Rozbicie dzielnicowe

Bolesław Krzywousty miał pięciu synów. Najstarszym był Władysław z pierwszego małżeństwa Krzywoustego. Z drugiego zaś małżeństwa pochodzili Bolesław Kędzierzawy, Mieszko Stary, Henryk Sandomierski i Kazimierz Sprawiedliwy. Krzywousty pamiętał dobrze doświadczenia młodości, kiedy zmagał się z bratem Zbigniewem. Chciał uchronić synów przed bratobójczymi walkami po swej śmierci, a jednocześnie zapewnić krajowi silną i sprawną władzę. Przedstawił na wiecu możnym i biskupom statut, w którym uregulował sprawę dziedziczenia dla swych synów i ich następców.


Zgromadzeni przysięgli , że będą stać na straży wykonania postanowień statutu . Tekst statutu nie zachował się do naszych czasów , dlatego nie znamy dokładnie wszystkich jego postanowień. Wiemy jednak , że Bolesław Krzywousty wydzielił dzielnice dla czterech synów. Piątemu, Kazimierzowi, nie wyznaczył dzielnicy. Być może przeznaczył go do stanu duchownego, a może ten najmłodszy urodził się już po śmierci ojca, zmarłego w 1138 r. Najstarszy Władysław, zwany później Wygnańcem , otrzymał jako dzielnicę dziedziczną Śląsk . Po nim mieli w niej rządzić jego synowie , dalej wnukowie i ich potomkowie . Młodsi synowie Krzywoustego dostali w dziedziczne władanie : Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze z Kujawami , Mieszko Stary - Wielkopolskę , Henrykowi ojciec przeznaczył ziemię sandomierską , ale ten jako małoletni nie objął od razu rządów .
Najważniejszą dzielnicą była jednak dzielnica senioralna , obejmująca ziemię krakowską oraz łęczycko-sieradzką , w której mieszkała do swej śmierci - wdowa po Krzywoustym . Nazywamy tę dzielnicę senioralną , ponieważ miał nią władać za każdym razem najstarszy książę z dynastii piastowskiej , czyli senior rodu Piastów . Pierwszym seniorem był więc Władysław II .
Senior miał ponadto sprawować zwierzchnictwo nad Pomorzem , reprezentować państwo w stosunkach z sąsiadami , decydować o sprawach wojny i pokoju . On też mianował biskupów wszystkich diecezji .
Ani najstarszy Władysław , ani jego młodsi bracia , nie byli zadowoleni z postanowień statutu Bolesława Krzywoustego . Władysław , tak jak ojciec w młodości , dążył do zdobycia pełni władzy w państwie i usunięcia młodszych braci. Rozpoczęły się kilkuletnie walki . Juniorzy - Bolesław i Mieszko mieli za sobą poparcie możnych i arcybiskupa gnieźnieńskiego . Podział Polski na dzielnice i osłabienie władzy centralnej odpowiadało dążeniom możnowładców . Przy słabszych książętach dzielnicowych możni mieli większy wpływ na rządy . Każdy książę miał przy sobie dwór i zabiegał o sojuszników , rozdając urzędy , ziemie i przywileje .
Arcybiskup gnieźnieński wyklął w 1146 r. Władysława , który walcząc z braćmi naruszył statut Krzywoustego . Władysław wraz z rodziną został wypędzony z kraju i zmuszony do szukania opieki u króla niemieckiego , którego krewną była jego żona . W Polsce nowym seniorem został Bolesław Kędzierzawy . Przebywający na wygnaniu Władysław II doprowadził w 1157 r. do wyprawy niemieckiej na Polskę w celu przywrócenia mu władzy . Na czele tej wyprawy stanął cesarz Fryderyk Barbarossa ( Rudobrody ) .
Wyprawa Fryderyka Barbarossy na Polskę w 1157 r. dotarła aż do Poznania . Bolesław Kędzierzawy zobowiązał się zwrócić Śląsk synom Władysława Wygnańca , złożył Fryderykowi hołd lenn i zapłacił ogromny okup . Okazała się wtedy słabość Polski , rozbitej na dzielnice . Była to jednak ostatnia wyprawa cesarska na Polskę . Po śmierci Fryderyka Niemcy pogrążyły się w walkach wewnętrznych . Ruś i Czechy przeżywały , podobnie jak Polska , rozbicie dzielnicowe .
Władysław Wygnaniec zmarł na wygnaniu w Niemczech . Powrócili do Polski jego synowie , którym Bolesław Kędzierzawy oddał Śląsk jako ich dziedzictwo . Po śmierci Bolesława następnym seniorem został Mieszko Stary . Ten żył bardzo długo , ale tylko przez kilka lat władał Krakowem i panował jako senior . Panowie krakowscy byli niezadowoleni z silnych rządów Mieszka . Książę ściągał bowiem wysokie podatki i surowo wymierzał sprawiedliwość . Możnowładcy powołali na tron najmłodszego z synów Bolesława Krzywoustego - Kazimierza Sprawiedliwego . Tak więc zasada senioratu została złamana po raz drugi . Po jego zaś śmierci możni wynieśli na tron krakowski małoletniego syna Kazimierza - Leszka Białego , mimo że Mieszko Stary jeszcze żył .
Z biegiem czasu Leszek Biały zdobył znaczny autorytet w całym kraju . Uznawali go za seniora nawet lokalne książęta Pomorza Gdańskiego . Potem jednak sytuacja zmieniła się . Leszek podążył na wiec książąt piastowskich w Gąsawie w Wielkopolsce . Tam został zamordowany przez przeciwników (1227 r.) .
O zasadzie senioratu zupełnie zapomniano . W każdej z dzielnic władali potomkowie synów Bolesława Krzywoustego . Ponieważ było ich wielu , dzielnice rozdrabniały się na coraz mniejsze. Z tego powodu władza książąt była coraz słabsza .