Charakterystyka spółki akcyjnej.

Spółka akcyjna jest spółką kapitałową, jej działalność uregulowana jest w kodeksie spółek handlowych w ustawie z dnia 15 września 2000 r. (tytuł III, dział II, art. 301 – 490 ).
Spółki akcyjne stanowią formę prawno – organizacyjną działalności gospodarczej, w szczególności ułatwiającą tworzenie wielkich przedsiębiorstw oraz koncentrację kapitału. Poprzez odpowiednią politykę w zakresie udzielania koncesji bezpośredniego udziału Skarbu Państwa w kapitale spółki, możliwa jest kontrola państwa nad jej działalnością.

Powstanie spółki akcyjnej.

Spółka akcyjna jest typową spółką kapitałową. Do jej powstania potrzebne jest:
• zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu przez założycieli. Założycielem może być jedna osoba (z wyjątkiem spółki z.o.o.) lub kilka osób. Statut powinien mieć formę aktu notarialnego, a osoby go podpisujące stają się założycielami spółki. Statut powinien zawierać, pod rygorem bezskuteczności wobec spółki, postanowienia dotyczące:
 liczby i rodzajów tytułów uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku spółki oraz związanych z nimi praw;
 wszelkich związanych z akcjami obowiązków świadczenia na rzecz spółki, poza obowiązkiem wpłacenia należności za akcje;
 warunku i sposobu umorzenia akcji;
 ograniczeń zbywalności akcji ;
 uprawnień osobistych przyznanych akcjonariuszom;
 co najmniej przybliżonej wartości wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem;
 firmę i siedzibę spółki;
 przedmiot działalności;
 czas trwania – jeśli jest oznaczony;
 wysokość kapitału zakładowego;
 wartość nominalną akcji;
• wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, który dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. ustanowienie zarządu, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia;
• wpis do rejestru sądowego – ma charakter obligatoryjny.
Z chwilą wpisu spółka akcyjna w organizacji (jest to spółka powstała z momentem jej zawiązania) staje się spółką akcyjną i uzyskuje osobowość prawną.

Cel spółki może mieć zarówno gospodarczy jak i niegospodarczy charakter. Zawiązanie spółki następuje z chwilą objęcia wszystkich akcji. Wysokość kapitału zakładowego spółki powinna wynosić co najmniej 500,000 zł, a wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 złoty.

Akcje.

Kluczową kwestią w spółce akcyjnej są akcje. Akcja jest papierem wartościowym. Określa ułamek kapitału zakładowego przysługujący akcjonariuszowi. Wyróżnia się akcje: imienne, na okaziciela, gotówkowe i aportowe. Akcje imienne wystawione są na wskazanego z imienia i nazwiska akcjonariusza w odróżnieniu od akcji na okaziciela, których właścicielem jest każda osoba nimi się posługująca. Akcje są zbywalne. Najłatwiej jest zbyć akcje na okaziciela. Wystarczy do tego przeniesienie ich posiadania. Z kolei zbycie akcji imiennych wymaga ponadto pisemnego oświadczenia na samej akcji lub osobnym dokumencie oraz wpisu do księgi akcyjnej. Możliwe jest wprowadzenie ograniczeń w zakresie zbywalności akcji. Ograniczenia mogą mieć charakter ustawowy, statutowy lub umowny. Ostanie z nich są skuteczne tylko między stronami, które zawarły umowę. Jeżeli strony zawarły taką umowę mówi się o tzw. winkulacji akcji. Należy pamiętać także o możliwości umorzenia lub unieważnienia akcji. Skutkiem umorzenia jest wygaśnięcie praw z akcji. Do umorzenia może dojść tylko wtedy, gdy taką sytuację przewiduje statut oraz zostanie obniżony kapitał zakładowy. Z kolei unieważnienie akcji prowadzi do pozbawienia mocy prawnej dokumentu akcyjnego. Przyczyną unieważnienia jest znaczne uszkodzenie dokumentu akcji, świadectwa tymczasowego lub kuponu dywidendowego albo wydanie wadliwego lub nieważnego dokumentu akcji. Spółka pokrywa koszt wydania dokumentu wadliwego lub nieważnego.

Prawa i obowiązki akcjonariuszy.

Akcjonariusze posiadają określone uprawnienia i obowiązki wynikające z faktu posiadania akcji:
• akcjonariusz zobowiązany jest do wniesienia pełnego wkładu na akcje, wpłaty powinny być dokonane równomiernie na wszystkie akcje bezpośrednio lub za pośrednictwem domu maklerskiego;
• prawo do uczestnictwa w spółce akcyjnej;
• prawo do czynnego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu oraz prawo głosu, jedna akcja = jeden głos;
• prawo czynnego i biernego prawa wyborczego;
• prawo poboru akcji nowej emisji oraz udziału w kwocie likwidacyjnej;
• prawo do dywidendy, czyli do udziału w zysku rocznym, podział spółki wymaga zawsze uchwały walnego zgromadzenia. Z podziału wyłączona jest część zysku przeznaczona na fundusz zapasowy lub rezerwowy. Sam podział dywidendy następuje w stosunku do nominalnej wartości akcji, aczkolwiek statut może przewidywać inny sposób podziału.

Organy.

Spółka akcyjna może działać tylko przez swoje organy: walne zgromadzenie, zarząd oraz radę nadzorczą.

Walne zgromadzenie decyduje o najważniejszych sprawach związanych z działalnością spółki. Uchwały walnego zgromadzenia wymagają m.in.:
1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz udzielenie absolutorium członkom organów spółki z wykonania przez nich obowiązków;
2. postanowienia dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru;
3. zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego;
4. nabycie i zbycie nieruchomości lub udziału w nieruchomości, chyba, że statut stanowi inaczej;
5. emisja obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa;
6. nabycie własnych akcji.

Są to tylko przykładowe kompetencje walnego zgromadzenia. Generalnie jest ono władne wydawać uchwały we wszystkich sprawach, o ile nie należą one do kompetencji zarządu lub rady nadzorczej. Walne zgromadzenie może mieć charakter zwyczajny lub nadzwyczajny. Zwyczajne walne zgromadzenie powinno się odbyć w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego. Zajmuje się m.in. sprawami związanymi z podziałem zysku, pokryciem strat, rozpatrzeniem i zatwierdzeniem sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy. Nadzwyczajne walne zgromadzenie może być zwołane w każdym czasie i w każdej sprawie. Zwołuje się je w przypadku określonych w kodeksie spółek handlowych lub w statucie, a także gdy organy lub osoby uprawnione do zwoływania walnych zgromadzeń uznają to za wskazane. Kompetencje do zwołania walnego zgromadzenia posiada zarząd, a w razie konieczności rada nadzorcza. W przypadku nadzwyczajnego walnego zgromadzenia także akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący co najmniej 1/10 kapitału zakładowego mogą żądać jego zwołania, a także umieszczać określone sprawy w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia. Żądanie takie należy złożyć na piśmie do zarządu najpóźniej na miesiąc przez proponowanym terminem walnego zgromadzenia. Akcja daje prawo do jednego głosu na walnym zgromadzeniu. Prawo głosu przysługuje od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba, że statut stanowi inaczej.
Akcjonariusze mogą brać udział w walnym zgromadzeniu osobiście, a także przez pełnomocników. Możliwe jest również głosowanie za pośrednictwem pełnomocników, ale tylko wówczas, gdy pełnomocnictwo udzielone jest na piśmie i dołączone do protokołu walnego zgromadzenia. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów, chyba, że statut lub przepisy kodeksu stanowią inaczej. Przykładowo do powzięcia uchwały o istotnej zmianie przedmiotu działalności spółki wymagana jest większość 2/3 głosów. Głosowanie co do zasady jest jawne, a uchwały powinny być umieszczone w protokole sporządzonym przez notariusza.
Uchwała walnego zgromadzenia, która byłaby sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami i godziłaby w interes spółki lub miała na celu pokrzywdzenie akcjonariusza może być zaskarżona. Zaskarżenie odbywa się poprzez wytoczenie przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały.

Zarząd jest organem, który reprezentuje spółkę oraz prowadzi jej sprawy. Składa się z jednego lub większej liczby członków, którymi mogą być akcjonariusze lub osoby spoza ich grona. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba, że statut spółki stanowi inaczej. Członek zarządu może być odwołany lub zawieszony w czynnościach także przez walne zgromadzenie. Kadencja członka zarządu nie może być dłuższa niż 5 lat. W każdej chwili może być odwołany, ale nie pozbawia go to roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu. W sytuacji, gdy zarząd jest wieloosobowy, wszyscy jego członkowie są zobowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki. Statut może stanowić inaczej. Zarząd podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów, a w przypadku równości głosów decyduje głos prezesa zarządu, jeśli statut tak stanowi. Uchwały zarządu są protokołowane. Do członka zarządu odnosi się zakaz konkurencji polegający na tym, iż nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania w niej przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów albo akcji bądź prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu.

Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Nie ma prawa do wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Do zakresu jej kompetencji należy m.in. ocena sprawozdań w zakresie ich zgodności z księgami, dokumentami oraz stanem faktycznym, a także ocena wniosków zarządu odnoszących się do podziału zysku lub pokrycia straty. Rada nadzorcza może również z ważnych powodów zwiesić w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków zarządu. W składzie rady nadzorczej musi być co najmniej 3 członków powoływanych i odwoływanych przez walne zgromadzenie. Statut może określić inny sposób powoływania i odwoływania. Kadencja członka rady nie może trwać dłużej niż 5 lat. Osoba, która jest członkiem zarządu, głównym księgowym, radcą prawnym, adwokatem nie może być jednocześnie członkiem rady. Uchwały podejmowane są na posiedzeniu w obecności co najmniej połowy jej członków. Statut może przewidywać surowsze wymagania dotyczące kworum. Rada nadzorcza powinna być zwoływana w miarę potrzeb, nie rzadziej niż 3 razy w roku obrotowym. Zwołania rady nadzorczej może żądać członek rady lub zarząd. W takiej sytuacji przewodniczący rady nadzorczej zwołuje posiedzenie w terminie 2 tygodni od dnia otrzymania wniosku.

Wady i zalety spółki akcyjnej.

Główne zalety spółki akcyjnej to:
• proste gromadzenie kapitału oraz proste metody pozyskiwania kapitałów w trakcie trwania działalności poprzez emisję akcji, obligacji i innych instrumentów finansowych;
• brak odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązanie spółki;
• łatwe sprawdzenie wiarygodności spółki przez potencjalnych kontrahentów i potencjalnych akcjonariuszy (jawność danych finansowych spółki – pełna rachunkowość, publikacja rocznych raportów finansowych, obowiązek audytu).

Główne wady spółki akcyjnej:
• drogi, skomplikowany i czasochłonny proces rejestracji;
• duże wymagania formalne dotyczące działalności spółki;
• konieczność prowadzenia pełnej księgowości;
• konieczność zatrudniania specjalistycznej obsługi prawnej, finansowej i zarządczej;
• brak wpływu na działalność spółki przez mniejszych udziałowców;
• skomplikowany proces likwidacji.