Przemiany w oświacie europejskiej w XIXw.

Przemiany w oświacie europejskiej XIX w. ,
- wykształcenie się wychowania przedszkolnego,
- upowszechnienie się oświaty elementarnej,
-zróżnicowanie programowe szkolnictwa średniego, nowych typów szkół wyższych
- i podstawowych form oświaty dorosłych.

Nowa epoka rodzących się systemów szkolnych wymagala całej armii nauczycieli i opracowania nowych metod dydaktyczno wychowawczych. Podstawy metodyki wychowania i nauczania opracował szwajcarski pedagog Jan Henryk Pestalozzi, nazwany został ojcem elementarnej szkoły ludowej..
PESTALOZZI JAN HENRYK

Szkolnictwo elementarne w XIX w.
Powodem upowszechnienia szkolnictwa elementarnego były pewne idee rewolucji. Na początku XIX w. w Europie zachodniej funkcjonuje system monitorialny czyli w sali gromadzi się dużą liczbę ( grupę) dzieci, podzielonych na podgrupy i nimi dowodzi moniter czyli najstarszy uczeń. Po połowie XIX w. są reformy szkolnictwa, do czego przyczynił się Pastelozzi. Jest on twórca szkolnictwa elementarnego. Tworzy zakłady wychowawcze dla chłopskich dzieci, jest filantropem, nazywany ojcem szkoły powszechnej, dzieła: „ Lemart i Gertruda” albo „ Jak Gertruda uczy swoje dzieci”. Krytykuje dotychczasowa szkołę. Tworzy teorie nauczania początkowego, programy nauczania w szkołach elementarnych ( geometria, rysunek, geografia, przyrodoznawstwo ). Opracowuje postawy metodyczne oparte na psychologii. Opracowuje metodykę nauczania poszczególnych przedmiotów ( język ojczysty, arytmetyka, rysunek ). Propaguje poglądowe metody nauczania. Łączy kształcenie umysłowe z wychowaniem fizycznym. Łączy naukę z wychowaniem moralnym. Wychowanie ma być planowane, począwszy od rodziny. Tworzy seminaria dla kadr.

Metoda wychowania Pestalozziego
1. podstawą wszelkiego nauczania jest postrzeganie
2. postrzeganie trzeba wiązać z mową
3. nauka rozpoczyna się od najprostszych elementów i elementy te mają być rozszerzane
4. na każdym etapie zatrzymywać się tak długo, aż dziecko zrozumie co się uczy
5. metodą nauczania wykładanie i dyktowanie
6. łączyć teorię z praktyką

Nowtorstwo pedagogiki J.H. Pestalozziego dotyczyło celów wychowania, poglądów dydaktyczno wychowawczych, koncepcji organizacyjnych szkoły i wreszcie treści nauczania. Według Pestalozziego przygotowanie do życia to, rozwijanie osobowości dziecka przez kształtowanie jego zdolności, rozbudzanie umysłu i wyobraźni i wreszcie poczucia własnej godności. Rozbudzanie naturalnych sił i skłonności, które zgodnie z poglądem Rousseau tkwią w dzicku, zapewni jednostka, nawet najbardziej poniżonym, znalezienie swojego miejsca w życiu. Zgodnie z ideologią oświecenia, a szczególnie z poglądami Rousseau, Pastelozzi stał na stanowisku, że rozwojem człowieka rządzą podobne prawa, co i rozwojem przyrody. O naturalnym, a więc zgodnym z prawami natury rozwoju dziecka decydują trzy prawa, albo jak je Pastelozzi nazywa siły: intelektualna- głowa, fizyczna- ręka i moralna- serce. „Tylko to jest prawdziwie wychowawcze co kształtuje równocześnie rozum, serce i rękę- pisał”. Dziecko jest jednością i dlatego faworyzowanie w procesie wychowanie jednej tylko siły na niekorzyść drugie może się skończyć niepowodzeniem Liczba, kształt i słowo, oto etapy poznawania rzeczywistości, albo też pierwsze ogniwa procesu nauczania.
Nauczanie początkowe wdł. Pastelozziego i to zarówno na szczeblu przedszkolnym jak i szkolnym powinno uwzględniać następujące zasady:
- wiedzę dostosować do możliwości poznawczych dziecka
- w nauczaniu wychodzić zawsze od rzeczy konkretnych, bliskich i łatwych do trudniejszych, dalszych i złożonych
- poznając elementy, dążyć do poznawania całości
- łączyć nauczanie z zabawą
Na podstawie etapów procesu dydaktycznego opracował Pastelozzi program nauczania, który opierał się na nauce rachunków, geometrii i rysunków oraz języka. Nauczanie opierał na liczmanach złożonych z kamyczków czy ziaren fasoli, następnie na sześcianach, tzw. tabliczkach jedności i tabliczkach ułamkowych. Z nauczanie arytmetyki łączyła się ściśle nauka geometrii i rysunków. Dzieci rozpoczynały od rysowania linii prostej, która była punktem odniesienia do linii równoległych, łuków, kątów i figur geometrycznych. Dzielenie linii prostej i kwadratu było podbudowa dla arytmetyki i nauki ułamków, zaś rysowanie figur geometrycznych wprawianiem do nauki pisania. Pisanie liter rozpoczynało się od rysowania ich poszczególnych elementów. Tak jak podstawą rysowania, pisania, geometrii i rachunków była linia prosta, tak punktem wyjścia w nauce czytania była samogłoska.
Ważnym osiągnięciem pedagogiki Pestalozziego była próba łączenia nauczania i wychowywania z praca produkcyjną. Uważał on że wiedza teoretyczna ma wartość tylko wtedy, kiedy dziecko potrafi ja stosować . Należy zatem ćwiczyć zręczność manipulowania i posługiwania się narzędziami. Do tego celu należy wykorzystać zabawy dzieci przedszkolnych i zajęcia praktyczne dzieci szkolnych, jak np. przędzenie , tkanie, szycie, ogrodnictwo. W szkole Pastelozziego na lekcjach panowała swoboda i rodzinna atmosfera twórczego działania. Pastelozzi wychodził z założenia, że szkoła powinna być przedłużeniem atmosfery wychowawczej rodziny.

Receptą na brak nauczycieli miał być tzw. System monitorialny Bella i Lancastra, inaczej nazwany szkołami wzajemnego nauczania zrodził się na początku XIX w. w Anglii.
Wielką gromadę uczniów dzielił nauczyciel na grupy, przeważnie dziesiątki, na ich czele stawiał uczniów najzdolniejszych, zwanych monitorami. Ich zadaniem było nauczanie kolegów czytania, pisania i rachowania. Pilnowali porzadku, dyscypliny i odpowiedniej atmosfery wychowawczej. Monitor oceniał również uczniów i decydował o przechodzeniu do następnej klasy.. Wszyscy chłopcy jednej dziesiątki byli ponumerowani zgodnie ze stanem zaawansowania w nauce. Najwyższy nr. Miał obowiązek opiekowania się kolega z nr. niższym, czuwać nad jego nauka i zachowaniem. W szkole wzajemnego nauczania rola nauczyciela ograniczała się do ogólnej organizacji, układu treści nauczania oraz, co było czynnością najważniejszą, przygotowaniem do lekcji monitorów. Dla ułatwienia pracy monitorów Lancaster opracował szczegółowa metodę nauczania, szczegółowy system nagród i kar, itp.. System ten szybko zyskał zwolenników w Anglii i stanach Zjednoczonych. Jego zaleta była taniość. Szkoły wzajemnego nauczania nie rozwiązały jednak na dłuższą metę problemu powszechności szkolnictwa elementarnego.

Działalność pedagogiczna Roberta Owena.
Podjął on oryginalną próbę rozwiązania powszechności oświaty w środowisku robotniczym. Wynikała z następujących założeń metodycznych:
- przyczyna wszelkiego zła, nędzy, zakłamania, zbrodni i fałszu, jest własność prywatna, niski poziom umysłowy społeczeństwa i religia.
- szczęście może dać ludzkości powszechne oświecenie
- powszechne szkolnictwo ma przygotować młodzież do życia przez przekazanie jej wiedzy ogólnokształcącej i poprzez wdrażanie do wszystkich prac w komunie
Powyższe założenia starał się Owen realizować w praktyce, w założone w New Lanark szkole elementarnej, do której uczęszczały wszystkie dzieci kolonii robotniczej w wieku 5-12 lat, program nauczania uzależniony był od pory roku. W okresie zimowym dzieci oprócz wiedzy elementarnej uczyły się tańca, muzyki, śpiewu. Dziewczynki uczyły się szycia i robienia na drutach, chłopcy zaś uprawiali gimnastykę i ćwiczenia wojskowe. W lecie uczono przyrody i geografii oraz wiedzy z zakresu estetyki. Nauka odbywała się często w sposób poglądowy na wycieczkach, a uczniów przyzwyczajano do samodzielności w nauce i działaniu. Od 12 roku życia dzieci przyzwyczajano do pracy w fabryce.
Dla młodzieży starszej i dorosłych zorganizował system dokształcania. Zakładał zespoły, kluby dyskusyjne, czytelnie, świetlice itp.
Ważnym osiągnięciem myśli pedagogicznej Owena było jego przekonanie o objęciem wychowaniem wszystkich dzieci od 2 do 5 lat. Postawa wychowania przedszkolnego było łączenie zabawy z nauka i pracą. Zorganizowane przez Owena przedszkole było pierwsza tego typu placówka w Anglii.
Szybko też znalazło naśladowców. Jednym z nich był Samuel Wilderspin. Zakładane przez niego przedszkola nazywane szkółkami dla małych dzieci, łączyły naukę wiedzy elementarnej z zajęciami praktycznymi. Zasięg ich był jednak niewielki, ze względu na zatrudnienie dzieci w fabrykach i obawę klas rządzących przed rozpowszechnieniem oświaty wśród ludu.
Koncepcja wychowania przedszkolnego Fryderyka Froebla. Przeszedł on do historii jako twórca podstaw nowoczesnego wychowania przdszkolnego. Na jego zainteresowanie się tą problematyką wywarły największy wpływ trzy czynniki:
- zbyt surowe, pozbawione ciepła rodzinnego wychowanie ojcowskie; stracił w dzieciństwie matkę
- bezpośredni wpływ Pastelozziego, którego był uczniem
- dążenia postępowej burżuazji niemieckiej do zapewnienia opieki dzieciom matek pracujących w przemyśle.
Pełne wykrystalizowanie się koncepcji wychowania przedszkolnego Froebla nastąpiło w okresie Wiosny Ludów. W tym czasie zyskały ogromną popularność jego przedszkola zwane „ogródkami dziecięcymi”. Podstawy teoretyczne metodyki wychowania przedszkolnego wyprowadzał z założenia, że u dzieci w wieku przedszkolnym ze szczególna siłą ujawniają się dążenia do zaspokajania naturalnych potrzeb aktywności, samodzielnego działania i obcowania z przyrodą. Realizacja ty założeń odbywała się przede wszystkim przez zabawę. Jego zdaniem pierwsza zabawką dziecka powinna być piłka. Spełnia ona ważną rolę, ponieważ jest podstawą wszystkich zabaw dydaktycznych i jest najlepszym środkiem rozwijającym myślenie, spostrzegawczość i refleks dziecka, przyczynia się do rozwoju mowy dziecka , zmusza do określania stosunków przestrzennych, barwy i jakości. Do tego rodzaju zabaw dydaktycznych należy używać zdaniem Froebla sześć kolorowych piłek. Następnym kształtem rozwijający psychikę dziecka jest sześcian i walec. Froebel twierdził, że manipulowanie tymi trzema bryłami daje okazję do najróżniejszych porównań kształtu, linii, ciężaru, koloru itp., zaś najbardziej rozwija psychikę sześcian. Bryłę sześcianu należy podzielić na wszystkie możliwe sposoby, a więc na mniejsze sześciany, trójkąty itp. Trzy podstawowe zestawy brył nazwał Frobel „darami”.
Oprócz zajęć z „darami”, ważna rolę kształcącą i wychowawczą przypisywał lepieniu, klejeniu, wyszywaniu, rysunkom oraz innym zabawą ruchowym ze śpiewem. Za najważniejsze środowisko wychowawcze uważał rodzinę i przyrodę.
W poglądach pedagogicznych Froebla obok nowatorskiego charakteru można dostrzec również wiele błędów. Do ważniejszych należy zaliczyć zbyt sztywne stosowanie dokładnie rozplanowanych zabaw, co hamowało inwencje dziecka,, a jednoczesnie było zaprzeczeniem naturalistycznej tezy o jego samorzutnym rozwoju. Schematyzm i zbyt dużo treści dydaktycznych przeciązało umysł dziecka często niezrozumianymi i niepotrzebnymi wiadomościami. Idea ogródków dziecięcych szybko rozpowszechniła się w Europie, były ważnym etapem przygotowującym do nauki szkolnej.
Szczególnie ważnym elementem metodyki wychowawczej przedszkolnego Froebla było wskazanie, że w rozwoju psychofizycznym dziecka najważniejszą role odgrywa zabawa, a zwłaszcza zabawy konstrukcyjne i naśladowcze oraz bezpośrednia obserwacja i obcowanie z przyrodą.

Pedagogika szkoły średniej. –
HERBERT J. F. szkolnictwo średnie w XIX w.

Przedstawiciel klasycznej• szkoły średniej
Filozof, psycholog i• pedagog niemiecki
Dzieło: „ pedagogika ogólna wywiedziona z celu• wychowania”
Dzieło: „ psychologia jako• nauka na nowo oparta na doświadczeniu, metafizyce i matematyce”
Dzieło: „ wykłady pedagogiczne w zarysie”•
• Swoje poglądy opiera na dziedzinach nauki jak pedagogika, etyka i psychologia
Etyka ma służyć do wyznaczania celów wychowania•
• Psychologia ma określać środki, sposoby osiągnięcia ideału
Pedagogika jest• zbiorem pewnych metod, zasad, którymi powinno się kierować w wychowaniu
• Celem wychowania jest wpojenie cnót: cnota wolności duchowej, cnota doskonałości, cnota życzliwości, cnota prawa, cnota słuszności
Wyróżnia• etapy wychowawcze
1) rząd czyli karność, od tego powinno się zaczynać, zadaniem rządu jest przełamać oporność dziecka, nauczyć dyscypliny, proponuje stosować metody jak kary, pogróżki, rozkazy, zakazy, zwraca uwagę na kontrolowanie wszelkich działań dziecka, dyscyplina ma być wyrobiona przez pracę, gdy dziecko dojrzeje pod względem rozumu i woli to wpojone wcześniej zasady staną się nawykiem postępowania, można więc wtedy zrezygnować z tego etapu
2) nauczanie wychowujące – proponuje nauczać języków, literatury, retoryki, historii i nauk matematycznych, przyrodniczych i elementów filozofii, nauczanie ma polegać na rozwijaniu zainteresowań, stosować metody jak: wykładowa ( wstępna ), analityczna ( następna w kolejności ), syntetyczna ( mająca funkcje podsumowujące )
tworzy stopnie nauczania czyli poszczególne etapy nauczania
- jasność czyli zagłębianie, uczeń otrzymuje porcje nowej wiedzy, nauczyciel mu wyjaśnia
- kojarzenie czyli zagłębianie postępujące, ma doprowadzić by nasza nowa wiedza była przez ucznia łączona z wcześniej poznanymi treściami
- system czyli zebranie i uporządkowanie nowego materiału
-metoda czyli zbiór zasad, twierdzeń, wniosków bądź sposobów postępowania
3)hodowanie polega na wprowadzaniu zebranej wiedzy czy wyobrażeń do działania, chodzi tu by powstrzymać wszelkie namiętności, leniwego zachęcić do pracy, lekkomyślnego do rozsądku, etap kończy się jeśli jednostka potrafi pokonać lenistwo, namiętność, a kierować się w życiu rozsądkiem, spokojem, rozwaga i dobrem


Zrodzona w Niemczech idea elitarnego gimnazjum klasycznego, mimo że na pozostałe kraje oddziaływała w nieco mniejszym stopniu niż w Niemczech, zdołała jednak opanować europejska myśl pedagogiczną XIX w. Do umocnienia tej idei, nazywanej przez przeciwników systemem szkoły tradycyjnej przyczynił się przede wszystkim wybitny filozof i pedagog niemiecki Jan Fryderyk Herbard. Głównym celem dociekań naukowych Herbarda było stworzenie z pedagogiki zwartego systemu uzasadnionych pojęć. System stworzone przez Herbarda opierał się na etyce i psychologii. Etyka wyznacza cel wychowania, którym jest silny charakter moralny, psychologia zaś wskazuje środki i sposoby realizacji owego celu. Silny charakter moralny osiąga się poprzez nauczanie. Zdaniem Herbarda na wiedzę ludzka składa się odpowiednia liczba wyobrażeń, które są po prostu śladami po doznanych wcześniej wrażeniach. Wyobrażenia stanowią w świadomości tzw. Mase apercepcyjną. Wśród wyobrażeń istnieją ciągły ruch, a nawet walka.
O wielkiej popularności dydaktyki Herbarta zdecydowała głównie to, że wskazał on konieczność ścisłej synchronizacji procesu nauczania z procesem przyswajania nowych wiadomości przez ucznia. Według herbarda proces poznawania rzeczywistości przez uczniów przebiega przez następujące stałe etapy:
- pierwszy wynika z naturalnego dążenia do poznawania nowych rzeczy i zjawisk
- nowo poznane zjawisko zaczyna dziecko kojarzyć ze zjawiskami poznanymi wcześniej
- etap trzeci to pogłębienie drugiego
Przedstawionym wyżej etapom wiedzy powinny odpowiadać ściśle zsynchronizowane etapy procesu nauczania. Cztery etapy albo szczeble procesu nauczania: jasność, kojarzenie, system i metoda powinny być podstawą każdej lekcji lub jednostki metodycznej. Określona przez Herbarda struktura organizacyjna lekcji została niebawem poszerzona do pięciu szczebli i udoskonalona przez jego uczniów Reina i Zillera. Wkrótce tez nowa budowa lekcji stała się kanonem metodycznym obowiązującym wszystkich nauczycieli w Niemczech i Austrii. Ponieważ według tych etapów należało prowadzić wszystkie lekcje nazwano je stopniami formalnymi nauczania. Uzupełnione stopnie formalne brzmiały następująco:
- 1. Przygotowanie nowej lekcji czyli analiza wstępna
- 2. Podanie nowego materiału- nowych wyobrażeń- etap jasności
- 3. Powiązanie nowego materiału ze sobą i z już przyswojonym- etap kojarzenia
- 4. Zebranie i uporządkowanie nowego materiału- etap systemu
- 5. Zastosowanie nowej wiedzy- etap metody
Stopnie Herbarta i jego uczniów wprowadzały do dydaktyki ład i porządek, zmuszały nauczycieli do logicznego przygotowywania się do lekcji. Zwróciły uwagę na konieczność ujednolicenia procesu nauczania z procesem przyswajania wiedzy. Te właśnie zalety zapewniły im ogromną popularność nie tylko w XIX w. Opiera się na nich nie tylko dzisiejsza dydaktyka, z tym jednak że nie uznaję ich wyłączności jako jedynej metody nauczania.
Okazało się, że państwie Pruskim nauczyciele potraktowali zbyt rygorystycznie wskazania mistrza. Sumienne przestrzeganie stopni formalnych na każdej lekcji i w każdej klasie musiało doprowadzic do skostnienia i schematyzmu dydaktycznego. Tak rozumiana, a ściślej, tak rygorystycznie realizowana dydaktyka stawała się powoli precyzyjnie funkcjonującym pasem transmisyjnym, po którym wiedza przechodziła od nauczycieli do uczniów.
Dydaktyka Herbarta i jego następców przyczyniła się do opracowania popularnego w XIX w. i początkach XX w. systemu dydaktyczno-wychowawczego szkoły średniej, który przeszedł do historii pod nazwa szkoły tradycyjnej. Przeciwnicy szkoły tradycyjnej wysunęli przeciwko niej wiele zarzutów. Przykłady:
- oparcie nauczania na językach klasycznych i wiedzy humanistycznej, kształcącej rzekomo intelekt, ale zupełnie nie potrzebniej w życiu codziennym. Szkoła nie przygotowywała ani do życia społecznego ani politycznego, ani też do jakiegokolwiek zawodu
- zbyt waskie, wyłącznie intelektualistyczne pojmowanie szkoły ograniczało jej funkcję do nauczania, zaniedbując zupełnie wychowanie społeczne. Pedagogika szkoły nie uwzględniała indywidualności ucznia
- niezmienność struktury organizacyjnej spowodowała zawsze tę samą budowę lekcji, ten sam rozkład materiału, te same programy i podręczniki. Konserwatyzm i dogmatyzm organizacyjny utrwalał dogmatyzm myślowy, co hamowało postęp pedagogiczny
- bezwzględny autorytet nauczyciela i podręcznika eliminował aktywność ucznia, jego zainteresowania i skłonności
XIX wieczny system szkoły tradycyjnej należy uznać za jeden z dominujących kierunków pedagogiki nowożytnej.
Koncepcja kształcenia Herberta Spencera.
W latach 50 XIX w. opublikował Herbert trzy rozprawy pedagogiczne, która następnie wydał w książce „ O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym”, książka szybko zdobyła popularność ni e tylko w Angli. Autor poddał niezwykle ostrej krytyce treści kształcenia szkoły angielskiej, twierdząc że kształcenie humanistyczne wyrządza społeczeństwu ogromną krzywdę. Podstawą tresci nauczania zreformowanych szkół powinna być wiedza przyrodnicza, a szczególnie anatomia i fizjologia człowieka, która ułatwi utrzymanie dobrego zdrowia i samopoczucia. Treści następne to elementy fizyki, chemii i biologii, matematyki, geometrii, logiki, mechaniki, geologii a nawet astronomii i socjologii. Spencer proponował by w program nauczania szkoły średniej wprowadzić podstawy pedagogiki i psychologii. Ta wiedza jest konieczna do przygotowania młodzieży do roli dobrych wychowawców własnych dzieci. Program wychowawczy proponowany przez Spencera miał charakter wybitnie utylitarny. Był całkowitym przeciwieństwem szkoły klasycznej. Uczyć należy tego, co pomaga człowiekowi w walce o byt, co zapewni mu sukces i powodzenie w życiu. W walce o byt liczą się dwie wartości. Pierwsza to przygotowanie do życia pod względem merytorycznym(użyteczna wiedza), druga zas to zdrowie i siła fizyczna. Jego zdaniem gry i zabawy na wolnym powietrzu powinny być wprowadzone do szkół kosztem nauki. Spencer domagał się by naukę szkolną oparta na pamięci zastąpić doświadczeniem, praktyką, która zgodnie z teoria ewolucji jest jedynym źródłem wiedzy. Teoria powinna zawsze wynikać z praktyki. Drogowskazem dla nauczycieli muszą być osiągnięcia psychologii, która określiła już możliwości poznawcze uczniów w poszczególnych okresach ich rozwoju.
SPENCER

Idea szkoły realnej wyrasta na gruncie przemian ekonomicznych, społecznych, a także ewidentnych przewrotów w nauce . Spencerowi chodzi o to, by w nauczaniu uwzględnić te treści, które są potrzebne w życiu człowieka
Wg niego człowiek powinien być „ silnym zwierzęciem”, który ma osiągnąć taka wiedzę i umiejętność, które będą mu służyły
Jedynie wartość wychowawcza ma wiedza z nauk matematycznych i przyrodniczych
Odrzuca kształcenie literackie i języki
Wychowanie człowieka opiera się na kształtowaniu i rozwijaniu 5 stron życia
1) rozwój fizyczny – człowiek powinien znać anatomię, higienę i fizjologię
2) życie zarobkowe i zawodowe - kładzie nacisk na nauki matematyczne, techniczne , także rzemiosła i ekonomię, innych dziedzin tyle, by pozwalały człowiekowi zrozumieć np. panujące stosunki gospodarcze
3) życie rodzinne prokreacja, elementy pedagogiki i psychologii, anatomia, fizjologia
4) przygotowanie do życia społecznego, próbuje uczyć elementów historii w pojęciu socjologicznym
5) rekreacja, odpoczynek, proponuje zajęcia fizyczne na zasadzie ruchu na świeżym powietrzu, niektóre gry zespołowe, literatura

Chociaż poglądy pedagogiczne Spencera nie były całkowicie nowe, w dużej mierze nawiązywały do Rousseau i Pestalozziego to jednak ich popularność była ogromna.

Wiek XIX był niezwykle płodnym okresem rozwoju europejskiej myśli pedagogicznej. Pastelozzi Froebel i inni stworzyli podstawy teorii wychowania przedszkolnego i nauczania początkowego. Herbartyzm wprowadził do procesu nauczania jednostke lekcyjną jako uporządkowana strukturę logiczną, ogniwa budowy lekcji określonego typu. Wżną idea była idea kształcenia zawodowego. Pod koniec wieku pedagogika zaczęła demonstracyjnie zrywac swoje związki ze spekulacja filozoficzną, intuicją i wynikającymi z doświadczenia uogólnieniami. Teoria pedagogiczna zaczęła nawiązywać do wyników badan nauk przyrodniczych, a w szczególności zajmujących się fizjologią i higieną dziecka, nauk społecznych, jak socjologia i wreszcie gwałtownie rozwijającej się psychologii eksperymentalnej.

Wiek XIX stanowił też okres krystalizacji czterech zasadniczych typów uniwersytetów- niemieckiego, angielskiego, francuskiego i amerykańskiego. Uniwersytet niemiecki kładł nacisk na wolność akademicką, łączenie przez profesorów ról nauczyciela i badacza, rozwijanie teorii nauk humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych, które wykładane były na wydziałach filozoficznych, stanowiących podstawę kształcenia uniwersyteckiego oraz wprowadzenie młodzieży studiującej do samodzielnego rozwijania studiów oraz twórczości .Ten model uniwersytetu utożsamiany był z liberalnym typem, który zdominował europejskie systemy edukacyjne na początku XX wieku. Jednak proces jego rozwoju został zahamowany poprzez brak możliwości rozwoju nauk stosowanych, zwłaszcza technicznych. Ten rodzaj działalności badawczej prowadzony był w politechnikach, czyli nie akademickich wyższych szkołach zawodowych. A także z powodu utraty autonomii i ich pełnego podporządkowania władzą państwowym o ustroju totalitarnym. Z kolei typ angielski uniwersytetu długo zachowywał swą średniowieczną strukturę związana z podziałem na samodzielne jednostki o nazwie college. Miały one na celu kształcić młodzież z elitarnych kręgów społecznych(tzw. dżentelmenów ). Dlatego tez najstarsze uczelnie były skoncentrowane bardziej na nauczaniu niż badaniach naukowych oraz rozwijały tradycyjne dziedziny wiedzy. W XIX wieku zapoczątkowano w tego typu szkołach kształcenie w dziedzinach nauk stosowanych i technicznych. Odbywało się ono w instytutach politechnicznych i edukacji wyższej

Natomiast typ uniwersytetu francuskiego, czyli elitarnej szkoły wyższej charakteryzował się orientacją na kształcenie wysoko wykwalifikowanych specjalistów, co miało na celu powiązać ten typ nauczania z potrzebami gospodarki. Pierwszą szkołą wyższą początkującą tą tendencję była założona w 1794 roku
Wyższa szkoła techniczna, która została przekształcona w Ecole Polytechnioue. Była ona wzorem dla nowo powstających uczelni tego typu w Europie. Tradycyjne uniwersytety we Francji stały się odtąd instytucjami kształcenia wyższego o niższym prestiżu społecznym’ a przez prowadzenie otwartego naboru, bez ścisłej selekcji naboru kandydatów, nabrały one charakteru masowego.
Amerykański model kształcenia uniwersyteckiego wzorowany początkowo był na brytyjskim modelu college. Istniały w nich ujednolicone i obowiązkowe programy studiów, które pozwalały na zdobycie wykształcenia ogólnego i nie kończyły się uzyskaniem stopnia naukowego. Lekarze, prawnicy i nauczyciele kształceni byki poza uniwersytetem.. Dopiero w roku 1875 zapoczątkowano reformę kształcenia wyższego, wzorowaną na modelu niemieckim. W wyniku której wyłoniono szkoły umożliwiające ukończenie studiów magisterskich i doktorskich o nazwie graduate schools. Natomiast uniwersytetami nazywano te szkoły wyższe, które w swojej strukturze graduate schools oraz prowadziły działalność badawczą. W tym modelu kształcenia uniwersyteckiego bardzo wcześnie zaznaczył się związek z gospodarką. W strukturze uniwersytetu zaczęły powstawać , obok tradycyjnych kierunków, także studia techniczne, technologiczne w zakresie nauk stosowanych
Uniwersytet od samego początku miał i ma nadal bardzo duże znaczenie w kształtowaniu społeczeństwa. Analizując rozwój tej instytucji dostrzec można stałą tendencję, rzadko one wychodziły naprzeciw nowym tendencją życia społecznego. Zdaniem niektórych badaczy podtrzymywały one raczej ustalone i uznane wartości oraz normy życia społecznego. Była ona charakterystyczna zarówno dla uniwersytetu starożytnego jak i nowożytnego. Nie można jednak pominąć zmiany zachodzącej w relacji uniwersytet –społeczeństwo, której końcowym rezultatem jest zaspokajanie trzech rodzajów popytu: ze strony pracodawców –na absolwentów, ze strony młodzieży –na wykształcenie, ze strony profesorów - na badanie. Jednakowoż zanim uniwersytet zyskał wymiar ogólnonarodowy, integracja w salach wykładowych młodzieży z różnych grup społecznych, na przełomie stuleci była wytyczana warunkami ekonomicznymi ,społecznymi i politycznymi poszczególnych krajów