Dobór metod i technik badawczych musi być poprzedzony etapami postępowania badawczego. Praca badawcza składa się z wielu czynności następujących po sobie w określonej kolejności, która powinna sprzyjać jak najsprawniejszemu rozwiązaniu podjętego problemu badawczego.
Określenie przedmiotu i celu badań
Badania w politologii są inspirowane przez liczne i różne potrzeby. Możemy wyróżnić dwa typy badań:
- poznawcze – obejmują problemy metodologiczne. Rezultatem są nowe twierdzenia i teorie.
- praktyczne – stosują osiągnięcia danej nauki. Wynikiem są ustalenia, czy i o ile istniejące teorie są przydatne o rozwiązywania konkretnych problemów.
Ze względu na charakter powiązania działalności naukowej z praktyką wyróżniamy trzy typy badań:
- podstawowe – zmierzające do zwiększenia wiedzy naukowej , odkrycia nowych pól badań bez określonego celu praktycznego,
- stosowane – mające na celu nie tylko zwiększenie zasobu wiedzy naukowej ale także rozwiązanie zadania praktycznego,
- rozwojowe – korzystające z rezultatu badań podstawowych i stosowanych oraz wiedzy empirycznej w celu wprowadzenia nowych metod lub udoskonalenia metod już istniejących.
Z ogólnometodologicznego punktu widzenia wyróżniamy następujące badania:
- weryfikacyjne – celem, których jest weryfikacja ogólnego twierdzenia lub zespołu twierdzeń,
- diagnostyczne – których celem jest określenie i wyjaśnienie właściwości i zasad funkcjonowania wybranego wycinka rzeczywistości,
- prognostyczne – celem, których jest wskazanie prognozy przyszłych stanów rzeczy konkretnego wycinka rzeczywistości na tle odcinka już przebadanego.
Przedmiotem badań są różne twory życia społeczno-politycznego, na które składają się:
- zbiorowości i zbiory społecznego,
- instytucje społeczno-polityczne,
- procesy i zjawiska społeczno-polityczne.
W badaniach istotną kwestię stanowi wyraźne wskazanie głównego celu badań i celów ubocznych.
Problem badawczy
W poznaniu badawczym dużą wagę przywiązuje się do wyraźnego postawienia problemu oraz jego poprawnego sprecyzowania. Wadliwie postawiony problem badawczy niweczy wartość całego badania. Problemem w ujęciu naukowym jest logiczne ujęcie przeżywanej niewiedzy i chęć uzupełnienia brakującej wiedzy.
Problemy badawcze są pytaniami, na które poszukuje się odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wyróżniamy podstawowe typy problemów:
- teoretyczne i praktyczne,
- ogólne i szczegółowe,
- podstawowe i cząstkowe.
Oprócz wymienionych podstawowych typów wyróżnić możemy:
a) ze względów merytorycznych:
- problemy twórcze,
- problemy optymalizacyjne,
- dewiacyjne.
b) ze względu na zakres:
- problemy całego systemu,
- problemy podsystemów,
- problemy poszczególnych jednostek organizacyjnych.
c) ze względu na stopień złożoności:
- problemy proste,
- problemy złożone,
- problemy skomplikowane.
Hipotezy
Wynikiem ustalenia problemów jest sformułowanie hipotez, czyli przypuszczenie, domysłu naukowego, wysuniętego dla wyjaśnienia faktu lub zbioru faktów, wymagającego sprawozdania, które może potwierdzić lub obalić dany domysł.
Hipotezę charakteryzują pewne cechy:
- nowość, która wskazuje nieznane dotąd aspekty badanych faktów, zjawisk itp.
- ogólność, która obejmuje zakresem wszystkie fakty lub zjawiska,
- komunikatywność pojęciowa, w której użyte terminy powinny być być jednoznaczne,
- empiryczna sprawdzalność, umożliwiająca potwierdzenie lub obalenie faktów w toku badań,
- powinna być wolna od sprzeczności wewnętrznych.
Z uwagi na cel hipotez dzielimy je na:
- podstawowe, których celem jest wyjaśnienie zasadniczych problemów,
- częściowe, których celem jest wyjaśnienie fragmentaryczne zagadnienia, składającego się na dany problem.
Ze względu na zasięg hipotezy dzielimy na:
- ogólne, konkretyzujące się kilkoma hipotezami szczegółowymi,
- szczegółowe, ukonkretniające hipotezę ogólną.
Nie w każdym wypadku niezbędne jest formułowanie hipotez. W rozwiązywaniu problemu polegającego jedynie na opisie badanych faktów i zjawisk, formułowanie hipotez nie sprzyjałoby procesowi badawczemu. Również w sytuacji, gdy przedmiot badania jest mało znany, nie można sformułować wyraźnej hipotezy.
Wskaźniki
Wskaźnik jest to pewna cecha, zjawisko lub zdarzenie, na postawie których możemy wnioskować, że zachodzi inne określone zjawisko. Wskaźniki służą do określenia cech przedmiotów, procesów lub zjawisk. Pozwalają na konstruowanie i ocenianie programów i planów odnoszących się do sfery społeczno-ekonomicznej.
Wyróżniamy wskaźniki:
- definicyjne – stosowane w analizie różnych standardów, normatywów lub kryteriów
- rzeczowe – które możemy podzielić na empiryczne, gdzie zarówno wskaźnik jak i zjawisko wskazane mają charakter zjawisk obserwacyjnych oraz inferencyjne, dotyczące ukrytych hipotetycznych zmiennych.
Stosując w badaniach wskaźniki należy określić sposoby ich pomiaru, które polegają na przypisywaniu liczb przedmiotom, zdarzeniom lub zjawiskom zgodnie z określonymi, przyjętymi z góry prawidłowościami. Posługiwanie się liczbami umożliwia porównywanie badanych przedmiotów i prawidłową interpretację uzyskanych wyników.
Wybór metody i technik badawczych
Kolejnym ważnym zadaniem badawczym jest określenie metody i technik badawczych. W wyborze tym kierować się należy następującymi wymogami:
- techniki badawcze powinny obejmować wszelkie zagadnienia będące przedmiotem zainteresowania badawczego,
- techniki powinny wzajemnie się dopełniać i weryfikować,
- techniki powinny uwzględniać warunki i właściwości ogólne i specyficzne badanych zjawisk i procesów,
- techniki powinny być uzależnione od posiadanych możliwości badawczych.
W badaniach politologicznych stosuje się różnorodność metod, technik i narzędzi badawczych przyzwalających rozwiązać dany problem.
Gromadzenie materiału badawczego
Wyraźnie wyodrębniający się etap procesu badawczego stanowi gromadzenie materiałów, na które składa się pozyskiwanie materiałów poprzez badania empiryczne oraz zbieranie danych historycznych, porównawczych i teoretycznych.
Materiały dzielimy na:
- pierwotne – materiał empiryczny,
- wtórne – zebrane informacje mające na celu ustalenie związków i współzależności, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami badanego wycinka rzeczywistości.
Prowadzenie badań wymaga przestrzegania pewnych zasad:
- badania zasadnicze powinny zostać przeprowadzone w możliwie krótkim czasie po badaniach pilotażowych i powinny trwać w miarę krótko,
- badania zasadnicze o złożonym charakterze powinny być prowadzone przez jeden, starannie dobrany zespół badawczy,
- w gromadzeniu materiału badawczego powinno przewodzić stworzenie atmosfery zaufania i zrozumienia dla badań,
- pozyskiwanie materiałów empirycznych powinno odbywać się w warunkach i atmosferze sprzyjającej wiarygodności wypowiedzi respondentów.
