Metodyka nauczania muzyki - wybrane zagadnienia

17. MUZYKA LUDOWA I JEJ WALORY DYDAKTYCZNE ORAZ MIEJSCE W TREŚCIACH KSZTAŁCENIA MUZYCZNEGO (INSPIRACJE MUZYKĄ LUDOWĄ W KOMPOZYCJACH XIX/XX WIEKU OBECNYCH W PROGRAMACH NAUCZANIA)

Muzyka ludowa różnych narodów europejskich i muzyka innych kultur pozaeuropejskich (w tym prymitywnych) stanowi podstawę wychowania międzykulturowego. Kontakt z nią, jej przeżycie – doświadczenie – powinno uświadomić uczniom tożsamość wyrażanych treści przy odmienności środków i muzycznych form. Powinno też kształcić przekonanie, że muzyka jest wszędzie i mają ją wszyscy, uczyć z jednej strony – „bycia Europejczykiem”, z drugiej –
otwartości na różnorodność wartości. W tym kontekście ważne jest rozwijanie sfery wrażliwości natury ogólnohumanistycznej, postaw empatycznych (bez względu na rasę, dziedzictwo i kulturowe korzenie). Ważna jest też świadomość koniecznego dialogu kultur, otwierania się na inność, różnorodność, która wzbogaca.
Melodie ludowe są często także wykorzystywane jako materiał dydaktyczny do nauki czytania nut głosem (wiele fragmentów melodii zawartych jest w solfeżu Lasockiego). Uczeń powinien znać muzykę ludową związaną z regionem w którym żyje na co dzień, ale nie należy pomijać innych regionów, a nawet trzeba przybliżyć folklor pochodzący z innych państw. Muzyka ludowa pojawia się również przy okazji omawiania z uczniami tematów związanych z tańcami narodowymi, a także często występuje w muzyce artystycznej, z którą uczniowie najczęściej spotykają się na zajęciach muzyki w szkole. Jest to szczególnie widoczne w twórczości kompozytorów 19- i 20-wiecznych: "Śpiewnik domowy" Moniuszki dostarcza licznych przykładów inspiracji pieśnią ludową. W dziełach Chopina, uważanego za najwybitniejszego polskiego kompozytora, zawarła się fascynacja światem mazowieckiej wsi. Twórca narodowej opery polskiej – Stanisław Moniuszko wykorzystał w swej operze Halka elementy folkloru, zwłaszcza góralskiego. Pierwiastek ludowy był akcentowany przez Władysława Żeleńskiego, Eugeniusza Pankiewicza, jak również u Zygmunta Noskowskiego i Henryka Wieniawskiego. W ostatnich latach XIX wieku przejawiło się w polskiej kulturze żywe zainteresowanie czy wręcz fascynacja ludowością, a szczególnie Tatrami i Podhalem. Szymanowski wykorzystywał melodie ludowe występujące w folklorze kurpiowskim, mazurskim oraz podhalańskim, które wprowadził w postaci niezmienionej między innymi w balecie Harnasie. Na szczególną uwagę zasługuje także postać wybitnego pianisty - Ignacego Jana Paderewskiego. W jego utworach pojawiają się ludowe formy taneczne tj. mazury, kujawiaki czy krakowiaki. Po II wojnie światowej nadal rozwijał się w Polsce nowoczesny styl narodowy czerpiący wenę z folkloru muzycznego i nadający utworom ludowy polski charakter. Jego przedstawicielami są: Tadeusz Szeligowski, Witold Lutosławski, Andrzej Panufnik, Wojciech Kilar, Artur Malawski.
– Pamiętam ciche, jasne, złote dnie (trudna – Karłowicz)
– Piosenka Chorążego z opery „Hrabina” (Moniuszko)

Pieśni ludowe
Pożyteczne byłoby śpiewanie pieśni ludowych, charakterystycznych dla regionu, w którym się szkoła znajduje i uświadomienie uczniom specyficznych cech tego folkloru, ale nauczyciel musi też zapoznać uczniów z twórczością innych regionów. Przy reprezentowaniu muzyki ludowej, należy zwrócić uwagę na:
§ różnorodność tonalną, metro – rytmiczną i wyrazową w różnych regionach Polski
§ taneczne pochodzenie
§ liczne funkcje i rodzaje
§ wysoką wartość artystyczną
Należy prezentować uczniom także folklor pochodzący z innych krajów.
F Kaj jedziesz, Janiczku (Śląsk Cieszyński)
F Gdzie ty jedziesz, Jasiu (Lubelskie)
F A w niedzielę raniusieńko deszczyk porania (Lub.)
F Nie będę ja pasła (Krakowskie)
F Płakała Marysia, płakała (Krakowskie)
F Dziękuję muzyce, że tak pięknie grała (rzeszowskie)
F W polu lipeńka (Mazowsze)
F Oj siano, siano (Kielce)
F Między ogrody spuściste wody (Kielce)
F W zielonej brzezinie jeleń wodę pije (Wielkopolska)
F Stary kowal młotem wali (Łowickie)
F Uwoz mamo roz (Kurpie)
F Zabucały góry, zabucały lasy (Podhale)
F Posiał raz pewien chłop (Ukarina)
F Brzózka (Rosja)
F Stojan (Macedonia)
F Taniec (Bułgaria)
F Marsz Trzech Króli (Provansja)
F Dzień jak ten (Anglia)
F Tańczysz mój mały (Anglia)
F Kochałem, jak Bóg (Szkocja)
F Nadchodzi ciemna chmura (Niemcy)
F W Australii (Australia)

Piosenki popularne
Rozróżniamy poezję śpiewaną i piosenki rozrywkowe oraz wokalno – instrumentalne utwory rockowe (muzyka młodzieżowa). Naukę piosenek popularnych należy łączyć z dyskusją nad wartościami muzyki i tekstu oraz nad sposobem ich wykonania.
â Francois Villon
â Piosenka żołnierska
â Wyrwij murom zęby krat
â Mija rok
â Wokaliza z filmu „Tajemniczy ogród”
â Melodia z filmu „Ojciec Chrzestny”

Piosenki dziecięce
W piosenkach dziecięcych szczególnie ważny jest tekst, bo dzieci przeważnie na nim się koncentrują. Treść dotyczy przeważnie tego z czym dziecko spotyka się na co dzień. Muzyka dostosowana jest do możliwości dziecka. Pierwszy śpiewnik dla dzieci ukazał się w 19 wieku Śpiewy dla dzieci Stanisława Jachowicza. Kolejnym ważnym były Cztery pory roku Zygmunta Noskowskiego do słów M. Konopnickiej.
Ż Ogórek
Ż Sokół
Ż Wróbelek
Ż Raz i dwa
Ż Dzięcioł
Ż Niezapominajki
Ż Góralu, czy ci nie żal
Ż Szła dzieweczka

Kryteria wyboru
Utwory należy wybierać tak, aby były odpowiednie dla określonej grupy wiekowej pod względem tematycznym, jak i skali głosów i treści. Są różne rodzaje pieśni, zależne od etapów nauczania: piosenki dziecięce, pieśni artystyczne, patriotyczne, hymn państwowy. Każda z tych pieśni reprezentuje inny gatunek. Nie mamy żadnego zestawu repertuaru obowiązkowego. Jako obowiązkowe wymienia się jedynie hymn państwowy, hymn Unii Europejskiej i Rotę. Dzieci w klasach 1 – 3 powinny śpiewać piosenki w obrębie oktawy, a im starsze dzieci tym większa rozpiętość.

Sposoby nauczania piosenek
Piosenka jest doskonałym materiałem dydaktycznym, ponieważ na niej można ćwiczyć bardzo wiele elementów: śpiew z analizą piosenki (należy odczytać wartości rytmiczne sylabami rytmicznymi ta, ti, ti–ri). Dla dzieci jest to duże ułatwienie, bo one widzą, że są dłuższe i krótsze wartości nut. Możemy także czytać nuty ze słowami, bez melodii – czytamy i klaszczemy rytm. Następnym etapem może być dopiero dodanie melodii, która może być nauczona z pamięci lub z instrumentów albo z głosu nauczyciela. Istnieje wiele sposobów nauki piosenek, np.: sposób analityczny, czyli nauka piosenki z zapisu nutowego z rozkładem tej piosenki na czynniki pierwsze. Nauka tym sposobem zabiera najwięcej czasu, jest długa, mozolna, żmudna, zmusza do myślenia, do liczenia i krok po kroku posuwa ucznia do przodu, ale jest najskuteczniejsza, bo przemyca najwięcej treści dydaktycznych. Analityczne odczytywanie muzyki pomaga później w grze na instrumentach muzycznych.
Inna metodą jest opanowanie melodii na pamięć poprzez kilkakrotne jej wysłuchanie (metoda najłatwiejsza i najskuteczniejsza). Osłuchanie z melodią nie może być bierne – należy pobudzić uczniów do aktywnej obserwacji melodii. Metoda jest wymagająca w stosunku do nauczyciela , ponieważ musi on perfekcyjnie wykonać daną piosenkę z akompaniamentem. Wykonanie jej z pamięci (z zastosowaniem wszelkich środków dynamicznych, artykulacyjnych itp.) wzbudza zainteresowanie piosenką wśród uczniów. Po pierwszym wykonaniu piosenki nauczyciel powinien nawiązać dialog na jej temat (np.: kompozytor, charakter, nastrój, budowa itd.). Następnym krokiem jest wybranie najłatwiejszych, charakterystycznych i jeśli są – powtarzających się fragmentów i powtarzanie ich z uczniami. Jeśli takich fragmentów nie ma, to wykonujemy piosenkę jeszcze raz i proponujemy uczestnictwo uczniów poprzez tworzenie np. akompaniamentu perkusyjnego. Po kilkakrotnym wysłuchaniu rozpoczynamy naukę pieśni fragmentami (kolejne frazy których uczymy możemy porównywać do siebie). Jeśli piosenka posiada refren, naukę rozpoczynamy od refrenu. Drugim etapem nauczania piosenki jest artystyczna interpretacja – tempo i artykulacja – świadome stosowanie wyrazu muzycznego.
Za pomocą odczytywania nut głosem możemy nauczyć tylko piosenek prostych lub fragmentu trudnej piosenki.

11. GRA NA INSTRUMENTACH JAKO FORMA EDUKACJI MUZYCZNEJ UCZNIÓW (NA WSZYSTKICH POZIOMACH KSZTAŁCENIA)

Gra na instrumentach uwrażliwia na barwę dźwięku, pokazuje uczniom możliwość wpływania na jakość dźwięku. Ponadto bardzo pozytywnie wpływa na ukazywanie linii melodycznej (na instrumentach melodycznych), ponieważ uczeń widzi kierunek melodii, można też eksponować elementy związane z dynamiką Instrumenty są również ważnym elementem aktywnego słuchania muzyki. Aktywne słuchanie muzyki jest bardzo ciekawym sposobem docierania do ucznia, właśnie między innymi poprzez grę na instrumentach. Jest formą, która świetnie sprawdza się w szkole.

Gra na instrumentach jest obok śpiewu główną formą kontaktu dzieci i młodzieży z muzyką. Jest to szczególnie ważne dla uczniów w wieku 10 – 12 lat, gdyż w tym okresie łatwo i szybko rozwijają się sprawności techniczne. Gra na instrumentach rozwija wrażliwość na różne cechy dźwięków: wysokość, czas trwania, dynamikę, barwę. Uczeń który zagrał melodię na instrumencie, bardziej kontroluje wysokość dźwięku gdy ma ją powtórzyć głosem – i odwrotnie. Grając na instrumentach, intensywniej rozwija się również poczucie rytmu. Muzykowanie przyczynia się również do rozwoju poczucia harmonii. Grając młodzież uczy się słuchać wszystkich instrumentów jednocześnie, które tworzą harmonię oraz siebie indywidualnie. Do aktywnego uprawiania muzyki potrzebna jest znajomość zapisu muzycznego. Na zajęciach muzycznych uczniowie poznają go stopniowo właśnie przez grę na instrumentach lub czytanie nut głosem. Naukę gry na instrumencie powinno się rozpocząć od klasy I. Utworów instrumentalnych uczymy przeważnie na pamięć, gdyż daje to większą satysfakcję uczniom. Gra na instrumentach wymaga od nauczyciela dobrego przygotowania merytorycznego, ale i dobrze przemyślanej organizacji lekcji. Instrumenty należy przygotowywać przed lekcją, aby zaoszczędzić czas i nie rozproszyć uczniów. Ważne jest przyzwyczajenie uczniów do grania tylko na polecenie we wskazanym momencie. Przygotowując się do lekcji nauczyciel powinien:
î doskonale poznać utwór, którego ma uczyć
î dokonać wyboru fragmentu utworu lub partii, których będzie w stanie nauczyć w wyznaczonym czasie
î dokonać wyboru ról zgodnych z możliwościami poszczególnych uczniów
î zaplanować dla pozostałych uczniów, jeśli się chce poświęcić czas mniejszej grupie.
Do muzykowania można wykorzystać bardzo różnorodne instrumentarium: instrumenty perkusyjne (melodyczne: dzwonki, metalofony, ksylofony i niemelodyczne) oraz flety proste (sopranowy i altowy). Można wykorzystać również te bardziej skomplikowane np.: gitara czy keyboard.
Nauczyciel musi wiedzieć, czy nauka gry prowadzona była już w najmłodszym wieku szkolnym, czy musi rozpocząć naukę od podstaw. Dzieci, które grały w klasach młodszych powinny opanować:
î technikę gry na instrumentach perkusyjnych niemelodycznych
î technikę gry na dzwonkach w zakresie skali od c¹ do c² (mogą zanć jeszcze dźwięk b¹) i umie wykonać prostą melodię.
î technikę gry na fletach podłużnych sopranowych (c¹ - d² oraz zna dźwięk b¹)
Muzykowanie może przybierać różne formy np.:
î akompaniament do śpiewu
î wykonywanie melodii piosenek czy utworów instrumentalnych (wymaga większej sprawności technicznej i samodzielnego czytania nut)
î opanowanie utworu na pamięć – najbardziej efektowny sposób. Nauczyciel demonstruje poszczególne fragmenty, uczniowie kilkakrotnie powtarzają, aż całkowicie zapamiętają.


14. RUCH Z MUZYKĄ I JEGO ZNACZENIE W PROCESIE KSZTAŁCENIA MUZYCZNEGO

Ruch z muzyką jest szczególnie charakterystyczny dla uczniów w wieku młodszym, ponieważ to one mają naturalną potrzebę motoryczną do realizowania muzyki: bardzo chętnie śpiewają i tańczą. Ruch najlepiej stosować w przerwie, jako ćwiczenia, choć ruchem można też ilustrować budowę utworu muzycznego. Jako jedna z form, został do edukacji wprowadzony dopiero po wojnie i świetnie się sprawdza.
Ruch podporządkowany muzyce spełnia szczególną rolę u uczniów w młodszym wieku szkolnym. Przeżycie muzyki ruchem warunkuje wówczas w dużym stopniu rozwój uzdolnień muzycznych, przede wszystkim poczucia rytmu, tempa i dynamiki. Przyczynia się również do intensywniejszego przeżywania treści emocjonalnych utworów, a tym samym kształci muzykalność uczniów. Ruch ma także ogromne znaczenie wychowawcze i ogólnorozwojowe.
Nie zawsze udaje się zachęcić młodzież wyższych klas szkoły podstawowej i liceum do spontanicznego ruchu. Ruch z muzyką wprowadza element odprężenia, wyzwolenia z napięć i jest takim środkiem ekspresji, który daje możliwość wyrażania siebie, swojej osobowości, nastroju i emocji. Dobierając zadania ruchowe musimy pamiętać o tym, aby nie zmuszać młodzieży do takich form ruchu, których ona nie akceptuje, albo takich, które wydają się im dziecinne.

12. SPECYFIKA MUZYCZNYCH ZAJĘĆ TWÓRCZYCH ORAZ RODZAJE IMPROWIZACJI I ICH ROLA W NAUCZANIU MUZYKI

Tworzenie muzyki jest najtrudniejszą formą jeśli chodzi o naukę w szkole, ponieważ ona pokazuje od strony jego własnej pomysłowości, z którą uczniowie często nie chcą się zdradzać. Twórczość bardzo pozytywnie wpływa na ucznia. Tworzenie może być swobodne lub zdyscyplinowane. Swobodnie tworzymy wtedy, gdy tworzymy obrazy muzyczne z wykorzystaniem instrumentów zgodnie z tematem (nauczyciel ingeruje tutaj bardzo mało a może wcale). Tworzenie zdyscyplinowane polega na tym, że możemy tworzyć obrazy muzyczne ograniczone np.: formą itd. Ta forma pojawiła się w edukacji muzycznej dopiero po wojnie, chociaż świadomość o wartości tworzenia pedagodzy mieli już wcześniej. Musimy pamiętać, że celem nauczyciela nie jest uzyskanie jakiegoś wielkiego dzieła, ale celem jest rozwijanie pomysłowości ucznia, improwizacji, własnych koncepcji ucznia.

Tworzenie muzyki pobudza aktywność i wyobraźnię ogólną i muzyczną, rodzi zainteresowanie muzyką i motywację jej poznawania, kształci także niektóre zdolności muzyczne. Tworzenie muzyki przez dzieci i młodzież nie może być kojarzone z poważnie traktowaną twórczością. Tworzenie muzyki przynosi dzieciom i młodzieży radość kontaktu z muzyką i satysfakcję z wykonywania zadań twórczych. Ćwiczenia twórcze podlegające dyscyplinie rytmicznej, melodycznej, formalnej lub wielogłosowości, nakłaniają do wnikania w strukturę muzyki, uświadamiają ją, kształcą podstawowe wyobrażenia muzyczne. Oba typy ćwiczeń (tworzenie zdyscyplinowane i swobodne) pomaga w zrozumieniu muzycznych form tradycyjnych i nowych.
Nauczyciel na zajęciach twórczych nie naucza, tylko organizuje i animuje działania wychowanków, nie ocenia a taktownie koryguje i nagradza pochwałą, musi być tak jak uczniowie – gotowy do twórczego myślenia, do zmiany toku zaplanowanych zajęć, jeśli wyobraźnia uczniów będzie tego wymagać. Nauczyciel powinien czuć się jak jeden z uczestników gry. Jego zadaniem jest stworzenie atmosfery swobodnej zabawy. W przeciwnym razie może nastąpić zahamowanie w ujawnianiu twórczych pomysłów. Nauczyciel też musi przydzielać odpowiednie role odpowiednim uczniom tak, aby zadania odpowiadały ich możliwościom.
Rodzaje twórczości:
♪ tworzenie swobodnych utworów muzycznych inspirowanych zjawiskami przyrody i otoczeniem człowieka
♪ improwizowanie elementarnych struktur melodycznych i form
♪ tworzenie obrazków muzycznych podpowiedzianych materiałem muzycznym, treścią znaczeniową i emocjonalną wierszy
Zajęcia twórcze są trudniejsze do przeprowadzenia podczas lekcji, lepiej udają się na zajęciach pozalekcyjnych

Rodzaje improwizacji:
» improwizowanie prostych struktur muzycznych (improwizowanie melodii w ramach określonych interwałów i skal muzycznych)
» improwizowanie krótkich melodii z uwzględnieniem powtórzenia, zmiany i kontrastu

15. PERCEPCJA MUZYKI W ASPEKCIE DYDAKTYCZNYM (ETAPY, FAZY PERCEPCJI, PERCEPCJA W KONTEKŚCIE ROZWOJU MUZYCZNEGO DZIECI)

Słuchanie muzyki towarzyszy człowiekowi nieustannie. Dotyczy szczególnie ludzi młodych. Zadaniem nauczyciela jest przygotowanie ucznia, aby świadomie mógł wartościować, klasyfikować, oddzielać, umieć mówić o tej muzyce. Termin odnoszący się do słuchania muzyki, w literaturze nosi nazwę przeżycie estetyczne muzyki. Zrodziło się to w latach powojennych. Z pedagogicznego punktu widzenia uwaga słuchacza powinna być skierowana na takie wartości jak:
» brzmienie
» urok stylu danej epoki
» indywidualny styl kompozytora
» tematy melodyczne utworu
» budowę kompozycji
» jakości wyrazowe muzyki
» interpretację
Proces percepcji (poziomy):
q sensoryczno – motoryczny – poziom najniższy
q semantyczno – operacyjny – poziom wyższy
Wielopłaszczyznowość percepcji:
q akustyczna
q semantyczna
q estetyczno – emocjonalna
Fazy percepcji:
q prekategorialna – słyszę muzykę (np.: nawet zza ściany)
q poszukiwanie informacji – początek analizy
q próba kategoryzacji
q przypisanie konkretnej kategorii


Słuchanie muzyki z uczniami 10 – 15 lat
Wiek ten obejmuje klasy 4, 5, 6 szkoły podstawowej oraz okres nauki w gimnazjum. W tym przedziale możliwości percepcyjne znacznie się różnią między sobą. Utwory powinny być słuchane kilka razy w zależności od problemu muzycznego, zapewnia to jego głębsze i trwalsze poznanie. Dzieci powinny poznać podstawowe formy muzyczne (np.: ABA, rondo, wariacje) i powinny nauczyć się je rozpoznawać, nauczyciel stopniowo – rozpoczynając od najprostszych przez kolejne lata do coraz trudniejszych prowadzi uczniów i nakierowuje na ważne elementy słuchanej muzyki. Uczniowie w kolejnych latach nauki poszerzają swoją wiedzę o koleje formy muzyczne, o nowe brzmienia instrumentów i poznają nową literaturę muzyczną. W klasie 4 (10 lat), uczniowie powinni spostrzegać szczegóły, różnice, a zadaniem nauczyciela jest zapoznanie uczniów z prawidłowym językiem muzycznym. W kolejnych latach nauki ważne jest aby powtarzać i odświeżać zdobytą wcześniej wiedzę i poszerzać ją o nowy coraz trudniejszy materiał.
Gimnazjaliści (13 – 15 lat) mają już ukształtowane podstawowe wyobrażenia historyczne. Poznają już bardziej skomplikowane formy np.: fugę, poznają operę i teatr muzyczny, balet i muzykę przedstawień teatralnych, muzykę najdawniejszą, największych twórców epok. Nauczyciel powinien łączyć wiedzę historii muzyki z wiedzą z historii powszechnej, aby ułatwić kojarzenie. W III klasie gimnazjum należy pamiętać o tym, że niektórzy kończą ogólną edukację, więc należy zapoznawać uczniów z muzyką w kontekście historycznym. Należy także zwrócić uwagę na tematy tj: muzyka filmowa czy muzyka XX wieku z prezentacją ważnych dla tego okresu twórców. Poza tym nie można pominąć muzyki jazzowej, muzyki narodowej, popularnej i współczesnej.


Słuchanie muzyki z młodzieżą 15 – 18 lat
Jest to okres liceum. Młodzież jest dojrzała intelektualnie, zdolna do kojarzenia faktów, silnie odczuwa potrzebę przeżyć estetycznych (najczęściej związanych z muzyką pop). Aby młodzież nie gromadziła wiedzy tylko i wyłącznie z historii muzyki (którą powinna mieć z gimnazjum), nauczyciel powinien realizować tematy ukazujące inne ważne aspekty: piękno w muzyce, muzyka jako symboliczny język uczuć i myśli, jako wyraz ducha epoki, muzyka w polskiej kulturze narodowej, muzyka różnych kultur, współczesna kultura muzyczna, przenikanie się i integracja sztuk.

10. METODA ABSOLUTNA, RELATYWNA, TATAIZACJA, FONOGESTYKA – SPOSOBY WYKORZYSTYWANIA NA ZAJĘCIACH MUZYCZNYCH.

Metoda relatywna – jej istotą jest posługiwanie się systemem zgłosek solmizacyjnych odzwierciedlających stałe relacje między dźwiękowe i funkcje dźwięku w danej skali. Zgłoski występują nie tylko w roli umownych nazw dźwięków; towarzyszy im wyobrażenie ich brzmienia i funkcji (miejsca w skali. Stąd przydatność metody relatywnej w powszechnej edukacji muz., początkowej nauce muzyki (śpiewu i gry) itp. W pedagogice muz. metoda relatywna, w miarę zdobywania przez uczących się wprawy w posługiwaniu się nią (w czytaniu nut, analizie itp.), jest stopniowo uzupełniana lub zastępowana metodą absolutną.

Możemy zastosować ją przy nauce piosenki, podczas ćwiczeń głosu. (?)

Metoda absolutna – ukształtowała się na początku XX w. Jej istotą jest odwoływanie się do psychoakustycznych właściwości dźwięku i faktu dysponowania przez niektóre jednostki zdolnością lokalizowania dźwięków wg trwale zapamiętanego wzorca wysokości. Przekonanie, że taki słuch można również wykształcić, rozwinęło się pod wpływem rezultatów uzyskanych przez wybitnych prekursorów tej metody (É. Jaques-Dalcroze, w Polsce S. Kazuro), a rozwój muzyki współcz. w kierunku odejścia od tonalności utrwalał to przekonanie. W Polsce nauka solfeżu charakteryzuje się dominacją metody absolutnej i przewagą zadań analityczno-percepcyjnych nad rozwijaniem umiejętności praktycznych, zwłaszcza czytania nut głosem.


Tataizacja to sylaby rytmiczne:
N półnuta: ta - a,
N ćwierćnuta: ta,
N ósemka: ti,
N szesnastka: di - ri,
N pauza ćwierćnutowa: sza,
N pauza ósemkowa: es.
Metodę tę możemy zastosować podczas ćwiczeń rytmicznych, poznawania wartości nut w klasach młodszych, przy nauce piosenki, aby lepiej poznać rytm.

Z metodą relatywnego kształcenia słuchu ściśle związana jest fonogestyka. Polega ona na śpiewaniu "razem z ręką". Układ dłoni oznacza zgłoski solmizacyjne, a ruch ręki w górę lub w dół wskazuje na "ruch melodii". Pomaga to w nauce czytania nut głosem. Fonogestyka jest bezcenna przy uczeniu dzieci, ponieważ ułatwia wyobrażanie sobie wysokości dźwięku i umożliwia śpiewanie solmizacją nawet wówczas, gdy dzieci nie znają jeszcze zapisu dźwięków na pięciolinii.
Możemy zastosować fonogestykę przy nauce nut w klasach młodszych, przy nauce prostych piosenek.
5. PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA MUZYCZNEGO DLA SZKOLNICTWA PODSTAWOWEGO I GIMNAZJALNEGO


Podstawa programowa do szkoły podstawowej klas I – III:
Uczeń kończący klasę III:
W zakresie odbioru muzyki:
a) zna i stosuje następujące rodzaje aktywności muzycznej:
– śpiewa w zespole piosenki ze słuchu (nie mniej niż 10 utworów
w roku szkolnym); śpiewa z pamięci hymn narodowy
– gra na instrumentach perkusyjnych (proste rytmy i wzory rytmiczne)
oraz melodycznych (proste melodie i akompaniamenty),
– realizuje sylabami rytmicznymi, gestem oraz ruchem proste rytmy
i wzory rytmiczne; reaguje ruchem na puls rytmiczny i jego zmiany,
zmiany tempa, metrum i dynamiki (maszeruje, biega, podskakuje),
– tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, polki oraz innego,
prostego tańca ludowego,
b) rozróżnia podstawowe elementy muzyki i znaki notacji muzycznej
c) aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy, rozpoznaje
utwory wykonane: solo i zespołowo, na chór i orkiestrę; orientuje
się w rodzajach głosów ludzkich (sopran, bas) oraz w instrumentach
muzycznych (fortepian, gitara, skrzypce, trąbka, flet, perkusja); rozpoznaje
podstawowe formy muzyczne – AB, ABA
W zakresie tworzenia muzyki:
a) tworzy proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów oraz improwizacje ruchowe do muzyki,
b) improwizuje głosem i na instrumentach według ustalonych zasad,
c) wykonuje proste utwory, interpretuje je zgodnie z ich rodzajem
i funkcją.
Zalecane warunki i sposób realizacji:
Edukacja muzyczna. Oprócz zajęć typowo muzycznych zaleca się włączanie
muzyki do codziennych zajęć szkolnych jako tła tematu przy organizacji aktywności ruchowej w celu wyciszenia itp.

II etap edukacyjny: klasy IV–VI
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Uczeń poznaje podstawowe pojęcia i terminy muzyczne, rozumie ich znaczenie i wykorzystuje w wykonywaniu i słuchaniu muzyki, prowadzeniu rozmów o muzyce oraz poszukiwaniu informacji o muzyce.
Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń tworzy wypowiedzi – wykonuje utwory muzyczne i tańce, improwizuje i komponuje proste struktury dźwiękowe i układy taneczno-ruchowe, przedstawia cechy i charakter słuchanych i wykonywanych utworów słowami lub innymi środkami ekspresji.
Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń interpretuje wykonywane utwory zgodnie z tekstem, charakterem i funkcją. Słucha muzyki, rozpoznaje, rozróżnia i omawia jej cechy, przedstawia własny stosunek do słuchanego i wykonywanego repertuaru.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1) stosuje podstawowe pojęcia muzyczne
2) wykorzystuje w śpiewie oraz w grze na instrumentach znajomość pojęć i terminów muzycznych określających podstawowe elementy muzyki
3) odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej (nazwy siedmiu
dźwięków gamy oraz ich położenie na pięciolinii, klucz wiolinowy,
znaki graficzne pięciu wartości rytmicznych nut i pauz, podstawowe
oznaczenia metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne);
4) poprawnie używa nazw podstawowych instrumentów muzycznych,
głosów ludzkich i zespołów wykonawczych
5) określa charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka i oberka);
6) wymienia nazwy epok w dziejach muzyki i potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla baroku, klasycyzmu, romantyzmu i muzyki XX w.;
7) korzysta z multimedialnych źródeł muzyki i informacji o muzyce.

Tworzenie wypowiedzi.
1) poprawnie śpiewa z pamięci polski hymn narodowy oraz hymn Unii
Europejskiej;
2) śpiewa ze słuchu lub z wykorzystaniem nut piosenki z repertuaru dziecięcego i popularnego, wybrane pieśni patriotyczne, kanony
3) śpiewa, dbając o higienę głosu
4) gra na instrumentach ze słuchu i z wykorzystaniem nut melodie, schematy rytmiczne, proste utwory i akompaniamenty
5) odtwarza ruchem i gestodźwiękami proste rytmy i schematy rytmiczne,
wykonuje kroki, figury i układy taneczne poloneza i krakowiaka, tańców
ludowych (szczególnie własnego regionu) oraz podstawowe kroki
wybranych tańców towarzyskich;
6) tworzy proste struktury rytmiczne, sygnały dźwiękowe, swobodne
akompaniamenty, prosty dwugłos, ilustracje dźwiękowe do scen sytuacyjnych, tekstów literackich i obrazów
7) tworzy improwizacje ruchowe do muzyki;
8) tworzy według ustalonych zasad improwizacje wokalne i instrumentalne
9) tworzy wypowiedzi o muzyce za pomocą środków pozamuzycznych –
odzwierciedla graficznie cechy muzyki i form muzycznych, rysuje, maluje
i układa teksty do muzyki, opisuje słowami cechy i charakter słuchanych
utworów.
Analiza i interpretacja tekstów kultury.
1) świadomie odbiera muzykę – słucha wybranych dzieł literatury
muzycznej reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do XX w.) oraz dla muzyki jazzowej i rozrywkowej, słucha polskich pieśni patriotycznych oraz utworów ludowych w postaci oryginalnej i stylizowanej;
2) rozpoznaje cechy i budowę utworu muzycznego – określa nastrój, tempo,
dynamikę, fakturę jednogłosową i wielogłosową, rozróżnia podstawowe
formy muzyczne
3) rozróżnia podstawowe głosy ludzkie rodzaje zespołu wykonawczego, określa grupy instrumentów i główne instrumenty z tych grup;
4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych
5) charakteryzuje wybrane utwory muzyczne wysłuchane i omówione na
zajęciach oraz inne, określając cechy muzyki, które decydują o charakterze
utworu;
6) porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów – J. S. Bach,
W. A. Mozart, L. van Beethoven, F. Chopin, S. Moniuszko, W. Lutosławski;
7) interpretuje utwory zgodnie ze wskazówkami wykonawczymi umieszczonymi w nutach oraz własnym odczuwaniem muzyki.
Zalecane warunki i sposób realizacji
Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dążyć do otwierania uczniów na świat muzyki, rozbudzać i wspierać ich muzyczne zainteresowania oraz wskazywać przyjemność, jaką daje czynne lub bierne obcowanie z muzyką. Szkoła powinna stwarzać warunki do obcowania z „żywą” muzyką poprzez udział uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych, organizowanych w szkole i poza szkołą oraz do publicznej prezentacji umiejętności muzycznych uczniów.
Zalecane jest prowadzenie zajęć z muzyki w pracowni wyposażonej w:
1) instrumenty muzyczne: perkusyjne, instrumenty klawiszowe, instrumenty dęte, instrumenty strunowe;
2) sprzęt do odtwarzania, nagrywania i nagłaśniania dźwięku, komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem muzycznym;
3) bibliotekę muzyczną i fonotekę.
Nauczyciel powinien uwzględniać predyspozycje muzyczne uczniów i dostosować do nich wymagania edukacyjne.

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU MUZYKA
III etap edukacyjny – gimnazjum
Cele kształcenia – wymagania ogólne
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Uczeń posługuje się podstawowym zasobem pojęć i terminów muzycznych umożliwiającym samodzielną i zespołową aktywność wykonawczą, rozumienie prostych tekstów i prowadzenie rozmów o muzyce oraz samodzielne poszukiwanie informacji o muzyce.
Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń tworzy wypowiedzi, świadomie wybiera ich formę i sposób realizacji, posługując się różnymi mediami (gra, śpiew, taniec, słowo mówione i pisane, nagranie, narzędzia internetowe).
Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń jest świadomym wykonawcą i odbiorcą muzyki oraz uczestnikiem kultury muzycznej. Interpretuje wykonywane utwory zgodnie z tekstem, charakterem i funkcją muzyki; słucha muzyki, rozpoznaje i rozróżnia jej cechy, przedstawia i uzasadnia własny stosunek do słuchanego i wykonywanego repertuaru.
Treści nauczania
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1) odczytuje i stosuje w praktyce podstawowe sposoby zapisu muzyki, korzysta z programów komputerowych służących do nagrywania i przetwarzania dźwięku;
2) określa i rozróżnia podstawowe gatunki klasycznej muzyki wokalnej,
wokalno-instrumentalnej i instrumentalnej, wybrane rodzaje muzyki
jazzowej, rozrywkowej i etnicznej;
3) rozróżnia i klasyfikuje na podstawie źródeł dźwięku instrumenty muzyczne oraz rodzaje zespołów wykonawczych;
4) stosuje podstawowe terminy dotyczące chronologii epok w historii
muzyki i wskazuje kompozytorów reprezentatywnych dla kolejnych epok;
5) charakteryzuje wybrane tańce różnych narodów;
6) zna instytucje kultury muzycznej
7) wykorzystuje źródła informacji o muzyczne
Tworzenie wypowiedzi.
1) gra lub śpiewa ze słuchu oraz z nut piosenki młodzieżowe i turystyczne, pieśni historyczne, patriotyczne, ludowe oraz popularne melodie i tematy z literatury muzycznej, akompaniamenty do piosenek, kanony i proste melodie dwugłosowe; dba o higienę głosu;
2) tańczy – wykonuje podstawowe kroki i figury taneczne wybranych tańców;
3) tworzy wokalne i instrumentalne wypowiedzi dźwiękowe o różnych funkcjach, improwizuje
4) wypowiada się o muzyce – opisuje typowe cechy epok w dziejach
muzyki i cechy słuchanych utworów, charakteryzuje estetykę utworu
i jego wykonanie.
Analiza i interpretacja tekstów kultury.
1) świadomie odbiera muzykę – rozpoznaje cechy utworu muzycznego
2) określa różnorodne funkcje muzyki użytkowej i artystycznej;
3) rozpoznaje w utworach rytmy polskich tańców narodowych oraz popularnych tańców towarzyskich;
4) rozpoznaje aparat wykonawczy muzyki wokalnej, instrumentalnej
i wokalno-instrumentalnej
5) ocenia i wartościuje muzykę oraz jej wykonanie, uzasadniając swoje
poglądy, dostrzega wartość muzyki ludowej, wartościuje różne kierunki
muzyki jazzowej i rozrywkowej – młodzieżowej;
6) porządkuje chronologicznie epoki muzyczne, przyporządkowując im
reprezentatywnych dla nich kompozytorów oraz utwory muzyczne
wysłuchane i omówione na lekcjach;
7) wybiera sposób wykonania utworu i jego interpretacji.
Zalecane warunki i sposób realizacji
Nauczyciel w realizacji przedmiotu powinien dążyć do otwierania uczniów na świat muzyki, rozbudzać i wspierać ich muzyczne zainteresowania oraz wskazywać przyjemność, jaką daje czynne lub bierne obcowanie z muzyką. Szkoła powinna stwarzać warunki do obcowania z „żywą” muzyką poprzez udział uczniów w koncertach i spektaklach muzycznych, organizowanych w szkole i poza szkołą, oraz do pub licznej prezentacji umiejętności muzycznych uczniów.
Zalecane jest prowadzenie zajęć z muzyki w pracowni wyposażonej w:
1) instrumenty muzyczne: perkusyjne, instrumenty klawiszowe, instrumenty dęte, instrumenty strunowe;
2) sprzęt do odtwarzania, nagrywania i nagłaśniania dźwięku, komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem muzycznym;
3) bibliotekę muzyczną i fonotekę.

6. PROGRAMY, PODRĘCZNIKI I INNE MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Z ZAKRESU NAUCZANIA MUZYKI – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

§ Agnieszka Kreiner – Bogdańska
21 spotkań z muzyką
Program nauczania muzyki w klasach 4 – 6 szkoła podstawowa
(Oficyna edukacyjna)

§ Agnieszka Kreiner – Bogdańska
Muzyka w gimnazjum
Program nauczania muzyki
(Oficyna edukacyjna)

§ Klucz do muzyki
Program nauczania muzyki w klasach 4 – 6 szkoła podstawowa
WSiP

§ Wędrówki muzyczne
Program nauczania muzyki w klasach 4 – 6 szkoła podstawowa
Nowa Era

§ Tomasz Stroyanowski, Krystyna Stroyanowska
Muzyka
Program nauczania
Operon

Podręczniki WSiP:
Klasy 1- 3
Klik uczy – program multimedialny, m.in. Ewa Królicka, Maria Tworowska, Mikołaj Kamel, Elżbieta Gajek


Klasy 4 – 6
Muzyka i my, Włodzimierz Sołtysik, Katarzyna Jakóbczak – Drążek, Roman Rataj

Klucz do muzyki – Katarzyna Jakóbczak – Drążek, Agnieszka Sołtysiak, Urszula Smoczyńska.

Gimnazjum
Świat muzyki – Wacław Panek
Bliżej muzyki – ?

Wydawnictwo Nowa Era:
Szkoła podstawowa:
Wędrówki muzyczne,
Muzyka z Melodynką i Kluczykiem – Agata Serwińska,
Muzyka – M. Tomaszewska
Malowane muzyką (– dla nauczycieli)
Moja muzyka

Wydawnictwo Operon
Szkoła podstawowa
Muzyka
Gimnazjum
Muzyka – program nauczania – Krystyna Serwińska

16. SPOSOBY SŁUCHANIA I PREZENTOWANIA UTWORÓW MUZYCZNYCH (PŁASZCZYZNY BRZMIENIOWE I INTERPRETACYJNE UTWORU) ORAZ AKTYWNE SŁUCHANIE MUZYKI

Sposoby słuchania:
» słuchanie analityczne, które polega na dostrzeganiu wszystkich elementów składowych utworu. Uwaga dzieci dotyczy percepcji formy, brzmienia, wyrazu, stylu.
» słuchanie emocjonalne, interpretujące - uczniowie, którzy słuchając muzyki przeżywają własne stany uczuciowe i marzenia. Ich myśli błądzą w świecie fantazji oddalając się od muzyki
» słuchanie analityczno – programowe - którego wzbudzone może zostać przeżycie estetyczne utworu jako dzieła o treści pozamuzycznej, w oparciu jednakże o jego strukturę. Metodę tę M. Przychodzińska uznaje za najwłaściwszą dla kształcenia umiejętności słuchania muzyki przez dzieci: dzięki niej skupia się skutecznie uwagę i zainteresowanie dzieci na muzyce oraz przyczynia się ono do kształtowania emocjonalnego stosunku do muzyki
» słuchanie programowo – interpretujące – śledzenie formalnego przebiegu utworu z zastosowaniem opowiadania -układa je nauczyciel; są podawane w podręcznikach

Sposoby prezentacji utworu:
» Słuchając utworu można polecić dzieciom aby nadały po wysłuchaniu tytuły, nie podając wcześniej właściwego tytułu. W takim przypadku dzieci poznają utwór nie znając jego tytułu. Nadając mu tytuł powinny wytłumaczyć, dlaczego ten właśnie wydaje im się odpowiedni.
» Dobieranie wiersza lub fragmentu prozy do wybranego utworu muzycznego. Po przeczytaniu dwóch różnych w nastrojach wierszy lub fragmentów prozy i po wysłuchaniu muzyki dzieci decydują, który tekst byłby odpowiedniejszy, który mógłby być tą muzyką ilustrowany
» Wyrażanie słuchanej muzyki w formie plastycznej, np.: zamalowywanie kartki papieru kolorem, który do danego nastroju wydaje im się najodpowiedniejszy.
» Słuchanie utworów muzycznych łącznie z ćwiczeniami rytmicznymi i melodycznymi. Można też podczas słuchania włączyć własną grę na instrumentach podporządkowaną tempu utworu.

Aktywne słuchanie muzyki:
Metoda aktywnego słuchania muzyki ma związek z tzw. zabawami tematycznymi, podczas których dzieci naśladują czynności dorosłych i przybierają ich role na siebie, obserwują, co słyszą od dorosłych i podejmują zabawy na określony temat. Mogą to być zabawy (gry) dramatyczne, zabawy odtwórcze lub twórcze, często z pomocami autentycznymi lub zastępczymi. Są one atrakcyjne dla dziecka, ponieważ „wchodzi” ono w świat ludzi dorosłych i ich sztuki. Chcą w tym uczestniczyć aktywnie (np. ruchowo) pobudzając przy tym (nie w pełni świadomie)
wyobraźnię. Jednocześnie jest to rodzaj zabawy.
Według M. Przychodzińskiej aktywne słuchanie muzyki, to:
» nadawanie tytułów utworom muzycznym
» wyrażanie słuchanej muzyki w formie plastycznej (szczególnie przydatne do rozpoznawania i utrwalania budowy formalnej utworów), ruchowe, instrumentalne i plastyczne ilustrowanie nastrojów muzyki.
» przygotowanie i realizacja scenki dramatycznej związanej z charakterem utworu
» wspólne układanie i realizacja akompaniamentu do utworu (np. na instrumentach perkusyjnych)
1. STRUKTURA LEKCJI, TYPY LEKCJI ICH CHARAKTERYSTYKA, CELE KSZTAŁCENIA MUZYCZNEGO

Struktura lekcji:
Każda lekcja trwa 45 minut. Powinna składać się ze stałych elementów – są to tzw. określone części:
· część przygotowawcza – wprowadzenie (powtórzenie)
· część podstawowa (główna) – opracowuje (tu ma nastąpić realizacja celu) – jest najważniejsza, najistotniejsza. Tak powinniśmy planować lekcję, aby na tę część poświęcać jak najwięcej czasu.
· część końcowa – utrwala nowy materiał lekcyjny
Taka trójczłonowa struktura lekcji nie jest całkowicie zamknięta, ponieważ w każdej z tych części znajdują się malutkie elementy tzw. sytuacje dydaktyczne.
Część przygotowawcza składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:
o czynności organizacyjne, czyli kontrola obecności, przygotowanie środków (materiałów) dydaktycznych;
o kontrola pracy domowej* polega na ogólnym sprawdzeniu wykonania pracy pisemnej w postaci zadań, ćwiczeń, wypracowań, a następnie przedstawienie konkretnych rezultatów pracy przez jednego z uczniów;
o wprowadzenie do nowego tematu
Część końcowa składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:
o powtórzenie i utrwalenie
o zadanie i omówienie pracy domowej
o czynności porządkowe

Typy lekcji:
đ podająca (ok. 10 %) – przedstawia problem od strony nauczyciela (okresy historyczne, kompozytorzy, zagadnienia) ma na celu zaznajomienie uczniów z nowymi treściami i dbałość o to, aby te treści były zrozumiane i zapamiętane przez uczniów
đ problemowa – relacja uczeń – nauczyciel (ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu); wspólne rozwiązanie problemu (powtarzamy materiał nawiązując do następnego tematu), np.: wprowadzenie nowej wartości rytmicznej
đ ćwiczeniowa – ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności
đ eksponująca (najczęściej spotykana na muzyce) – pokazanie i omówienie problemu, odbiór słuchowy, wizualny; ma za zadanie rozwijać wyobraźnię i przeżycia estetyczne
đ mieszana – (takie zazwyczaj występują) może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia się.
Typy lekcji wynikające z realizacji funkcji:
č wprowadzające (40%)
č służące opracowaniu materiału
č utrwalające, systematyzujące
č uzupełniające
č sprawdzające

Cele kształcenia muzycznego:
§ rozwijanie ekspresji twórczej o odtwórczej
§ przygotowanie uczniów do odbioru dzieła muzycznego
§ rozwijanie umiejętności i zdolności muzycznych
§ rozbudzanie zamiłowań do muzykowania indywidualnego i zbiorowego
§ stymulowanie różnych form aktywności uczniów (śpiewanie, granie, słuchanie, tworzenie)
§ poznanie literatury muzycznej i wiedzy o muzyce
§ poznanie muzyki i obyczajów własnego regionu
§ poznawanie pieśni historycznych i muzyki narodowej
§ poznanie kultur innych narodów
§ przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w kulturze (udział w audycjach, koncertach, festiwalach, przedstawieniach baletowych i operowych)
§ kształcenie właściwych postaw wobec kultury i tożsamości narodowej
§ wpływanie przez sztukę na wrażliwość estetyczną uczniów

Podział:
· Cele ogólne – wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów instytucjonalnych
· Cele pośrednie – otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności
· Cele szczegółowe – charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się postać operacyjną – cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy jego cele zostały osiągnięte.
Formułując cel musimy mieć jasność tego, co ma robić uczeń oraz kiedy jego działanie uznamy za osiągnięcie celu.

2. KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA (W TYM METODY AKTYWIZUJĄCE)

Klasyfikacja metod według Kupisiewicza:

Metody oglądowe:
§ pokaz
§ pomiar
Metody słowne:
§ opowiadanie
§ wykład
§ pogadanka
o wstępna
o służąca zaznajomieniu z nowym materiałem
o syntetyzująca
o kontrolna
§ dyskusja
§ praca z książką
Metody oparte na działalności praktycznej:
Stosuje się łącznie z metodami oglądowymi i słownymi
® metoda laboratoryjna
» indywidualna
» grupowa
® metoda zajęć praktycznych

Klasyfikacja metod według Okonia:

Metody asymilacji wiedzy (podające):
q pogadanka – zmusza do samodzielnej pracy myślowej, polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest stroną kierującą. Typy pogadanki: sokratyczna, wstępna, służąca zaznajomieniu z nowym materiałem, synkretyzująca, kontrolna
q dyskusja – polega na wymianie zdań między nauczycielem a uczniami lub między uczniami. Rozróżniamy 3 typy dyskusji: rozwijająca, ukierunkowana i dyskusja, której celem jest uzupełnienie wiedzy przez uczniów.
q Wykład – zwykle stosowany w starszych klasach, w szkole podstawowej jest to rzadkość. Typy wykładu: problemowy, konwersatoryjny (głównie w szkołach zawodowych), monograficzny
q Opis, opowiadanie – bardzo często występuje w szkołach podstawowych, małe dzieci
q Praca z książką – uczenie się z podręcznika, analiza tematu, omawianie ilustracji, sporządzanie notatek

Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy:
(polegają na aktywności uczniów)
q Klasyczna metoda problemowa – polega na przedstawianiu konkretnego problemu (stworzenie sytuacji problemowej, formowanie problemu, weryfikacja problemu, porządkowanie i stosowanie rozwiązania problemu różnych działań
q Metoda przypadku – rozpatrzenie przez niewielką grupę konkretnego przypadku
q Metoda sytuacyjna – problem konkretnej sytuacji
q Mikronauczanie – stosuje się ją w małych grupach
q Gry dydaktyczne – obecność pierwiastka zabawy

Metody waloryzujące:
q Impresyjne – sprowadzają się do uczestnictwa dzieci w odpowiednich wartościach nauczania. Uczniowie powinni zdobyć informacje o twórcy, o dziele
q Ekspresyjne – sami tworzą dzieła

Metody praktyczne:
q Metody ćwiczebne – usprawnienie uczniów do konkretnych działań
q Metody realizacji zadań wytwórczych – opracowywanie modeli, wykonywanie prac (np.: malowanie słuchanej muzyki)

METODY AKTYWIZUJĄCE:

Dyskusja panelowa – przygotowuje do wyrażania własnych opinii na forum. Każdy wciela się w postacie (np.: dyskusja o filmie, to postacie reżyser, aktor itd.). Efektem jest upublicznienie argumentów
Śnieżna kula – uczniowie dostają karteczki, wypisują argumenty i przyklejają je na arkusz po obwodzie narysowanego koła, w ten sposób przybliżają się do środka koła (na tak) i na zewnątrz (na nie)
Metaplan – graficzny zapis etapów dyskusji, podczas których uczniowie analizują przykładowe zagadnienie
Portfolio – wyszukiwanie i gromadzenie materiałów do teczki na dany temat
Burza mózgów – spontaniczna dyskusja, rozwiązywanie problemu w szybkim czasie, przyjmuje się wszystkie odpowiedzi
Drama – wiedza zdobywana przez działanie, twórczość, zabawę
1. stop klatka – pantomima, żywe obrazy, wydarzenie, postać
2. inscenizacja improwizowana – spontaniczne ruchy do piosenki
3. wejście w rolę
4. wywiad – prowadzenie rozmowy, konferencje prasowe
Mapa mentalna – graficzny zapis, systematyzowanie posiadanych wiadomości, szukanie zależności pomiędzy faktami.

19. MUZYKA FILMOWA (HISTORIA, FUNKCJE, PRZYKŁADOWY REPERTUAR) ORAZ MUZYKA POPULARNA (POETYCKA, ROCKOWA, INNE RODZAJE) W KONTEKŚCIE EDUKACJI MUZYCZNEJ.

Historia:
Pierwsza próba połączenia niemego filmu z muzyką miała miejsce w 1895 roku, kiedy podczas publicznego seansu (28 grudnia) bracia Lumière testowali komercyjną wartość swoich pierwszych filmów.
Kadr z pierwszego filmu w historii kina - rok 1895 - Przybycie pociągu na stację La Ciotat.
Rok 1908 – Saint–Saens komponuje oryginalną muzykę do filmu "Zabójstwo księcia Gwizjusza".
Funkcje:
Muzyka filmowa, jak każda inna posługuje się dźwiękiem jako tworzywem, korzysta z tych samych elementów i jest przebiegiem w czasie. Istnieją jednak pewne kryteria kwalifikacyjne, świadczące o tym, że dana muzyka jest muzyką filmową. To przede wszystkim kompozycja napisana specjalnie na potrzeby konkretnego filmu, uwzględniając zarówno jego strukturę, jak również konwencję stylistyczną i gatunek. Poza tym kompozycja tego rodzaju musi uwzględniać warunki poza muzyczne, wynikające z konstrukcji filmu, które decydują o strukturze, w której mieści się zarówno ukształtowanie formalne muzyki, jej czas trwania, faktura, kolorystyka, dynamika, itp. Muzyka w filmie powinna pełnić rolę bodźca, mimo że jest drugoplanowa, a czasami nawet mało słyszalna. Poza obrazem muzyka filmowa posiada także inne bodźce: słowo, efekty dźwiękowe w różnych postaciach i – również cisza.
q ilustracyjność
q muzyka adaptowana (wykorzystywanie istniejących już utworów, np.: Chopina)
q prezentuje nie ukazaną w filmie przestrzeń, odgłosy przyrody
q odnosi się do miejsca, gdzie odbywa się akcja
q często występuje „w kadrze” (widzimy muzyków grających na ekranie)
q fragmentaryczna, podporządkowana obrazowi
q dramatyczna rola ciszy
Przykłady:
„Pan Tadeusz” – Wojciech Kilar
„Podwójne życie Weroniki” – Zbigniew Preisner
„Grek Zorba” – M Theodoraki
„Pianista” , „Ostatni kastrat”, „Misja”

Muzyka popularna
Piosenka i jej gatunki: poetycka, kabaretowa, polityczna
Głównym celem szkolnej edukacji muzycznej jest przygotowanie do świadomego uczestnictwa w kulturze przez zapoznanie uczniów z wybitnymi dziełami muzycznymi reprezentującymi różne style, formy i kręgi twórcze. W rzeczywistości realizacja tych założeń jest niejednokrotnie całkowicie nieskuteczna. Starannie przemyślane i przygotowane różne formy wychowania muzycznego eksponują wprawdzie wszystkie elementy aktywności dziecka: śpiew, zabawy ruchowe, granie, tworzenie muzyki, słuchanie i wiedzę teoretyczną, jednak zakres tematyczny jest tak obszerny, że jego realizacja wymagałaby przyswojenia dużej dawki wiedzy encyklopedycznej. W rezultacie gubi się to, co jest najistotniejsze w obcowaniu ze sztuką - głębokie przeżycie i fascynację dziełem stwarzające możliwość jego przyswojenia sobie na własność. Umiejętne wprowadzenie do programów nauczania i pokazanie obok muzyki artystycznej wartościowej muzyki rozrywkowej, z którą utożsamia się przeważająca część młodego pokolenia, mogłoby mieć pozytywny wpływ wychowawczy i uchroniłoby nauczycieli przed niepowodzeniem i zniechęceniem do pracy z młodzieżą.
Piosenka poetycka – utwór słowno-muzyczny, wykonywany najczęściej solo, przy akompaniamencie instrumentu muzycznego, z tekstem pisanym na zamówienie wykonawcy , bądź w formie piosenki autorskiej; w Polsce - W. Młynarski, J. Kaczmarski, L. Długosz, G. Turnau, R. Kołakowski). Piosenka poetycka często mylona jest z tzw. poezją śpiewaną, czyli utworami, które nie były w zamierzeniu twórcy przeznaczone do śpiewu. Wykonwcy: Antonina Krzysztoń, Marek Grechuta, Stare Dobre Małżeństwo Wolna Grupa Bukowina.

Zgodnie z treściami nauczania, uczniowie powinni znać wykonawców muzyki rockowej, zespoły rockowe itp. W latach 60 – królem rocka był Elvis Presley, Bill Haley zespoły to – The Beatles i The Rolling Stones. W Polsce Czerwono – Czarni, Niebiesko – Czarni, Czerwone Gitary, Budka Suflera, Dżem, Kombi, Perfect, Maanam.

20. MUZYKA JAZZOWA (ŚWIATOWA I POLSKA) W EDUKACJI GIMANZJALNEJ (HISTORIA, OKRESY) ORAZ PRZYKŁADY MUZYKI ARTYSTYCZNEJ W JAZZOWYCH OPRACOWANIACH.

Jazz, to rodzaj muzyki, która powstała w USA w 19 i 20 wieku. Narodził się w wyniku połączenia wiejskiego i miejskiego folkloru Murzynów amerykańskich z europejską tradycją muzyczną, z której wywodzi się instrumentarium, melodyka i harmonia jazzu. Praformą jazzu jest blues.
Historie jazzu na ogół dzielimy się na następujące etapy:
1. PREHISTORIA (do około 1990 roku) w tedy rozwijały formy jako źródła jazzu między innymi:
- niewolnicze pieśni pracy – work songs,
- murzyńskie śpiewy religijne – negro spirytuals,
- ballady i hymny białych osadników z Europy,
- tańce misterni – cake – walks,
- marsze i fortepianowe ragtimy.
2. FORMOWANIE SIĘ JAZZU (około 1900-20) w USA na południu w stanach Dixieland gdzie w dużych miastach takich jak: Nowy Orlean, St. Louis, Memphis, Baltimore, w dzielnicach murzyńskich powstawały pierwsze zespoły jazzu tradycyjnego (klasycznego, anglojęzycznego) składały się przede wszystkim z:
- klarnetu,
- kornetu,
- puzonu,
-bębnów,
- fortepianu,
- kontrabasu(gitary).
Wtedy pojawiła się nazwa ,,Jass” , ,,Jazz”- oznaczająca zgiełek i hałas.
Na początku używana do ośmieszania nowoorleańskiego zespołu Browna i innych grup wykonujących tę muzykę.
2. OKRES KLASYCZNY – tradycyjny ( około 1920 – 1935 ) rozpoczynający się w 1917 roku w Nowym Yorku po nagraniu pierwszych pierwszych płyt jazzowych przez zespoł Orginal Dixieland Jazz Band.
W tym okresie ugruntowano formację instrumentalną i jazzowe gatunki muzyczne. Wtedy tez powstały dwa nowe centra tej muzyki : W Chicago i Nowy Yorky. Główni przedstawiciele tego okresu to miedzy innymi King Oliver, Louis Armstrong, Jelly Rolmorton, murzyński zespół Kreole Jazz Band i zespół białych jazzmanów New Orleans Rhythm Kings.
4. OKRES SWINGU ( 1935 – 1945) – to dominacja jazzu orkiestrowego. Powstają swingowe big bandy: Counta Babiego, Duke’a Ellingtona Benny Goodmana, które staja się wzorcem dla całej ówczesnej muzyki tanecznej.
5. OKRES JAZZU NOWOCZESNEGO – Modern Jazz rozpoczął się stylem Be Bop po 1945 roku ( Charles Parker, Pizzy Gillespie ), a także nieco póżniejszym jazzem Tool ( MIlles Dawies, Stan Gett, Modern Jazz Quaurtet ). Coll Jazz ( chłodny ) potem łączy się z elementami muzyki awangardowej, europejskiej. Został nazwany III Nurtem. Natomiast z Be Bopu w latach 50, nawiązującego do tradycji murzyńskiej muzyki religijnej – Gospels, Soull Muzic, powstał Hart bop ( John Coltrane, Jazz Messengers ). Zaś zapoczątkowane w latach 60 przez Ornette Colemana Free Jazz ( wolny, wychodzący poza system totalny w sferze harmoniki), koegzystował z kierunkiem jazz – rock ( fusion ), który rozwija się do lat 80.

Wczesna historia jazzu w Polsce to lata 20. (kiedy istniały swingujące zespoły muzyczne) i 30. (istniał wtedy Jazz Club YMCA, muzykę jazzową popularyzowało radio). Pod koniec lat 30. pojawiła się w Polsce swingowa faza jazzu, reprezentowana przez Henryka Warsa, braci A. i H. Goldów, Jerzego Petersburskiego, Szymona Kataszkę, Adiego Rosnera i Zygmunta Karasińskiego.
W okresie stalinizmu jazz był zakazany. Po roku 1956 pojawiły się festiwale jazzowe (w 1956 Międzynarodowy Festiwal Jazzowy w Sopocie, w 1958 Jazz Jamboree). Nastąpiło wtedy szybkie przejście od jazzu tradycyjnego do jazzu współczesnego. Pojawił się też paralelizm rozwoju do prądów amerykańskich i europejskich. Powstało „Polskie Stowarzyszenie Jazzowe” (w skrócie PSJ) wydające płyty wykonawców tego gatunku.
Do najważniejszych polskich przedstawicieli jazzu należą m.in. Krzysztof Komeda, Zbigniew Namysłowski, Jan Ptaszyn Wróblewski, Michał Urbaniak, Andrzej Jagodziński, Adam Makowicz, Leszek Możdżer, Sławomir Kulpowicz, Henryk Miśkiewicz, Andrzej Trzaskowski, Janusz Zabiegliński, Tomasz Stańko i Zbigniew Seifert.

Jazzowe opracowania:
Leszek Możdżer, Zbigniew Namysłowski – Mozart Goes Jazz, Anna Maria Jopek – Mozart