Podbój kosmosu przez człowieka

Statki kosmiczne radzieckie:
Zaczynając od „Sputnika II”, (na którego pokładzie znajdował m.in. pies Łajka) radzieccy uczeni systematycznie doskonalili konstrukcję i aparaturę kolejnych statków kosmicznych, doprowadzając do zbudowania układów, które umożliwiły bezpieczne loty załóg jedno- i wieloosobowych, loty grupowe kilku statków, łączenie ich na orbitach itd.. Pierwszy start statku „WOSTOK” miał miejsce dn. 12.04.1961r. z pierwszym kosmonautą świata, J. Gagarinem, a szósty i ostatni- dn. 16.06. 1963r. z W. Tiereszkową. Wykonywano w nich loty kilkudniowe, ale konstrukcja i wyposażenie statku pozwalały na loty dłuższe, do 10 dni. Łącznie wysłano dwa statki „WOSCHOD”, w dniach 12-13.10.1964r. i 18-19.03.1965r.. Podczas lotu „WOSCHODA 2” A. Leonow wyszedł na zewnątrz i przez 12 min. Przebywał w otwartej przestrzeni kosmicznej, oddalając się od statku na odległość 5 m; ze statkiem był on połączony linką. Celem tych lotów było sprawdzenie działania statków wieloosobowych i współpracy załogi złożonej ze specjalistów różnych dziedzin nauki i techniki. Pierwszy próbny lot statku „SOJUZ” odbył się dn. 23.04.1964r. z kosmonautą W. Komarowem. Po wykonaniu programu lotu, w czasie powrotu po wyhamowaniu w atmosferze prędkości kosmicznej, na wysokości 7km wystąpiła usterka w układzie spadochronowym, w wyniku, której statek opadł z nadmierną prędkością, co spowodowało śmierć kosmonauty. Podczas następnych lat na orbity wysłano ponad 40 statków tej serii. W lotach samodzielnych i grupowych wykonywano 05.1975 wiele różnorodnych pomiarów i badań, a od 1971r. służą one do wymiany załóg w stacjach kosmicznych. Od 1980r. zaczęto też używać ulepszonej wersji- statku „SOJUZ T”.
Statki kosmiczne amerykańskie:
Pierwsze z nich budowano w ramach planów Mercury do lotów wokółziemskich z jednoosobową załogą. Następnie zbudowano statki kosmiczne dwuosobowe do podróży wokół Ziemi ze spotkaniami na orbicie w ramach planu Gemini. Statki trzyosobowe zbudowano do wyprawy na Księżyc, z lądowaniem na jego powierzchni w ramach planu Apollo. Powrót statku „MERCURY” odbywał się na obszarach wodnych, w związku, z czym statek miał dobrą stateczność na wodzie, a kosmonauta po wodowaniu mógł wyjść na zewnątrz nad lustrem wody, nie powodując zatonięcia samego statku. Mimo, że konstrukcje statków kosmicznych opracowuje się z wielką troską o ich niezawodność, niektóre uchybienia dawały o sobie znać dopiero podczas lotu. Po realizacji programu Mercury zbudowano dwuosobowe statki kosmiczne, które wysyłano w Kosmos w ramach planu Gemini (Bliźnięta), stanowiącego kontynuację planu Mercury. Celem tych lotów było opanowanie techniki spotkań na orbicie, długotrwałe loty treningowe (do dwóch tygodni oraz badania elementów statku kosmicznego „APOLLO”, który w dalszej przyszłości miał być użyty do lądowania na Księżycu. Pierwszy lot statku „GEMINI” odbył się 23.03.1965r., a dziesiąty z kolei (i ostatni)- w dn. 11-15.11.1966r.. Podczas lotu „GEMINI 1” po raz pierwszy dokonano zmiany orbity (wysokości i nachylenia) statku załogowego. Statek kosmiczny „APOLLO” do lotów na Księżyc składał się z trzech członów. W członie głównym przeznaczonym dla trzech kosmonautów, umieszczone są urządzenia konieczne do lotów statku kosmicznego i zapewnienia ludziom warunków egzystencji, a także silniki korekcyjne prędkości, kierunku lotu podczas lotu powrotnego z Księżyca oraz paliwo do tych silników. W drugim członie znajdują się urządzenia i wyposażenie, konieczne do wykonywania zadań naukowych na powierzchni Księżyca, oraz zespół napędowy do startu z Księżyca na orbitę wokółksiężycową. Kabina ta umieszczona jest na urządzeniu do lądowania z teleskopowymi nogami, które służy też jako stanowisko startowe. Trzeci człon- to przedział napędowy, zawierający urządzenia sterownicze i główny silnik, wprowadzający statek z orbity wokółksiężycowej na ziemska oraz dokonujący korekt toru na trasie Ziemia- Księżyc- Ziemia.
Statki łączone na orbicie:
Po pomyślnym opanowaniu techniki wprowadzenia na orbity statków pojedynczych, ich sterowania, orientowania, namierzania z Ziemi itp., przystąpiono do realizacji lotów grupowych oraz lotów, podczas których dwa statki kosmiczne łączone były na orbicie ze sobą. Umożliwiało to wymianę załóg między statkami i stanowiło wstęp do opanowania techniki wymiany załóg w stacjach kosmicznych.
Pierwszy lot grupowy dwóch załogowych statków kosmicznych, radzieckiego „WOSTOKA 3” i „WOSTOKA 4”, odbył się dn. 12.08.1962r.. Pierwsze zbliżenie dwóch statków załogowych na orbicie miał miejsce, dn. 15.12.1965r., kiedy to amerykańskie „GEMINI 6” i „GEMINI 7” znalazły się w odległości zaledwie 30cm od siebie. Pierwsze połączenie dwóch obiektów kosmicznych, statku „GEMINI 8” i części rakiety „AGENA”, nastąpiło w dn. 13.10.1969r.. Pierwsze połączenie dwóch załogowych statków radzieckich „SOJUZA 4” i „SOJUZA 5”, odbyło się 15.01.1969r., a pierwszy lot grupowy trzech statków załogowych: „SOJUZ 6”, „SOJUZ 7” i „SOJUZ 8”- dn. 13.10.1969r.. Pierwsze połączenie dwóch statków odmiennej produkcji i konstrukcji- radzieckiego „SOJUZA 19” i amerykańskiego „APOLLO”- dn. 17.07.1975r.
Stacje kosmiczne radzieckie:
Pierwszym prototypem stacji kosmicznej był „SALUT 1”. Wystartował on dn. 19.04.1971r. na orbitę o perigeum 200km i apogeum 222km. Obiektowi nadano postać kilku połączonych ze sobą walców o coraz większych średnicach. Dostęp do stacji umożliwiał węzeł cumowniczy, służący do cumowania statków „SOJUZ”. Tuz za węzłem służącym do wchodzenia wychodzenia zmieniających się załóg laboratorium znajdował się przedział przejściowy, mieszczący obserwatorium astrofizyczne „ORION”. W razie potrzeby mógł on zostać odcięty hermetycznie zarówno od węzła cumowniczego, jaki od pozostałych pomieszczeń.
W stacji przebywały dwie załogi. W dn. 24.04.1971r. przycumował do niej „SOJUZ 10” z W. Szatałowem, A. Jelisiejewem i N. Rukawisznikowem. Lot ten miał na celu dokonanie inspekcji, „SALUTA 1”, która wypadła pomyślnie. Dnia 6.06.1971r. ze stacją połączył się „SOJUZ 11” 1965z, G. Dobrowolskim, W. Pacajewem i W. Wołkowem. Kosmonauci stwierdzili prawidłowość działania układów obiektu. Poza tym naczelnym zadaniem było zbadanie działania licznych urządzeń stacji, była ona, bowiem obiektem skomplikowanym- zawierała ok. 2000 przyrządów, bloków i zespołów oraz 20 tablic rozdzielczych. Przedmiotem badań byli też sami kosmonauci i np. wpływ żywienia specjalnego na ich stan. Po raz pierwszy przeprowadzono badania długotrwałego wpływu warunków kosmicznych, przede wszystkim nieważkości, na organizm człowieka. Po wykonaniu programu badań dn. 30.06.1971r. załoga wracała „SOJUZEM 11” na Ziemię, jednak w kabinie lądownika wystąpiła utrata szczelności i kosmonauci zginęli.
Podczas całego lotu „SALUTA 1” przeprowadzono 12 manewrów związanych ze zmianą orbity i orientacji, ok. 130 operacji zmian warunków lotu, ok. 800 seansów łączności. Dnia 11.10.1971r. stację „SALUT 1” wprowadzono w gęstsze warstwy atmosfery, gdzie spłonęła.
Stacja „SALUT 2” wystartowała dnia 3.04.1973r. na orbitę o perigeum 215 km, a apogeum 260 km, okresie obiegu 89 min i nachyleniu względem równika 51,6. W dniu 28.04.1973r. realizacja programu, którego celem było sprawdzenie działania układów stacji, została zakończona. Stacja ta nie miała załogi.
Udoskonalona stacja „SALUT 3” wystartowała dn. 25.06.1974r. na orbitę. W dniu 3.07.1974r. statkiem „SOJUZ 14” wystartowali: P. Popowicz i J. Artiuchin, dn. 5.07.1974r.weszli do „SALUTA 3” i przebywali w nim do 19.07.1974r., sprawdzając m.in. przydatność ćwiczeń gimnastycznych nowego typu dla utrzymania dobrej kondycji fizycznej w stanie nieważkości. Druga załoga w składzie: G. Sarafanow i L. Demin, przyleciała statkiem „SOJUZ 15” dn. 26.08.1974r. i przebywała do dn. 28.08.1974r.. Lot jej był stosunkowo krótki (2 dni i 12 min), miał jednak na celu przeprowadzenie ważnych doświadczeń, mających na celu przeprowadzenie ważnych doświadczeń, mających wpływ na lepsze przygotowanie przyszłych załóg.
Stacja „SALUT 4” została wprowadzona na orbitę dnia 26.12.1974r.. Przebywały w niej dwie załogi: A. Gubariew i G. Greczko, którzy wystartowali statkiem „SAJUZ 17” dn. 9.02.1975r. oraz P. Klimiuk i W. Sewastianow, którzy wystartowali statkiem, „SOJUZ 18” dn. 24.05.1975r., a wylądowali dn. 26.07.1975r.. Były to, więc długie pobyty ludzi w Kosmosie- w przypadku drugiej załogi 62 dni, 23h i 20 min-, podczas których zostały przeprowadzone liczne badania medyczne, astronomiczne, fizyczne i in.. Ze stacją „SALUT 4” w dn. 18.11.1975r. połączył się „SOJUZ 20”, który nie miał załogi i wszystkie operacje związane z połączeniem i rozłączeniem odbyły się w sposób automatyczny lub zdalnie kierowany. Po 3 miesiącach odłączono „SOJUZA 20” od „SALUTA 4” i lądownik sprowadzono na Ziemię. Te automatyczne operacje miały na celu wypróbowanie układów stosowanych później w lotach bezzałogowych statków transportowych „PROGRESS” do stacji „SALUT 6”. „SALUT 4” przebywał na orbicie 25 miesięcy i 7 dni- do dnia 3.02.1977r., kiedy to spłoną nad Oceanem Spokojnym.
Stację „SALUT 5” wysłano dn. 22.06.1977r. i przebywała ona na orbicie do dnia 8.08.1977r.. Pracowały w niej dwie załogi. Pierwsza z nich, W. Wołynow i W. Żołobow, wystartowała „SOJUZEM 21” dn. 6.07.1976r. i opuściła stację dn. 24.08.1976r.; pobyt w przestrzeni trwał 49 dni. Następnie do dn. 9.02.1977r. stacja działała automatycznie. W. Gorbatko i J. Głazkow, stanowiący drugą załogę „SALUTA 5”, wystartowali „SOJUZEM 24” dn. 9.02.1977r. i przebywali w niej do dn. 25.02.1977r. W „SALUCIE 5” kosmonauci znaczenie intensywniej uprawiali ćwiczenia fizyczne, dzięki czemu wracali sprawniejsi od swoich poprzedników. Dysponowali też udoskonaloną i bardziej zautomatyzowaną aparaturą, co pozwalało na szybsze zbieranie większej ilości informacji. Wykonywali obserwacje i badania stanowiące logiczną kontynuacje rozszerzenie prac prowadzonych w poprzednich stacjach kosmicznych. Były to badania trzech typów. Jedne z nich dotyczyły oddziaływania długotrwałej nieważkości na żywe organizmy, w tym również ludzie. B. Wołynow i W. Żołobow wiele uwagi poświęcili też badaniom Ziemi, jej budowie geologicznej, zasobom naturalnym, skażeniom środowiska, a także zjawiskom meteorologicznym. Szczególnie interesującym osiągnięciem były liczne badania z dziedziny technologii- tworzenie się kryształów, topnienie materiałów, ruchy cieczy w stanie nieważkości itp. Stacja „SALUT 6” została wprowadzona na orbitę w, dn. 20.09.1977r..
Dla nas Polaków, dzień 27 czerwca 1978r. nabrał szczególnego znaczenia- w dniu tym pierwszy Polak, mjr dypl. Pil. Mirosław Hermaszewski znalazł się w Kosmosie. Wraz z kosmonautą radzieckim płk Piotrem Klimukiem wystartował statkiem „SOJUZ 30” z kosmodromu Bajkonur, aby w dn. 28.06.1978r. przejść do stacji „SALUT 6” i przystąpić do wykonywania doświadczeń i badań przewidzianych programem. Cały czas lotu naszego kosmonauty- podobnie jak radzieckiego- wypełniony był pracą. W programie badań przeważała tematyka medyczno- biologiczna, na drugim planie znalazły się badania dla polskich fizyków, na trzecim- dla technologów, poza tym badano atmosferę i powierzchnię Ziemi oraz urządzenia opracowane w ramach programu „Interkosmos”. Lot ten był, więc cenny nie tylko ze względu na pobyt pierwszego Polaka w przestrzeni kosmicznej, dzięki czemu tradycje lotnicze naszego narodu zostały wzbogacone o tak istotny element, ale również- i w nie mniejszym stopniu- z powodu wykonywania w Kosmosie badań opracowanych przez polskich specjalistów. Fakty te świadczą o aktywnym udziale Polski w badaniach kosmicznych i o możliwości czerpania z nich wielkich korzyści. Po wykonaniu przewidzianych badań, dn. 5.07.1978r. P. Klimuk i M. Hermaszewski powrócili na Ziemię. W stacji pozostali W. Kowalonok i A. Iwanczenkow, którzy nadal prowadzili badania, m.in. w temacie „Ziemie”, zapoczątkowanym przez polskiego kosmonautę. Radzieckimi rekordzistami przebywania w Kosmosie stali się W. Kowalonok i A. Iwanczenkow przebywali oni w kosmosie 139 dni 14 godzin 48 min. Dnia 26.08.1978r. „SOJUZEM 31” wystartowała połączona załoga- kosmonauta radziecki W. Bykowski oraz obywatel NRD, kosmonauta- badacz Siegmut Jhn. Kolejny rekord pobytu w Kosmosie ustanowili A. Bierezowoj i W. Lebiediew przebywali oni tam 211 dni. Podczas lotu rekordowego kosmonauci umieścili na orbitach dwa małe satelity „ISKRA 2 i 3” do amatorskiej łączności radiowej oraz wykonali wiele eksperymentów i badań, mających doniosłe znaczenie naukowe i gospodarcze> Niezwykle cennych informacji dostarczyli z orbity geologom, astrofizykom, kartografom, glacjologom, specjalistom rolnictwa i leśnictwa. Uruchomili nowe urządzenie technologiczne „Korund”, w których uzyskali bardzo wartościowe materiały. Przeprowadzili liczne eksperymenty technologiczne, umożliwiające uzyskanie nowych materiałów półprzewodnikowych i stopów. W programie badań biologicznych obserwowali rozwój 26 obiektów biologicznych w stanie nieważkości. Prowadzili obserwacja astrofizyczne w zakresie fal rentgenowskich. Wykonywali tysiące zdjęć Ziemi oraz ponad 120 tys. Widm różnych obiektów kosmicznych. W dziedzinie medycyny kosmicznej otrzymali cenne informacje o zachowaniu się organizmu w czasie długotrwałego oddziaływania nieważkości. Stwierdzono, że nie ma obecnie niemożliwych do pokonania przeszkód w zwiększania czasu trwania ekspedycji kosmicznej. Rozładowali też 4 statki towarowe „PROGRESS 13...16”. Dnia 20.04.1983r. statkiem „SOJUZ T-8” wystartowali W. Tipow, G. Striekałow i A. Sieriebrow. Pierwszy raz załoga miała składać się z trzech osób. Z powodu trudności w wejściu na właściwy tor zbliżenia z zespołem „SALUT T- KOSMOS 1433” zrezygnowano z połączenia dn. 22.04.1983r. wyprawa powróciła na Ziemię.
Amerykańskie stacje kosmiczne:
Amerykański prototyp stacji kosmicznej „SKYLAB” stanowił obiekt o układzie szeregowym, jak „SALUT”, lecz rozgałęziony. Start tej stacji odbył się 14.05.1973r. Składała się ona z trzech załóg. Pierwsza załoga w składzie: Conrad, Weitz, Kerwin. Druga: Bean, Lousma, Garriott. Trzecia: Carr, Pogue, Gibson. Program ich był naukowo- badawczy, a obejmował ok. 80 doświadczeń z różnych dziedzin nauki i techniki m.in.: badania zasobów Ziemi, badania medyczne i biologiczne, eksperymenty techniczne, badania astronomiczne.
W stacji „SKYLAB” zrealizowano podstawowe eksperymenty dotyczące wpływu warunków kosmicznych na organizm człowieka, na jego stan, sprawność i zdolność wykonywania nieoczekiwanych, nawet nietypowych zadań.
W „ SKYLABIE” przebywało 9 kosmonautów, łącznie przez 172 dni. Na 1983r. planowano sprowadzenie stacji na Ziemię za pomocą wahadłowca kosmicznego, jednak w końcu 1978r. okazało się, że orbita ”SKYLABA” obniża się zbyt szybko i upadek jego szczątków na Ziemię był w maju 1979r.. W lipcu 1978r. zmieniono orientację stacji, co wpłynęło na 2,5- krotne zmniejszenie oporu aerodynamicznego. W ostatniej fazie lot stacji był analizowany bardzo uważnie, gdyż zachodziła obawa upadku jej odłamków na zaludnione tereny Kanady, Afryki lub Australii. W ostatnim dniu najbardziej zagrożona była Kanada. Wykonano wtedy ponowny manewr przedłużający lot o kilkadziesiąt minut, tak „SKYLAB” doleciał w rejon Oceanu Indyjskiego. Manewr udał się i dn.12.07.1979r. szczątki stacji wpadły do Oceanu w pobliżu wybrzeży Australii, nie czyniąc szkód.
Wahadłowce kosmiczne:
Statek orbitalny wahadłowca kosmicznego jest pierwszym statkiem przestrzennym wielokrotnego użytku startuje pionowo, ląduje zaś podobnie jak samolot.
Pierwszy próbny lot orbitalny wahadłowca „COLUMBIA” odbył się w dniach 12-15.04 1981r.. Załogę jego stanowili J. Young, (weteran lotów „APOLLO 10 i 16”) oraz R. Crippten. Pojazd dokonał 36 okrążeń Ziemi. Drugi lot miał miejsce w dniach 12-14.11.1981r. z załogą: J. Engle i R. Truly. Miał on trwać 5 dni, ale wskutek uszkodzenia ogniwa paliwowego został skrócony do 2 dni i 6 h; zadania wykonano w 90%. Były jeszcze dwa loty próbne, ale za piątym razem lot był użytkowy miał on miejsce 11-16.11.1982r.. Załogę stanowili: V. Brand, R. Overmyer, J. Allen i W. Lenoir. Umieszczono na orbitach dwa satelity biurowo- administracyjne: SBS-2 Z USA oraz TELSAT- ANIK-C z Kanady.
W dniach 4-9.04.1983r. pierwszy lot wykonał drugi egzemplarz wahadłowca, „CHALLENGER” z 4- osobową załogą: P. Weitz, K. Bobko, S. Mursgrave i D. Peterson, przy czym lot ten od razu miał charakter użytkowy. Głównym zadaniem było wyniesienie na niską orbitę najnowszego i największego satelity telekomunikacyjnego TDRS-A o koszcie budowy 100 mln dol..
Najważniejsze wydarzenia:
- Pierwszy człowiek w Kosmosie: 12 kwietnia 1961 roku Jurij Gagarin
- Pierwsi ludzie na Księżycu: N. Armstrong i E.E Aldrin 21 lipca 1969 roku (podczas wypraw „APOLLA 11”)
- Pierwszy Polak w Kosmosie: mjr dypl. pil. Mirosław Hermaszewski 27 czerwca 1978 roku.
Razem z postępem techniki ludzie coraz częściej będą latać w Kosmos. Będą poznawać coraz dalej zagadki Wszechświata, i „powiększać” jego horyzonty. Kto wie może kiedyś zaludnimy nawet Księżyc?