Budynek jest to obiekt budowlany trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych, mający fundamenty i dach.
W zależności od przewidywanego okresu użytkowania budynków, dzielimy je na stałe i tymczasowe.
Zależnie od usytuowania względem innych obiektów budowlanych budynki mogą być wolnostojące, bliźniacze, szeregowe itp., a zależnie od wysokości: parterowe, jednopiętrowe i wielokondygnacyjne; te ostatnie natomiast dzielą się na budynki:
- niskie – do 12 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do 4 kondygnacji włącznie,
- średnio wysokie – ponad 12 m do 25 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do 9 kondygnacji włącznie,
- wysokie – ponad 25 m do 55 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości ponad 9 do 18 kondygnacji,
- wysokościowe – powyżej 55 m nad poziomem terenu.
Zgodnie z definicja budynek jest przestrzenią zamkniętą, wydzieloną w celu użytkowania. Zadaniem budownictwa jest takie obudowanie przestrzeni, aby możliwe było jej użytkowanie zgodnie z potrzebami. Zadaniem budynku, jako przestrzeni zamkniętej, jest osłona przed szkodliwym wpływem czynników klimatycznych, zabezpieczenie przed wejściem niepowołanych osób, przed hałasem i drganiami oraz ogniem, piorunami i innymi czynnikami niszczącymi, zapewnienie bezpieczeństwa we wnętrzu i w otoczeniu oraz stworzenie warunków do racjonalnej i ekonomicznej eksploatacji. Wszystkie te warunki powinny być spełnione z jednoczesnym uwzględnieniem czynników estetycznych, które są jednym z ogniw łączących zadania budownictwa i architektury.
Podstawową funkcja budynku jest funkcja użytkowa. Określa ona jednocześnie poziom wymagań stawianych budynkowi we wszystkich innych dziedzinach. Jeżeli np. budynek ma spełniać funkcję domu mieszkalnego, to najważniejsze będzie zaprojektowanie dobrych i wygodnych mieszkań. Jednocześnie fakt, że w budynku będą mieszkać ludzie, określa wymagania konstrukcyjne (np. obciążenie stropów), mikroklimatyczne (temperatura i wilgotność we wnętrzu), bezpieczeństwa (ochrona przeciwpożarowa i zabezpieczenie przed piorunami, zabezpieczenie mienia przed kradzieżą) itp.
Funkcja użytkowa musi być prawidłowo rozwiązana przy jednoczesnym spełnieniu najważniejszych wymagań estetycznych, dotyczących zarówno bryły budynku, jak i jego wnętrz. Zapewnienie walorów użytkowych i estetycznych, czyli możliwość najlepszego użytkowania budynku w sferze odczuć fizycznych i psychicznych, jest przedmiotem studiów architektów i znajduje swój wyraz w projekcie architektonicznym.
Zapewnienie prawidłowych warunków konstrukcyjnych, mikroklimatycznych i bezpieczeństwa w budynku jest dziedziną pracy inżynierów i techników budowlanych. Ściśle z tym jest związane budownictwo, czyli technika wznoszenia i konserwacji obiektów budowlanych.
Ogół wiadomości o sposobach i metodach wykonywania robót budowlanych nazywa się technologią budowy. Technologia jako dziedzina wiedzy jest ściśle związana z budownictwem i stanowi drugą po technice grupę zagadnień konieczną do rozpoznania w tej materii.
Funkcja osłonowa budynku
Budynek powinien osłaniać użytkowników i przedmioty przed szkodliwymi wpływami czynników zewnętrznych, tj. temperaturą, opadami, wiatrem, hałasem, nadmiernym nasłonecznieniem lub naświetleniem oraz kurzem i innymi zanieczyszczeniami atmosfery. Jak już wspomniano uprzednio, przeznaczenie budynku decyduje o tym, w jaki sposób i w jakim stopniu poszczególne funkcje osłonowe muszą być przez dany budynek spełnione. W celu zilustrowania powyższej zależności można posłużyć się następującym przykładem: jeżeli budynek ma mieścić szpital lub sanatorium, to jest konieczne zapewnienie osłony przed zimnem w okresie chłodów oraz przed nadmiernym upałem i nasłonecznieniem w okresie lata. Ponadto jest niezbędne zabezpieczenie wnętrza przed opadami, wiatrem, hałasem, kurzem i zanieczyszczeniami powietrza. W tym samych warunkach klimatycznych może być usytuowany np. magazyn materiałów budowlanych. Materiały budowlane przeważnie nie wymagają osłony przed zimnem, hałasem i wiatrem, natomiast wiele z nich należy zabezpieczyć przed wilgocią, nadmiernym nasłonecznieniem i kurzem.
Stopień, w jakim budynek jest narażony na działanie poszczególnych czynników zewnętrznych, zależy przede wszystkim od jego położenia. Budynki w górach w większym stopniu podlegają działaniu wiatru i śniegu niż budynki w miastach, które są bardziej narażone na hałas i zanieczyszczenia atmosfery. Inne wymagania dotyczące osłony stawia się budynkom wznoszonym w Polsce, a inne budowanym w Afryce. Wynika z tego, że nie można nigdy podawać gotowych recept na rozwiązanie techniczne w budownictwie, lecz każdorazowo trzeba uwzględniać przeznaczenie budynku i jego położenie.
W projektowaniu różnego rodzaju obiektów architekt oraz inżynier konstruktor budowlany muszą uwzględniać specyficzne warunki, jakie wynikają z ich funkcji. Inne sa wymagania dla budynków mieszkalnych, inne dla przemysłowych, jeszcze inne dla budynków użyteczności publicznej.
Budynki mieszkalne
Budynki mieszkalne dzielimy na wielorodzinne i jednorodzinne. Już z samego określenia łatwo wyciągnąć wniosek, że w mieszkalnych budynkach wielorodzinnych znajdują się samodzielne mieszkania, każde przeznaczone dla oddzielnej rodziny. Wspólna jest przestrzeń komunikacyjna: korytarz, klatki schodowe, galerie, hole oraz niekiedy pomieszczenia pralni, suszarni, garaży.
Ze względu na układ komunikacyjny wielorodzinne budynki mieszkalne dzielimy na:
- klatkowe – gdzie każdy segment kilku mieszkań ma wspólną klatkę schodową,
- korytarzowe – w których z klatki schodowej wchodzi się na wspólny korytarz z dostępem do wszystkich mieszkań na danej kondygnacji
- galeriowe – wejścia do mieszkań są usytuowane od strony zewnętrznej galerii, na którą wchodzi się ze wspólnej klatki schodowej,
- punktowe – tu wszystkie mieszkania są zgrupowane wokół jednej klatki schodowej: powierzchnia jednej kondygnacji jest więc niezbyt wielka.
Ogólne warunki, jakim powinny odpowiadać budynki – w tym (albo: zwłaszcza) budynki mieszkalne – uregulowane są przepisami państwowymi. Przewiduje się w nich m.in. np., że w celu dobrego przewietrzenia mieszkanie większe niż dwupokojowe powinno mieć co najmniej dwie ściany zewnętrzne z oknami (lub balkonem). Każde mieszkanie, niezależnie od wielkości, powinno mieć, oprócz pokoi , co najmniej kuchnię lub wnękę kuchenną, łazienkę, ustęp (w mniejszych mieszkaniach dopuszcza się umieszczenie miski ustępowej w łazience) oraz powierzchnie do komunikacji wewnętrznej (korytarz, przedpokój lub hol). W pomieszczeniu kuchni powinno być miejsce na kuchenkę, lodówkę, zlewozmywak oraz na przygotowywanie posiłków. Łazienka powinna być wyposażona w wannę lub natrysk, umywalkę i mieć miejsce na pralkę, kosz na brudną bieliznę i szafkę na środki czystości.
Wszystkie pomieszczenia mieszkalne i kuchnie powinny być oświetlone światłem dziennym. Ich wysokość nie powinna być mniejsza niż 2,50m (w określonych sytuacjach dopuszcza się 2,20 m). mieszkania powinny być wyposażone w instalację wodociągową zimnej i ciepłej wody, instalację kanalizacyjną, ogrzewanie, instalację elektryczną. Mogą być także wyposażone w instalację gazową.
Ponieważ człowiek spędza w mieszkaniu połowę swego czasu i wykonuje większość podstawowych funkcji życiowych, dlatego muszą być w nim zapewnione warunki do:
- utrzymywania kontaktów z członkami rodziny,
- utrzymywania kontaktów z innymi ludźmi (gośćmi),
- wychowania dzieci,
- nauki, uprawiania hobby, ewentualnie też do wykonywania pracy,
- odpoczynku i zabawy,
- przygotowania i spożywania posiłków,
- utrzymywania higieny osobistej i higieny otoczenia (pranie, sprzątanie),
- pielęgnowania chorych,
- przechowywania różnych przedmiotów (np. ubrań, bielizny, walizek, zapasów).
a także do:
- miłości duchowej i fizycznej, kontaktów intymnych i uprawiania seksu,
- ochrony przed złodziejami, bandytami, chuliganami, komornikami, niechcianymi teściowymi i teściami oraz innymi „gadami” pospolitymi.
Każdy człowiek ma prawo, a warunki mieszkaniowe powinny mu na to pozwolić, aby móc „trzymać” w domu psa lub inne domowe zwierzę.
Ponieważ wydzielenie oddzielnych pomieszczeń do wypełniania każdej z tych funkcji jest trudne, z konieczności łączy się je w strefy funkcjonalne. Najczęściej mieszkanie dzieli się na strefę ogólną związaną z utrzymywaniem kontaktów i strefę intymną na potrzeby poszczególnych członków rodziny. Do strefy ogólnej zalicza się przedpokój, pokój dzienny, kuchnię i ewentualnie w.c., do strefy intymnej zaś pozostałe pomieszczenia: sypialnię lub sypialnie, łazienkę, garderobę.
Znajdujący się w strefie ogólnej pokój dzienny pełni wiele funkcji. Tu głównie toczy się życie rodzinne, tu jada się posiłki, ogląda telewizję, słucha radia, czyta prasę. W tym też pokoju przyjmuje się gości. Doświadczenie architektów i inżynierów budowlanych wykazują, że pokój dzienny nie powinien mieć mniej niż 18 m² i powinien być tym większy, im większe jest mieszkanie (im większa jest liczba mieszkańców).
Oprócz mieszkań w budynku mieszkalnym znajdują się pomieszczenia niemieszkalne; hol wejściowy, czasami pralnie i suszarnie, piwnice lokatorskie, garaże, dźwigi osobowe, zsypy na odpadki oraz pomieszczenia techniczne (np. maszynownie dźwigów, wentylatornie, węzły ciepłownicze, przyłącza wodociągowe, czasami hydrofornie). Wszystkie wymagają odpowiedniego usytuowania w budynku i to w taki sposób, aby nie utrudniały życia mieszkańcom, a jednocześnie spełniały swoje zadania.
Budownictwo jednorodzinne charakteryzuje się tym, że każde mieszkanie jest oddzielnym budynkiem lub wyraźnie wydzieloną jego częścią. Budownictwo jednorodzinne bowiem to nie tylko najczęściej spotykane budynki wolnostojące, ale także budynki bliźniacze i szeregowe (nazywane też łańcuchowym) oraz atrialne.
Budynek wolno stojący usytuowany jest samotnie na działce i ma cztery ściany zewnętrzne. Budynek bliźniaczy to jakby dwa domy wolno stojące usytuowane na granicy działek, ze wspólną jedną ścianą zewnętrzną. Jest to wygodna zabudowa wąskich działek. Jeszcze intensywniej wykorzystuje teren zabudowa szeregowa, szerokość działki bowiem jest tu równa szerokości budynku. Powierzchnia jednej działki może tu wynosić nawet tylko 150 ÷ 200 m², przy szerokości nie mniejszej niż 6 m. Najbardziej intensywna zaś zabudowa atrialna (inaczej gniazdowa) – wywodząca się ze starożytnej Grecji – daje mieszkańcom tylko maleńki ogródek wewnętrzny o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych.
W budynkach jednorodzinnych, podobnie jak w wielorodzinnych, także wydzielana jest strefa ogólna i intymna. Ale tutaj ten podział może być bardziej czytelny. W domu jednorodzinnym zwykle projektuje się różne dodatkowe elementy indywidualne, na które nie ma miejsca w mieszkaniach znajdujących się w budynkach wielorodzinnych.
