Patriotyzm Polaków w historii

„Ojczyzna jest naszą matką ziemską. Polska jest matką szczególną. Niełatwe są jej dzieje, zwłaszcza na przestrzeni ostatnich stuleci. Jest matką, która wiele przecierpiała i wciąż na nowo cierpi. Dlatego też ma prawo do miłości szczególnej.” -Jan Paweł II.
Patriotyczne hasło: Bóg, Honor, Ojczyzna na mocy obecnego prawa jest jednym z naszych symboli narodowych. Ale aby móc mówić o patriotyzmie Polaków należy zacząć od określenia czym on jest. Patriotyzm jest definiowany jako pewna postawa, ale w zależności od tego, do jakich źródeł definiujących zajrzymy dowiemy się, że jest to: postawa szacunku, umiłowania, oddania własnej ojczyźnie wraz z chęcią ponoszenia dla niej ofiar lub też, że jest nim postawa społeczno- polityczna i forma ideologii, łącząca przywiązanie do własnej ojczyzny z poświęceniem dla kraju ojczystego i własnego narodu a także z szacunkiem innych narodów i ich suwerennych praw. Sam termin patriotyzm wywodzi się od łacińskiego słowa patria, czyli ojczyzna. Jednym z przejawów patriotyzmu jest szacunek dla tradycji narodowej, kultury i języka itp. Już od czasów potopu szwedzkiego patriotyzm często łączono, a nawet utożsamiano, z religią katolicką. Religia znalazła miejsce dla miłości ojczyzny i podkreśla jej wagę poprzez kult Maryi Królowej Polski. Dlatego patriotyczna, narodowa rola przypisywana jest wybranym świątyniom, np. Jasnej Górze, czy Ostrej Bramie.
Dla patrioty rzeczą podstawową jest ojczyzna, czyli państwo. A czym jest państwo? Współczesne definicje określają, że istotę państwa stanowią: ludność, określone terytorium, władza publiczna i zdolność poszerzania stosunków dyplomatycznych. Jako cechy przymiotowe państwa naukowcy wymieniają: suwerenność wewnętrzną i zewnętrzną, zorganizowaną strukturę władz, integralność terytorialną i posiadanie tzw. osobowości prawnej. Ludność państwa stanowią przede wszystkim jego obywatele, ale nie tylko, bo są to także cudzoziemcy, a nawet tzw. bezpaństwowcy. Trudniej przedstawia się sprawa terytorium, bo obecnie co najmniej kilka narodów walczy o swe ziemie. Sprawy władzy publicznej to element kształtowany wyłącznie przez obywateli państwa, a poszerzanie stosunków międzynarodowych to kompetencja wyłonionej władzy państwowej.
Historycznie nasza państwowość kształtowała się już w wiekach średnich. W X wieku na zachodzie Europy istniał feudalny system społeczno- gospodarczy, a w Europie Środkowo- wschodniej i Północnej zaczęły kształtować się państwa, które potem związały się z cywilizacją łacińską. Niezwykle ważnym elementem dla powstania państwa był chrzest kolejnych władców w obrządku łacińskim. Dzięki temu nowo powstałe państwo zyskiwało trwałe miejsce na arenie Europy łacińskiej. Taką decyzję o przyjęciu chrztu podejmowali głównie władcy. Po ochrzczeniu siebie samego, swej rodziny i dworzan oraz rządzących, przystępowano do chrystianizacji ludności. To przyjęcie wiary chrześcijańskiej miało natychmiastowy wpływ na: politykę państwa, organizację władzy i społeczeństwa, kulturę, a nawet na gospodarkę. Kościół był bowiem instytucją, która wprowadzała w państwie nieznane dotąd metody rządzenia i nowe prawa. W tamtym czasie zaczęto posługiwać się pismem i łaciną, by spisywać dokumenty, a umiejętność tą posiadali głównie duchowni. Wielkie zmiany zaobserwować można było również w kulturze. Rozwój obserwowano i w językach, i w architekturze oraz wielu innych dziedzinach, wprowadzono nowy kalendarz, kalendarz chrześcijański.
W naszym kraju takie przemiany rozpoczęły się dopiero pod koniec X w. Dopiero w roku 966 Mieszko I przyjął chrzest. Władca ten w roku 965 poślubił czeską księżniczkę Dobrawę, a krótko potem przyjął pierwszy sakrament w imieniu całej Polski. Sojusz z Czechami otworzył nam drogę do wiary w Chrystusa i poddał kraj opiece papieży. W tym czasie Kościół odgrywał nie mniejszą rolę jak Cesarstwo. Duchowieństwo było wówczas najlepiej wykształconą grupą społeczną - ich pomoc w zarządzaniu już rozległego państwa polskiego była nieoceniona. Chrzest odebrał także pretekst, wykorzystywany przez niemieckich panów, że walczą z pogaństwem w obronie wiary. Gwarantował zatem międzynarodowe bezpieczeństwo młodemu państwu. Również po śmierci Mieszka jego syn Bolesław podejmował zdecydowane kroki w kierunku powiększenia zakresu suwerenności swego państwa. Jego działania zrodziły owoc w postaci koronacji na króla. Następcy Bolesława również zmierzali do poszerzania zakresu swej niezależności od Cesarstwa, a przy tej okazji stopniowo poszerzali zakres terytorialny swej władzy. Od roku 1138, czyli od śmierci Bolesława III Krzywoustego, rozpoczął się okres rozbicia dzielnicowego kraju, który tak naprawdę był tylko rozdrobnieniem i decentralizacją władzy.
Cały ten niespokojny period w dziejach naszego państwa zapewne bardzo mocno wpłynął na ukształtowanie się patriotycznych postaw i władców i poddanych. Również Kościół mocno jednoczył polskie państwo, bo głosił on ideę, że władza królewska i państwo pochodzi od Boga. To niewątpliwie zaważyło na naszych poglądach, obyczajowości i postawie wobec kraju i kolejnych władców.
Kres rozbicia dzielnicowego nastąpił dopiero za panowania Władysława Łokietka, który zjednoczył i rozpoczął proces odnowy Królestwa Polskiego. To on dał podstawy do zbudowania silnego państwa polskiego. Na tych fundamentach Kazimierz Wielki, zbudował duże i znaczące politycznie państwo. Rok 1370, czyli chwila, w której na polskim tronie przestali zasiadać Piastowie zakończył pewien dział życia naszego narodu..
Początki władania krajem przez Jagiellonów, to znów okres nieustannych walk i potyczek w obronie terytorium państwowego, a największe zagrożenie stwarzał Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, czyli popularnie zwani Krzyżacy. Krzyżaków do Polski sprowadził w 1226 roku Konrad Mazowiecki. Mieli oni wspierać jego walki z plemionami Prusów. Po podboju Prus Krzyżacy rozpoczęli swą ekspansję przeciwko Polsce. Ekspansję tą zakłóciła mocno wojna polsko- krzyżacka, uwieńczona podpisaniem pokoju w Toruniu. Również następcy Władysława Jagiełły, aż do Zygmunta Augusta, co pewien czas musieli bronić terytorium państwa.
Po śmierci ostatniego z Jagiellonów rozpoczął się okres władzy władców elekcyjnych. Czasy pierwszych Wazów to kolejny bardzo niespokojny okres w historii Polski. Nawarstwiały się niekorzystne tendencje i zjawiska - trudności finansowe państwa, wzrosła rola polityczna magnaterii i nabrzmiały problemy na tle religijnym. Ostatecznie ta kumulacja doprowadziła do wybuchu powstania Kozaków. Szczególnie widoczne były podziały religijne i społeczne na Ukrainie. Wolna ludność, która zamieszkiwała południowo-wschodnie kresy państwa, czyli Kozacy, stanowczo przeciwstawiła się próbom przekształcenia w poddaństwo. Wybuchło powstanie, którego przywódcą został Bohdan Chmielnicki. Powstanie w krótkim czasie objęło całą Ukrainę. Przeciwko polskim panom wystąpili chłopi, mieszczanie, prawosławne duchowieństwo ruskie. Klęski Polaków w walkach z kozactwem pozwoliły Kozakom myśleć o uniezależnieniu się od Rzeczpospolitej. By uzyskać takie gwarancje Kozacy zawarli ugodę z Rosją. Trudną sytuację Rzeczypospolitej pogłębił jeszcze najazd szwedzki latem 1655r., to on doprowadził niemal do upadku naszego państwa. Załamała się pozycja Rzeczypospolitej tak, że nawet pojedyncze sukcesy Polaków w walkach z Rosją nie uchroniły państwa przed stratami terytorialnymi. Klęski w wojnie z Rosją i Turkami wstrząsnęły naszym społeczeństwem. Podjęto mozolne próby odbudowy międzynarodowej pozycji Rzeczpospolitej. Kryzys militarny pociągnął za sobą falę kryzysów: systemu politycznego, parlamentarnego i gospodarczego.
Oświecenie przyniosło wielkie zmiany w nauce, sztuce itp., lecz jest to przede wszystkim okres rosyjskiej protekcji i rozbiorów naszego państwa. W pierwszej połowie XVIII w. Rzeczpospolita była państwem słabym politycznie, niesprawnie rządzonym i zacofanym. Tymczasem jej najbliżsi sąsiedzi, czyli Rosja, Prusy i Austria stały się, na skutek głębokich reform, mocarstwami absolutnymi. Spóźnione polskie reformy nie pozwoliły przeciwstawić się zdecydowanym sąsiadom i obronić niepodległość. Trzy kolejne rozbiory doprowadziły w końcu do fizycznego unicestwienia naszego kraju. Państwo Polskie zniknęło z map politycznych Europy na 123 lata. Co prawda dzięki ekspansji napoleońskiej wieloletnie próby Polaków wybicia się na niepodległość przyniosły efekt, utworzył on Księstwo Warszawskie, ale także i jego ni można nazwać samodzielnym. Suwerenność tego Księstwa była mocno ograniczona - podstawowym obowiązującym aktem prawnym była konstytucja nadana przez Napoleona. Państwo zostało zorganizowane w sposób będący swoistym kompromisem między systemem francuskim a naszymi narodowymi tradycjami. Władcą został członek rodu Wettingów saskich, sprzymierzonych z Francją. Krótki okres funkcjonowania na arenie międzynarodowej Księstwa Warszawskiego pobudził mocno naszego ducha narodowego i nadzieje na trwałe odzyskanie niepodległości. Klęska Napoleona wiele kosztowała naszych przodków, bo co prawda Księstwo przekształcono w Królestwo Polskie, ale i ono było poddane faktycznej władzy naszego gnębiciela - Rosji. Królestwo było tak naprawdę było częścią imperium rosyjskiego, miało mocno ograniczoną autonomię i przymusowo pozostawało w unii personalnej z Rosją. Dopiero gdy uzyskało niezależność od Rosji, jako Królestwo Regencyjne, poparło i współpracowało z państwami centralnymi, które uczestniczyły w wielkiej wojnie.
I wojna światowa była niespotykanym dotąd konfliktem zbrojnym, przede wszystkim ze względu na swój zasięg. Był to pierwszy konflikt totalny, czyli taki, w który zaangażowana została także ludność cywilna. Jej zakończenie, po czteroletniej udręce narodów, dawało nadzieję na lepsze jutro. Szczególnie dotyczyło to wielu państw Europy Środkowo-wschodniej. Niemcy zostały zmuszone do bezwarunkowego uznania suwerenności Belgii, Polski, Czechosłowacji, oraz Austrii, musiały także oddać innym państwom zagarnięte wcześniej terytoria. Rosja uznała Finlandię. Innym ważnym skutkiem był wybuch fali rewolucji w Rosji, spośród których szczególnie ważna była rewolucja bolszewicka, bo ona dała początek pochodowi komunizmu po świecie. Uznanie suwerenności wcześniej istniejących państw to nie jedyne zmiany na mapach politycznych Europy, powstało także wiele nowych, małych państw narodowych, jak np. Armenia, Gruzja, Azerbejdżan. Austro-Węgry rozpadły się na kompletnie odrębne dwa państwa: Austrię i Węgry.
Nasza odrodzona ojczyzna, która przybrała miano II Rzeczpospolitej istniała kolejne 21 lat, czyli aż do wybuchu II wojny światowej. W latach 1919-1920 Polacy stoczyli jeszcze wojnę z bolszewicką Rosją, która zapragnęła przekształcić nasze państwo w nową republikę sowiecką. Wojnę tą zakończyło podpisanie traktatu ryskiego. Już w 1939 r. wybuchł największy konflikt zbrojny w historii świata trwający od 1 września, aż do 2 września 1945r. na początek hitlerowskie Niemcy zaatakowały Polskę z wody, powietrza i lądu. Do konfliktu przystąpili nasi sojusznicy: Francja i Wielka Brytania, a obrona terytorium załamała się całkowicie, gdy 17 września na ziemie wschodnie wkroczyła armia radziecka. Napastnicy rozpoczęli okupację naszego terytorium. Stan ten utrzymywał się aż do stycznia roku 1945, kiedy to rozpoczął się przemarsz wojsk wyzwalających kolejne tereny. Walki wyzwoleńcze na naszym terytorium trwały aż do czasu, gdy wojska wyzwoleńcze odepchnęły hitlerowców za linię Wału Pomorskiego. Oficjalnie III Rzesza Niemiecka podpisała akt kapitulacji 7 maja 1945 r., ale trwały jeszcze działania wojenne na innych frontach.
Wkraczająca na nasze ziemie armia radziecka i władze sowieckie organizowały życie Polaków tak, by nie pozwolić im na zbytnie uniezależnienie się władz z Moskwy. Tak naprawdę to wówczas rozpoczął się kolejny okres naszego uzależnienia od państwa sąsiedniego. Stan taki trwał do roku 1980, kiedy naszym krajem wstrząsnęły strajki robotnicze. Ostatecznym efektem tych zdarzeń było podpisanie w 1989 porozumień tzw. okrągłego stołu i wybory do nowego Sejmu. NSZZ Solidarność w latach 80-tych pełniła rolę masowego ruch oporu przeciwko rządom komunistycznym. Wywalczone przez robotników przemiany społeczno-gospodarcze, a także polityczne doprowadziły ostatecznie do wielkich zmian w wielu innych państwach satelickich ZSRR.
Tak w dużym skrócie przedstawia się historia naszej ojczyny. Ona to jest głównym punktem rozprawy o patriotyzmie Polaków.
Wielka ilość bitew i wojen, toczonych przez Polaków na przestrzeni wieków, to skutek naszego położenia na kontynencie Europejskim. W średniowieczu władcy Polski i ich poddani skupiali się na działaniach, które pozwolą uniezależnić się od Cesarstwa. Ich metodą było poddanie się pod władzę Papiestwa. Taką właśnie drogę obrał Mieszko I, który chciał obronić swe ziemie przed zajęciem ich przez panów niemieckich. Ochrzczenie się było jednoznaczne z deklaracją, że odtąd wiara staje się ważnym czynnikiem państwo i narodotwórczym. Wysłannik papieża stał się stałym członkiem dworu władcy i miał duży wpływ na jego decyzje oraz działania. W historii władzy ci przedstawiciele Kościoła są widoczni na wielu ważnych stanowiskach i urzędach. Przedstawiciele państwa kościelnego i biskupi byli członkami rad królewskich, a po wykształceniu się parlamentaryzmu, Senatu. Bardzo ścisłe związki i bliska współpraca na linii państwo- Kościół spowodowały, że wiara w życiu naszego narodu to rzecz niezwykle ważna. Często dochodziło do tego, że obronę państwa i jego terytorium utożsamiano z obroną wiary katolickiej. Właśnie to utożsamianie państwowości i integralności granic państwa z wiarą było jedną z podstaw wykształcenia się naszej maksymy: Bóg, Honor, Ojczyzna. Już od pierwszych wieków istnienia naszego państwa sytuacje zagrożenia były „okazją” do zamanifestowania swojego przywiązania do: ziemi ojczystej i wiary ojców. Bliskie związki państwowości i Kościoła widoczne są w opisach średniowiecznych kronikarzy. To na podstawie ich relacji ustalono, że pieśni religijne, np. Bogurodzica, czy Kyrie Eleison pełniły rolę podobną do hymnów narodowych. Polskie rycerstwo średniowieczne szło do walki w imię boże, a to pozdrowienie prowadziło i dowódców i podkomendnych. Zatem zbrojna walka była toczona i dla obrony granic i dla szerzenia wiary chrześcijańskiej, bo o te wartości walczyli wojowie i rycerze.
Utrata terytorium, a także działania zaborców na rzecz wytępienia polskości wymusiły na Polakach przyjęcie nowych postaw. Otwarta walka była już niemożliwa, dlatego nasi rodacy skupili się na pielęgnowaniu takich wartości jak: wiara, język, kultura, itp. W okresie rozbiorów patrioci nie tylko czynili zabiegi polityczne, ale też pielęgnowali z wielką mocą naszą mowę, dzieła sztuki malarskiej, utwory naszych kompozytorów, dzieła literackie, itp. Grupy mniej spolegliwych nie poprzestawały na polityce, to też co pewien czas wybuchały mniejsze lub większe powstania narodowe. Literatura romantyzmu zachęcała do działań i opiewała męstwo i bohaterstwo walczących. Coraz wymyślniejsze metody zaborców służące tępieniu przejawów polskości zamiast naszego ducha narodowego zgnębić przewrotnie go hartowały. Opór stawiali nie tylko ludzie wykształceni, ale i mieszczanie, i chłopi, a nawet dzieci. To właśnie tym wspaniałym postawom i ludziom zawdzięczamy, że nasza ojczyzna przetrwała aż do dziś. Innym patriotyzmem była odbudowa naszego odrodzonego państwa od podstaw. Odzyskanie niezależności to zaczątek potrzeby zbudowania nowych, uniwersalnych mechanizmów władzy.
Dwie wojny światowe to okres, kiedy patriotyzm polegał głównie na zbrojnej walce przeciwko najeźdźcom. Szczególnie pożądane były tu postawy gotowości poświęcenia życia dla obrony. Okupacja nieniecko-radziecka wymagała na patriotach pielęgnacji wszelkich wartości narodowych. Po zakończeniu obu tych konfliktów zbrojnych ogrom zniszczeń wymagał od wiernych ojczyźnie obywateli pracy przy totalnej odbudowie państwa. Należało odbudować i miasta, i wsie. Należało także na nowo skonstruować instytucje państwowe, organy władzy, itp. Ta odbudowa miała miejsce pod czujnym okiem radzieckich sojuszników, którzy kontrolowali Polaków w sposób permanentny. Patriotyzm lat powojennych to także utajone działania, które ostatecznie nie pozwoliły na utratę naszej tożsamości narodowej, a ostatecznie obaliły komunizm w Europie.
Bibliografia:
1. Wikipedia, wolna encyklopedia
2. Polska Piastów-Piastowie.kei.pl.
3. Polskie Dzieje- Historia Polski w Internecie
4. T. Cegielski, W. Lengauer, M. Tymowski, Ludzie, społeczeństwa, cywilizacje. Historia. Starożytność i średniowiecze, cz.I, Warszawa 2002
5. J. Choińska-Mika, K. Zielińska, Ludzie, społeczeństwa, cywilizacje. Historia nowożytna do 1815 roku, Warszawa 2002
6. M. Eckert- Historia Polski 1914-1939, Warszawa 1990
7. H. Manikowska, J. Tazbirowa, Historia. Średniowiecze. Podręcznik dla kl. I lo, Warszawa 1998