Motyw snu - notatki

Bardzo mocny sen:
1.Sen kamienny, czyli bardzo mocny – w taki sen zapadł Adam, a Bóg wyjął mu wtedy żebro, by z niego stworzyć kobietę („Księga Genezis”)
2.Sen – letarg, pozorna śmierć – pogrążona w nim jest Julia po wypiciu mikstury ojca Laurentego, a ponieważ Romeo sądzi, że nie żyje – popełnia samobójstwo, gdyż nie chce żyć bez niej.
3.Sen wieczny, nieprzespany – to śmierć. „Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany” - „Tren VII” Jan Kochanowski.
4.W mitologii greckiej sen zsyłał bóg Hypnos, syn Nocy, brat Erosa (Miłości) i Tanatosa (Śmierci).

W Biblii:
Szczególnie w „Biblii” proroctwa w czasie snu odgrywają dużą rolę.
I.Abrahamowi Pan Bóg przekazał, że da ziemię jego potomstwu.
II.Faraon miał dziwny sen, który umiał wytłumaczyć jedynie Józef – przepowiedział siedem lat tłustych i siedem lat chudych.
III.Patriarcha Jakub widział drabinę od ziemi do nieba, po której wstępowali i zstępowali aniołowie – to wyobrażenie opatrzności boskiej; aniołowie wstępujący to modlitwy i pragnienia ludzi, zstępujący zaś oznaczają łaskę Pana.
IV.Święty Józef we śnie dowiedział się od Anioła Pańskiego o dziecku Maryi z Ducha Świętego, a później o konieczności ucieczki do Egiptu.

Wybrane epoki literackie:
1. starożytność, antyk (- V w. n.e.)
Sen jako proroctwo, wróżba: Za sen o szczególnej wymowie, zapowiedź ważnych wydarzeń uważali starożytni ten, który śni się między północą a świtem.

2. średniowiecze (V – XV w.)
Dla średniowiecznego światopoglądu chrześcijańskiego charakterystyczna jest także inna koncepcja. Otóż ziemski żywot człowieka jest tylko snem, a prawdziwe życie czeka go dopiero po śmierci. Materialny świat jest nieważny, jest tylko złudzeniem, oczekiwaniem na prawdziwe życie.

3. renesans (XVI w.)
„Makbet”: sen - znak niewinności, brak snu - oznaka wyrzutów sumienia.
William Shakespeare wykorzystuje sny by ukazać wewnętrzne odczucia i rozterki bohaterów. Prześladują one Makbeta i jego żonę, uzmysławiając im okropieństwo zbrodni. Koszmarne wizje wytrącają ich z równowagi, są projekcją duszy, wyrzutów sumienia i rozdarcia wewnętrznego. Makbet, żyjący w ciągłym napięciu, podatny jest na anormalne stany psychiki. Skrajne obciążenia emocjonalne prowadzą do zaburzeń świadomości o charakterze majaczeń.
"Tren XIX" Kochanowskiego : sen - miejsce spotkania.
Jan Kochanowski w końcowym liryku cyklu wyjaśnia rozterki i wątpliwości przy pomocy
wyjątkowej sytuacji - snu, w którym przemawia do podmiotu jego matka, autorytet i zarazem osoba ze świata, w którym przebywa Urszulka. Dzięki temu zabiegowi uspokojenie po tak wielkiej rozpaczy stało się w pełni wiarygodne a nawet oczywiste. Sen powstaje jako odpowiedź na cierpienia Kochanowskiego na jawie. W utworze zostały zawarte wiążące odpowiedzi na postawione pytania w Trenach wcześniejszych – m. in. odpowiedz na pytanie – czy istnieje życie pozagrobowe? Sen jest tutaj obrazem śmierci. Zmarła matka ma za zadanie pocieszyć syna. Zapewnić, że dziecku jest dobrze tam – w niebie.

4. barok (XVII w.)
„Żywot – sen i cień” Zbigniew Morsztyn – Życie jako wędrówka ku śmierci (sen to brat śmierci); granie ról, o których potem nikt nie pamięta (widzowie dalej śpią).
„Życie snem” Pedro Cardelon de la Barca – Życie jako cień innego istnienia, coś nierealnego (jak rola w teatrze), ucieczka przed prawdą o świecie i sobie samym.

5. oświecenie (XVIII w.)
W oświeceniu sen występuje najczęściej u twórców nurtu sentymentalnego i ograniczony jest tylko do fizjologicznej czynności

6. romantyzm (I poł. XIX w.)
„Król Olch” Johann Wolfgang Goethe – sen jest tu elementem łączącym świat rzeczywisty (przedstawicielem jest ojciec) i nierzeczywisty (syn i jego wizje).
„Dziady” cz. III Adam Mickiewicz - Adam Mickiewicz z romantycznymi snami wiąże się pojęcie niczym nieskrępowanego „życia dusz”. Tłumaczy to sam bohater liryczny w prologu trzeciej części „Dziadów”. Podkreśla, że metafizyczny charakter snu przysługuje tylko wybranym, nie jest on wspomnieniem z gry wyobraźni, lecz autentycznym doświadczeniem. W utworze mamy do czynienia ze snami: Konrada, Ewy oraz Nowosilcowa.
Motyw snu w tym utworze ma niezwykle znaczenie dla całego utworu. Pewnym nowatorstwem wprowadzonym do literatury przez Mickiewicza jest nadanie nowego znaczenia snu, rozumianego jako niczym nie skrępowane życie duszy. Człowiek może zostać zniewolony fizycznie, jednakże jego dusza dzięki wierze i wewnętrznej sile pozostaje wolna. Sen pozwala jej na opuszczenie ciała (transcendentalizm) i swobodną podróż przez wszystkie strefy metafizyczne. Konrad był więziony przez władze carskie, lecz jego dusza, będąca bytem transcendentalnym uniosła się ku Niebu, by wyzwać Boga na pojedynek. Natomiast podczas Widzenia, będącego podobieństwem snu, Ewa, dzięki pomocy Guślarza spotyka się z duszą zmarłego kochanka.
Bohaterka Ewa także ma sen, jednak o nieco odmiennym charakterze, a poprzedzony jest on modlitwą. We śnie widzi ona Matkę Boską, podająca kwiaty małemu Jezusowi, który z kolei odsypuje nimi Ewę. Sen oddaje osobowość bohaterki i jej percepcję świata jako czystego, dobrego, harmonijnego. Widzenie Ewy jest swoistą "pauzą kojących" rozdzielającą kolejne sceny utworu.
Zgodnie z romantyczną filozofią sen odkrywa prawdę o człowieku. Śpiący człowiek nie kontroluje się, nie udaje innej osobowości. Sen obnaża go. Ukazuje się jego prawdziwa natura, lęki i marzenia. Tak też się dzieje w scenie "Widzenie Senatora". Śpiący Nowosilcow jest dręczony przez diabły koszmarnymi majakami, wizjami o charakterze projekcji przyszłego losu. Śni mu się, ze dostał od Cara sto tys. rubli, tytuł książęcy oraz order. Cały dwór zazdrości mu carskiej łaski,

7. pozytywizm (II poł. XIX w.)
„Lalka” Bolesław Prus – sen jako odzwierciedlenie obaw: Sny Izabeli Łęckiej są zwierciadłem jej duszy, pokazują jej pragnienia. Kiedy zakupiła posąg wspaniałego Apollina ,bardzo często pojawiał się on w jej snach pod różnymi postaciami: generała, tenora, księcia, strażaka, o których bardzo często myślała. Sen ten pokazuje jej pragnienie bycia z przystojnym, niezwykłym mężczyzną, co mogło wynikać z idealizowania samej siebie i przekonania, że jest się obiektem westchnień każdego mężczyzny.
Kolejny sen Łęckiej przedstawiał już kupca Wokulskiego, który ukazany był jako potwór z odrażającymi, czerwonymi dłońmi i próbującego podporządkować sobie Łęcką i jej całą rodzinę. Sen świadczy o jej obawach przed nieznanym człowiekiem, mającym wpływ dzięki swoim pieniądzom.

8. Młoda Polska (przełom wieków XIX i XX)
„Zbrodnia i Kara” Fiodor Dostojewski - Fiodor Dostojewski ukazuje sny i widzenia, które pomagają bohaterom dotrzeć do ich prawdziwego „ja”, dzięki nim postacie mogą zrozumieć swoje błędy. Główny bohater - Raskolnikow swoje postępowanie wyjaśnia rozumowo, zagłuszając wyrzuty sumienia. Dlatego jego przemiana może odbyć się jedynie we śnie, gdy ujawnia się podświadomość człowieka. Rodiona dosięgają koszmary i lęki nawet przed dokonaniem morderstwa, jest znerwicowany i ma kłopoty ze snem - „Nazajutrz obudził się późno, po niespokojnym śnie, rozdrażniony i zły”. W oparciu o psychoanalizę Freuda można wysnuć hipotezę, że owa dysharmonia jest wynikiem zaburzeń w umyśle, spowodowanych zamiarem popełnienia zbrodni.
Uporczywe sny dotykają także innych, którzy wstąpili na niewłaściwą ścieżkę. Swidrygajłow to człowiek nikczemny, który bez skrupułów skrzywdził wiele kobiet. Popełnione zbrodnie nie dają mu spokoju. Dręczą go koszmary, majaczy, męczy go szum liści za oknem - czyli strach wydarty z najgłębszych zakamarków podświadomości.