Wykaż, że rodzina jest grupą społeczną

Już starożytni filozofowie, poczynając od Arystotelesa, podkreślali, że rodzina to społeczność powołana do kształtowania życia jednostkowego, stanowiąca podstawę życia społecznego i zarazem instytucja starsza od wszelkiego państwa. Porównania naukowe rodziny z jakąkolwiek organizacją i instytucją, czy z jakimkolwiek społeczeństwem, ją zawsze wskazywały za społeczność pierwotną, która dla człowieka ma największe znaczenie. Dla niemal każdej nowonarodzonej istoty ludzkiej rodzina to pierwsze, naturalne środowisko wychowawcze.
Rodzina - już samo to słowo w każdym człowieku wzbudzi wiele uczuć. Wiadomym jest, że każdy człowiek należy albo też należał do jakiejś rodziny, wszystkie znane nam społeczności tworzyły i tworzą rodziny. Ale gdy pada pytanie czym jest rodzina, ile różnych odpowiedzi możemy usłyszeć? Na pewno wiele. Socjologia najprościej definiuje rodzinę jako grupę albo instytucję społeczną, którą tworzą małżonkowie i ich dzieci. To jest niewątpliwie formuła, która nie jest w stanie oddać całej istoty rodziny.
Niemal każdy zapytany o to co tworzy podstawę rodziny wskaże, że jest to małżeństwo. Ale jego wzory są już uzależnione np., od religii, czy zwyczajów danej społeczności. Małżeństwo powstaje z chwilą zawarcia związku małżeńskiego,a tworzy je kobieta i mężczyzna. Związek taki, zgodnie z normami naszego prawa, mogą zawrzeć tylko osoby pełnoletnie. W uzasadnionych przypadkach sąd może wyrazić zgodę na zawarcie małżeństwa przez dziewczynę, która ukończyła 16 lat. Orzeczenie takie jest uznaniem jej pełnoletniości. Małżeństwo można zawrzeć albo przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego albo też w obecności duchownego. Ten drugi rodzaj ślubu powszechnie jest zwany przez katolików ślubem konkordatowym. Małżeństwa nie mogą już zawrzeć osoby ubezwłasnowolnione, zbyt blisko ze sobą spokrewnione albo pozostające w ważnym związku małżeńskim ( zakazana przez nasze prawo jest bigamia). Małżeństwo może ustać albo zostać rozwiązane. Z ustaniem mamy do czynienia po śmierci jednego z małżonków, a z rozwiązaniem po orzeczeniu sadowym rozwiązującym ważnie zawarte małżeństwo. Sąd może także orzec tylko o separacji małżonków, wówczas małżeństwo nie zostaje rozwiązane.
Małżeństwo może mieć różne wzory, o czym już wspomniałem. I tak ze względu na liczbę partnerów możemy wyróżnić małżeństwa monogamiczne, czyli związek tylko dwóch osób, albo też małżeństwa poligamiczne. Małżeństwem poligamicznym jest związek więcej niż dwóch osób. Taką formę może stanowić poliginia albo poliandria. Poliginią nazywa się związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami, zaś poliandria to małżeństwo, które tworzy jedna kobieta i co najmniej dwóch mężczyzn. Małżeństwa poligamiczne są dozwolone prawem np. w krajach islamskich, czy Tybecie.
Kolejnym oczywistym ogniwem rodziny są dzieci. Mogą to być biologiczne dzieci rodziców, albo przez nich przysposobione ( adoptowane). Zgodę na adopcję zawsze wydaje sąd. Po adopcji między rodzicami zastępczymi a dzieckiem tworzą się takie same zależności prawne, jakie istnieją między rodzicami i dziećmi biologicznymi.
Do momentu osiągnięcia pełnoletniości dzieci podlegają władzy rodzicielskiej. Władza ta oznacza zarówno pewne obowiązki jak i prawa. Rodzice mają prawo do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami, ale zarazem są zobowiązani do utrzymania materialnego dzieci. Rodzice mogą oczekiwać ze strony dzieci miłości i posłuszeństwa. Inne prawa i obowiązki nakłada na te dwie strony Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zawiera on zasady prawne funkcjonowania polskiej rodziny.
Zgodnie z tym Kodeksem, w uzasadnionych przypadkach, sąd może orzec o ograniczeniu, zawieszeniu lub nawet pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Nad takim dzieckiem, pozbawionym władzy rodzicielskiej, sąd ustanawia kuratelę albo opiekę.
Lecz rodzina złożona tylko z rodziców i dzieci, to zaledwie jedno, choć można rzec, że podstawowe, ogniwo łańcucha zwanego rodziną. Rodzinę złożoną tylko z rodziców i dzieci nauka nazwała rodziną nuklearną, by odróżnić ją od innych typów rodzin.
Rodzinie przypisuje się kilka funkcji, lecz rodzina złożona tylko z rodziców i dzieci najmocniej spełnia funkcje: prokreacyjną, seksualną, wychowawczą i socjalizacyjną. Na czym polegają te funkcje opiszę w dalszej części niniejszej pracy.
O istnieniu rodziny decydują nie tylko więzi formalne, ale i pokrewieństwo, występujące między członkami takiej grupy. Nauka wyróżniła dotąd dwa podstawowe rodzaje pokrewieństwa: pokrewieństwo w linii prostej i pokrewieństwo w linii bocznej. W pokrewieństwie w linii prostej odróżniono dwie linie, czyli linię wstępną i linię zstępną. Pierwsza linia to rodzice, dziadkowie i pradziadkowie, czyli ci krewni, od których się pochodzi, zaś druga to rodzice, dzieci i wnuki. Zatem linię zstępną stanowią ci krewni, którzy pochodzą od wspólnego przodka. O pokrewieństwie w linii bocznej mówimy, gdy dane osoby pochodzą od wspólnego przodka, ale zarazem jedna nie pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej jest więc rodzeństwo, ale i kuzyni, wujowie czy ciotki.
Pokrewieństwo a także powinowactwo określa zależności między poszczególnymi członkami rodziny wielkiej. Rodzajem rodziny wielkiej jest rodzina wielopokoleniowa, na nią składają się co najmniej trzy pokolenia. Ten model rodziny jest bardzo rzadko spotykany w społeczeństwach zachodnich, ale na pewno spotkamy się z nim w wiejskich regionach takich państw jak Turcja, Indie, Chiny, czy Jugosławia. Głowę rodziny stanowi w takim przypadku zwykle ojciec dorosłych synów, a pozostali członkowie pełnią rolę siły roboczej, najczęściej wykorzystywanej przy uprawie ziemi. O rodzinie wielkiej możemy mówić także tam, gdzie legalne są związki poligamiczne. Wielożeństwo daje jednakże powód do konfliktów rodzinnych, zrodzonych za sprawą zazdrości. Zapobiegać temu może prawo zwyczajowe, ustanawiające hierarchię małżonków ( żon, albo mężów).
Rodzina zwykle posiada wspólne nazwisko, majątek i cechuje się ciągłością biologiczną. Grupa nazywana rodziną najczęściej zamieszkuje pod wspólnym dachem i prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Z rodziną szczególnie mocno identyfikują się dzieci. Ta identyfikacja skutkuje wieloma nieoczekiwanymi problemami, gdy małżonkowie decydują się na rozwiązanie małżeństwa.
Właśnie coraz częściej zdarzający się rozpad małżeństwa uwidacznia jakie znaczenie ma rodzina dla prawidłowego funkcjonowania jednostek i społeczeństw. Konflikty wewnątrzrodzinne mogą mieć różny charakter. Mogą one rodzić się z powodu odmiennych osobowości współmałżonków, różnic w postawach i oczekiwaniach życiowych, itp. Każdy taki konflikt narusza równowagę rodziny, ale wczesne ujawnienie problemu może pozwolić na jego rozwiązanie, zanim wokół narosną inne nieporozumienia. Przewlekłe problemy bowiem najczęściej niszczą porozumienie między jednostkami tworzącymi rodzinę i doprowadzają do rozstań. Te zaś często dają następstwa w postaci zakłóceń w funkcjonowaniu jednostek.
Stąd też nam blisko do kolejnego modelu rodziny, czyli rodziny niepełnej. Rodzinę niepełną stanowi jedno z rodziców i dzieci lub dziecko. U schyłku XX w. znacznie zwiększyła się liczba rozwodów. Małżonkowie częściej traktowali przysięgę w sposób swobodny, aż doszło do tego, że upowszechnił się także inny model- model związku wolnego. Zwolennicy tego typu związków przedstawiali różne argumenty. Pojawiały się głosy, że partnerom w takiej sytuacji nie grozi status legalnej własności, łatwiej też partnerom, bez prawnych utrudnień rozstać się, gdy więzi między partnerami ulegną rozpadowi. Za stan ten w niemałym stopniu odpowiada głównie zmiana pozycji kobiet w społeczeństwie, choć nie tylko.
Szczególne wyzwanie rodzinie rzucają coraz głośniejsze żądania środowisk homoseksualnych. Ich członkowie domagają się zalegalizowania nowej postaci małżeństwa, w której partnerami są osoby tej samej płci. Co bardziej radykalne społeczeństwa przystały lub zamierzają przystać na prawne zalegalizowanie i takiego stanu, lecz słychać głośno wyrażany opór przeciw powszechnej dopuszczalności adopcji dzieci przez takie związki, a prezentowanym argumentom trudno odmówić racji, mając na względzie głęboko zakorzeniony w ludzkich umysłach, model życia rodzinnego. Czas jednak pokaże, czy tradycyjny obraz rodziny lub zbliżonej do niej grupy tak łatwo da się zamienić na coś nowego.
Rodzina pojmowana w sposób tradycyjny, czy to nuklearna, czy wielka, to najczęściej pierwsza i zarazem podstawowa grupa społeczna dla każdego człowieka. W tej to grupie stosunki nastawione są na wszechstronną realizację potrzeb jednostki i oparte na kontaktach bezpośrednich. Stosunki wzajemne między członkami rodziny określa najczęściej przekazana w procesie wychowania tradycja, ale i prawo, nakazy natury moralnej czy religijne, uczucia wzajemne i postawy poszczególnych członków rodziny. Rodzina to grupa niedobrowolna, przypisana przez naturę. Socjologia dodaje, że grupa ta to grupa pierwotna, oparta na więziach osobistych, o nieformalnej organizacji, i tym cechom rodziny nie sposób zaprzeczyć. Rodzina zaspakaja potrzeby uczuciowe, dotyczące życia intymnego małżonków, ale także i więzi między rodzicami i dziećmi oraz między rodzeństwem. Rodzina jest przecież pewną małą wspólnotą ludzką, zdolną połączyć i potrzeby osobiste człowieka, i oczekiwania społeczeństwa.
Badacze wyróżnili cały szereg funkcji, jakie wypełnia rodzina. Najczęściej jednakże wskazują oni, że rodzima pełni funkcje: prokreacyjną, seksualną, materialno-ekonomiczną, opiekuńczą, kontrolną, socjalizacyjną (wychowawczą), kulturalną, rekreacyjno-towarzyską i klasową.
Funkcja prokreacyjna jest realizowana przez spłodzenie potomstwa i zapewnienie mu odpowiednich warunków do życia i wychowania. Rodzina przecież podtrzymuje ciągłość biologiczną społeczeństwa, a małżonkowie zaspakajają swoje emocjonalne potrzeby macierzyństwa i ojcostwa.
Zaspakajanie popędu seksualnego, i to w sposób społecznie zaakceptowany to seksualna funkcja tej małej wspólnoty.
Funkcją materialno-ekonomiczną jest zaspokojenie potrzeb materialnych członków własnej rodziny, w tym celu każdy z członków rodziny winien dostarczać swojej rodzinie środki, które pozwolą nabyć dobra materialne.
Funkcje opiekuńcze spełnia rodzina troszcząc się o osoby wchodzące w jej skład, szczególnie gdy jednostki ze względu na wiek, czy stan zdrowia same nie są w stanie zaspokoić własnych potrzeb.
Rodzina kontroluje formy zachowania swoich członków, wymuszając najczęściej takie, które są społecznie akceptowane, gdy tak się dzieje spełnia się funkcja kontrolna rodziny.
Funkcją realizowaną w dwóch wymiarach jest funkcja socjalizacyjna. Po pierwsze rodzina wychowuje potomstwo, a po wtóre wzajemnie dopasowuje osobowości współmałżonków. Pierwszy z tych wymiarów ma szczególne znaczenie dla społeczeństwa, bo wychowane przez rodzinę jednostki uczą się zasad rządzących życiem społecznym, oraz poznają podstawowe wartości i normy zachowania. Rodzina wprowadza przecież swoje dzieci do życia społecznego.
Funkcja kulturalna, jest bardzo ściśle związana z funkcją poprzednią. Jej cel stanowi zapoznanie kolejnego pokolenia ze wzorami kulturowymi obowiązującymi w konkretnym społeczeństwie oraz z jego dziedzictwem kulturowym. Rodzina zapoznaje młode pokolenie z dziejami własnej społeczności, prezentuje trwałe pomniki kultury i zachęca do korzystania z wartości kulturalnych.
Rodzina pozwala zaspokoić jednostkowe potrzeby kontaktu z innymi ludźmi oraz na wypoczynek, na tym też polega jej funkcja rekreacyjno-towarzyska. Zaspokojenie tych potrzeb pozwala człowiekowi odzyskać wewnętrzną równowagę emocjonalną.
Funkcją klasowa to wyznaczenie własnym dzieciom miejsca w strukturze społecznej. Przykład rodziców, rodzaj wychowania, status społeczny rodziny a także zdobyte wykształcenie rzutują na dalsze losy życiowe człowieka. Taki wpływ widać szczególnie jasno w rodzinach przez kilka pokoleń dziedziczących tradycje zawodowe, a przez to i pozycję społeczną.
Funkcje omówione powyżej realizuje, co do zasady, każda rodzina wówczas, gdy nie dotyka jej problem patologii. Patologie rodziny, takie jak np. alkoholizm, czy narkomania są bowiem coraz powszechniejszą przyczyną rozpadu małżeństwa, a co za tym idzie i rodziny. Wszędzie tam, gdzie większość rodzin przestaje spełniać prawidłowo swoje funkcje ostatecznie dojdzie i do kryzysu społeczeństwa. Z tego właśnie powodu władze państwowe coraz wnikliwiej zaczynają przyglądać się i interweniować w nieprawidłowe procesy życia rodziny.






Bibliografia:

1. K. Jurek ,A. Łynka, Wiedza o społeczeństwie. Szkoła średnia, Łódź 2000
2. W. Maj, T. Stachurska-Maj, A. Zając, S. Zając, Wiedza o społeczeństwie dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy, Toruń 2006
3. Repetytorium z wiedzy o społeczeństwie
4. Z. Tyszka, Współczesne rodziny polskie –ich stan i kierunek przemian, Poznań 2001
5. red. K. A. Wojtaszczyk, Wiedza o społeczeństwie. Liceum ogólnokształcące, liceum profilowane, technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym, Warszawa 2004