Przystosowanie zwierząt do zdobywania i trawienia pokarmu

Trawienie to proces rozkładu złożonych związków organicznych (białek, tłuszczy, cukrów) przyjmowanych w pokarmach, na prostsze związki, które mogą być wchłaniane z jelit do krwi lub innych płynów ciała i tą drogą docierać do wszystkich komórek ciała. Proces ten zachodzi dzięki enzymom trawiennym.

Zwierzęta ze względu na środowisko życia oraz budowę ciała, mają bardzo zróżnicowane przystosowania do pobierania oraz trawienia pokarmu. Trawienie jest częścią jednej z najważniejszych czynności życiowych, odżywiania. Jest więc także nieodłącznym elementem życia każdego z organizmów.

BEZKRĘGOWCE

Pierwotniaki (np. pantofelek) pobierają okarm poprzez otwór gębowy zwany także gębą, który znajduje się w zagłębieniu wyścielonym dłuższymi rzęskami. Pokarm wraz z wodą zostaje wewnątrz komórki otoczony błoną plazmatyczną. Powstają w ten sposób kuliste wodniczki pokarmowe, w których następuje trawienie. Następnie składniki odżywcze zostają wchłonięte do cytoplazmy, a nie strawione resztki pokarmu zostają wyrzucane na zewnątrz komórki przez miejsce znajdujące się blisko końca ciała. Natomiast zbędne produkty przemiany materii oraz nadmiar wody zbierają i usuwają z organizmu, przez specjalny kanalik, wodniczki tętniące.

Jamochłony (np. stułbia), które odżywiają się drobnymi organizmami wodnymi (np. pierwotniakami), do chwytania pokarmu posługują się ramionami zaopatrzonymi w specjalne komórki parzydełkowe. Ramiona napędzają pożywienie do otworu gębowego, prowadzącego do jamy chłonąco - trawiącej. Następuje tam trawienie. Usuwanie nie strawionych resztek pokarmu poprzez otwór gębowy, możliwe jest dzięki skurczom ciała. Ponieważ nie posiadają one otworu odbytowego, otwór gębowy pełni podwójną rolę jako gęba i odbyt.

Płazińce (np. tasiemiec) tak bardzo przystosowały się do pasożytniczego trybu życia iż utraciły układ pokarmowy. Żyją one w ciele, a właściwie w jelicie "swego" żywiciela i wchłaniają całą powierzchnią ciała pokarm już strawiony.

Obleńce (np. glista ludzka) posiadają przewód pokarmu w postaci prostej rurki zakończonej odbytem. W ten sposób obleńce efektywniej się odżywiają, ponieważ mogą w tym samym momencie pobierać, wchłaniać i trawić pokarm oraz wydalać nie strawione resztki pokarmu.

Pierścienice (np. dżdżownica ziemna) żywią się zazwyczaj szczątkami organicznymi wyszukanymi w glebie. Mają budowę pierścieniową. W każdym pierścieniu znajduje się układ wydalniczy, usuwający produkty przemiany materii w postaci tzw.koprolitów. Układ ma postać orzęsionego lejka, otwierającego się w jednym segmencie, a zakończonego w następnym.

Stawonogi

Skorupiaki (np. rak) są drapieżcami, żywią się padliną, spożywają pokarm odfiltrowany lub prowadzą pasożytniczy tryb życia. Niektóre żyją w symbiozie z innymi organizmami. One same także są pokarmem dla innych zwierząt. U niektórych gatunków nawet 5 par odnóży może pełnić rolę narządów gębowych zwanych szczękonóżami. Układ wydalniczy obejmuje gruczoły czułkowe, tzw. gruczoły zielone, które usuwają produkty przemiany materii przez otwory położone u nasady czułków, oraz gruczoły szczękowe, zwane również skorupowymi, uchodzące u nasady drugiej pary szczęk.

Owady (np. mrówka) są roślinożercami, saprofagami, drapieżnikami, pasożytami. Ich głównym
przystosowaniem są specjalne narządy gębowe:
- gryzący (np. chrząszcz) - przystosowany do pobierania twardego pokarmu, np. części roślin, organicznych odpadków, pokarmu zwierzęcego
- liżący (np. mucha) - przystosowany do zlizywania pokarmu płynnego lub stałego, który zostaje rozpuszczony enzymami śliny
- gryząco - liżący (np. trzmiel) - przystosowany do wysysania nektaru, rozgryzania części kwiatów, rozdrabniania pyłku oraz urabiania wosku
- ssący (np. motyl) - przystosowany do wysysania płynnego pokarmu np. nektaru kwiatowego
- kłująco - ssący (np. komar) - przystosowany do nakłuwania tkanek i pobierania soku komórkowego roślin lub krwi zwierząt

Pajęczaki (np. pająk krzyżak) - niektóre są "wyposażone" w trujący jad, który obezwładnia ofiarę. Inne potrafią prząść klejące sieci. Kiedy ofiara wpada w taką sieć, pająk wprowadza w ciało ofiary substancję paraliżującą oraz substancje trawienne, które powodują rozkład tkanek owada wewnątrz jego chitynowego pancerzyka. Po pewnym czasie pajęczak wysysa jego zawartość.

Mięczaki

Ślimaki (np. pomrów wielki) - ich układ pokarmowy zwykle składa się z języka pokrytego rogową tarczką, przełyku, wola, żołądka oraz jelita. Głównym gruczołem trawiennym jest wątroba połączona z żołądkiem.

Małże (np. groszkówka) - układ pokarmowy tworzą: otwór gębowy otoczony listkowatymi płatami, krótki przełyk, żołądek posiadający połączenie z gruczołem trawiennym, jelito przechodzące przez komorę serca oraz odbyt. Aparat wydalniczy tworzą dwie nerki oraz tzw. narządy Kebera. Płaszcz i skrzela pokrywa nabłonek urzęsiony, dzięki któremu woda przepływa przez skrzela niosąc ze sobą zarazem pokarm i znajdujące się w niej cząstki organiczne. Woda pobierana jest przez tzw. syfon wpustowy, a wypływa przez tzw. syfon wypustowy. Syfony te utworzone są przez zrośnięte połówki płaszcza.

Głowonogi (np. kałamarnica) - żywią się rybami, skorupiakami i mięczakami, polując na nie przy pomocy ramion posiadających haczyki lub przyssawki.

KRĘGOWCE

Ryby (np. rekin) - pożywiają się drobnymi organizmami planktonowymi, wodorostami, polipami, zwierzętami bezkręgowymi, innymi rybami i ssakami morskimi. Papugoryby mają specjalne, mocne szczeki w kształcie papuziego dzioba, którymi odgryzają kawałki korali, połykają je i następnie wydalają w postaci piasku.

Płazy (np. salamandra plamista) - żywią się głównie bezkręgowcami, większe polują również na drobne kręgowce. Dzięki bardzo szybkiemu refleksowi potrafią błyskawicznie łapać swe ofiary. Niektóre mają niezawodny wysuwany z jamy gębowej, rozwidlony na końcu język z lepkimi wydzielinami. U płazów do końcowego odcinka jelita grubego uchodzą przewody układów : wydalniczego i rozrodczego (kloaka).

Gady (np. krokodyl) - które w większości są drapieżnikami, w jamie gębowej mają zęby (wyjątkiem są żółwie) i różnie wykształcony, ruchliwy język. Do jamy uchodzą przewody gruczołów ślinowych. Niektóre gady posiadają zęby jadowe. Język jaszczurek jest wydłużony, cienki i na końcu rozwidlony, pełni funkcję narządu dotyku. Natomiast u kameleonów na końcu jest rozszerzony. Szczęki węży dzięki specjalnemu przyczepieniu dolnej szczęki do czaszki, mogą otwierać się i zamykać jak scyzoryk. Inne gady po prostu duszą ciałem swe ofiary, a potem połykają. Grzechotnik za pomocą narządu termicznego znajdującego się między okiem, a otworem nosowym.

Ptaki (np. wróbel) - odżywiają się owocami, ziarnami, owadami, myszami, rybami, nektarem kwiatów, padliną. Ponieważ nie mają zębów, muszą połykać zdobycze w całości. Wiąże się z tym budowa ich układu pokarmowego. Ptaki mają w nim specjalne wole. Służy ono ptakom drapieżnym jako przejściowy magazyn pożywienia, ziarnojadom do zmiękczania twardych ziaren. W wolu powstaje galaretowato - serowa masa, którą gołębie karmią swe pisklęta. Żołądek ptaków składa się z dwóch części: gruczołowej i mięśniowej. U ptaków odżywiających się pokarmem roślinnym żołądek mięśniowy jest mocniej rozwinięty, gdyż w jego wnętrzu znajdują się drobne kamyki. Ptaki specjalnie je połykają, bo służą im one jako zęby.

Ptaki mają bardzo dobrze rozwinięte dzioby. Niektóre mają grube, mocne do rozłupywania ziaren, cienkie i ostre do chwytania owadów w locie, szerokie z listewkami służące do odcedzania pokarmu z wody, długie zakrzywione do wypijania nektaru z głębokich kwiatów. Ptaki drapieżne np. myszołowy, które latają wysoko nad ziemią mają bardzo dobrze rozwinięty zmysł wzroku.

Ssaki

Mięsożercy - posiadają charakterystyczne uzębienie o drobnych siekaczach, dużych kłach oraz tzw. łamaczach najsilniej rozwiniętych i mocnych zębach trzonowych. Mają znakomicie rozwinięty zmysł węchu i słuchu, a niektóre także słuch. Są niezwykle szybkie, mają bardzo dobry refleks. Posiadają jeszcze dodatkowe przystosowania tj. np.pazury, kły.

Roślinożercy – chociaż zjadają dużą ilość pokarmu, to nie trawią go całkowicie. Część pożywienia przechodzi przez ich przewód pokarmowy prawie nietknięta, a następnie zostaje usunięta z organizmu. Wiele roślinożerców, zwłaszcza owadów, nie potrafi strawić ligniny i celulozy - które są głównym składnikiem budującym ciało roślin. Jednak niektórym owadom pomagają w tym pierwotniaki znajdujące się w ich przewodzie pokarmowym.