instytucję dzierżawy czy najmu. Przedmiotem leasingu mogą być m. in. maszyny, urządzenia, nieruchomości, linie produkcyjne czy obiekty przemysłowe;
• doradztwo techniczne (np. budowa zakładu i jednoczesny nadzór jego produkcji);
• wymiana samej dokumentacji;
• świadczenie usług technicznych;
• forma pomocy naukowej;
• nieoficjalne kontakty specjalistów;
• kształcenie kadr;
• consulting;
• dostawy kompletnych obiektów przemysłowych.
Przesłanki transferu wiedzy technicznej:
Z punktu widzenia krajów słabo rozwiniętych:
- chęć zniwelowania różnic w poziomie rozwoju gospodarczego;
- chęć obniżenia kosztów produkcji, dzięki zastosowaniu innowacyjnych lecz wypróbowanych metod produkcji (dzięki wyeliminowaniu/zmniejszeniu kosztów: badań naukowych, testów sprawdzających, zabiegów marketingowych, itp.)
Z punktu widzenia krajów wysokorozwiniętych:
- chęć kierowania (w sposób pośredni) rozwojem techniczno-naukowym na świecie oraz produkcją w krajach mniej rozwiniętych;
- chęć zwiększenia zysków poprzez odpłatne udostępnianie technologii (przy ścisłej kontroli transferu za pomocą szeregu zastrzeżeń co do wielkości produkcji, eksportu, itp.).
Przesłanki globalne:
- zwiększenie efektywności gospodarowania;
- przyspieszenie postępu techniczno-naukowego;
- zwiększenie produkcji globalnej;
- niwelowanie różnic w poziomie rozwoju gospodarczego krajów.
Międzynarodowy rynek transferowy technologii dzieli się na:
• tzw. wolny rynek na którym zawierane są umowy między niezależnymi podmiotami;
• rynek gospodarczy, gdzie występuje odpłatny transfer technologii dla celów militarnych;
• w ramach przedsiębiorstw ponadnarodowych, tzn. między firmą macierzystą a jej filiami za granicą.
Pojęcie i funkcje cen światowych:
Cena to wyrażona w pieniądzu wartość określonego towaru lub usługi, wartość waluty zagranicznej (tj. kurs walutowy) lub określonego czynnika produkcji(pracy, kapitału, wiedzy technicznej). Cena powstaje w wyniku zderzenia się popytu z podażą. Jest to efekt odchodzenia od przewagi podaży danego towaru nad popytem na ten towar lub odwrotnie. Zawsze mamy do czynienia z procesem kształtowania się cen w warunkach nadwyżki podaży nad popytem oraz z procesami kształtowania się cen w warunkach nadwyżki popytu nad podażą. Zawsze można mówić ocenach absolutnych i względnych (np. względna cena ziemniaka i cukru w kraju lub względna cena pracy i kapitału).
Funkcje:
1. informacyjna-cena informująca producenta lub dostawcę o sile zapotrzebowania odbiorcy na określony towar, usługę, u. producenta, walutę zagraniczną
2. dystrybucyjna-przez ceny towarów, usług i czynników produkcji dokonuje się w każdym kraju podziału dochodu narodowego.
3. agregacyjna-cena pełni tę funkcję tylko wtedy gdy jest to cena ukształtowana w warunkach normalnie funkcjonujących rynków, wtedy tylko jest normą oceniającą samoistniejącą agregacją.
Rodzaje międzynarodowych rynków towarów i usług oraz ich charakterystyka
Międzynarodowe rynki wymienialnych w skali światowej towarów i usług można dzielić według różnorodnych kryteriów, a zatem także na różne sposoby. Najczęściej stosuje się przy tym następujące:
a) kryterium przedmiotowe; różnorodnych towarów i różnego rodzaju towarów
b) kryterium podmiotowe; między poszczególnymi krajami a grupami krajów
c) kryterium geograficzne; rynek europejski czy amerykański
d) kryterium stopnia zorganizowania wg cen i liczby uczestników rynku.
Według kryterium stopnia zorganizowania międzynarodowych rynków towarów i usług można także dokonać innego ich podziału. Chodzi o podział na tzw. formalne rynki zorganizowane (formalne rynki regulowane) oraz nieformalne rynki zorganizowane (regulowane rynki nieformalne). Na rynkach zorganizowanych formalnie transakcje są dokonywane w określonym miejscu, czasie i w określonej formie. Chodzi tu głównie o giełdy i aukcje. Funkcjonują także rynki mniej lub bardziej ułomne, z których część ma pewne cechy formalnego rynku zorganizowanego (np. przetargi międzynarodowe), część zaś nie (np. obrót międzyfilialny).
Międzynarodowa wymiana towarów i usług odbywa się przede wszystkim na formalnych rynkach zorganizowanych, tzn. w miejscach zetknięcia się międzynarodowego popytu i podaży, odbywających się w określonym miejscu i czasie oraz w określonej formie podporządkowanej określonemu regulaminowi. Spośród zorganizowanych form rynku najbardziej popularne są przy tym giełdy, zaś po nich aukcje oraz targi i przetargi międzynarodowe.
Giełda towarowa to rynek towarów masowych, zorganizowany w specjalny sposób oraz funkcjonujący tylko w określonym miejscu i czasie. Handel na giełdzie odbywa się w sposób regulowany, gwarantujący stronom transakcji równy dostęp do informacji, zapewniający bezpieczeństwo obrotu oraz odpowiednią płynność transakcji i rozliczeń.
Aukcja jest to zorganizowany rynek formalny (stały lub doraźny), na którym przedmiotem handlu są takie towary. Które mimo jednoznacznego i powszechnie przyjętego określenia (np. herbata, diamenty) nie są całkowicie standardowe. W związku z tym na aukcji towar jest zawsze do wglądu albo w postaci próbek, albo całych partii lub egzemplarzy.
Targi i przetargi. Organizuje się je zazwyczaj w ważnych ośrodkach gospodarczych, przedmiotem handlu zaś są różnorodne towary, i to najczęściej w dużych ilościach (np. książki). Jeśli chodzi o obrót międzynarodowy, to przetargi są ogłaszane na ogół przez odpowiednie władze państwowe czy też krajowe organizacje gospodarcze i dotyczą z reguły obrotów towarowych i/lub przepływów czynników wytwórczych o dużej wartości.
Specyficzną formą nieformalnych rynków zorganizowanych są tzw. obroty międzyfilialne. Są to obroty między filiami wielkich korporacji transnarodowych.
Mechanizm kształtowania się cen towarów w krótkim okresie:
Z punktu widzenia specyfiki kształtowania się cen można podzielić na:
• masowe(standaryzowane)- których walory użytkowe są identyczne i łatwe do jednoznacznej klasyfikacji, bez względu miejsce ich wytworzenia. Są one zastępowane.
• Towary zindywidualizowane- charakteryzujące się walorami użytkowymi określonymi przez potrzeby indywidualnych odbiorców lub poszczególnych segmentów rynku. Są one produkowane w prostych seriach. Zaliczono tu wyroby przemysłowe, usługi specyficzne.
W przypadku towarów standaryzowanych występują ceny światowe oscylujące wokół jednej wartości międzynarodowych w krótkim okresie ceny te wyróżniają się znaczną zmiennością. Substytucyjność towarów sprawia, że w ramach tego samego standardu ceny na międzynarodowych rynkach nie mogą się od siebie różnić. Jednym czynnikiem, który może wpływać na różnicę cen są koszty transportu i ubezpieczenia. Cenowa elastyczność popytu na te towary jest wyższa niż cenowa elastyczność ich podaży.
W przypadku towarów zindywidualizowanych trudno mówić o jednolitej cenie międzynarodowej W krótkim okresie ceny tych towarów są stabilne. Decydujące znaczenie ma tu kształtowanie się na relatywnie wysokim poziomie cenowej elastyczności podaży, równie elastyczność popytu jest w przypadku tych towarów wyższe niż w przypadku tych towarów standaryzowanych. Kształtowanie się tych towarów w krótkim okresie zależy od kształtowania się kosztów, stanu koniunktury, sytuacji politycznej.
Mechanizm kształtowania się cen w długim okresie
Długookresowe tendencje cen art. surowcowo-rolnych
Ceny artykułów rolno-spożywczych rosły wolniej niż ceny artykułów przemysłowych a przyczyną tego jest :
1. wzrost zamożności społeczeństw w wielu krajach
2. protekcjonizm rolny
3. spadek przyrostu naturalnego
Popyt na surowce rośnie wolniej niż tempo wzrostu gospodarczego a przyczyną tego jest :
1. postęp techniczny – materiało-oszczczędny
2. zastąpienie tradycyjnych serowców materiałami syntetycznymi
Długookresowe tendencje cen art. przem.
W okresie powojennym ceny wyrobów przemysłowych rosły szybciej niż towarów standaryzowanych. Wiąże się to z wyższą dynamiką pop na art. przemysłowe, z post technicznym. Wzrost dochodu społeczeństwa powoduje wzrost popytu na artykuły bardziej droższe. Proces internacjonalizacji i liberalizacji życia gospodarczego powodujący poprawę warunków życia ludności. Jednak towary zindywidualizowane są deformowane przez wiele czynników i politykę rządów poszczególnych krajów. Są przypuszczenia że w przyszłości towary zindywidualizowane będą się pogarszać.
Elastyczność podaży art. rolnych i surowców.
Towary standaryzowane – towary których walory użytkowe są identyczne i łatwe do jednoznacznej klasyfikacji, bez względu na miejsce ich pochodzenia
W krótkim okresie( cenowa ) elastyczność podaży na art. rolne jest niska bo:
1.Cykl produkcyjny jest relatywnie długi i wysokie są koszty produkcji
2.Nietrwałość art. żywnościowych i wysokie koszty ich magazynowania
3.Duże rozproszenie producentów, którzy nie mogą wpływać na popyt i podaż
4.Wpływy z eksportu art. rolnych w niektórych krajach zajmują dominująca pozycję w ogólnych dochodach i dlatego spadek cen i popytu spowoduje wzrost podaży aby osiągnąć dochody z dewiz
5.Polityka protekcjonizmu celnego prowadzona przez kraje wysoko rozwinięte by chronić własne rolnictwo i przemysł rolni- spożywczy
Cenowa elastyczność podaży na surowce jest niska bo występuje:
1.relatywnie długi okres nowych inwestycji i wysokie ich koszty
2.wysokośc poniesionych nakładów inwestycyjnych I wysokie bieżące koszty eksploatacji
3.polityka rządu mająca na celu usztywnienie podaży
w długim okresie ( dochodowa) elastyczność podaży na art. żywnościowe jest niska bo: 1dostosowywanie się producentów i eksporterów do zmian po stronie popytu
2.ograniczone możliwości stymulowania rozwoju popytu zagranicznego
Elastyczność popytu artykułów rolnych i surowców
Gł. przyczyny niskiej (cenowej) elastyczność) popytu na art. rolne
1. zaspokajanie podstawowych funkcji organizmu ludzkiego, zmieniająca się struktura konsumpcji
2. czynniki socjologiczno- psychologiczne – przywiązanie do marki , sklepu
3. trudności magazynowania 4 rozdrobnienie konsumentów.
Gł. przyczyny niskiej elastyczności pop na surowce: 1 popyt na surowce rośnie wraz ze wzrostem dochodu 2 Wzrost cen powoduje wzrost popytu- brak substytutów
Niska dochodowa elastyczność popytu art. żywnościowych ( rolnych)
1. Prawo Engla- w miarę wzrostu dochodów popyt na artykuły podstawowe wzrasta wolniej niż zapotrzebowanie na wyroby wyższego rzędu
2. zmniejszenie popytu na artykuły prostsze i tańsze
3. hamowanie przez wiele krajów rozwoju importu wskutek polityki samowystarczalności żywnościowej
Niska dochodowa elastyczność popytu na art. surowcowe:
1. postęp techniczny prowadzi do zwiększenia oszczędności surowców i zmniejszenia strat w procesie produkcji
2. Substytucja surowców naturalnych przez syntetyki.
Elastyczność podaży artykułów przemysłowych
Towary zindywidualizowane-produkowane na zamówienie konkretnych odbiorców, elastyczność cenowa jest wysoka
Wysoka cenowa elastyczność podaży:
1.Krótki cykl produkcyjny i możliwość szybkiego dostosowania się do zmian w popycie
2. niezależność od warunków naturalnych
3. możliwość zróżnicowania asortymentowego
4. powiększenia skali produkcji
5.składowania towarów i niskie tego koszty
6. większa koncentracja produkcji
Wysoka dochodowa elastyczność podaży 1 możliwość dostosowania się producentów i eksporterów do zmian po str. pop, stymulowania popytu przez wykonywanie różnorodnych dywersyfikacji to i usług , wykorzystania instrumentów zagranicznych i międzynarodowa polityka ekonomiczna
Różnice w mechanizmie kształtowania się cen na rynku towarów wystandaryzowanych i zindywidualizowanych w ujęciu krótko-i długookresowym:
Wyróżnia się rynki towarów wystandaryzowanych (tu zalicza się surowce oraz większość artykułów rolnych) i zindywidualizowanych (artykuły przemysłowe).
W krótkim okresie ceny surowców i żywności są mniej stabilne niż ceny artykułów przemysłowych, ze względu na znacznie większą elastyczność podaży art. przem. o których decydują: mniejsza zależność produkcji od warunków naturalnych, większa możliwość zmiany produkcji w warunkach produkcji maszynowej, zróżnicowania asortymentu oferowanej produkcji i jej dostosowania do zmieniającej się struktury popytu, większa możliwość dostosowania poziomu zapasów do zmian popytu. Elastyczność cenowa popytu na dobra wysoce zindywidualizowane np. samochody jest niewielka ponieważ w krótkim okresie możliwość substytucji dostawcy jest ograniczona (niemożliwa). W przypadku dóbr przemysłowych mniej zindywidualizowanych elastyczność popytu względem ceny może być bardzo znaczna. Producenci starają się ją zmniejszyć np. przez kampanie reklamowe.
W długim okresie towarowe terms of trade ulega pogorszeniu na rzecz producentów surowców i żywności. Niższa dynamika popytu na surowce i artykuły rolne niż ogólna dynamika rozwoju gosp.(spadek jednostkowego zużycia surowców, wzrost znaczenia wtórnego zużycia surowców oraz zastępowanie surowców droższych i trudno dostępnych tańszymi i łatwo dostępnymi).

PIENIĄDZ ŚWIATOWY:
Pieniądz służy do wyrażania i porównywania wartości towarów wytwarzanych przez poszczególne kraje oraz do wyrażania wzajemnej wartości walut narodowych. Pełni funkcje uniwersalnego miernika wartości, występuje także w roli pośrednika w wymianie tj. środka nabywczego, umożliwiając dokonywanie zmiany za zakupione w wymianie międzynarodowej dobra i usługi. Służy on do wyrównywania sald odłożonych płatności powstałych w wymianie międzynarodowej tj. sald bilansów płatniczych. Pozwala także na tworzenie rezerw.
Funkcje pieniądza płatniczego:
• powszechny miernik wartości
• środek wymiany międzynarodowej
• środek płatniczy
• środek gromadzenia rezerw
Pieniądz wykształcił się w procesie wymiany towarów, a rozwinięcie się rynku w rynek światowy sprawił, że pieniądz stał się pieniądzem światowym.
DEWIZY - należności zagraniczne opiewające na waluty, które z uwagi na swoją formę i stopień płynności mogą stanowić środek płatniczy w transakcjach międzynarodowych.
Dewizy występują w postaci weksli, czeków, akredytyw, przekazów bankowych, pocztowych itp. Mogą mieć postać dokumentów lub zapisów na rachunkach bankowych. Dewizy umożliwiają regulowanie należności bez konieczności transferu złota i walut. Transakcje dewizowe dokonywane są przez banki między sobą lub bezpośrednio z klientami.
Kursy dewiz w systemie wymienialności walut (system walutowy) kształtują się na giełdach pieniężnych zazwyczaj nieco powyżej kursów walut, na które opiewają. W systemie waluty niewymienialnej kursy dewiz ustalane są przez rząd.
Rozliczenia dewizowe - bezgotówkowa forma rozliczeń realizowana z zastosowaniem:
a) zleceń bezwarunkowych (czek, weksel) nie ma do spełnienia żadnych warunków
• czek - w rozliczeniach międzynarodowych jest zleceniem udzielonym zagranicznemu bankowi przez bank krajowy dokonania zapłaty okazicielowi czeku lub oznaczonej osobie określonej kwoty.
• weksel - występuje w rozliczeniach dewizowych w funkcji płatniczej, ale pełni jednocześnie funkcję kredytową. Najczęściej wykorzystywane są weksle trasowane, tzn. eksporter wystawia "tratę", którą akceptuje importer, zobowiązując się jednocześnie do wykupu weksla.
b) zleceń uwarunkowanych (inkaso, akredytywa) warunek to np. otrzymanie towaru lub wysłanie towaru
• inkaso - polega na zainkasowaniu (pobraniu) należności swojego klienta (eksportera) w zamian za wydanie dokumentów uprawniających do dysponowania towarem (np. konosament, faktura, listy przewozowe).
• akredytywa - polega na zleceniu swemu bankowi przez importera otwarcia akredytywy na rzecz eksportera w jego banku. Bank ten powiadamia eksportera o otwarciu akredytywy, a po spełnieniu warunków przez eksportera (najczęściej po dostarczeniu dokumentów stwierdzających wysłanie towaru) dokonuje uznania jego konta z otwartej akredytywy.
ROZLICZENIA BEZDEWIZOWE
Polegają, najogólniej biorąc, na kompensowaniu należności bez potrzeby zapłaty w dewizach.
Kontrahenci z dwóch krajów mogą wzajemnie skompensować (umorzyć) swe należności wynikające z wzajemnych dostaw
• transakcje barterowe(Barter jako klasyczny termin oznacza umowę handlową na podstawie której wymiana jednego towaru na drugi lub kilku towarów na kilka innych towarów. Każda ze stron w takiej transakcji jest uważana za osobę, która sprzedaje towar i osobę, która kupuje towar, który otrzymuje od drugiej strony transakcji)
• transakcje kompensacyjne(polegają na wymianie towaru za towar, bez regulowania należności w dewizach. Warunkiem tego rodzaju transakcji jest wzajemne równoważenie się (kompensowanie) wartości towaru importowanego i towaru eksportowanego. W transakcji kompensacyjnej bierze na ogół udział co najmniej czterech partnerów, tj. po jednym eksporterze i importerze z dwóch różnych krajów. Wewnątrz każdego z tych krajów rozliczenie między importerem a eksporterem jest dokonywane w walucie krajowej.)
• clearing dwustronny, (czyli bilateralny - polega na kompensowaniu należności kontrahentów z dwóch krajów. Są dopuszczalne w umowach międzypaństwowych – musi być dopuszczony sposób rozliczeń w formie clearingowej – określone instytucje, które dokonują ewidencji wymiany firmy rozliczają się z instytucja fin. Stosowane, gdy występuje brak dewiz
• clearing wielostronny (polega na kompensowaniu należności kontrahentów z kilku krajów. W przypadku rozliczeń wielostronnych clearing, pozwalając na wielostronną kompensatę sald, znacznie rozszerza zakres wymiany międzynarodowej w stosunku do clearingu dwustronnego ograniczonego możliwościami słabszego partnera.

BILANS PŁATNICZY – to syntetyczne zestawienie wszystkich płatności dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą najczęściej w ciągu roku.
Celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą. Informacja ta przeznaczona jest dla eksporterów, importerów, producentów, inwestorów, organów administracji rządowej.
MFW zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do sporządzania bilansu płatniczego wg określonej klasyfikacji płatności.
Transakcje można podzielić na:
 Kredytowe (+) – które obrazują otrzymanie płatności z zagranicy np. eksport towarów, napływ inwestycji bezpośrednich, darowizny od obcokrajowców
 Debetowe (-) – obrazują odpływ kapitału za granicę np. import towarów, inwestycje za granicą, pomoc gospodarcza udzielana innym krajom
Klasyfikacja bilansowa:
1. Bilans obrotów bieżących – to wszelkie transakcje związane z wymianą towarów, usług, obsługą zagranicznego kapitału
 Bilans handlowy (+) – to zestawienie wartościowe eksportu i importu
 Bilans obrotów usługami (-) – to zestawienie płatności z tytułu obrotu usługami
 Bilans procentów i dywidend (-) – to zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi zagranicznego kapitału (np. inwestycji bezpośrednich)
 Bilans wydatków rządowych (-) – obejmuje składki płacone na rzecz organizacji międzynarodowych, dostawy towarów w ramach pomocy gospodarczej, transfery wynagrodzeń cudzoziemców i obywateli krajowych zagranicą
2. Bilans obrotów kapitałowych – zestawienie odpływów lub wpływów kapitału w czystej formie
 Bilans obrotów kapitałami długoterminowymi (+) – zestawienie wpływów i odpływów kapitału w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich i portfelowych oraz długookresowych kredytów bankowych i państwowych
 Bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi (+)– zestawienie wpływów i odpływów z tytułu lokat kapitałowych, kredytów, pożyczek o okresie zapadalności krótszym niż 1 rok
3. Bilans obrotów wyrównawczych – to inaczej bilans obrotów dewizowych BC. Jest to zestawienie należności i zobowiązań BC wobec zagranicy.
Pojęcie równowagi bilansu płatniczego – z rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony, tzn. suma jego elementów jest równa. Nie znaczy to jednak, ze jego poszczególne elementy są równe 0.
Bilans obrót bieżących i bilans obrotów kapitałowych są ze sobą ściśle powiązane, a nierównowaga kompensowana jest przez zmianę stanu rezerw. Jeżeli obrotu kapitałowe nie równoważą nadwyżki lub deficytu obrotów bieżących to funkcje te są przejmowane przez rezerwy walutowe:
 Niezrównoważony przez obroty kapitałowe deficyt obrotów bieżących powoduje zmniejszenie stanu rezerw
 Z kolei nadwyżka w bilansie obrotów bieżących skompensowana jest przez odpływ kapitału – powoduje wzrost rezerw płatniczych.
Bilans jest zrównoważony, gdy nie mają miejsca transakcje wyrównawcze, a transakcje autonomiczne równoważą się.
Transakcje wyrównawcze – to celowe transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego (np. transakcje dewizowe BC oraz krótkookresowe przepływy kapitału).
Transakcje autonomiczne – to transakcje podejmowane niezależnie od stanu bilansu płatniczego (obroty towarowe i usługowe) podejmowane w celu osiągania zysków


Równowaga bilansu płatniczego dzieli się na:
 Rzeczywistą – należności i zobowiązania podejmowane są bez żadnych ograniczeń i nie towarzyszy im utrzymująca się przez dłuższy czas nadwyżka lub deficyt
 Pozorna – równowaga transakcji autonomicznych osiągana jest na skutek restrykcyjnej polityki dewizowej i handlowej
Automatyczne mechanizmy przywracania równowagi bilansu płatniczego:
 Mechanizm cenowy – w pełni działał w systemie waluty złotej, zwraca uwagę wyłącznie na zmianę cen i ich wpływ na konkurencyjność eksportu i importu


 Konkurencyjność eksportu ()
Nadwyżka płatniczaPodaż pieniądza()Ceny () Równowaga
 Konkurencyjność importu ()


 Mechanizm dochodowy – zakłada zmiany wydatków a co za tym idzie dochodu narodowego, z kolei dochód narodowy wpływa na wielkość eksportu i importu

 Import()
Nadwyżka płatniczaWydatki()Dochód narodowy () Równowaga
 Eksport ()
 Mechanizm stopy procentowej
 Mechanizm kursu walutowego
 Mechanizm monetarny

KURS WALUTOWY – cena jednej waluty wyrażona w innej walucie. Najczęstszy jest bezpośredni sposób podawania kursu, opisujący jaka ilość jednostkę waluty krajowej musimy zapłacić za jedną jednostkę waluty zagranicznej. Sposób pośredni wskazuje ile jednostek waluty zagranicznej jest potrzebnych do nabycia jednostki waluty krajowej. Na ogół o relacjach wymiany walut, czyli o kursach walut, decyduje podstawowe prawo rynku tworzące kurs (cenę) równowagi przy zrównaniu popytu z podażą danej waluty
Funkcje kursu walutowego:
 Informacyjna – bezpłatna informacja dla eksporterów, importerów, producentów i inwestorów, organów państwowych. Uczestnikom obrotu międzynarodowego pozwala na ustalenie należności i zobowiązań zagranicznych wyrażonych w walucie krajowej
 Cenotwórcza – polega na przenoszeniu zagranicznego układu cen na układ cen krajowych poprzez porównywanie takich samych towarów krajowych i zagranicznych
 Regulacyjna w handlu międzynarodowym – kurs walutowy pośredniczy w wymianie międzynarodowej i ułatwia rozwój handlu
 Alokacyjna – jeśli uwzględnimy powiązania kursu walutowego ze sferą produkcji i inwestycji to kurs wpływa na wybór specjalizacji eksportowej i dziedzin importowych. Zmiany kursu powodują zmianę w międzynarodowym podziale pracy.
Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego:
1. Ekonomiczne
a) Strukturalne
 Poziom rozwoju gospodarczego
 Poziom konkurencyjności gospodarczej
 Sytuacja w bilansie płatniczym
b) Techniczno-technologiczne
 Intensywność przemian technologicznych
 Poziom i struktura zaplecza technologicznego
c) Koniunkturalne
 Tempo inflacji
 Tempo wzrostu PKB
 Zmiany stóp procentowych
2. Pozaekonomiczne
a) Polityczne
 Stopień stabilizacji politycznej kraju
 Szoki polityczne
b) Instytucjonalne
 Rozwiązania systemowe dotyczące wymienialności walut i polityki kursowej w kraju
 Charakter polityki pieniężnej i fiskalnej
 Częstotliwość interwencji BC
c) Psychologiczne i spekulacyjne
 Oczekiwania społeczeństwa co do koniunktury w kraju co przekłada się ma poziom kursu walutowego
 Spekulacja polega na grze na zwyżkę lub zniżkę kursu walutowego na międzynarodowych rynkach walutowych
Kursy dewiz w systemie wymienialności walut (system walutowy) kształtują się na giełdach pieniężnych zazwyczaj nieco powyżej kursów walut, na które opiewają. W systemie waluty niewymienialnej kursy dewiz ustalane są przez rząd.

SYSTEM KURSOWY – to sposoby ustalania i zmienność kursu walutowego w danym kraju. Raz ustalony przez władze monetarne nie może ulec zbyt częstym zmianom. Ustalone przez dany kraju reguły kursowe są zgłaszane do Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a ich zmiana wymaga zgody tej organizacji.
System kursowy wiąże się z określoną częstotliwością interwencji BC i zmianą stanu rezerw walutowych.
Podstawowe systemy kursowe:
a) System kursów sztywnych (arbitral) – kurs nie ulega zmianie w dłuższych okresach czasu. Ustalony jest przez władze monetarne w odniesieniu do jakiejś waluty lub w przeszłości – złota (kurs parytetowy). Władze monetarne utrzymują kurs na niezmiennym poziomie poprzez interwencję na rynku walutowym i zmianę stanu rezerw. Interwencja ta polega na sprzedaży lub zakupie przez BC walut obcych
b) System kursów stałych – kurs walutowy może odchylać się w pewnych dopuszczalnych granicach w stosunku do kursu centralnego. BC jest odpowiedzialny za utrzymywanie kursu w określonym tunelu wahań. Gdy popyt na walutę zagraniczną przewyższa jej podaż i kurs waluty krajowej spada BC wykorzystując rezerwy walutowe sprzedaje walutę zagraniczną za krajową . Wyróżnia się dwa rodzaje kursów stałych:
 Kurs stały w dłuższych okresach czasu – na ściśle określony czas ustala się pewien przedział wahań kursu walutowego, który może być w kolejnych okresach rozszerzony lub zwężony. Jest to tzw. „efekt przestawionego korka”.









 Stały pełzający – system ten zakłada wzrost kursu waluty o stały procent np. co miesiąc, stosowany w przypadku wysokiego tempa inflacji w kraju
c) System kursów płynnych (zmiennych) – kurs kształtuje się swobodnie na rynku, a władza nie podejmuje działań mających na celu oddziaływanie na jego poziom. Kształtuje się na podstawie popytu i podaży na waluty obce. Gdy podaż waluty krajowej przewyższa popyt, mamy do czynienia ze spadkiem kursu waluty krajowej, czyli tzw. deprecjację. Z kolei gdy popyt na walutę krajowa jest wyższy od podaży, waluta krajowa umacnia się i mamy do czynienia z aprecjacją. Występują dwie odmiany kursu płynnego:
 Czysty kurs płynny – kurs zmienia się bez żadnych ograniczeń pod wpływem popytu i podaży a władza monetarna nie interweniuje w ogóle
 Brudny kurs płynny – kurs kształtuje się pod wpływem popytu i podaży, ale władza monetarna ma możliwość interwencji wtedy, gdy uznaje to za słuszne. Jest to tzw. interwencja dyskrecjonalna.
Podział kursów walutowych:
1. Ze względu na kryterium zmienności:
 Parytetowe
 Nieparytetowe (nie odnoszą się do innej waluty)
2. Ze względu na liczebność kursu:
 Jednolity – całość transakcji odbywa się po tym samym kursie
 Zróżnicowany – różne poziomy kursu walutowego dla osób fizycznych i prawnych dla obrotów handlowych i finansowych lub dla różnych grup krajów
3. Ze względu na odchylenie od stanu równowagi:
 Nadwartościowy – powyżej kursu równowagi
 Podwartościowy p poniżej kursu równowagi
4. Ze względu na inflację
 Nominalny – nie uwzględniający inflacji
 Realny – uwzględniający inflację
5. Ze względu na sposób obliczania:
 Bezpośredni
 Krzyżowy – kurs jednej waluty do drugiej obliczany na podstawie stosunku obu walut do waluty trzeciej, która pełni rolę waluty światowej
Deprecjacja – to spadek kursu waluty krajowej spowodowany przewagą podaży tej waluty nad jej popytem. Może odbywać się w sposób ciągły przez dłuższy okres czasu. Ma miejsce w systemie kursów płynnych.
Aprecjacja - to wzrost kursu waluty krajowej spowodowany przewagą popytu tej waluty nad jej podażą. Może odbywać się w sposób ciągły przez dłuższy okres czasu. Ma miejsce w systemie kursów płynnych.
Dewaluacja – spadek kursu waluty krajowej odbywający się jednorazowo i będący skutkiem działań podjętych przez władzę monetarną danego kraju. Odbywa się w systemie kursów stałych
Rewaluacja – wzrost kursu waluty krajowej odbywający się jednorazowo i będący skutkiem działań podjętych przez władzę monetarną danego kraju. Odbywa się w systemie kursów stałych

WYMIENIALNOŚĆ WALUT – prawo do swobodnego kupowania i sprzedawania obcego pieniądza za walutę w kraju oraz dokonywania rozliczeń międzynarodowych w walucie narodowej i walutach zagranicznych bez żadnych ograniczeń.
Rodzaje wymienialności walut:
1. Ze względu na przedmiot wymiany:
 Wymienialność na złoto – prawo do zakupu złota za walutę narodową wg stałej ceny w banku centralnym
 Wymienialność na wszystkie waluty
 Wymienialność na określone waluty – w ramach stref walutowych
2. Ze względu na tytuł wymiany
 Wymienialność zupełna
 Wymienialność częściowa – ograniczona do niektórych tytułów, np. wymienialność handlowa (w celu zakupu towarów), wymienialność finansowa (w celu dokonania innych transakcji kapitałowych)
3. Ze względu na podmiot wymiany
 Wymienialność wewnętrzna – prawo do wymiany waluty krajowej na obcą i odwrotnie mają rezydenci krajowi, czyli osoby fizyczne i prawne uznane przez prawo dewizowe za te osoby
 Wymienialność zewnętrzna – walutę krajową na zagraniczną i odwrotnie mają również rezydenci zagraniczni
Warunki wymienialności walut:
 Istnienie długofalowej równowagi gospodarczej
 Dysponowanie odpowiednim potencjałem gospodarczym
 Elastyczna produkcja
 Racjonalna polityka gospodarcza
 Zróżnicowany i konkurencyjny eksport
 Dyscyplina bilansu płatniczego i polityka gospodarcza ją utrzymująca
 Stabilność polityczna
Skutki wymienialność walut:
 Otwarcie gospodarki
 Wzrost współzależności narodowych polityk walutowych
 Wzrasta ranga międzynarodowych instytucji finansowych
 Możliwość swobodnego dokonywania rozliczeń międzynarodowych
 Podmioty gospodarcze nie muszą ograniczać się do rynków krajowych i mogą traktować zagranicę jako teren swojego działania
 Można dokonać lokat za granicą we własnej walucie lub używać własnej waluty do zapłaty za import
 Wymienialność waluty krajowej może doprowadzić do niekontrolowanych ruchów kapitałów krótkoterminowych, co wiąże się ze zmianą kursu walutowego
 Wymienialność ogranicza ryzyko inwestycyjne, stąd może napływać kapitał w postaci BIZ, ale również może szybko odpłynąć
 Zwiększona jest podatność rynku na negatywne zjawiska w gospodarce światowej, kryzysy

MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY WALUTOWE
Międzynarodowy system walutowy – zespół reguł i zasad regulujących stosunki walutowe między krajami. Zasady te obejmują problematykę:
 Kursów walutowych
 Bilansów płatniczych
 Pieniądza światowego
System waluty złotej (1870 – 1914) – był to pierwszy w pełni wykształcony międzynarodowy system walutowy, oparty na jednej walucie światowej, jaką jest złoto. Opierał się na następujących zasadach:
 Pełna swoboda przepływu złota i banknotów wymienialnych na złoto między krajami
 Obowiązek BC do kupna i sprzedaży złota po stałej cenie
 Obowiązek banku centralnego do utrzymywania rezerw złota proporcjonalnych do ilości emitowanych banknotów
 Złoto pełniło rolę waluty rezerwowej i pieniądza światowego
 Kursy walutowe były kursami parytetowymi tzn. miały odniesienie do złota
 Kursy miały charakter kursów stałych, a kurs bieżący mógł wahać się od parytetowego w granicach tzw. punktów złota
Górny punkt złota – to kurs parytetowy powiększony o koszt transportu i ubezpieczenia złota
W systemie tym swobodnie działał cenowy i dochodowy mechanizm przywracania równowagi bilansu płatniczego
Przyczyna rozpadu systemu waluty złotej – konflikt zbrojny na skale światową, który spowodował wzrost wydatków na zbrojenia (państwa emitowały większa ilość pieniądza, która nie miała pokrycia w złocie)
System waluty sztabowo-złotowej (1918 – 1939) – zasady jego funkcjonowania były zbliżone do „Systemu waluty złotej”. Złoto stanowiło podstawowy składnik rezerw i pełniło rolę pieniądza światowego. Pieniądz krajowy był bezpośrednio wymieniany na złoto, ale dopiero powyżej określonej sumy, stanowiącej równowartość sztaby złota. Skutkiem ustalenia minimalnej sumy waluty krajowej wymienialnej na złoto było zwiększenie amplitudy wahań punktów złota. Powodowało to:
 destabilizację kursu walut narodowych,
 wzrost ryzyka transakcji międzynarodowych oraz
 pogłębienie kryzysów gospodarczych (kryzys lat 30-tych w 1933 roku zapoczątkowany krachem na nowojorskiej giełdzie)
System waluty dewizowo-złotowej (system z Bretton Woods) (1944 – 1971) – opierał się na następujących zasadach:
 Kontrolę na międzynarodowym systemem walutowym przejął MFW
 Głównym środkiem rezerwowym i płatniczym było złoto
 Kursy walut narodowych miały charakter kursów parytetowych, które miały odniesienie do złota albo do dolara
 Rolę pieniądza światowego pełniło złoto i dolar
 Dolar był jedyną walutą wymienialną bezpośrednio na złoto, inne waluty można było wymieniać w sposób pośredni - przez dolara
 Bank Rezerw Federalnych USA był zobowiązany do wymiany złota na dolary i odwrotnie po stałej cenie równej 35 USD za tzw. uncję trojańską złota
 Kursy walutowe miały charakter kursów stałych, kurs bieżących mógł wahać się w granicach 1% od kursu parytetowego
 Władze monetarne były zobowiązane do interweniowania w momencie zbliżania się kursów do dolnej lub górnej granicy
 Kraje członkowskie MFW w celu zlokalizowania trudności płatniczych lub utrzymania stabilnej waluty mogły korzystać ze specjalnych kredytów
System ten działał do 1971 roku, gdy USA władze USA zaczęły emitować więcej dolarów, co było podyktowane wzrostem cen ropy naftowej (spadło zaufanie do dolara amerykańskiego). USA próbowała bronić się przed kryzysem, jednak działania polegające na:
 Wprowadzeniu 2 cen złota
 Dewaluacji dolara
 Rozszerzeniu tunelu wahań
Nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.
SDR – specjalne prawa ciągnienia. W latach 70-tych powstał specjalny pieniądz kreowany przez MFW, będący pieniądzem umownym, stanowiącym składnik rezerw każdego kraju oraz pozwalający zwalniać się od zobowiązań.
System wielodewizowy (system non system) – walutą światową jest waluta tego kraju, który w danym momencie posiada silną pozycje na ryku światowym. Podłożem prawnym do funkcjonowania tego systemu były zawarte w 1976 roku tzw. porozumienia jamajskie.
Zasady systemu wielodewizowego:
a) Zniesiono zasadę stałych kursów walutowych i wprowadzono kursy płynne
b) Kraje członkowskie MFW mają swobodę wyboru reguł kursowych pod warunkiem, ze są one zgodne z celami MFW
c) Raz wybrane reguły kursowe muszą być przestrzegane a ich ewentualna zmiana wymaga zgody MFW
d) Wprowadzono zakaz ustalania parytetów walut w złocie oraz odnoszenia jakiejkolwiek waluty do złota
e) Zwiększono znaczenie SDR oraz zwiększono kwoty tego pieniądza dla każdego z krajów członkowskich
f) Istnieje kilka walut pełniących rolę pieniądza światowego o wyjątkowym znaczeniu tych walut decyduje potencjał gospodarczy kraju, udział w handlu międzynarodowym, wielkość rynku finansowego w danym kraju. Mogą to być: dolar, euro, funt brytyjski, frank szwajcarski, jen japoński
g) Obecnie wykształciły się podstawowe systemy walutowe:
 System kursu nieograniczenie płynnego (czysty kurs płynny)
 System kierowanego kursu płynnego (brudny kurs płynny)
 System kursu centralnego

MNOŻNIK I SUPERMNOŻNIK
W gospodarce rynkowej charakteryzującą się nie wykorzystanymi możliwościami produkcyjnymi, będącymi efektem przewagi podaży na d popytem, w przypadku wystąpienia określonych impulsów wzrostu gospodarczego(przyrostu inwestycji, eksportu, wydatków budżetowych) może być uruchomiony mechanizm mnożnikowy. Mechanizm ten spowoduje zwiększenie dochodu narod. w skali większej niż wynikałoby to bezpośrednio z wielkości tych impulsów. Warunkiem powstania efektów mnożnikowych jest zwiększenie popytu konsumpcyjnego. W gospodarce otwartej występują dwa bodźce: mnożnik inwestycyjny i eksportowy. Przyrost dochodu narodowego z tytułu wzrostu eksportu zależy nie tylko od wielkości eksportu, lecz także od wydatków konsumpcyjnych pracowników zatrudnionych przy produkcji krajowej i eksportowej towarów i usług. Mnożnik handlu zagr. może przybierać różne wartości. Gdy jest równy jedności to wzrost dochodu narod. jest równy wzrostowi eksportu. Współczynnik mniejszy od 1 oznacza, iż dochody związane ze wzrostem eksportu są w całości oszczędzane lub wydawane na zakup towarów i usług importowych, a na te cele są absorbowane dochody nie związane bezpośrednio ze wzrostem eksportu. Gdy mnożnik jest większy od 1,przyrost dochodu narod. przewyższa pierwotny przyrost eksportu.
W gospodarce otwartej mnożnik jest odwrotnie proporcjonalny nie tylko do oszczędności, lecz także do importu. Im import jest większy tym mnożnik jest mniejszy. Przyrost dochodu narod. zależy od przyrostu inwestycji i przyrostu eksportu, od krańcowej stopy konsumpcji i krańcowej stopy importu. Im krańcowa stopa oszczędzania i krańcowa stopa importu są mniejsze, tym mnożnik w gosp. otwartej jest większy. Im krańcowa stopa konsumpcji Jest większa, tym mnożnik jest większy.
SUPERMNOŻNIK
Wartość Supermnożnika jest odwrotnie proporcjonalna do krańcowej stopy oszczędzania i krańcowej stopy inwestycji pobudzonych. Ujemny wpływ oszczędzania na poziom dochodu narod. dotyczy tylko krótkiego przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych gospodarki. W okresach dłuższych oszczędności stanowią źródło finansowania inwestycji.

WZROST I ROZWÓJ ANTYIMPORTOWY ORAZ WZROST I ROZWÓJ PROEKSPORTOWY
Wzrost i rozwój antyimportowy gwarantuje jedynie to, że dany kraj utrzymuje równowagę bilansu handlowego oraz ceteris paribus bilansu płatniczego w krótkim okresie. Natomiast w długim okresie ujawnia się zazwyczaj wiele negatywnych, istotnych skutków takiego wzrostu i rozwoju. Hamowanie importu przez dany kraj sprawia, że rozwija się on ekstensywnie. Taki kraj nie jest w stanie powiększyć swoich zasobów poprzez rozwój odpowiedniego importu lub jest to możliwe w ograniczonym zakresie.
Stopa wzrostu i rozwoju gospodarczego danego kraju jest iloczynem stopy szeroko rozumianych inwestycji i średniej ich efektywności:
, czyli
W gospodarce zamkniętej stopa inwestycji jest równa stopie akumulacji wewnętrznej (oszczędnościom wewnętrznym. W warunkach wzrostu i rozwoju antyimportowego możliwe jest zwiększenie stopy inwestycji oraz ich średniej efektywności, ale w sposób ograniczony w porównaniu z możliwościami gospodarki w pełni otwartej na import.
Strategia antyimportowa (strategią substytucji importu) zakłada rozwój rodzimego przemysłu (produkcji konkurującej z importem) poprzez stopniowe zastępowanie dóbr importowanych produkcją krajową, gospodarka zmierza w stronę stanu autarkii. Strategia ta jest skrajnie nieefektywna ekonomicznie w dłuższym okresie, ze względu na:
• zakup droższych dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych na rynku krajowym zamiast tańszych pochodzących z importu,
• niższy poziom techniczny produkcji krajowej niż importowanej,
• nakłady inwestycyjne potrzebne na uruchomienie produkcji substytuującej import, które zwiększają deficyt bilansu płatniczego,
• trudności w likwidacji już uruchomionej produkcji antyimportowej z powodu oporu społecznego.
Mimo przedstawionych wad strategii antyimportowej praktyka gospodarcza wykazuje, iż ta metoda jest najczęściej stosowana, głównie przez kraje rozwijające się, jako sposób na doraźną poprawę bilansu płatniczego oraz jako strategia rozwoju gospodarki narodowej. Dzieje się tak, gdyż przynosi ona efekty w krótkim okresie oraz stanowi metodę łatwiejszą do zaakceptowania społecznie, bowiem:
• ograniczenie importu może być postrzegane jako dążenie do zwiększenia poziomu niezależności kraju,
• wprowadzenie taryf celnych oraz kontyngentów spotyka się z poparciem producentów krajowych,
• budżet państwa uzyskuje dodatkowe dochody, np. z tytułu ceł,
• faktyczna realizacja strategii antyimportowej zależy wyłącznie od władz krajowych, w przeciwieństwie do strategii proeksportowej, która jest zależna od popytu zagranicznego.
Odchodzenie od antyimportowego (autarkicznego) modelu wzrostu i rozwoju gospodarczego jest korzystne dla danego kraju oraz ceteris paribus dla dobrobytu świata jako całości, tym bardziej, że na dłuższą metę rozwój produkcji antyimportowej jest zawsze droższy i mniej efektywny, niż rozwój odpowiedniego importu. Co więcej w dłuższym okresie wzrost i rozwój antyimportowy powoduje występowanie trudności z utrzymaniem równowagi bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących a także ceteris paribus równowagi bilansu płatniczego.
Bardziej racjonalnym rozwiązaniem jest, więc WZROST I ROZWÓJ PROEKSPORTOWY, zwłaszcza w ujęciu długookresowym. W długim okresie łatwiej jest kształtować relacje między wielkością i strukturą dochodu narodowego wytworzonego i podzielonego, a także wpływać na kształtowanie się efektywności gospodarowania. Opłacalna jest na:
• rozwój racjonalnego eksportu towarów i usług wymaga rozwoju odpowiedniego racjonalnego importu, co staje się bodźcem dla innowatorów, inwestorów, producentów i świadczących usługi;
• rozwój racjonalnego eksportu i racjonalnego importu towarów i usług jest dodatkowo bodźcem dla konsumentów, którzy są bardziej skłonni, aby przyczyniać się do wzrostu poziomu wydajności pracy, w celu zwiększenia możliwości dostępu do towarów i usług oferowanych przez partnerów zagranicznych.
Wzrost i rozwój proeksportowy powoduje powstanie mechanizmu tzw. lokomotywy wzrostu i rozwoju gospodarczego w skali międzynarodowej.
Realizacja strategii rozwoju gospodarczego poprzez wzrost eksportu również prowadzi do równowagi w bilansie płatniczym, a dodatkowo jest pozbawiona wad wskazanych dla strategii antyimportowej. Trudność realizacji tej strategii polega na tym, że:
• wzrost eksportu wymaga uruchomienia systemu zachęt dla eksporterów (subsydia pośrednie i bezpośrednie) co wiąże się z obciążeniem budżetu,
• subsydiowanie eksportu może spotkać się z działaniami odwetowymi zagranicznych partnerów,
• wspieranie eksportu może być społecznie postrzegane jako ograniczanie dostępności towarów eksportowanych na rynku krajowym co prowadzi do wzrostu ich cen,
• wspieranie eksportu może być także postrzegane jako uzależnienie gospodarki od rynków zagranicznych.
Realizacja proeksportowej strategii rozwoju wiąże się także z dodatkowymi wyrzeczeniami ze strony społeczeństwa, gdyż wymaga reform o charakterze strukturalnym i instytucjonalnym w gospodarce narodowej; jest to tzw. restrukturyzacja proeksportowa. Rezygnacja z mało wydajnych gałęzi przemysłu wiąże się z bankructwem wielu zakładów oraz wzrostem bezrobocia.

ISTOTA I RODZAJE MIĘDZYNARODOWEJ RÓWNOWAGI I NIERÓWNOWAGI PŁATNICZEJ
Międzynarodowa równowaga płatnicza – jest to stan, w którym przepływ produkcji, czynników wytwórczych czy usług między krajami daje wszystkim krajom zrównoważone obroty i bilans płatniczy, oznacza to, że jeśli dany kraj (grupa krajów) osiąga deficyt z handlu z innym krajem (grupą krajów), to powinien to wyrównywać nadwyżką osiąganą z handlu z krajem trzecim (inną grupą krajów). Jeśli się tak nie dzieje, to pojawia się międzynarodowa nierównowaga płatnicza.
Rodzaje międzynarodowej równowagi i nierównowagi
• Międzynarodowa równowagi (nierównowagi) krótkookresowa, ( w której czynniki strukturalne i techniczno-technologiczne nie ulegają zmianom),
• Międzynarodowa równowagi (nierównowagi) długookresowe (czynniki te ulegają zmianom),
W krótkim okresie stosunkowo łatwo jest osiągnąć równowagę bilansu płatniczego, niż w długim okresie, gdy na bilans ten mogą oddziaływać zmiany (korzystne lub nie) strukturalne i techniczno-technologiczne.
Krótkookresowe przyczyny nierównowagi bilansu płatniczego.
Utrzymanie równowagi zewnętrznej (jeden z problemów magicznego pięciokąta) nawet w krótkim okresie nie jest łatwe mogą, bowiem i tutaj występować się zagrożenia dla równowagi bilansu płatniczego. Między innymi zalicza się tutaj:
Wielkość produkcji krajowej (PKB) – wzrost PKB, powoduje pogorszenie się salda bilansu płatniczego i salda obrotów bieżących, gdyż wzrost PKB powoduje wzrost popytu na dobra zagraniczne. Pogorszenie się tych sald ma miejsce zwłaszcza, gdy wzrost PKB spowodowany jest wzrostem inwestycji i wydatków rządowych, (przy których działa dodatkowo mnożnik inwestycji i wydatków rządowych), co jeszcze bardziej zwiększa PKB. Inaczej jest, gdy wzrost PKB jest spowodowany wzrostem eksportu, jest to mniej niebezpieczne, gdyż wzrost bilansu handlowego i eksportu powoduje wzrost PKB, a to z kolei powoduje wzrost popytu na dobra importowane, a więc bil, płat się pogarsza, dochodzi do samowyrównania.
Terms of trade – wzrost cenowego terms of trade powoduje wzrost salda obrotów i bilansu płatniczego, natomiast wzrost ilościowego TOT powoduje wzrost salda bilansu handlowego.
Kursy walutowe- w ściśle określonych warunkach, deprecjacja (obniżka, kursu walutowego) lub dewaluacja (jednorazowe obniżenie kursu walutowego) powoduje wzrost salda bilansu płatniczego (potanienie towarów krajowych, a zdrożenie towarów zagranicznych). Natomiast aprecjacja (wzrost kursu walutowego) lub rewaluacja (jednorazowy wzrost kursu walutowego) powoduje pogorszenie bilansu płatniczego.
Stopy procentowe – zmiany stóp procentowych wpływają przede wszystkim na kształtowania zagranicznych i międzynarodowych obrotów kapitałowych (inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, w tym spekulacyjne). Oznacza to, że kapitał napływać będzie do krajów, które oferują wyższą stopę zysku z inwestycji, czyli do krajów o wyższej stopie procentowej.
Automatyczne mechanizmy przywracania równowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie.
W krótkim czasie, w gospodarce otwartej, w warunkach wolnego rynku i handlu oraz biorąc pod uwagę, że cenowe i dochodowe elastyczności popytowe i podażowe nie odgrywają tutaj znaczenia, a także przyjmując prymat równowagi zewnętrznej nad wewnętrznej, na bil płat mogą działać automatyczne mechanizmy przywracające jego równowagę. Zalicza się do nich:
 mechanizm cenowy, – w pełni działał w systemie waluty złotej, zwraca uwagę wyłącznie na zmianę cen i ich wpływ na konkurencyjność eksportu i importu.
Deficyt Bp-> zmniejszenie wielkości podaży pieniądza->spadek cen krajowych->poprawa konkurencyjności cenowej->rośnie eksport, maleje import->nadwyżka BP
 mechanizm dochodowy, zakłada zmiany wydatków a co za tym idzie dochodu narodowego, z kolei dochód narodowy wpływa na wielkość eksportu i importu
deficyt BP->spadek wydatków->spadek dochodu nar->rośnie eksport, maleje import-> nadwyżka BP
 mechanizm kursu walutowego,
deficyt BP->obniżenie się kursu waluty(deprecjacja)->wzrost eksportu, spadek importu->nadwyzka BP
 mechanizm stóp procentowych,
deficyt BP->zmniejszenie krajowej podaży pieniądza->wzrost poziomu stóp%=spadek kursu pien.krajowego->napływ zagra inwestycj->nadwyżka BP
4. Krótkookresowe konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego
Nawet w gospodarce wolnego rynku i handlu, w krótkim okresie czasu trudno jest o pełną równowagę płatniczą w poszczególnych krajach jak i w skali całej gospodarce światowej. Równowaga wewnętrzna nie była brana pod uwagę, tym czasem w gospodarce otwartej równowaga wewnętrzna i zewnętrzna są ściśle ze sobą powiązane. Im bardziej gospodarka jest otwarta, tym mocniejszy jest związek tych dwóch równowag. Wynika to z równania:
Y(dochód narodowy)=I( inwestycje)+C(konsumpcja)+G(wydatki rządowe)+(EX-IM)/kurs
Jeśli weźmiemy pod uwagę, że gospodarka otwarta to nie tylko wymiana towarów i usług, ale też kapitału, i jeśli ujmie się jako środki Pieniężne pochodzące z oszczędności, które wykorzystane za granicą, rodzą one powiązania między eksporterem a importerem stosunek należności-zobowiązania, to można stwierdzić, że:
Y=O(oszczędności)+P(podatki)+C+G+(EX-IM)/kurs
O = Y - P - C - G - (EX-IM) / kurs
zatem:
EX-IM/Kurs= (O-I)+(P-G)= obroty kapitałowe
Z równań wynika, że deficyt handlowy i deficyt obrotów bieżących powinien być finansowany z nadwyżki obrotów kapitałowych i na odwrót. Nie zawsze jednak tak się dzieje, a więc nawet w krótkim okresie istnieje współzależność równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Kształtowanie się bilansu płatniczego wpływa na sytuację wewnętrzną kraju (m.in. na składniki magicznego pięciokąt ( zatrudnienie, PKB, Inflacja, równowaga zewnętrzna, równowaga budżetowa). To, w jaki sposób bilans handlowy wpływa na te wielkości e makroekonomiczne zależy od jego rodzaju i przychyl. Istnieją 4 przyczyny mianowicie:
Dodatni bilans płatniczy spowodowany nadwyżka bilansu handlowego i bil obrotów bieżących.( wzrost kursu waluty krajowej, Zmniejszenie tempa rozwoju eksportu, Wzrost rezerw dewizowych, Wzrost ilości pieniądza w obiegu, wzrost zatrudnienia, wzrost PKB)
Ujemny bilans płatniczy spowodowany deficytem bilansu handlowego i bil obrotów bieżących.( może powodować spadek kursu waluty krajowej, co poprawia konkurencyjność eksportu i przyśpiesz tempo wzrostu gospodarczego. Z drugiej strony deficyt bil, płatniczego powoduje ubytek dewiz i zmniejsza się ilość pieniędzy w obiegu. W sumie występuje tu efekt deflacji równoznaczny ze wzrostem bezrobocia.
Dodatni bilans płatniczy spowodowany nadwyżką obrotów kapitałowych(Wzrost rezerw dewizowych w BC, Wzrost ilości pieniądza w obiegu, Wzrost płynności systemu bankowego
Ujemny bilans płatniczy spowodowany deficytem obrotów kapitałowych(ma odwrotne skutki i powoduje impuls deflacyjny
Punkt równowagi jest trudno osiągalny, zawsze mamy do czynienia z odchyleniami i każdy kraj znajduje się w jednej z czterech stref nierównowagi.
Równowaga i nierównowaga bilansu płatniczego w długim okresie
W długim okresie na równowagę zewnętrzną kraju wpływają czynniki średnio i długookresowe, mianowicie czynniki o charakterze strukturalnym i techniczno – technologicznym, natomiast autonomiczne mechanizmy przywracania równowagi już nie odgrywają tu roli.
Czynniki determinujące sytuację bil płat, można podzielić na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne czynniki można podzielić na popytowe i podażowe.
Wewnętrzne czynniki popytowe to:
Stopa wzrostu gospodarczego określająca rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społecznych,
Stopa oszczędzania wpływająca na kształtowania się dynamiki zmian popytu globalnego i importowego oraz na stopę inwestycji,
Stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny,
Źródła wzrostu gospodarczego ( inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport).,
Sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych:
Oszczędności wewnętrzne,
Kapitał zagraniczny
Wewnętrzne czynniki podażowe to:
1) Relacje między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny,
2) Relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowania rynek wewnętrzny,
3) Zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej,
Druga grupa czynników determinujących kształtowanie się sytuacji w bilansie płatniczym w ujęciu długoterminowym, to wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego i sytuację w bilansie płatniczym.
INSTRUMENTY MAKROEKONOMICZNE ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ
Kurs walutowy – cena jednej waluty wyrażona w innej walucie
Deprecjacja - proces okresowego obniżania się kursu waluty
Aprecjacja - proces okresowego podnoszenia się kursu waluty
Dewaluacja - jednorazowa zmiana kursu polegająca na jego obniżce. Przeprowadza ją się najczęściej w celu poprawy sytuacji w bilansie obrotów bieżących oraz w bilansie płatniczym ,a więc w celu wzrostu zasobów zagranicznych dewiz. Przeprowadza się ją również by poprawić koniunkturę. By przyniosła pożądane efekty elastyczności powinny być wysokie, nie przeprowadza się jej w warunkach inflacji.
Skutki dewaluacji:
• wzrasta cenowa konkurencyjność dóbr danego kraju, co wpływa na zwiększenie wolumenu i wartości jego eksportu oraz zmniejszenie importu
• poprawa bilansu płatniczego
• wzrost podaży pieniądza
• inflacja
Dewaluacja wpływa również na bilans obrotów kapitałowych:
- jeśli chodzi o kapitał produkcyjny d. zazwyczaj wpływa na poprawę bilansu obrotów kapitałowych i bilans płatniczego
- w przypadku kapitału pożyczkowego d. powoduje zazwyczaj pogorszenie się bilansu obrotów kapitałem tego typu.
Rewaluacja (rewaloryzacja) - jednorazowa zmiana kursu polegająca na jego podwyżce. Umocnienie krajowej waluty, osłabienie walut innych krajów. Celem jest walka z inflacją, odchudzenie koniunktury. W przeciwieństwie do d. jest r. posunięciem antyinflacyjnym. Przeprowadzana w krajach rozwiniętych, w warunkach pełnego zatrudnienia, przy wysokich elastycznościach.
Efekty rewaluacji waluty danego kraju:
- poprawa cenowych terms of trade, co wpływa na polepszenie sytuacji w bilansie obrotów bieżących i bilansie płatniczym;
- deflacja
- może przyczynić się do zwiększenia podaży na rynku wewnętrznym;
- wzrost importu może spowodować spadek dochodów i spadek zatrudnienia;
- działa ograniczająco na przypływ zagranicznego kapitału produkcyjnego i kapitału pożyczkowego
- negatywnie na bilans handlowym eksport spada import się zwiększa
b) Stopa procentowa
to stosunek ilościowy sumy za wypożyczenie kapitału do jego wielkości. Stopa % to ważny instrument z.p.e. Jej poziom reguluje bank centralny. Za jej pomocą prowadzi się politykę pieniężną każdego kraju.
Wysoka stopa % zachęca do oszczędzania i jednocześnie zniechęca do konsumpcji, co wpływa nie tylko na poziom inwestycji i zasobów oszczędności, ale wywiera wpływ na sytuację w bilansie płatniczym. Wysoka stopa przyciąga oszczędności zagraniczne i inwestorów zagr.
c) Podatki wewnętrzne i polityka fiskalna
Podatki wewnętrzne dzielimy na:
- bezpośrednie tzn. bezpośrednio pomniejszające dochody obywateli i producentów (tzw. podatek dochodowy¬)
- pośrednie: np. akcyzy
Stosowanie podatków wewnętrznych wpływa w istotnym stopniu na kształtowanie się równowagi wewnętrznej i zewnętrznej kraju. Zmiany podatków powodują zmianę skłonności do oszczędzania i inwestycji; wpływają na import i eksport.
Istota umiejętnie prowadzonej polityki kursu walutowego, polityki stopy %, p. pieniężnej i p. fiskalnej w warunkach gosp. otwartej sprowadza się do zapewnienia współdziałania 3 rynków: pieniądza, dóbr i pracy. Zapewnić to można odpowiednio sterując odpowiednimi oddziaływaniami, co jest zadaniem trudnym nawet w warunkach gospodarki zamkniętej.
Polityka fiskalna:
ekspresywna p.f. – mamy z nią do czynienia wtedy, gdy następuje wzrost popytu rządowego i wydatków budżetowych, co jest równoznaczne z przyrostem popytu. Powoduje wzrost produkcji, zaś temu towarzyszy wzrost popytu na pieniądz potrzebny do obsługi zwiększonej z ilości transakcji.
restrykcyjna p.f. – sprowadza się ona do zmniejszania wydatków budżetowych, co prowadzi do spadku popytu. Towarzyszy temu spadek produkcji i obniżenie się popytu na pieniądz.
Polityka monetarna:
Ekspansywna p.m. – mamy z nią do czynienia gdy odpowiednia władza decyduje się na wzrost podaży pieniądza, co prowadzi bezpośrednio do obniżenia się poziomu stopy %, co z kolei powoduje wzrost rozmiarów inwestycji i wzrost produkcji. Wzrost ten w dalszej kolejności spowoduje wyhamowanie spadku stopy% i zacznie ona zwyżkować.
Restrykcyjna p.m – obniżenie podaży pieniądza – podwyższenie stopy% w związku z czym spada poziom inwestycji i produkcji ,co z kolei prowadzi do zmniejszenia popytu na pieniądz zahamowania trendu wzrostowego poziomu stopy %
Instrumenty mikroekonomicznej z.p.e.
TARYFOWE cła narodowe i polityka celna
Cła – opłaty pobierane od towarów za przekroczenie przez nie granicy celnej danego kraju.
Najczęściej stosowane, cła importowe. Techniczny podział na cła: ad walorem, specyficzne i kombinowane, czyli przy tej samej wysokości stawki celnej w chwili jej wprowadzenia ekonomiczne efekty mogą być zupełnie różne w zależności od tego, czy została ona ustalona w formie cła ad walorem czy specyficznego. Te efekty są uzależnione od koniunktury, poziomu cen w okresie obow. Ceł ustalanych na dłuższy okres przez parlamenty krajów. Jeśli swoboda przy ustalaniu ceł ograniczona-> cła konwencyjne; jeśli nie: cła autonomiczne.
Nałożenie cła powoduje wzrost jego ceny, mamy do czynienia z następującymi efektami
• Efekt zwiększenia produkcji
• -||- zmniejszenia konsumpcji
• -||- ograniczenia handlu
• -||- fiskalny dla państwa
Inne zjawiska( głównie niekorzystne)
• Zmniejszenie nadwyżki konsumenta
• Wzrost kosztów produkcji dobra
• -||- nadwyżki producenta wskutek nałożenia cła
• -||- dochodów producentów -||-
• Koszt (strata)analizowanego kraju z powodu konieczności zrezygnowania z eksportu na rzecz zwiększenia produkcji antyimportowej danego dobra
• Ogólny koszt produkcji w postaci nałożenia cła importowego na dobro
TARYFOWE INSTRUMENTY REGULOWANIA EKSPORTU
Cło eksportowe: działanie takie same jak cła importowego, tyle że przy wywozie mamy do czynienia z odbiciem zwierciadlanym odpowiednich efektów i czynników je determinujących w postaci kształtowania się cenowych elastyczności podaży i popytu, wysokości taryfy celnej eksportowej itd. Chodzi o zamianę ról między krajem stosującym cła eksportowe a krajem otoczenia. Podatki eksportowe rzadko używane, gdyż chodzi o zwiększanie rozmiarów eksportu a nie jego zmieszanie
Podatki eksportowe zwolnienia podatkowe:
Wprowadzenie daje nie tylko wystąpienie efektu produkcyjnego, konsumpcyjnego itd. Ale może się tez stać przyczyna zmian w strukturze zatrudnienia, produkcji i handlu zagranicznego.
W eksporcie chodzi raczej o zwalnianie z tych podatków w kraju eksportującym i obciążenie kraju importującego
PARATARYFOWE
Maja podobne efekty jak cło i wywołują podobne skutki jak cła. Różnice:
- cła wprowadzane droga ustawodawcza, a para drogą rozporządzenia Ministra, para są szybsze, a cła wolniejsze.
- cła ogólnie stosowane, a PARA stosowane są do wybranych artykułów lub partnerów
- cła mniej skuteczne niż opłaty wyrównawcze
- cła da się obejść, a PARA nie, np. przy cłach można zaniżyć wartość faktury
- cła mogą być stosowane, w postaci umowy, a PARA są niedozwolone
Podział PARATARYFOWYCH
1.SŁUŻĄCE OGRANICZENIU IMPORTU
a) zmienne opłaty wyrównawcze(różnica między zmienną ceną rynku światowego na dany towar i stałą w danym czasie oraz gwarantowaną zazwyczaj przez rząd ceną rynku wewnętrznego. Oprócz zmienności charakteryzują się brakiem możliwości „obejścia” a także, że ich wysokość jest odgórnie regulowana i nadzorowana od ceny wewnętrznej danego towaru. Wywołuje trwalsze efekty od ceł importowych, są skuteczniejsze i łatwiejsze we wprowadzaniu
b) podatki
c) opłaty fiskalne
d) Depozyty Importowe – sumy pieniężne wyznaczone przez odpowiednie władze państwowe, które importer danego towaru musi wypłacać przed dokonaniem przywozu na specjalny, nieoprocentowany rachunek, przy czym te sumy pozostają zazwyczaj w pewnej proporcji do wartości przewidywanego importu, oraz jako depozyt, są zwracane importerowi po upływie odgórnie ustalonego czasu. Konieczność uiszczania DI równoznaczna dla importera z podniesieniem kosztów importu i jak cło oddziałuje bezpośrednio na jego rozmiary, skalę i ma znaczenie w sferze produkcji, konsumpcji i obrotów zagranicznych
2.Służące promowaniu eksportu
a) Subwencje (subsydia) eksportowe
Wszelkie premie, ulgi i ułatwienia udzielane przez państwo przedsiębiorstwom krajowym w celu zachęcania ich do eksportu i zwiększania ich zdolności konkurencyjnej na rynkach zagranicznych.
Subwencje dzieli się na:
 bezpośrednie są wypłacane eksporterom przez państwo i występują w trzech formach:
- wypłata pewnych sum na rzecz eksportera w ustalonej proporcji do ilości lub wartości jego eksportu (tzw. ilościowa premia eksportowa)
- zwrot eksporterowi różnicy między ceną wewnętrzną a ceną światową, gdy ta pierwsza wskutek jej podtrzymywania przez państwo (np. poprzez stosowanie ceł – zwłaszcza zmiennych opłat wyrównawczych) jest wyższa od ceny światowej
- bezpośrednie finansowanie przez państwo niektórych wydatków ponoszonych przy prowadzeniu działalności eksportowej (np. wydatki na transport) → odgórne finansowanie w sposób bezpośredni części kosztów ponoszonych przez eksportera (tzw. subwencja bezpośrednia redukująca koszty)
 pośrednie – ich istota sprowadza się do udzielania przez państwo różnych ulg i ułatwień (wpływających na obniżenie kosztów produkcji), lub stwarzają eksporterowi możliwość osiągnięcia zysków w innej niż eksport dziedzinie (tzw. subwencje pośredni redukujących koszty działalności eksportowej). Dzielą się na trzy grupy:
- ulgi i ułatwienia o charakterze fiskalnym(np. ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw produkujących na eksport)
- ulgi i ułatwienia natury finansowo-kredytowej (np. przyznawanie przedsiębiorstwom eksportowym różnego rodzaju typu kredytów na ulgowych warunkach)
- posunięcia państwa obliczone na stworzenie eksporterowi krajowemu możliwości otrzymania zysków w innej niż eksport dziedzinie (np. niższe opodatkowanie ich działalności w innych sferach)
Powody stosowania subsydi:
- w celu wyeksportowania nadwyżek towarowych niemożliwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym
- w celu pełniejszego wykorzystywania możliwości produkcyjnych i wzrostu zatrudnienia
Skutki uboczne:
• nasilają inflację w kraju eksportującym,
• ograniczają zainteresowanie producentów i eksporterów obniżką kosztów produkcji, postępem technicznym, podnoszeniem jakości produkcji,
• wzrost eksportu
• zmieniają proporcje podziału PKB między różne grupy społeczne
b) Dumping:
• sprzedaż tego samego towaru na rynku zagranicznym po cenie niższej niż na rynku krajowym
• głównym celem jest zdobycie lub utrzymanie rynku kraju importera przez obniżkę ceny eksportowej i pokonanie kontrahentów
• niweluje się za pomocą ceł antydumpingowych
Skutki stosowania dumpingu:
Podobne do skutków stosowania subsydiów eksportowych (efekt cenowy, efekt produkcyjny, efekt handlowy)
Różnica między subsydium i dumpingiem:
Dotyczy ona podmiotu stosującego tę formę protekcji – subsydia finansuje rząd z budżetu państwa, dumping finansują przedsiębiorstwa na własny rachunek.
Zjawisko wzajemnego dumpingu:
W celu maksymalizacji zysku partner narażony na dumping, wykorzystując warunki konkurencji niedoskonałej i odpowiedni układ elastyczności cenowych popytu i podaży, decyduje się na sprzedawanie własnych wyrobów na rynku krajowym po niższych cenach niż poza granicami kraju.
POZATARYFOWE
Pozataryfowe wpływają bezpośrednio na ilość, dóbr, a parataryfowe na cenę a tym dopiero na ilość.
Podobieństwa:
- wprowadzenie
- łatwe i szybkie
- stosowane selektywnie
- skuteczne
- zakazane są w PARA, a w POZA można je stosować za zgoda WTO (jeśli mamy trudności w bilansie, rozwijamy nowy przemysł- raczkujący, i ochrona ludności)
1.Ograniczające import
a) Kontyngenty Importowe – najczęściej stosowany instrument pozataryfowy czyli wszelkie posunięcia mające na celu ograniczenie wolumenu importu przez bezpośrednie ustalenie ilościowe lub wartościowe limitu dopuszczalnego przywozu niezależnie do cen towarów importowanych. Kontyngenty na poziomie zerowym to embargo importu
KI dzielą się na różne rodzaje: Wyróżnia się kontyngenty wartościowe, określające wolumen bezpośrednio poprzesz wartość dopuszczalnego przywozu. Ograniczenia ilościowe mogą wystąpić w formie kontyngentów globalnych lub w formie kontyngentów przyznawanych poszczególnym krajom
Kontyngenty przyznawane poszczególnym krajom – autonomiczne – ustalane mocą decyzji rządu, który je wprowadza bądź też kontyngentami ustalonymi za pośrednictwem odpowiednich umów międzynarodowych. W każdym przypadku dochodzi do ograniczenia rozmiarów importu poza tym ujawniają się następujące efekty:
• E. cenowy – wzrost ceny importowanego dobra x w kraju A
• E. poprodukcyjny – wzrost rozmiarów produkcji dobra x w kraju A
• E. konsumpcyjny – spadek rozmiarów popytu na importowane dobra x
• E. redystrybucyjny – zwiększenie się tzw. renty producentów równolegle zmniejszenie się tzw. renty konsumentów
KI wyróżnia się od cła silniejszym oddziaływaniem na obroty handlowe. Rozmiary efektu handlowego stosowania KI są łatwiejsze do przewidzenia niż w przypadku ceł
b) Licencjonowanie Importu – towarzyszy kontyngentowaniu, czyli importerzy musza uzyskać jeszcze zgodę państwa. Państwo może wydać więcej pozwoleń, wtedy bezpośrednie regulowanie importu odbywa się w większym stopniu poprzez jego kontyngentowanie niż przez licencjonowanie.
Może wydać też mniej licencji niż wynoszą kontyngenty wtedy to jest kontyngent dyskrecjonalny. Jest ono możliwe dlatego że urzędy państwowe znają wielkość , do jakiej dany rząd chce dopuścić import określonych art.
Licencjonowanie daje te same w zasadzie efekty co kontyngentowanie, ale efekty mogą objawiać się większym lub mniejszym natężeniem a także mamy do czynienia zawsze z efektem fiskalnym. Są tez skutki negatywne tak jak przy kontyngentowaniu ale dochodzą jeszcze koszty utrzymania aparatu biurokratycznego, oraz skutki uboczne nieraz jego funkcjonowania (korupcja)
2.Regulujące eksport
a) Kontyngenty eksportowe
Posunięcia zmierzające do ograniczenia wolumenu wywozu bądź to przez określenie jego rozmiarów bądź tez w sposób pośredni, tj. przez określenie wartości dopuszczalnego wywozu. Można podzielić na globalne i stosowane wobec poszczególnych krajów, przy czym te 2 mogą być kontyngentami autonomicznymi bądź umownymi, ustalonymi w ramach odpowiednich umów międzynarodowych. W skrajnych przypadkach przyjmują formę embarga eksportu na określone dobro, dobra
b) Licencjonowanie eksportu
Towarzyszy zazwyczaj kontyngentowaniu. Są podobne do efektów kontyngentowania tylko tutaj wchodzi w rachubę utrzymanie aparatu administracyjnego
c) „Dobrowolne ograniczenia eksportu” VER’s(voluntary export restrains)
Zmniejszenie przez eksportera-pod naciskiem importera- rozmiarów wywozu określonego dobra lub większej ilości ich, przy czym czasami określa się poziom minimalny poziom cen. Ta zmiana jest wymuszona przez odbiorcę groźba zastosowania ostrzejszych restrykcji protekcjonistycznych. Są zazwyczaj efektem prowadzonych negocjacji, w których eksporter posiada pewne możliwe do wykorzystania atuty, które z kolei maja wpływ na rozwój i znaczenie skutków stosowania VER’s
Efekty – takie same co kontyngenty importowe, a ściślej co kontyngenty importowe przydzielane poszcz. Krajom w odniesieniu do obrotów wybranymi art. W ramach określonych umów miedzy partnerami
Pozataryfowe instrumenty równoległego regulowania importu i eksportu
Ograniczenia dewizowe ich istota sprowadza się do zniesienia swobody obrotu dewizowego miedzy danym krajem a zagranica i bezpośredniego kontrolowania przez odpowiednie władze całości zewnętrznych powiązań gospodarczych danego kraju. Chodzi z jednej strony o odgórne regulowanie napływu a z drugiej odpływu dewiz, poprzez to odgórne nadzorowanie rozmiarów i struktury wydatków dewizowych na rzecz krajów otoczenia w zależności od sumy uzyskiwanych od nich dochodów
Przyczyny stosowania gdy ma się do czynienia ze strukturalnym i chronicznym deficytem, którego finansowanie nie jest możliwe ze względu na brak odpowiedniej ilości dewiz i kiedy nie jest już wystarczające restrykcyjne oddziaływanie tak drastycznych środków protekcjonizmu, jak ograniczenia ilościowe czy tez licencjonowanie importu. Chodzi o okoliczności kiedy bez interwencji państwa mogłoby dojść do grożących katastrofa zmian cen, stopy procentowej, zatrudnienia, produkcji i dochodu narodowego, przy małym prawdopodobieństwie dojścia do równowagi bilansu płatniczego.
Ograniczenia dewizowe dzieli się na (z punktu widzenia kontroli państwa)
Ilościowe (globalne) gdy państwo w pełni kontroluje całość obrotów danego kraju z zagranica a wiec wszystkie transakcje rozliczane z otoczeniem i znajdujące swoje odzwierciedlenie w bilansie płatniczym
Częściowe – stosowane w odniesieniu do niektórych transakcji handlowych lub też tylko kapitałowych, lub tylko w odniesieniu do obrotów kapitałem pożyczkowym
Handel państwowy i zakupy rządowe
Handel państwowy – odpowiednie władze krajowe rezerwują sobie prawo kontroli produkcji, zakupów importowych i eksportu niektórych towarów np. broni. Kiedy państwo obejmuje kontrolą odpowiednie obroty i jeszcze podporządkowuje je własnym interesom i/lub interesom producentów krajowych to: ograniczenie importu określonych dóbr i usług oraz z odgórnym promowaniem eksportu innych
Przepisy domieszkowe i minimalne wymogi eksportowe
Przepisy domieszkowe – zobowiązanie producentów krajowych do wykorzystywania w określonym procesie surowców, materiałów i półproduktów produkcji krajowej, co oddziałuje negatywnie na wolumen importu i powoduje zmiany jego struktury. Przepisom domieszkowym towarzysza często różnego typu ulgi oferowane przez odpowiednie władze producentom krajowym, w tym inwestorom zagranicznym. Traci na tym budżet państwa i występuje wiele negatywnych skutków związanych ze sztucznym hamowaniem importu.
Towarzyszą im najczęściej tzw. minimalne wymogi eksportowe, których istota sprowadza się do odgórnego zobowiązania krajowych podmiotów gospodarczych do eksportu części własnej produkcji na rynki zagraniczne.

Opracowano na podstawie:
J. Misala Wymiana międzynarodowa i gospodarka światowa. Teoria i mechanizmy funkcjonowania