Ferdydurke. Filozofia Gombrowicza z elementem opisu bohaterów

Gombrowicz w powieści "Ferdydurke" przedstawia filozofię, w której człowiek i forma jego interakcji międzyludzkich w ogromnym stopniu określana jest przez subiektywne obrazy jego osoby tworzone przez innych ludzi. Autor "Ferdydurke" w swoim dziele ukazuje w specyficzny dla siebie sposób, jaki wpływ na nasze wzorce i zachowania mają inni, jaki jest związek między innymi ludźmi, a tym co nazywamy swoją osobowością. Pokazuje, że nasza osobowość, nasze działania, wartości czy wzorce określane i oceniane są w kontekście zachowań i wzorców innych ludzi.
Dość dobitnie ukazane jest to we fragmencie książki, w którym główny bohater – trzydziestoletni Józio spotyka się z profesorem Pimko. Zostaje przez niego natychmiast "upupiony" i sprowadzony do roli ucznia. Józio, choć zdaje sobie sprawę z absurdalności tej sytuacji nie jest w stanie się jej przeciwstawić. Ogólnie akceptowana forma interakcji między uczniem a profesorem, a także sposób w jaki profesor sprowadza go do nowej roli jest silniejsza niż jego poczucie własnego ja. Józio czuje przymus podporządkowania się nowej formie, przyjęcia nowej "gęby", choć wcale tego nie che.
Choć początkowo można odnieść wrażenie, że profesor Pimko jest w jakimś sensie silniejszy od Józia i właśnie ten rodzaj przewagi umożliwia mu narzucenie mu określonej roli czy formy, to pogląd taki powinniśmy zmienić gdy przyjrzymy się Pimce w szerszym kontekście, obejmującym chociażby jego zachowanie w stosunku do rodziny Młodziaków. Okazuje się nagle, że nie chodzi tu o walkę między konkretnymi ludźmi, lecz o interakcje między formami jakie ci ludzie reprezentują. Ich poglądy, wartości i zachowania wpływają na siebie, łączą się, a czasami nawet zmieniają wzajemnie. Pimko, podobnie jak gdy narzucił Józiowi określoną rolę, tak teraz zostaje zdefiniowany przez sposób, w jaki odnoszą się do niego Młodziakowie. Tak jak wcześniej Józio, tak teraz Pimko przyjmuje nową "gębę" nie bedąc w stanie przeciwstawić się jej. Jak za dotknięciem magicznej różdżki zmienia się on dzięki nowoczesności rodziny Młodziaków w starego tradycjonalistę.
Jeszcze inaczej wyglądają interakcje między Józiem a rodziną Młodziaków. Jeśli chodzi o Młodziaków, to Gombrowicz pokazuje nam, że można walczyć z formą przy użyciu innej formy, lub przez stworzenie metaforycznej "kupy" czyli sytuacji, która wyśmiewa daną formę, pokazuje jej absurdalnośc, tworzy w kontekście danych zasad czy wartości skandal będący następstwem niepodporządkowania się narzuconej roli.
Bardzo pouczającym fragmentem jest końcowa część fabuły "Ferdydurke". Józio, który w sposób przemyślany stworzył nową formą interakcji z Zosią, czyniąc z niej jakby narzędzie przeznaczone do osiągnięcia konkretnych celów, staje się jej ofiarą. Choć osiąga to co zamierzał, uświadamia sobie nagle, że zaczyna być definiowany przez zachowania Zosi wynikające z roli jaką sam jej narzucił. Gęba jaką nadał Zosi przekłada się bezpośrednio również na jego gębę i tak jak wcześniej nie potrafił przeciwstawić się upupieniu w wydaniu profesora Pimki, tak teraz nie może uciec od następstw odgrywania określonej roli...
Autor "Ferdydurke" przedstawia nam obraz świata interakcji społecznych nie tyle definiowanych przez ludzi i ich zachowania, co je definiujących. Pokazuje nam, że w oczach innych ludzi, przez co również we własnych, możemy istnieć jedynie w kontekście oddziaływań międzyludzkich i wynikających z nich wartości i wzorców. Chcąc zburzyć daną formę, zniszczyć dane wartości i wzorce zachowań musimy stworzyć nowe, gdyż jedno jest następstwem drugiego. Nie można całkowicie uwolnić się od formy... można jedynie uciec z jednej w drugą.
Gombrowicz sam walczy z formą łamiąc ogólnie przyjęte sposoby pisania powieści. Miesza style, pisze o ważkich zagadnieniach filozoficznych w sposób groteskowy i prześmiewczy. Tworzy w tym celu swój własny szyfr posługując się pojęciami takimi jak "pupa", "gęba", "łydka" czy "kupa" oznaczającymi odpowiednio społeczne zdziecinnienie, narzucaną rolę, pozycję w hierarchii społecznej i skandal towarzyski wynikający z zignorowania przyjętych zasad i narzuconej roli.