Rodzaje literackie

Epika - jeden z trzech głównych rodzajów literackich, obok liryk i dramatu, obejmujący utwory, które charakteryzują się: narracją (dominująca forma językowa), fabułą (układ zdarzeń w obrębie świata przedstawionego i w stosunku do narratora). Przeciwieństwo do liryki.

Epika ukształtowała się z ustnych opowiadań ludowych o przeszłości, sag, podań, legend, mitów. Powstało szereg gatunków literackich, takich jak m.in.: epos, nowela, powieść. Rozróżnia się epikę wierszowaną (epos, poemat epicki, poemat heroikomiczny, powieść poetycka, poemat dygresyjny) i epikę prozaiczną (nowela, powieść, opowiadanie).

Utwór epicki ma strukturę dwupłaszczyznową (sytuacja narracyjna z narratorem i fabuła z dziejami postaci). Obie płaszczyzny egzystują w odrębnych czasach. Epika charakteryzuje się różnymi typami fikcji: od realistycznej (naturalistycznej) po fantastyczną. Niektóre formy epickie są ściśle skodyfikowane, inne dopuszczają rozmaite modyfikacje.

Między światem przedstawionym a narratorem zachodzi określony stosunek, gdy narrator jest albo niewidoczny, albo uwidacznia swoje stanowisko, lub w skrajnych przypadkach traktuje fabułę jako pretekst do własnych przemyśleń i wypowiedzi.

Liryka - jeden z trzech obok epiki i dramatu podstawowych rodzajów literackich, cechujący się kreacyjną subiektywnością i ekspresją emocjonalno-intelektualną. W centrum utworu lirycznego znajduje się zwykle tzw. podmiot liryczny, organizujący całość wypowiedzi i nadający jej barwę, charakter i ton.

Z reguły wypowiada się "ja" liryczne, którego nie należy całkowicie utożsamiać z autorem. Rozróżnia się lirykę bezpośrednią (w pierwszej osobie) i pośrednią, gdzie "ja" mniej lub bardziej ukrywa swoją obecność, np. w postaci bezosobowej refleksji. W obrębie tego podziału występuje wiele odmian, np. w liryce pośredniej: opisowa, sytuacyjna, maski itp.

Dzieli się także ze względu na temat, treść i ogólny charakter, m.in.: liryka chóralna, monodyczna, religijna, patriotyczna, miłosna, agitacyjno-polityczna, refleksyjno-filozoficzna itd.

Dramat - jeden z trzech głównych (obok liryki i epiki) rodzajów literackich, traktowany często jako gatunek sztuki syntetycznej, wielotworzywowej - zarówno literackiej, jak i teatralnej.

Wykształcił się ze starogreckich obrzędów ku czci Dionizosa. W dramacie antycznym wykrystalizowały się z czasem dwie ważniejsze odmiany: tragedia i komedia, ale podział ten zatarł się w XIX w. Obecnie termin dramat oznacza utwór literacki bądź sztukę teatralną o treści poważnej (niekoniecznie tragicznej).

Strukturę dramatu charakteryzuje centralne znaczenie akcji, główną formą podawczą jest dialog. Utwór zawiera tekst główny (dialogi, monologi) oraz tekst poboczny (didaskalia, wskazówki inscenizacyjne). Specyfiką dramatu jest akcja konfliktowa, rozczłonkowana na szereg epizodów (scen, aktów), oraz – przeważnie – brak warstwy narracyjnej.

Tekst dramatu, zorientowany przede wszystkim na osiągnięcie maksymalnej wyrazistości scenicznej, skoordynowany jest z możliwościami techniki teatralnej, m.in. z rozwiązaniem inscenizacyjnym poszczególnych epizodów. Do elementów strukturalnych dramatu należą m.in.: dialog, monolog, ekspozycja, prolog, epilog, intryga, kolizja, kontrakcja, replika, odsłona, węzeł dramatyczny.

Główne odmiany dramatu: drama, komedia, tragedia, tragikomedia, a także dramat muzyczny (opera) oraz melodramat.