Daleki Wschód po II wojnie światowej

Warunki kapitulacji Japonii nie były tak ciężkie, jak w wypadku Niemiec hitlerowskich. Wyspy Japońskie okupowane były przez armię amerykańską. Okupacja miała zapobiec odrodzeniu się potęgi militarnej Japonii i ułatwić powstanie pokojowego rządu uznającego postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych. Na czele organów władz sprzymierzonych Japonii stał gen. Douglas MacArthur. Postanowienia umowy kapitulacyjnej realizowane były za pośrednictwem cywilnego rządu japońskiego i podległej mu administracji. Utrzymana zastała władza cesarska. 3 listopada 1946r. Japonia otrzymała nową konstytucję. 4 października 1945 r. wydana została tzw. Karta Praw nakazująca rządowi japońskiemu przywrócenie wszystkich praw i swobód obywatelskich, rozwiązanie tajnej policji i innych organizacji kontrolujących społeczeństwo, zniesienie cenzury, laicyzację państwa i przyznanie kobietom pełni praw politycznych. W styczniu 1946r. nakazano usunięcie ze służby publicznej przestępców wojennych, zawodowych wojskowych, członków działających w czasie wojny partii i stowarzyszeń oraz tych osób, które wspierały agresję i militaryzm. Rozwiązano ogółem 148 organizacji. Mimo oporu rządu japońskiego, przeprowadzono demobilizację armii i floty. W Tokio utworzono na wzór trybunału norymberskiego Międzynarodowy Trybunał Wojskowy. W skład trybunału weszli sędziowie z 11 państw sprzymierzonych, uczestniczących w wojnie na Dalekim Wschodzie. Proces rozpoczął się 19 stycznia 1946r. i trwał ponad trzydzieści miesięcy. Wydane w tym procesie wyroki zakończyły w zasadzie ściganie japońskich zbrodniarzy wojennych. Na karę śmierci skazano 7 osób, a 16 na karę dożywotniego więzienia. Odbywające się w tym czasie mniejsze procesy dotyczyły głównie zbrodni popełnionych na jeńcach wojennych. Zwycięstwo sił komunistycznych w Chinach zmieniło stosunek Stanów Zjednoczonych do Japonii. Wiosną 1949r. wstrzymano Japonii dalsze spłaty odszkodowań wojennych. Zalecono rządowi japońskiemu przeprowadzenie reform stabilizujących gospodarkę. W latach 1946-51 Japonia otrzymała ze Stanów Zjednoczonych pomoc w wysokości 2 mld 474 mln dolarów. W pierwszych latach powojennych zakupy na rynku amerykańskim pokrywały 95% potrzeb japońskich. Kolejnym krokiem zmieniającym status Japonii z państwa okupowanego w sojusznika Stanów Zjednoczonych na Dalekim Wschodzie było przygotowanie traktatu pokojowego. Państwom wielkiej koalicji przedłożony został w San Francisco gotowy projekt dokumentu, opracowany przez stronę amerykańską. Nie dopuszczano do żadnej dyskusji, co wywołało sprzeciw delegacji niektórych krajów Azji i Afryki. We wrześniu 1951r. 48 państw podpisało traktat pokojowy z Japonią. Trzy państwa – Związek Radziecki, Polska, Czechosłowacja – odmówiły złożenia podpisu pod dokument. Na mocy podpisanego traktatu pokojowego Japonia uznała niepodległość Korei, zrzekła się wszelkich praw i roszczeń do Tajwanu, Wysp Rybackich i Kurylskich oraz południowego Sachalinu. Traciła wszystkie mandaty przyznane jej po I wojnie światowej przez Ligę Narodów, oraz uznawała przekształcenie wysp Riukiu w terytorium powiernicze ONZ pod administracją Stanów Zjednoczonych.
Traktat przyznawał Japonii prawo do „indywidualnej lub zbiorowej samoobrony”, co oznaczało możliwość odbudowy ograniczonych sił zbrojnych, oraz prawo przystąpienia do układów międzynarodowych mających na względzie bezpieczeństwo zbiorowe. Kapitulacja Japonii zakończyła 14-letnią wojnę spowodowaną napaścią Japonii na Chiny w 1931r. W rozdartych wojną domową i rozbitych politycznie Chinach od wiosny 1927r. toczyła się walka o władzę między Partią Narodową i Komunistyczną Partią Chin. Na żądanie Wielkiej Trójki, 29 sierpnia 1945r. rozpoczęły się w Chngqingu rozmowy premiera centralnego rządu chińskiego rezydującego w Nankinie
Czang Ki-szeka z delegacją KPCh, kierowaną przez Mao Zdongiem. Czang Kai-szek obiecywał przywrócić demokratyczną konstytucję, zalegalizować wszystkie partie polityczne i uwolnić więźniów politycznych. Porozumienie nie trwało długo zaledwie tylko 14 miesięcy i w styczniu 1947r. wojna domowa odnowiła się. Okres spokoju obie strony wykorzystały na wzmocnienie i przegrupowanie sił. Pod koniec września 1949r. zebrała się w Pekinie Chińska Ludowa Polityczna Konferencja Konsultatywna, będąca odpowiednikiem frontu narodowego w innych krajach komunistycznych. Utworzono Centralny Rząd Ludowy i Państwową Radę Administracyjną. 1 października 1949r. została proklamowana Chińska Republika Ludowa. Filipiny, dawna kolonia hiszpańska, po raz pierwszy ogłosiły niepodległość w 1897r. Po zwycięskiej wojnie z Hiszpanią Stany Zjednoczone złamały opór Filipińczyków i przekształciły wyspy z powrotem w terytorium zależne. Nigdy nie zrealizowana obietnica niepodległości doprowadziła do silnego ruchu narodowowyzwoleńczego. Po sześciu miesiącach walk, w maju 1942r. Japończycy zdobyli cały archipelag filipiński. W marcu 1942 roku z inicjatywy Komunistycznej Partii Filipin powstała podziemna Ludowa Armia Antyjapońska, operująca głównie na wyspie Luzon. W walkach o wyzwolenie Filipin uczestniczyło u boku wojsk amerykańskich 40tyś partyzantów. W maju 1945r. z połączenia różnych ugrupowań chłopskich powstał Narodowy Związek Chłopski. W lipcu związki zawodowe utworzyły Kongres Organizacji Robotniczych. Stany Zjednoczone, chcąc umocnić pozycję centroprawicy, proklamowały 4 lipca 1946r. Republikę Filipińską. Równie długą tradycję walki o niepodległość miała Indonezja.W maju 1928r. powstała Narodowa Partia Indonezji. Po opanowaniu w 1942r. Indii Holenderskich przez Japończyków, indonezyjski ruch narodowowyzwoleńczy podzielił się na dwa nurty. Starano się wykorzystać możliwość, jakie stworzył wprowadzony przez okupanta samorząd, nie zaniedbując równocześnie rozbudowy narodowowyzwoleńczych sił w głębi wysp. 17 sierpnia 1945r. przywódca ruchu narodowowyzwoleńczego, Sukarno, proklamował niepodległość Indonezji. Wspierana przez Wielką Brytanię Holandia usiłowała zdławić nowo powstałą republikę i przywrócić rządy kolonialne. Powstała ma bazie oddziałów partyzanckich Narodowa Armia Indonezyjska nie była w stanie zapobiec inwazji. Niepokój mocarstw kolonialnych budził także postępowy charakter konstytucji indonezyjskiej, zapowiadającej reformę rolną, nadzór państwa nad przemysłem i nacjonalizację bogactw naturalnych. W maju 1947r. władze holenderskie zażądały od Republiki Indonezyjskiej ograniczenia stosunków zagranicznych i podporządkowanie ich Holandii. Wspólne miało być również kierowanie sprawami bezpieczeństwa wewnętrznego na terenie republiki, poprzez utworzenie wspólnej indonezyjsko-holenderskiej żandarmerii. Holandia przejąć miała kontrole nad funduszem dewizowym i handlem zagranicznym republiki, a fabryki, zakłady, plantacje miały być zwrócone holenderskim właścicielom. Po 18 miesiącach działań wojsk interwencyjnych, w grudniu 1948r. Holendrzy zdobyli Dżakartę i internowali prezydenta Sukarno. Upadek stolicy nie osłabił partyzantki, mającej oparcie w miejscowej ludności. W maju 1949r. podpisane zostało zawieszenie broni.
Układ zawarty w Hadze łączył Indonezję unią personalną z Holandią. Na wzór dominiów brytyjskich stała się głową nowo powstałego państwa.
Unia ta została zerwana w 1954r. Powstałe na gruzach Francji w 1940r. Państwo Francuskie nie było zdolne do samodzielnego zarządzania odległą kolonią. Miejsce Francuzów w Indochinach zajęli w czasie wojny Japończycy. W 1930r. wybuchło pierwsze antyfrancuskie powstanie zbrojne. Podporą rządów francuskich były trzy dynastie rządzące w protektoratach: Annam, Laos i Kambodża. W maju 1941r. z inicjatywy KP Indochin powstała Liga Walki o Niepodległość Wietnamu – Viet Minh. Przyszły Wietnam miał być republiką demokratyczną. Pod koniec wojny utworzono oddziały partyzanckie. W marcu 1945r. w obliczu klęski wojennej Japonia postanowiła proklamować niepodległość Wietnamu. Państwo to stanowić miały trzy prowincje Tonkin, Annam i Kochinchina. W kwietniu 1945r. wybuchło powszechne powstanie zbrojne. Walki objęły Hanoi, Sajgon i wiele innych miast. Utworzony przez Ligę, Komitet Wyzwolenia Narodowego proklamował 2 września 1945r. powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu. W wyborach do Zgromadzenia Narodowego Liga uzyskała 76,6%mandatów. Francja uznała nowe władze wietnamskie tylko na północy kraju. Los południa rozstrzygnąć miało referendum. 19 grudnia 1946r. wojska francuskie zaatakowały stolicę kraju Hanoi. Rozgrzała długa 8-letnia wojna kolonialna. Był to okres pierwszych poważnych sukcesów armii wietnamskiej. Do jesieni 1952r. wyzwolone zostały wszystkie ziemie na północ od rzeki Song Hong Ha. Interwencja francuska załamała się po klęsce pod Dien Bien Phu. W maju 1954r. po trzech miesiącach obrony, twierdza ta skapitulowała. Podobne procesy narodowowyzwoleńcze zachodziły w Laosie i Kambodży. W październiku 1945r. utworzono laotański Komitet Narodowy, ogłoszono konstytucję i zdetronizowano dynastię rządzącą w Luang Prabang. W 1946r. do Laosu wkroczyły wojska francuskie. Proklamowano powstanie monarchii konstytucyjnej pod protektoratem Francji. Wojna interwencyjnych sił francuskich z powstańczymi oddziałami Pathet Lao trwała do 1954r. W Kambodży powstała w czasie wojny organizacja Wolnych Khmerów. Po klęsce Japonii Francja przywróciła swą władzę, ale kambodżańska wojna narodowowyzwoleńcza była kontynuowana, tym razem przeciwko panowaniu francuskiemu. W 1947r. Kambodża – podobnie jak Laos – stała się monarchią konstytucyjną pod protektoratem francuskim.
9 listopada 1953r. po wycofaniu wojsk francuskich oddziały Wolnych Khmerów wkroczyły do stolicy kraju, Phnom Penh. Ogłoszono niepodległość Kambodży.
W lipcu 1954r. zakończyła obrady genewska konferencja w sprawie Indochin. Rozstrzygnięciu kwestii spornych sprzyjała nowa sytuacja międzynarodowa. Zakończenie wojny koreańskiej i zwycięstwo sił narodowowyzwoleńczych w Indochinach zmniejszyło napięcie w stosunkach radziecko-amerykańskich.
Poważny wpływ na atmosferę obrad konferencji miało również złagodzenie kursu polityki zagranicznej Związku Radzieckiego po śmierci Stalina w 1953r.
W rokowaniach obok stron zaangażowanych w konflikcie uczestniczyli:
Związek Radziecki, Stany Zjednoczone, Chiny Ludowe i Wielka Brytania.
20 lipca podpisano układy rozejmowe o przerwaniu ognia. Wietnam podzielony został wzdłuż 17 równoleżnika. Nie była to granica państwowa, a jedynie linia rozdzielająca wojska walczące obu stron. O przyszłości kraju zadecydować miały wybory planowane w 1956r. Mocarstwa zachodnie nie dopuściły do realizacji postanowień, wspierając utworzoną w październiku 1955r. na południu Republikę Wietnamu. Również w Laosie nie przeprowadzono wyborów, co doprowadziło do podziału kraju na część kontrolowaną przez siły królewskie i rządzoną przez Pathet Lao.

Prawdziwy pokój zapanował jedynie w Kambodży, gdzie książę Norodom Sihanouk abdykował na rzecz ojca, chcąc mieć wolną rękę w walce o pełną niepodległość kraju, po czym stanął na czele Ludowego Stowarzyszenia Socjalistycznego skupiając postępowe partie polityczne. W 1960r. Kambodża stała się republiką. Indie należały w okresie międzywojennym do obszarów imperium brytyjskiego o najbardziej rozwiniętym poczuciu odrębności historycznej i narodowej. Pomimo nadania Indiom w 1935r. konstytucji, Wielka Brytania nie potrafiła przełamać oporów własnego społeczeństwa przed nadaniem Cesarstwu Indyjskiemu statusu dominium. Indyjski Kongres Narodowy nie akceptował w pełni celów wojny prowadzonej przez państwa wielkiej koalicji, uważając za niesłuszne podtrzymywanie brytyjskiego imperium kolonialnego. Po zakończeniu wojny strajki ogarnęły ośrodki przemysłowe, wieś, administrację kolonialną, a nawet policję. W 1946r. wybuchł bunt marynarzy indyjskich na okrętach stacjonujących w Bombaju. Do marynarzy przyłączyli się lotnicy i niektóre garnizony wojsk lądowych. Tak oto dwumilionowa armia hinduska przestała być podporą imperium brytyjskiego w Azji. W marcu 1947r. rząd brytyjski doszedł do wniosku, że nie zdoła utrzymać administracji angielskiej w Indiach. Liga Muzułmańska nadal żądała utworzenia Pakistanu. 15 sierpnia 1947r. podział Indii na dwa państwa stał się faktem. Indie stały się republiką federalną. Na terenach muzułmańskich utworzono Pakistan. Uchwałą amerykańsko – brytyjsko - radzieckiej konferencji w Moskwie w grudniu 1945r. anektowana w 1910r. przez Japonię Korea miała w ciągu 5 lat odzyskać niepodległość. Południowa część Korei wyzwolona przez wojska amerykańskie, a północna przez radzieckie. Podział kraju związany z powstaniem stref amerykańskiej i radzieckiej przebiegał wzdłuż 38 równoleżnika. W północnej strefie przeprowadzono reformę rolną i nacjonalizację wszystkich gałęzi gospodarki. 6 maja 1948r. w strefie amerykańskiej proklamowana została Republika Koreańska. 9 września na północy utworzono Koreańska Republikę Ludowo – Demokratyczną. Wycofanie wojsk amerykańskich i radzieckich z Korei stworzyło stan nierównowagi. Pozostająca pod kontrolą radziecką i intensywnie szkolona armia północnokoreańska zaczęła w 1949r. naruszać linię demarkacyjną rozdzielającą oba państwa koreańskie.
25 czerwca 1950r. wojska północy przekroczyły tą linie rozpoczynając wojnę, której celem było opanowanie przez komunistów całej Korei. Korea zwróciła się z prośbą o pomoc do ONZ. Główny ciężar napadniętego stanął na Stanach Zjednoczonych.
Dalszy rozwój konfliktu groził wybuchem wojny światowej. Wojska amerykańskie proponowały użycie bomby atomowej. Wojna zakończyła się podpisaniem rozejmu w
Phanmundżomie 27 lipca 1953r. Granicą państwową między Koreą Północną i Południową pozostała linia 38 równoleżnika. Wojna koreańska przyspieszyła integrację polityczną i wojskową Dalekiego Wschodu. We wrześniu 1951r. Stany Zjednoczone podpisały trójstronny układ sojuszniczy z Austrią i Nową Zelandią. W 1954r. w Manili powstała Organizacja Paktu Południowo – Wschodniej Azji. Jego członkami zostały tany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i trzy państwa azjatyckie – Filipiny, Tajlandia i Pakistan oraz Australia i Nowa Zelandia. Pakt zobowiązał uczestników do udzielenia sobie pomocy w wypadku agresji lub przewrotu rewolucyjnego. W 1976r. pakt ten został rozwiązany.