Łacina i przysłowia

język indoeuropejski z podgrupy latynofaliskiej języków italskich, czyli włoskich, wywodzący się z Lacjum(po łacińsku Latium), krainy w starożytnej Italii, na północnym skraju której znajduje się Rzym. Łacina była językiem ojczystym Rzymian. Stała się z czasem językiem urzędowym całego Imperium Rzymskiego, wypierając inne wcześniej używane na tym obszarze języki (takie jak oskijski czy umbryjski).
Przysłowia łacińskie:
A capite ad calcem – Od głowy do pięty (Od stóp do głów).
A casu ad casum – Od przypadku do przypadku.
A fructibus eorum cognoscetis eos – po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus)
A maximis ad minima – od największych do najmniejszych W znaczeniu od spraw najważniejszych do najbardziej błahych
A priori – Z tego, co logicznie wcześniejsze. Pojęcie z dziedziny logiki.
A verbis ad verbera – Od słów do rękoczynów.
Ab alio exspectes, alteri quod feceris – od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie (Seneka)
Ab initio – Od początku.
Ab equis ad asinos – z koni na osły (z deszczu pod rynnę)
Ab Iove principium – początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.
Ab ovo – od jaja (Horacy). W znaczeniu Od początku
Ab ovo usque ad mala – od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu Od początku do końca.
Ab urbe condita – od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz)
Absens carens – nieobecny traci.
Absente reo – Pod nieobecność oskarżonego.
Absit! – uchowaj, Boże!
Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum – I otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich. (Apokalipsa wg św. Jana.)
Acta est fabula – Sztuka jest skończona (Oktawian August, Swetoniusz)
Acti labores iucundi – Dokonane prace przyjemne.
Actis testantibus – Jak świadczą akta.
Actum ne agas – nie rób tego, co już jest zrobione (Terencjusz)
Actus hominis non dignitas iudicentur – niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz)
Acu rem tetigisti – Dotknąłeś rzeczy igłą. (Trafiłeś w sedno.) (Plaut)
Ad absurdum – Do niedorzeczności (sprowadzone).
Ad fontes – Do źródeł.
Ad futuram rei memoriam – na przyszłą rzeczy pamiątkę.
Ad honores – Dla zaszczytu, dla uczczenia.
Ad imaginem quippe Dei factus est homo – Na obraz bowiem Boży stworzony jest człowiek. (Księga Rodzaju.)
Ad kalendas Graecas – (dosłownie: do greckich kalend) na czas nieokreślony. (Oktawian August)
Ad maiorem Dei gloriam – dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola)
Ad meliora tempora – do lepszych czasów; obyśmy się spotkali w lepszych czasach
Ad patres – (udać się) do ojców; umrzeć.
Ad perpetuam rei memoriam – na wieczną rzeczy pamiątkę.
Ad rem – Do rzeczy.
Ad unum omnes – wszyscy co do jednego, bez wyjątku
Ad verbum – Dosłownie.
Adhibe rationem difficultatibus – w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka)
Admoneri bonus gaudet – dobry człowiek z radością przyjmuje napomnienia (Seneka)
Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum – młodość jest czasem nauki, ale żaden wiek nie jest zbyt późny do podjęcia nauki.
Adveniat regnum Tuum – Przyjdź Królestwo Twoje. (Prośba z modlitwy Pańskiej.)
Adversae res admonent religionem – przeciwności uczą pobożności
Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis – pamiętaj zachować spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu (Horacy)
Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur – wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy (Seneka)
Aeris alieni comes miseria – towarzyszką długu jest nędza
Aetas dulcissima adulescentia est – najmilszym okresem życia jest młodość (Pliniusz Młodszy)
Alea iacta est – patrz Iacta alea est.
Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus – kości, wino i Wenus, przez to stałem się nędzarzem
Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt – cudze błędy/winy mamy na oku, nasze poza nami (Seneka)
Alienis delectari malis – voluptas inhumana – cieszyć się z cudzego nieszczęścia to radość nieludzka
Alitur vitium vivitque tegendo – wada podrasta i życie jej jest podtrzymywane, gdy jest w ukryciu
Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent – Ludzie mają co innego w sercu, co innego na języku (Salustiusz)
Aliud est facere, aliud est dicere – co innego jest dotrzymać słowa, co innego obiecać
Alius est Amor, alius Cupido – Co innego miłość, co innego namiętność.
Alter ego – drugie ja (Cyceron)
Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere – trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie (Seneka)
Amantes amentes – zakochani są jak szaleńcy
Amantium irae amoris integratio – kłótnie kochanków umacniają ich miłość (Terencjusz)
Ambitiosa non est fames – głód nie ma ambicji (Seneka)
Amici fures temporum – przyjaciele to złodzieje czasu.
Amicorum omnia communia – u przyjaciół wszystko jest wspólne (Pitagoras)
Amicum perdere est damnorum maximum – stracić przyjaciela to największa ze strat
Amicus certus in re incerta cernitur – pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej sytuacji (Cyceron)
Amicus optima vitae possesio – przyjaciel to największy skarb w życiu
Amicus Plato, sed magis amica veritas – przyjacielem Plato, lecz większą przyjaciółką prawda (Arystoteles)
Amicus stultorum similis efficietur – przyjaciel głupich stanie się do nich podobny (kto z kim przestaje, takim się staje)
Amittit merito proprium, qui alienum appetit – słusznie traci swoje, kto sięga po cudze
Amor caecus – ślepa miłość (Teokryta)
Amor magister optimus – miłość najlepszym nauczycielem (Pliniusz Młodszy)
Amor non quaerit, amor reperit – miłość nie szuka, miłość znajduje
Amor omnibus idem – miłość dla wszystkich jednaka (Wergiliusz)
Amor patriae nostra lex – Miłość do Ojczyzny naszym prawem (motto Polskiej Husarii)
Amor tollit timorem – miłośc usuwa strach
Amor vincit omnia – zob. Omnia vincit amor...
Amo te, ama me – kocham cię, kochaj mnie
Anceps remedium melius quam nullum – niepewne lekarstwo lepsze niż żadne
Anguis in herba – Wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo)
Anima vilis – podła dusza
Animam debet – Winien duszę (zadłużony po uszy)
Animos labor nutrit – praca karmi umysły (Cycero)
Animus aeger semper errat – chory umysł zawsze błądzi
Annuntio vobis gaudium magnum: habemus papam – Ogłaszam wam radość wielką: mamy papieża. (Tradycyjna formuła ogłoszenia wyboru nowego papieża.)
Annus superior semper melior – Rok ubiegły zawsze lepszy
Apage, Satanas! – Idź precz, szatanie!
Aqua et panis est vita canis – woda i chleb to życie psa
Arbiter elegantiarum – mistrz dobrego smaku (Tacyt o Petroniuszu)
Arcus nimium tensus rumpitur – łuk zbytnio naciągnięty pęka
Ardua prima via est – pierwsza droga jest stroma (początki są trudne)
Argumenti causa – Jako dowód.
Argumentum pessimi turba – argumentem zła jest tłum
Arma virumque cano – opiewam czyny orężne męża (Wergiliusz, początek Eneidy)
Ars alit artificiem – sztuka żywi twórcę
Ars est celare artem – sztuką jest ukryć sztukę (Owidiusz)
Ars est philosophia vitae – filozofia jest sztuką życia
Ars longa, vita brevis – sztuka długotrwała, życie krótkie (Seneka)
Artes Liberales – Sztuki wyzwolone.
Artes serviunt vitae, sapientia imperat – umiejętności służą życiu, mądrość nim włada
Artificem commendat opus – dzieło mistrza chwali
Asinus ad lyram – osioł przy lirze (Warron); pasuje jak wół do karety.
Asinus asino pulcherrimus – osioł dla osła jest najpiękniejszy.
Asinus asinorum – osioł nad osłami
Asinus asinorum in saecula saeculorum – Osioł nad osłami na wieki wieków (wyjątkowy głupiec).
Asinus in tegulis – Osioł na dachu (zła wróżba)
Assidue addiscens ad senium venio – douczając się nieustannie dochodzę do starości
Attendite a falsis prophetis – strzeżcie się fałszywych proroków (Słowa Chrystusa. Ewangelia św. Mateusza.)
Audaces fortuna iuvat timidosque repellit – śmiałym los sprzyja i bojaźliwych odtrąca (Horacy)
Audentes Fortuna iuvat decoratque corona – odważnych los wspiera i koroną wieńczy
Audi multa, loquere pauca – słuchaj dużo, mów mało
Audi, vide, sile – Słuchaj, patrz i zachowaj milczenie.
Audiatur et altera pars – należy wysłuchać i drugiej strony (Seneka)
Aurea dicta – złote słowa (Lukrecjusz)
Aurea mediocritas – złoty środek (umiar) (Horacy)
Auribus frequenitius quam lingua utere – uszu używaj częściej niż języka
Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium – kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego (Publiliusz Syrus)
Aut bibat, aut abeat – Niech pije albo niech sobie idzie (Cyceron)
Aut Caesar aut nihil – być albo Cezarem, albo niczym (Cezar Borgia)
Aut vincere, aut mori – Albo zwyciężać, albo umierać
Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia – chciwość i bezczelność to główne wady możnych
Ave, Caesar, morituri te salutant – witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają (Swetoniusz)
Avida est periculi virtus – męstwo jest chciwe niebezpieczeństwa
Avidis, avidis natura parum est – dla chciwych mało i całego świata (Seneka)
Avito vivit honore – żyje zaszczytami przodków
B [edytuj]
Barba crescit, caput nescit – Broda rośnie, rozumu nie przybywa.
Barba non facit philosophum – Broda mędrcem nie czyni (Plutarch)
Beati pauperes spiritu – błogosławieni ubodzy w duchu. (Jezus Chrystus)
Beatius est magis dare, quam accipere – Więcej szczęścia jest w dawaniu niż w braniu. (Dzieje Apostolskie.)
Beatus, qui prodest, quibus potest – Szczęśliwy, kto pomaga, komu może
Beatus, qui tenet – szczęśliwy kto rozumie; w „Zemście” dosłownie: „Szczęśliwy, kto trzyma (mieszek złota w ręku”).
Bellum omnium contra omnes – wojna wszystkich przeciwko wszystkim. (Tomasz Hobbes)
Bene dignoscitur, bene curatur – dobra diagnoza podstawą dobrego leczenia
Bene meritus – dobrze zasłużony.
Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit – Dobrze czyni ten, kto uczy się na cudzych błędach.
Bene olet, qui nihil olet – dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie (wg Cycerona, Att. II, 1, 1)
Bene quiescas – Spoczywaj w pokoju. (Inskrypcja nagrobna.)
Benedictus qui venit in nomine Domini – błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.
Bis dat, qui cito dat – kto szybko daje, dwa razy daje (Publiliusz Syrus)
Bona diagnosis, bona curatio – dobra diagnoza, dobre leczenie
Bona fide – w dobrej wierze.
Bona valetudo melior est quam maximae divitiae – Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo
Bono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici – dobry pan ilu ma niewolników, tylu też przyjaciół, zły zaś pan ilu ma niewolników, tylu wrogów
Bonum est, quod omnes appetunt – Dobro jest tym, czego wszyscy pragną.
Bonum ex malo non fit – dobro nie rodzi się ze zła. (Seneka)
Bonum vinum laetificat cor hominis – dobre wino raduje serce człowieka
Brevi manu – W skrócie; Odręcznie.
Bos lassus fortius figit pedem – zmęczony wół szybciej pracuje.
C [edytuj]
Caeca invidia est – zazdrość jest ślepa
Caecus si caeco ducatum praestat, ambo in foveam cadunt – Jeśli ślepy ślepego prowadzi, obaj w dół wpadają. (Słowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.)
Caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt – Niebo i ziemie przeminą, ale słowa moje nie przeminą. (Słowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.)
Caelum et terram commovere – Poruszyć niebo i ziemię. (Księga proroka Aggeusza.)
Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium – Łysina to nie wada, lecz oznaka mądrości.
Canis timidus vehementius latrat quam mordet – Pies, który się boi, gwałtowniej ujada, niż gryzie. (Kurcjusz Rufus)
Cantus cycneus – Łabędzi śpiew (ostatnie dzieło). (Cyceron)
Captatio benevolentiae – zjednywanie sobie względów. (Kwintylian)
Carpe diem quam minimum credula postero – chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak najmniej ufając przyszłości (Horacy)
Carum est, quod rarum est – Cenne jest to, co rzadkie.
Carta non erubescit – papier się nie rumieni (ze wstydu; papier jest cierpliwy) Zob. epistola non erubescit
Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo – Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.
Cedant arma togae! – niech oręż ustąpi przed togą! (Cycero)
Certum est, quia impossibile est – Jest pewne, ponieważ jest niemożliwe. (Tertulian)
Ceterum censeo Karthaginem esse delendam – Poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć – zob. Kato Starszy
Cibi condimentum est fames – najlepszą przyprawą jest głód
Cicer cum caule – groch z kapustą (tłumaczenie polskiego idiomu).
Cinis et manes et fabula fies – Popiołem i cieniem i wspomnieniem się staniesz. (Persjusz)
Civis totius mundi – Obywatel całego świata. (Diogenes Łaertius)
Clara pacta claros faciunt amicos – jasne (tj. jednoznaczne, wyraźne, nie budzące wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.
Clavus clavo pellitur – gwóźdź wybija się gwoździem
Cogitationis poenam nemo patitur. – za myśli kary nikt nie ponosi.
Cogitationum poenam nemo luit – nikt nie cierpiał za karę myślenia
Cogito, ergo sum – myślę więc jestem Kartezjusz
Cognosce te ipsum – poznaj samego siebie.
Comedamus et bibamus cras enim moriemur – jedzmy pijmy wszak jutro pomrzemy
Communi consensu – Za zgodą ogółu.
Compos mentis – zdrów na umyśle
Concordia civium murus urbium – zgoda obywateli, to mur obronny miast.
Concordia domi, foris pax – zgoda w domu, pokój na zewnątrz.
Coniugium sine prole est quasi dies sine sole – Małżeństwo bez potomstwa jest jak dzień bez słońca.
Conquiescat in pace – Niech odpoczywa w pokoju. Napis na nagrobkach.
Conflabunt gladios suos in vomeres – przekują miecze swe na lemiesze. (Wulgata; Izajasz,2,4)
Consensus facit legem – zgoda tworzy prawo.
Consuetudinis vis magna est – wielka jest siła przyzwyczajenia.
Consuetudo altera natura est – przyzwyczajenie jest drugą naturą. (Cyceron)
Consuetudo est optima legum interpres – Zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw. (Justynian)
Consummatum est – stało się. (Jezus Chrystus; Ewangelia wg św. Jana)
Contra facta non valent argumenta – Wobec faktów argumenty muszą ustąpić.
Contra negantem principia non est disputandum – z kimś, kto zaprzecza pryncypiom, nie dyskutuje się (Arthur Schopenhauer za Arystotelesem)
Contra vim mortis non est medicamen in hortis – przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach (na śmierć nie ma lekarstwa)
Contra vim non valet ius – prawo jest bezsilne wobec przemocy.
Contraria contrariis curantur – przeciwne (leczy się) przeciwnym (prastara zasada medyczna)
Convenienter naturae vivere – żyć w zgodzie z naturą. (Zenon z Kitionu)
Copia verborum – Gadanina; Mnogość słów.
Cornix cornici numquam confodit ocellum – Kruk krukowi oka nie wykole. (Makrobiusz)
Corpus delicti – Dowód rzeczowy przestępstwa.
Corpus iuris civilis – Kodeks prawa cywilnego.
Corrumpunt mores bonos colloquia mala – złe rozmowy psują dobre obyczaje. (Św. Paweł „I List do Koryntian”)
Corvus albus – biały kruk. (Juwenalis)
Crede, quod habes, et habes – Wierz, że masz, a będziesz miał.
Credo ut intelligam – wierzę, aby rozumieć (św. Anzelm z Canterbury), zasada ta stała się podstawą scholastyki.
Crescit sub pondere virtus – prześladowana cnota wzrasta.
Crescite et multiplicamini et replete terram – Rośnijcie i rozmnażajcie się i napełniajcie ziemię. (Księga Rodzaju.)
Crescunt anni, decrescunt vires – Przybywa lat, ubywa sił.
Crux interpretum – (dosłownie: krzyż komentatorów) miejsce (w tekście) trudne do zrozumienia.
Cucullus non facit monachum – kaptur nie czyni mnicha
Cui bono? – na czyją korzyść? Lucjusz Kasjusz.
Cuius regio eius religio – czyja władza, tego religia
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare – Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi. Cyceron
Cum debita reverentia – z należytym szacunkiem.
Cum plenus venter, numquam studet ille libenter – Kiedy brzuch pełny, nigdy nie studiuje on chętnie.
Cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi. (Katon)
Cum tacent, clamant – milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) (Cyceron przeciw Katylinie)
Cum ventis litigare – rzucać słowa na wiatr.
Cupido dominandi – Żądza władzy.
Cura fugit multo diluiturque mero – Troska znika i rozpuszcza się w obfitym winie.
Cura, ut valeas! – bądź zdrów (standardowa rzymska formuła pożegnania)
Curriculum vitae – Przebieg życia (życiorys)
D [edytuj]
Damnant quod non intellegunt – potępiają, czego nie rozumieją
Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra – Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. (Słowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.)
De caelo in caenum – Z nieba w błoto
De facto – W istocie; W rzeczywistości.
De fumo in flammam – z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.
De gustibus non est disputandum – o smakach/gustach się nie dyskutuje
De integro – Od początku.
De manu ad manum – Z ręki do ręki.
De mortuis aut bene aut nihil – o zmarłych należy mówić dobrze albo nic. (Chilon ze Sparty)
De mortuis nihil nisi bene – o zmarłych dobrze albo wcale (mówić)
De nomine – Z nazwy; Z imienia.
De te fabula narratur – o tobie mówi bajka
De suis homines laudibus libenter praedicant O swojej chwale ludzie chętnie głoszą. (Cezar)
Desipere est juris gentium – prawem ludzi jest głupota
Deum sequere – idź za wezwaniem boga (Cyceron, Seneka)
Deus ex machina – bóg z machiny. (Często u Eurypidesa)
Dicere causam – Prowadzić sprawę przed sądem. (Termin prawniczy)
Dicere non est facere – Mówić to nie znaczy działać.
Dictum sapienti sat (est) – powiedziane mądremu wystarczy (polskie: Mądrej głowie dość dwie słowie)
Diem perdidi – straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego). (Tytus)
Dies diem docet – Dzień uczy dzień.
Dies irae – dzień gniewu. (Sofoniasz o dniu Sądu Ostatecznego)
Difficile est satiram non scribere – trudno nie pisać satyry. (Juwenalis)
Difficilis in otio quies – bezczynność nie daje odpoczynku.
Diligere ex toto corde, et in tota anima – Miłować z całego serca i z całej duszy.
Dimidium facti, qui coepit, habet – kto zaczął, już zrobił połowę. (Horacy)
Dis aliter visum est – inna jest wola bogów. (Publiliusz Syrus)
Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto – Ucz się, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj. (Disticha Catonis)
Discenda est virtus – cnoty należy uczyć. (Seneka za Sokratesem)
Divide et impera – dziel i rządź. (Filip, król Macedonii)
Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes – Boska przyroda dała pola, ludzka sztuka zbudowała miasta. (Warron)
Divitiae non sunt bonum – bogactwo nie jest dobrem. (Seneka za stoikami)
Dixisse me aliquando placuit, tacuisse numquam – Bywało niekiedy, że żałowałem tego, co powiedziałem, nigdy jednak tego, że milczałem.
Do ut des – daję, abyś dał (tzw. zasada wzajemności)
Docendo discimus – nauczając, uczymy się (Seneka)
Dominus vitae necisque – Pan życia i śmierci
Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris. – dopóki będziesz szczęśliwy będziesz liczył (miał) wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy pochmurne (złe) będziesz sam. (Owidiusz, Tristia, I, 9, 5–6)
Duas aures habemus et os unum, ut plura audiamus quam loquamur – Mamy dwoje uszu i jedne usta, abyśmy więcej słuchali niż mówili.
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt – powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną. (Seneka za Kleantesem)
Dulce bellum inexpertis – wojna (wydaje się) miła tym, którzy jej nie doświadczyli (Pindar, spopularyzowane przez Erazma z Rotterdamu).
Dulce et decorum est pro patria mori – słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę (Horacy, Pieśni)
Dulcis est somnus operanti – słodki jest sen dla pracującego. (Kohelet)
Dum spiro, spero – póki oddycham, mam nadzieję (póty żywota póki nadziei)
Dum vivimus, vivamus – Dopóki żyjemy, używajmy życia.
Duo cum faciunt idem, non est idem – gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.
Duobus litigantibus tertius gaudet – gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. (Ezop)
Dura lex, sed lex – twarde prawo, ale prawo
Durante vita – Za życia.
Dura necessitas – twarda konieczność
E [edytuj]
E fructu arbor cognoscitur – drzewo rozpoznaje się po owocu
E pluribus unum – z wielu jeden – motto USA od 1776 roku
Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt – oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie (Liwiusz, XXIV, 25)
Ecce homo – oto człowiek (słowa Piłata o Chrystusie)
Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus – jemy po to, by żyć, a nie żyjemy po to, by jeść. (Plutarch)
Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse – biedakiem jest zarówno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczyć nie może („Rhetorica ad Herennium”, IV, 17, 24)
Ego sum qui sum – jestem, który jestem. (Bóg do Mojżesza)
Ego sum via et veritas, et vita – ja jestem drogą, prawdą i życiem. (Jezus Chrystus)
Epistola (enim) non erubescit – list (bowiem) się nie rumieni (Cyceron, Listy)
Equi donati dentes non inspiciuntur – darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
Eritis sicut dii scientes bonum et malum – będziecie jako bogowie znający dobro i zło (Księga Rodzaju, 3, 5)
Errare humanum est – błądzić jest rzeczą ludzką. (Seneka Starszy)
Est modus in rebus – (dosłownie: mają rzeczy swą miarę) wszystko ma swoje granice. (Horacy)
Est modus in rebus (sunt certi denique fines) – w (wszystkich) rzeczach jest miara (której przekraczać nie należy) (Horacy, Satyry, 1, 1 106)
Est vetus atque probus centum qui perficit annos – klasyk to ten, kto ukończy sto lat (Horacy, Listy II, 1, 39–zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń)
Et in sole maculae – i na słońcu są plamy
Et tu, Brute, contra me – i ty, Brutusie, przeciwko mnie. (Cezar)
Etiam latrones suis legibus parent – i zbóje mają swoje prawa. (Cyceron)
Ex malis eligere minima – wybierać mniejsze zło. (Cyceron za Arystotelesem)
Ex navicula navis – z łódeczki łódź
Opis: motto widniejące na kilku wersjach pieczęci i herbów Łodzi.
Ex nihilo nihil – z niczego nic
Ex oriente lux – światło ze wschodu (przychodzi).
Ex oriente lux, ex occidente lex – światło (kultury) ze wschodu, prawa z zachodu.
Exegi monumentum aere perennius – postawiłem pomnik trwalszy od spiżu (Horacy, Pieśni)
Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor – niech z naszych kości narodzi się mściciel. (Wergiliusz, Eneida)
Experto credite – wierzcie doświadczonemu. (Wergiliusz)
Extremis malis extrema remedia – na krańcowe zło krańcowe środki.
F [edytuj]
Faber est quisque suae fortunae – każdy jest kowalem własnego losu. (Appiusz Klaudiusz)
Fac fideli sis fidelis – bądź wierny temu, kto wierny tobie
Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus – kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady (Terencjusz, „Andria” 309)
Facilius est consolari afflictum, quam sustinere – człowieka nieszczęśliwego łatwiej jest pocieszać niż mu pomóc
Fallite fallentes – okłamujcie kłamiących (z Owidiusza „Sztuka kochania”)
Fama crescit eundo – plotka rośnie rozchodząc się. (Wergiliusz)
Fames est optimus coquus – głód jest najlepszym kucharzem. (Cyceron)
Fas est et ab hoste doceri – warto się uczyć i od wroga (Publius Ovidius Naso)
Fata viam invenient – przeznaczenie znajdzie drogę
Favete linguis – milczcie w skupieniu. (Horacy)
Feci, quod potui, faciant meliora potentes – zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.
Felix culpa – szczęśliwa wina. (Św. Augustyn o grzechu pierworodnym)
Felix, qui potuit rerum cognoscere causas – szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy. (Wergiliusz)
Ferro et igni – ogniem i mieczem; Lukan (De bello civili, 2, 443) pisze, że Cezar wolałby spustoszyć kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), niż najechać go nie napotykając oporu gospodarzy. Stąd tytuł 1. części Trylogii H. Sienkiewicza (1884).
Ferro ignique – (dosłownie: żelazem i ogniem) ogniem i mieczem.
Fervet olla, vivit amicitia – garnek kipi, przyjaźń kwitnie
Festina lente! – spiesz się powoli (Oktawian August)
Fiat ius(titia), et pereat mundus – prawu(sprawiedliwości) musi się stać zadość, choćby świat miał zginąć
Fiat iustitia, ruat caelum – sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało runąć
Fiat lux – niech się stanie światłość. (Księga Rodzaju)
Fide, sed cui, vide – ufaj, ale bacz, komu ufasz.
Fides sine operibus mortua est – wiara bez uczynków jest martwa. (Św. Jakub)
Finis coronat opus – koniec wieńczy dzieło. (Owidiusz)
Finita est comoedia – komedia skończona.
Flagrante bello – w pożodze wojny.
Flagrante delicto – na gorącym uczynku
Fluctuat nec mergitur – rzuca nim fala, lecz nie tonie (dewiza Paryża)
Fortes fortuna adiuvat – śmiałym szczęście sprzyja
Fortuna favet fortibus – los sprzyja dzielnym.
Fraus latet in generalibus – w ogólnikach czai się oszustwo
Fumum vendere – (dosłownie: sprzedawać dym) mamić obietnicami.
G [edytuj]
Gallia est omnis divisa in partes tres – Galia jako całość dzieli się na trzy części (pierwsze słowa De bello Gallico Cezara)
Gallus in suo sterquilinio plurimum potest – Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może. (Seneka)
Genius loci – duch opiekuńczy miejsca.
Gladiator in arena consilium capit – gladiator decyduje dopiero na arenie.
Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis – chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. (Św. Łukasz)
Gloria victis – chwała zwyciężonym (porównaj vae victis)
Gloria virtuti resonat – sława jest echem cnoty.
Graecum est, non legitur – to po grecku, tego się nie czyta
Gratia non tollit naturam sed perficit – Łaska nie niszczy natury, lecz ją udoskonala. (św. Tomasz z Akwinu)
Gratis accepistis, gratis date – darmo otrzymaliście, darmo dawajcie. (Jezus Chrystus do apostołów)
Graves amicitiae principum – złowieszcza przyjaźń książąt (odprężenie kończące się awanturą, zimną a. gorącą wojną itd.)
Graviora manent – najgorsze dopiero nadejdzie.
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo / sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo – kropla drąży kamień nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy. (śrdw. wariacja nt. Owidiusza, Ex Ponto IV, 10, 5–6)
H [edytuj]
Habent sua fata libelli – i księgi mają swoje losy
Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert – Potakiwanie ma miłe początki, ale skutki przynosi bardzo przykre („Rhetorica ad Herennium”, IV, 15, 21)
Habet et musca splenem – i mucha ma śledzionę (nawet ktoś niepozorny może się zdenerwować)
Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) – Hannibal u bram (Cyceron) bliskie niebezpieczeństwo.
Hic Rhodus, hic salta – tu Rodos (wyspa), tu skacz! (zamiast gadać o skakaniu)
Hic sunt leones – tu są lwy; używane na oznaczanie białych plam na mapach (porównaj z terra incognita)
Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. – Tu żywi niech milczą. Tu przemawiają zmarli. (Cyt. pochodzący z frontonu Biblioteki Aleksandryjskiej)
Historia magistra vitae est – historia jest nauczycielką życia Cyceron
Historiam nescire hoc est semper puerum esse – Kto nie zna historii ten jest zawsze dzieckiem.
Hodie mihi, cras tibi – dziś mi, jutro tobie
Hominem quaero – szukam człowieka
Homines soli animalium non sitientes, bibimus – My ludzie jedyni ze stworzeń nie pragnąc, pijemy.
Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. – rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie.
Hominum causa omne ius constitutum sit. – wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi.
Homo doctus in se semper divitias habet. – człowiek wykształcony w sobie zawsze bogactwo ma.
Homo homini deus est – człowiek człowiekowi bogiem.
Homo homini lupus est – człowiek człowiekowi wilkiem. (Plaut)
Homo sacra res homini – człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka. (Seneka)
Homo sum, humani nil a me alienum puto – człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce. (Terencjusz, Heauton timorumenos, 77)
Honesta res est laeta paupertas – szacowna to rzecz pogodne ubóstwo. (Seneka za Epikurem)
Honos habet onus – zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.
Horribile dictu – strach powiedzieć.
Hospes hospiti sacer – gość świętością dla gospodarza.
Hospes, hostis – każdy obcy to wróg.
Humana non sunt turpia – co ludzkie, nie hańbi.
I [edytuj]
Iacta alea est! – kości zostały rzucone! (wg Swetoniusza, – Suet. Iul. 33.1–słowa Juliusza Cezara przekraczającego Rubikon; synonim podjęcia nieodwracalnej decyzji)
Ibi patria, ubi bene – tam ojczyzna gdzie dobrze (parafraza z Rozmów tuskulańskich Cycerona)
Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est – w końcu mocna przyjaźń polega na tym, żeby chcieć tego samego oraz tego samego nie chcieć (wg Salustiusza – Sall. Cat. 20.4–słowa Lucjusza Sergiusza Katyliny zachęcającego swoich stronników do dokonania zamachu stanu).
Ignavis semper feriae – lenie zawsze mają święto
Ignis, mare, mulier – tria mala – ogień, morze, kobieta – trzy nieszczęścia
Ignis non exstinguitur igne – ognia nie gasi się ogniem.
Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi
Ignorantia legis excusat neminem – nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy (nie można zasłaniać się nieznajomością przepisów)
Ignoti nulla cupido – nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje.
Impares nascimur, pares morimur – rodzimy się nierówni, umieramy równi. (Seneka)
Imperare sibi maximum imperium est – rządzić sobą jest największą władzą
Impos animi – słaby na umyśle
Impossibilium nulla obligatio est – nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
In aqua scribis – (dosłownie: piszesz na wodzie) niepewność realizacji.
In arena aedificas – (dosłownie: budujesz na piasku) nierealne podstawy czegoś.
In articulo mortis – w obliczu śmierci.
In lacte matris praebibere – wyssać z mlekiem matki. (Św. Augustyn)
In magnis et voluisse sat est – w rzeczach wielkich wystarczy chcieć. (Propercjusz)
In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. – wszędzie spokoju szukałem i nie znalazłem nigdzie, jak tylko w kątku z książką.
In principio creavit Deus caelum et terram – na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. (Księga Rodzaju)
In principio erat Verbum – na początku było Słowo. (Św. Jan)
In silvam ligna ferre – znosić drewno do lasu. (Horacy)
In vino veritas – (dosłownie: prawda w winie) wino rozwiązuje język. (Platon)
In vino veritas, in aqua sanitas – w winie prawda, w wodzie zdrowie
In vita mors certa est' - W życiu tylko śmierć jest pewna.
Inter arma silent leges – wśród szczęku oręża milczą prawa
Inter arma silent Musae – w czasie wojny milczą Muzy. (Cyceron)
Inter malleum et incudem – między młotem i kowadłem. (Orygenes)
Invidia gloriae assiduus est – zawiść jest stałym towarzyszem sławy.
Invitum qui servat, idem facit occidenti – kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał. (Horacy)
Ipsa sua melior fama – lepszy od swojej reputacji.
Ira furor brevis est – gniew jest chwilowym szaleństwem. (Horacy)
Ira sine viribus vana est – gniew nie poparty siłą jest próżny. Liwiusz, (Seneka)
Is fecit, cui prodest – ten uczynił, czyja korzyść (ten jest sprawcą przestępstwa, komu przyniosło korzyść)
Ite, missa est – idźcie, ofiara spełniona.
Iucundi acti labores – miłe są trudy zakończone. (Cyceron)
Iurare in verba magistri – przysięgać na słowa nauczyciela (Horacy, Listy) ślepo wierzyć; uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny
Iustitias vestras iudicabo – sprawiedliwość waszą sądzić będą.
L [edytuj]

Pomnik Hipolita Cegielskiego w PoznaniuLabor omnia vincit – praca wszystko zwycięża (wariacja Wergiliuszowego Omnia vincit amor...)
Labores pariunt honores – trudy przynoszą zaszczyty
Lapides clamabunt – kamienie wołać będą. (Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów)
Lapis super lapidem non reliquentur hic – kamień na kamieniu tu nie pozostanie. (Jezus o Jerozolimie)
Laudant, quod non intellegunt – chwalą to, czego nie rozumieją.
Laudator temporis acti – chwalca przeszłości; konserwatysta.
Laus alit artes – pochwała karmi sztukę. (Seneka za Enniuszem)
Lavare manus – umywać ręce.
Legant prius et postea despiciant – niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą (a nie odwrotnie)
Legere et non intellegere neglegere est – Czytać i nie rozumeć jest zaniedbaniem
Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz (nie podlega karze czyn, który nie był jeszcze zabroniony, gdy go popełniono)
Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini servit – za człowieka wolnego trzeba uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie („Rhetorica ad Herennium”, IV, 17, 24)
Libera te ex inferis – uchroń siebie przed piekłem
Littera docet, littera nocet – słowo uczy, słowo szkodzi
Littera scripta manet – słowo zapisane pozostaje.
Litterae non erubescunt – pismo się nie rumieni. (Cyceron)
Lucidus ordo – jasny układ; przejrzysta konstrukcja.
Lupus in fabula – o wilku mowa, a wilk tuż. (Terencjusz)
Lux in tenebris – światło w ciemnościach. (Św. Jan)
M [edytuj]
Macte animo, iuvenis! – bądź mężny, młodzieńcze!
Magnis nominis umbra – cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.
Magna di curant, parva neglegunt – o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają
Magnorum non est laus sed admiratio – wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
Magnum in parvo – (dosłownie: dużo w małym) wiele treści w krótkiej wypowiedzi.
Magnus ille, qui in divitiis pauper est – wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak ubogi. (Seneka)
Maior reverentia e longinquo – większy szacunek z daleka. (Cesarz Tyberiusz)
Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est – źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia. (Seneka za Epikurem)
Manus manum lavat – ręka rękę myje
Mater semper certa est – matka jest zawsze pewna (macierzyństwa nie trzeba dowodzić). Fragment prawnej definicji rodziców znajdującej się w Kodeksie Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is est, quem nuptiae demonstrant – tożsamość matki jest zawsze pewna, nawet jeśli potomstwo jest pozamałżeńskie; ojcem zaś jest ten, z kim matka pozostaje w związku małżeńskim.
Me nemo ministro fur erit – nie będę pomocnikiem złodzieja. (Juwenalis)
Mea culpa – moja wina
Mea culpa, mea maxima culpa – moja wina, moja bardzo wielka wina
Medice, cura te ipsum – lekarzu, wylecz samego siebie (Św. Łukasz)
Medicus curat, natura sanat – lekarz leczy, natura uzdrawia
Medio tutissimus ibis – najbezpieczniej chodzić środkiem.
Melior est canis vivus leone mortuo – lepszy jest żywy pies od martwego lwa. (Kohelet)
Memento mori – pamiętaj o śmierci
Memoria minuitur nisi exercetur – pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy
Memini tui, memento mei – pamiętam o tobie, pamietaj o mnie
Mens sana in corpore sano – w zdrowym ciele zdrowy duch (Juwenalis)
Messis quidem multa, operarii autem pauci – żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało. (Jezus Chrystus)
Mirabile dictu – aż dziw powiedzieć.
Miscere utile dulci – łączyć przyjemne z pożytecznym. (Horacy)
More antiquo – starym obyczajem.
More maiorum – obyczajem przodków.
Morituri te salutant – idący na śmierć pozdrawiają cię (do Cezara)
Mors est quies viatoris, finis est omnis laboris – śmierć jest spoczynkiem podróżnego, jest kresem mozołu wszelkiego.
Mors malum non est, sola ius aequum generis humani – śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki. (Seneka)
Mors meta malorum – śmierć kresem cierpień
Mors sola – tylko śmierć
Mortui sunt, ut liberi vivamus – umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie
Mulieres in ecclesiis taceant – kobiety mają milczeć w kościele. (Św. Paweł)
Multum, non multa – (dosłownie: dużo, a niewiele) dużo pod względem jakości, mało pod względem ilości. (Pliniusz Młodszy)
Mundi est propria virtus – cnota jest właściwością świata. (Cyceron za Chryzypem)
Mundus vult decipi, ergo decipiatur – świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie
Mutato nomine de te fabula narratur – o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem (Horacy)
N [edytuj]
Natura horret vacuum – natura nie znosi próżni.
Naturalia non sunt turpia – rzeczy naturalne nie są wstrętne
Navigare necesse est, vivere non est necesse – Żeglowanie jest konieczne, życie nie – Marek Antoniusz. do żeglarzy, aby wypłynęli w sztorm z Egiptu ze zbożem dla głodującego Rzymu. (Plutarch za Pompejuszem Wielkim)
Ne puero gladium – nie dawaj dziecku miecza do ręki
Ne quid nimis – nic ponad miarę. (Solon)
Ne sutor supra crepidam iudicet – niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika. (Pliniusz Starszy)
Nec Hercules contra plures – nawet Herkules nie pomoże przeciw wielkiej liczbie (polski odpowiednik siła złego na jednego)
Nec locus ubi Troia – nie ma śladu gdzie była Troja
Nec temere, nec timide – bez zuchwałości, ale i bez lęku (maksyma łacińska)
Nec tecum possum vivere, nec sine te – nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie
Necesse est multos timeat quem multi timent – wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi. (Seneka za Decimusem Laberiuszem)
Nemo ante mortem beatus – nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią. (Solon)
Nemo est casu bonus – nikt nie jest dobry przez przypadek. (Seneka)
Nemo iudex idoneus in propria causa – nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie.
Nemo iudex in sua causa – nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie
Nemo potest duobus dominis servire – nikt nie może służyć dwom panom. (Jezus Chrystus)
Nemo propheta in patria sua – nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.
Nemo regere potest nisi qui et regi – tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy. (Seneka, Solon)
Nemo sapiens nisi patiens – nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy
Nemo sine vitiis est – nikt nie jest bez wad
Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura
Nervus belli pecunia – pieniądz jest nerwem wojny. (Cyceron)
Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua – niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni. (Jezus Chrystus o jałmużnie)
Nihil est ab omni parte beatum – nie ma bezwzględnego szczęścia
Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu – nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było (Arystoteles).
Nihil lacrima citius arescit – nic nie wysycha szybciej niż łza (Rhetorica ad Herennium, II, 31, 50; Cycero De inventione I, 56, 109)
Nihil sub sole novum – nic nowego pod słońcem (Kohelet 1.10, często cytowane jako Nihil novi sub sole)
Nil admirari – niczemu się nie dziwić. (Horacy)
Nil desperandum – nie należy rozpaczać. (Horacy)
Nil homini certum est – dla człowieka nie ma nic pewnego. (Owidiusz)
Nil nisi bene – mów dobrze lub wcale.
Nimium civiles viles – zbyt grzeczni bywają ordynarni
Nolens volens – chcąc nie chcąc.
Noli me tangere – nie dotykaj mnie. (Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu)
Noli turbare circulos meos – nie zamazuj moich kół. (Archimedes)
Nolite iudicare, et non iudicabimini – nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni. (Jezus Chrystus)
Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt – kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną. (Terencjusz)
Nomina stultorum semper parietibus haerent – imiona głupców zawsze wypisane są na murach
Nomina sunt odiosa – nie należy wymieniać nazwisk. (Cyceron)
Non compos mentis – niespełna rozumu.
Non est beatus, esse se qui non putat – nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa. (Seneka, Listy IX 21, za Publiliuszem Syrusem)
Non est bonum esse hominem solum – nie jest dobrze człowiekowi być samemu.
Non est potestas nisi a Deo – wszelka władza pochodzi od Boga. (Św. Paweł)
Non est viri timere sudorem – nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy. (Seneka)
Non in solo pane vivit homo – nie samym chlebem człowiek żyje. (Księga Powtórzonego Prawa)
Non licet – nie wolno; nie godzi się.
Non liquet – nic stąd nie wynika.
Non mortem timemus, sed cogitationem mortis – nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci. (Seneka)
Non nova, sed novae – nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.
Non omnia possumus omnes – nie wszystko możemy wszyscy.
Non omnis moriar – nie wszystek umrę (Horacy, Pieśni III, 30, 6)
Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est – nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej. (Seneka)
Non scholae, sed vitae discimus – uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia (odwrócona myśl Seneki Młodszego, który mówi: Non vitae, sed scholae discimus – '(niestety) nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły'.
Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire – znać łacinę nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać (Cyceron, Brutus, 37, 140)
Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum – nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę.
Non vini vi no, sed vi no aquae – Nie żegluję siłą wina, lecz wody.
Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo – nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć.
Nosce te ipsum! – poznaj siebie samego.
Nuda veritas – naga prawda. (Horacy)
Nulla aetas ad discendum sera. – dosł. Żaden wiek (nie jest) do nauki zbyt późny.
Nulla dies sine linea – ani dnia bez linii – ani jednego dnia bez pracy. (Apelles)
Nulla est medicina sine lingua Latina – Niczym jest medycyna bez jezyka łacińskiego
Nulla invidia sine amore – nie ma zazdrości bez miłości
Nulla poena sine lege – nie ma kary bez przepisu prawa.
Nulla regula sine exceptione – nie ma reguły bez wyjątku
Nulla res tam necessaria est quam medicina – żadna rzecz nie jest tak niezbędna, jak medycyna
Nulla sine Deo mens bona est – bez Boga żadna myśl nie jest dobra. (Seneka)
Nulla vis maior pietate vera est – Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość
Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez prawa (przepisu) (co nie zostało zabronione, jest dozwolone)
Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius – nie ma takiej rzeczy powiedzianej, która nie zostałaby już powiedziana wcześniej (= wszystko już było) (Terencjusz, „Eunuch” 40)
Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit – nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.
Num custos fratris mei sum ego? – czyż jestem stróżem brata mego? Księga Rodzaju (Kain do Boga, po tym jak zabił Abla)
Nunc est bibendum – teraz pijmy. (Horacy)
O [edytuj]
O quam misericors est Deus, pius et iustus – o jakże miłosierny, sprawiedliwy i łagodny jest Bóg!
O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo – o jak zbawiennie, jak słodko i przyjemnie jest siedzieć w ciszy i milczeć i rozmawiać z Bogiem!
O, imitatores, servum pecus! – o, naśladowcy, trzodo niewolników!
O, sancta simplicitas! – o, święta naiwności! (Jan Hus)
O, spectaculum miserum et acerbum! – o, widowisko nędzne i przykre!
O tempora! O mores! – o czasy! O obyczaje! (Cyceron, In Catilinam I, 1)
Obsequium amicos, veritas odium parit – schlebianie przysparza przyjaciół, prawda jest w nienawiści (dosł. „rodzi nienawiść”).
Oculi plus vident quam oculus – oczy widzą więcej niż oko
Oculum pro oculo, dentem pro dente – oko za oko, ząb za ząb.
Oderint, dum metuant – niech nienawidzą, byleby się bali.
Odi et amo – nienawidzę i kocham. (Katullus)
Odi profanum vulgus et arceo – gardzę nieoświeconym tłumem i trzymam się od niego z dala (Horacy)
Omne animal triste post coitum - każde stworzenie jest smutne po obcowaniu. (Arystoteles)
Omne ignotum pro magnifico – wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe. (Tacyt)
Omne trinum perfectum – wszystko co potrójne (jest) doskonałe
Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt – wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi
Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt – wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą. (Jezus Chrystus)
Omnia mea mecum porto – wszystko co moje noszę ze sobą (Bias z Prieny)
Omnia orta occidunt et aucta sensecunt – wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się. (Salustiusz)
Omnia possibilia sunt apud Deum – u Boga wszystko jest możliwe. (Jezus Chrystus)
Omnia subiecta sunt naturae – wszystko podlega naturze. (Demokryt i Epikur)
Omnia vincit amor (et nos cedamus amori) – miłość wszystko zwycięża (więc i my się jej poddajmy) (Wergiliusz, Eklogi, 10.69)
Omnis ars naturae imitatio est – wszelka sztuka jest naśladowaniem natury. (Seneka)
Omnis homo mendax – każdy człowiek jest kłamcą. (Księga Psalmów)
Omnis qui se exaltat, humiliabitur – każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony. (Św. Łukasz)
Omnium artium medicina nobilissima est – ze wszystkich nauk medycyna jest najszlachetniejsza
Optimum medicamentum quies est – najlepszym lekarstwem jest spokój
Opus vitae – dzieło życia
Ora et labora – módl się i pracuj
Ora pro nobis – módl się za nami
Otium pulvinar satanae – nieróbstwo jest łożem szatana
Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura – życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka. (Seneka)
P [edytuj]
Pacta sunt servanda – należy dotrzymywać układów.
Panem et circenses – chleba i igrzysk.
Parcere subiectis et debellare superbos – oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać. (Wergiliusz)
Pater noster – Ojcze nasz
Pax melior est quam iustissimum bellum – pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny
Pecunia non olet – pieniądz nie śmierdzi (Cesarz Wespazjan wg Swetoniusza Ves. 23, 3)
Pedibus in sententiam ire – głosować nogami (w senacie rzymskim).
Per aspera ad astra – przez trudy do gwiazd – przez ciernie do gwiazd. (Seneka)
Per fas et nefas – prawem i bezprawiem (nie przebierając w środkach)
Per pedes apostolorum – na wzór apostołów; pieszo.
Per scientiam ad salutem aegroti – przez wiedzę do zdrowia chorego
Pereant qui ante nos nostra dixerunt – niech przepadną ci, którzy nasze słowa (mądre myśli) wypowiedzieli przed nami
Pereat mundus, fiat iustitia – niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.
Periculum in mora – niebezpieczeństwo w zwłoce
Piscem natare doces – rybę uczysz pływać
Plenus venter non studet libenter – pełny brzuch uczy się niechętnie
Plures crapula quam gladius perdidit – pijaństwo gubi gorzej od miecza
Plurimos annos! – Sto lat! (dosł. Wielu lat!)
Plus dat, qui in tempore dat – dwa razy daje, kto prędko daje.
Plus ratio quam vis – rozum wyższy niż siła; niech przewodzi nie siła, lecz słuszność
Poetae nascuntur, oratores fiunt – poetami się rodzą, mówcami zostają.
Post cenam non stare sed mille passus meare – Po obiedzie nie stój, lecz przejdź tysiąc kroków
Post hoc non est propter hoc – potem nie znaczy dlatego
Post mortem est nulla voluptas – po śmierci nie czas na przyjemności
Potius mori quam foedari - Prędzej śmierć niż pohańbienie
Potius sero quam numquam – lepiej późno niż wcale. (Liwiusz)
Praemonitus, praemunitus – ostrzeżony – uzbrojony
Praesente medico nihil nocet – w obecności lekarza nic nie szkodzi
Praevenire melius est quam praeveniri – lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym
Primum non nocere – po pierwsze – nie szkodzić (Hipokrates)
Primum vivere, deinde philosophari – najpierw móc żyć, potem filozofować.
Primus in orbe deos fecit timor – bogów na świecie najpierw stworzył strach (Petroniusz)
Primus inter pares – pierwszy wśród równych.
Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis – darmo szukać zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi (Adam Mickiewicz, na podstawie Księgi Psalmów 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus)
Principiis obsta – zło niszcz w zarodku. (Owidiusz)
Prior tempore, potior iure – pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.
Pro arte et studio – w obronie sztuki i nauki
Pro captu lectoris habent sua fata libelli – los książek zależy od pojętności czytelników. (Terencjanus Maurus)
Pro publico bono – dla dobra ogółu.
Pro rege saepe, pro patria semper – dla króla – często, dla ojczyzny – zawsze.
Probitas laudatur et alget – uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna. (Juwenalis)
Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris – właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło. (Tacyt)
Pulvis es et in pulverem reverteris – prochem jesteś i w proch się obrócisz. (Księga Rodzaju)
Pulvis et umbra sumus – prochem i cieniem jesteśmy Horacy
Q [edytuj]
Quae nocent, docent – to, co szkodzi, uczy.
Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova – to co teraz jest stare, kiedyś było nowe (Kwintylian)
Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus – wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni (Juliusz Cezar)
Qualis artifex pereo! – jakiż artysta ginie we mnie. (Neron)
Qualis pater, talis filius – jaki ojciec, taki syn.
Qualis rex, talis grex – (dosłownie: jaki król, taka trzoda) jaki pan, taki kram.
Qualis vir, talis oratio – jaki mąż, taka mowa.
Quem di diligunt, adolescens moritur. – Wybrańcy bogów umierają młodo. (Plaut za Menandrem)
Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius – kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera. (Eurypides)
Qui asinum non potest, stratum caedit – kto nie może bić osła, bije worek. (Petroniusz)
Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit – sanctus est) – kto pije – ten śpi, kto śpi – nie grzeszy, kto nie grzeszy – jest święty, a więc: kto pije, jest święty.
Quicquid agis, prudenter agas et respice finem – cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i wypatruj końca (= miej na uwadze efekt).
Quicquid discis, tibi discis – czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.
Quicquid Latine dictum sit, altum videtur – cokolwiek powiesz po łacinie brzmi mądrze.
Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj się do wojny.
Qui gladio ferit, gladio perit – kto mieczem wojuje od miecza ginie.
Qui non est adversum vos, pro vobis est – kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami. (Jezus Chrystus)
Qui non est mecum, contra me est – kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie (Jezus Chrystus)
Qui non laborat, non manducet – kto nie chce pracować, niech nie je. (Św. Paweł)
Qui rogat, non errat – kto pyta nie błądzi.
Qui scribit, bis legit – kto pisze, ten podwójnie czyta.
Qui tacet, consentire videtur – kto milczy, ten się zgadza.
Quia nominor leo – bo się nazywam lew. (Ezop)
Quid vesper ferat, incertum est – Nie wiadomo, co przyniesie wieczór.
Quis fallere possit amantem? – któż zdoła oszukać tego, kto kocha? (Wergiliusz, Eneida, IV, 296)
Quo vadis Domine – dokąd zmierzasz Panie? (św. Piotr Apostoł)
Quod erat demonstrandum – co było do udowodnienia – skrót c.b.d.o. („co było do okazania”).
Quod felix, faustum fortunatumque sit – Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne
Quod licet Iovi, non licet bovi – Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wołu (polskie: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie)
Quod me nutrit me destruit – to co mnie żywi zabija mnie
Quod medicina aliis, aliis est acre venenum – co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszną trucizną
Quod verum est, meum est – co jest prawdziwe, jest też moje. (Seneka)
Quot capita, tot sententiae – ile głów, tyle zdań (polskie: „co głowa to koncepcja”)
Quot homines, tot sententiae – ilu ludzi, tyle zdań.
Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? – jak długo jeszcze (nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości)? (Cyceron)
R [edytuj]
Rara avis – rzadki ptak. (Juwenalis)
Rationale animal est homo – człowiek jest istotą rozumną. (Seneka)
Rediit ad plures – wrócił do większości (tj. umarł)
Relata refero – powtarzam (tylko to), co słyszałem
Rem tene, verba sequentur – rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim (trzymaj się tematu, a słowa się znajdą) (Kato Starszy)
Repetitio est mater studiorum – powtarzanie jest matką nauki (uczenia się)
Requiescat in pace (R.I.P.) – niech spoczywa w pokoju (napis na nagrobkach)
Res iudicata pro veritate habetur – sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą
Res sacra miser – nieszczęśliwy jest rzeczą świętą. (Seneka)
Res severa est verum gaudium – prawdziwa radość jest rzeczą poważną. (Seneka)
Respice finem – patrz końca.
Rex regnat, sed non gubernat – król panuje, ale nie rządzi
Ridentem dicere verum – z uśmiechem mówić prawdę. (Horacy)
Risu inepto res ineptior nulla est – nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę (Katullus, 39, 16)
Rixari de asini umbra – spierać się o cień osła; o rzecz błahą.
Risum teneatis, amici? – czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele? (Horacy)
Roma locuta, causa finita – Rzym przemówił, sprawa skończona
Romanus sedendo vincit – Rzymianin siedząc zwycięża.
Rosa pulchra est – Róża piękną jest.
S [edytuj]
Sacra populi lingua est – język ludu jest rzeczą świętą. (Seneka Starszy)
Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. – często jest tak, że pod płaszczem ubogim mądrość się skrywa.
Saepe morborum gravium exitus incerti sunt – jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne (mimo, że pacjent ciężko choruje, zawsze może wyzdrowieć)
Salus aegroti suprema lex esto – zdrowie chorego najwyższym prawem
Salus populi suprema lex esto – dobro ludu najwyższym prawem. (Cyceron)
Salus rei publicae suprema lex esto – dobro państwa najwyższym prawem (Cyceron)
Sapere aude – odważ się być mądrym (Horacy)
Sapienta ars vivendi putanda est – mądrość należy uważać za sztukę życia
Sapienti sat – mądremu wystarczy. (Plaut), mądrej głowie dość dwie słowie (zob. Dictum sapienti sat)
Satis verborum – wystarczy słów.
Scientiae radices amarae, fructus dulces – Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.
Scio me nihil scire – wiem, że nic nie wiem (Sokrates)
Scribere scribendo, dicendo dicere disces – pisać uczysz się pisząc, mowy – mówiąc
Se contentus est sapiens – mędrzec zadowala się sobą. (Seneka)
Semel emissum volat irrevocabile verbum – słowo raz wypowiedziane nie powraca. (Horacy)
Semper avarus eget – skąpiec zawsze cierpi niedostatek. (Horacy)
Semper fidelis – zawsze wierny
Semper in altum – zawsze wzwyż
Semper invicta – zawsze niezwyciężona (dewiza, obecna w herbie Warszawy)
Semper paratus – zawsze gotowy
Seniores priores – starsi mają pierwszeństwo.
Sensu stricto - w ścisłym znaczeniu.
Sero venientibus ossa – kości (zostają) dla tych, którzy przychodzą za późno (na ucztę); kto późno przychodzi, ten sam sobie szkodzi
Serviatus status brevis est – Trzeźwość jest stanem przejściowym
Si ad naturam vives, numquam eris pauper – jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi. (Seneka)
Si Deus pro nobis, quis contra nos? – jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? (Św. Paweł)
Si duo faciunt idem, non est idem – gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo. (Terencjusz)
Si non iurabis, non regnabis – jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował
Si parva licet componere magnis – jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi.
Si tacuisses, philosophus mansisses – gdybyś milczał, byłbyś filozofem (a tak odezwaniem się ujawniłeś głupotę)
Si vis amari, ama! – chcesz być kochanym, kochaj! (Seneka)
Si vis pacem, para bellum – jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny (Wegecjusz)
Si vis pacem, para iustitiam – chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość
Sibi omino similis
Sic itur ad astra – tak się idzie do gwiazd. (Wergiliusz)
Sic transit gloria mundi – tak przemija chwała tego świata
Sicut mater, ita et filia eius – jaka matka, taka córka. (Ezechiel)
Signum temporis – znak czasu.
Silva rerum – las rzeczy.
Similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym (zasada medycyny ludowej: czymżeś się struł, tym się lecz) (homeopatia)
Sine ira et studio – bez gniewu i namiętności (Tacyt, Roczniki – zapewnienie o bezstronności autora)
Sine labore non erit panis in ore – bez pracy nie będzie chleba w ustach (polskie: Bez pracy nie ma kołaczy)
Sit nox cum somno, sit sine lite dies – niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni. (Marcjalis)
Sit tibi terra levis. – dosł. niechaj tobie ziemia lekka – niech ci ziemia lekką będzie. (Marcjalis za Eurypidesem)
Sola ratio perfecta beatum facit – tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym. (Seneka)
Solus contra omnes – sam przeciw wszystkim
Spiritus flat ubi vult – duch tchnie, kędy chce. (Św. Jan)
Stultum facit fortuna, quem perdere vult – kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni. (Publiliusz Syrus)
Suae quisque fortunae faber – każdy jest kowalem własnego losu
Sub specie aeternitatis – z punktu widzenia wieczności.
Summum ius, summa iniuria – najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość; ścisłe trzymanie się litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzących wyroków.
Superflua non nocent – nadmiar nie szkodzi
Sursum corda! – w górę serca! – nie traćcie ducha. (Jeremiasz)
Sus Minervam docet – świnia poucza Minerwę.
Sustine et abstine – cierp i panuj nad sobą. (Epiktet)
T [edytuj]
Tabula rasa – czysta tablica.
Tace, Fatua! – Milcz, Głupia! (Zygmunt I Stary do żony Bony Sforzy)
Taedium vitae – wstręt do życia.
Talis pater, talis filius – Jaki ojciec, taki syn.
Tarde venientibus ossa – dosł. Dla leniwie przychodzących kości – spóźnionym dostają się kości
Te Deum laudamus – Ciebie, Boga, wychwalamy.
Tempora labuntur tacitisque senescimus annis – czas upływa, a my starzejemy się niepostrzeżenie (dosł. wraz z cicho upływającymi latami) (Owidiusz, Fasti, VI, 771)
Tempora mutantur et nos mutamur in illis – czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.
Tempus fugit, aeternitas manet – czas ucieka, wieczność pozostaje (trwa) (Wergiliusz)
Terribilis est locus iste – przerażające jest owo miejsce
Tertius gaudens – trzeci się cieszy (polskie: gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta)
Testis unus, testis nullus – jeden świadek, żaden świadek.
Tolle pecuniam, bella sustuleris. – Usuń pieniądze, usuniesz wojnę.
Tota vita discendum est mori – przez całe życie trzeba się uczyć umierać. (Seneka)
Totus Tuus – Cały Twój
Trahit sua quemque voluptas – każdy ulega swoim namiętnościom. (Wergiliusz)
Transire suum pectus mundoque potiri – wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu
Tres faciunt collegium – trzech tworzy stowarzyszenie (zwyczajowe i prawne minimum do założenia stowarzyszenia)
Treuga Dei – rozejm Boży
Tu dices – Ty tak powiesz
Tua res agitur, paries cum proximus ardet – o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada. (Horacy)
Tuta timens – bojąc się rzeczy bezpiecznych.
U [edytuj]
Ubi bene, ibi patria – gdzie dobrze, tam ojczyzna.
Ubi concordia, ibi victoria – gdzie zgoda, tam zwycięstwo
Ubi dubium, ibi libertas – gdzie jest zwątpienie, tam jest wolność
Ubi lex, ibi poena – gdzie prawo, tam i kara.
Ubi thesaurus tuus, ibi cor tuum – tam skarb twój, gdzie serce twoje (Chrystus w/g ewangelii św. Mateusza)
Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia – gdzie ty Gajuszem, tam ja Gają (starożytna formuła ślubna wypowiadana przez pannę młodą)
Ultio doloris confessio est – zemsta jest przyznaniem się do cierpienia [Seneka]
Ultra posse nemo obligatur – nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.
Unum castigabis, centum emendabis – jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz
Usus magister est optimus – doświadczenie jest najlepszym nauczycielem, Cyceron
Unus pro multis – jeden za wszystkich. (Wergiliusz)
Usus est tyrannus – zwyczaj jest tyranem.
Ut ameris, amabilis esto – jeśli chcesz być kochanym, bądź godny miłości
Ut pictura poesis – poezja jest jak obraz Horacy
Ut sementem feceris, ita metes – jak posiejesz, tak zbierzesz.
Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! – abyś był lekki w nocy, krótko jedz
Utinam falsus vates sim! – obym był fałszywym prorokiem!
Utile dulci miscere – łączyć przyjemne z pożytecznym.
Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant – dosłownie: Robią pustynię (z kraju) i nazywają to pokojem (lub: twierdzą, że przynieśli mu pokój). [Tacyt]
V [edytuj]
Vade mecum! – dosłownie: chodź ze mną (postępuj jak wskazano – nazwa poradników)
Vae misero mihi – biada mi nieszczęsnemu (Terencjusz, Andria 302)
Vae victis! – biada zwyciężonym! Król Galów, Brennus. (porównaj gloria victis)
Vale et me ama – żegnaj i kochaj mnie (forma zakończenia listu)
Varietas delectat – zmienność sprawia przyjemność (wg Rhetorica ad Herennium III, 12, 22–zasada starożytnej retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii a tym samym zmęczeniu i znudzeniu słuchaczy).
Vanitas vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnościami i wszystko marność. (Kohelet)
Varium et mutabile semper femina – chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta. (Wergiliusz)
Veni, vidi, vici – przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem (wg Plutarcha słowa Juliusza Cezara po zwycięstwie nad Farnacesem, królem Pontu)
Venimus, vidimus, Deus vicit – przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwycięzył (Jan III Sobieski, przesyłając papieżowi Innocentemu XI chorągiew Proroka zdobytą w 1683 r. pod Wiedniem)
Ventum seminabunt et turbinem metent – wiatr siać będą, a zbierać burzę. (Księga Ozeasza)
Verba volant, scripta manent – słowa ulatują, pismo zostaje.
Veritas odium parit, obsequium amicos – prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół. (Terencjusz)
Venter non habet aures – brzuch nie ma uszu; słowami głodnego nie nakarmisz
Verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do naśladowania)
Verba et voces praetereaque nihil – słowa i słowa, nic ponadto
Veritas temporis filia est – prawda jest córką czasu (= z czasem wszystko wychodzi na jaw; wg Gelliusza XII, 11, 7 „słowa któregoś z dawnych poetów, którego nazwisko mi teraz wyleciało z pamięci”)
Verus amicus rara avis est – prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
Vestigia terrent – ślady odstraszają (a więc nie wchodźmy do jaskini, jeżeli widać tylko ślady wchodzących)
Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat – niechaj baczą konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.
Video lupum – widzę wilka (polskie: O wilku mowa, a wilk tuż)
Video meliora proboque, deteriora sequor – widzę i pochwalam to, co lepsze, ale skłaniam się ku gorszemu (Owidiusz, Metamorfozy, VII 20–21: wypowiedź Medei przeżywającej konflikt między lojalnością wobec ojca, a miłością do Jazona).
Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam – czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny. (Św. Mateusz)
Vince in bono malum – zło dobrem zwyciężaj. (Św. Paweł)
Vino pellite curas – winem odpędźcie troski. (Horacy)
Vinum incendit iras – wino rozpala gniew. (Seneka)
Virtus ad beate vivendum sufficit – cnota wystarcza do szczęścia. (Seneka)
Virtus est perfecta ratio – cnota jest doskonałym rozumem. (Cyceron)
Virtuti militari. – męstwu żołnierskiemu
Vis maior – siła wyższa.
Vita mancipio nulli datur, omnibus usu – życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku. (Lukrecjusz)
Vita sine litteris mors est – życie bez nauki śmiercią jest
Viva vox docet – żywe słowo kształci
Vivere militare est – życie jest walką. (Seneka)
Vivere nolit, qui mori non vult – kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć. (Seneka)
Volenti nihil difficile – dla chcącego nic trudnego.
Volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się krzywda
Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi – wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata. (Jezus Chrystus do apostołów)
Vox clamantis in deserto – głos wołającego na pustyni. (Księga Izajasza)
Vox populi, vox Dei – głos ludu, to głos Boga (Alkuin – ok. 735–804)
Vulgare amici nomen, sed rara est fides – słowo „przyjaciel” jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka
Vulnerant omnes, ultima necat. – ranią wszystkie, ostatnia zabija (o godzinach; napis na zegarze)