Klęski żywiołowe - trzęsienie ziemi

Skorupa ziemska pozornie wydaje się nieruchoma i stabilna, ale na niektórych obszarach występują drgania, pojawiają się pęknięcia, a jej fragmenty przemieszczają się względem siebie. Drgania zrodzone pod powierzchnią Ziemi i rozchodzące się w postaci fal sejsmicznych nazywanych trzęsieniami ziemi.

Ziemia drży bez przerwy, ale tylko ok. 3 mln wstrząsów rocznie zostaje zarejestrowanych przez czułe sejsmografy. Z tej liczby jedynie niewielka część jest odczuwalna dla człowieka. Wielkie trzęsienia ziemi (powyżej 8 stopni Richtera) występują raz do roku, natomiast najsilniejsze raz na 5-10 lat. Większość wstrząsów odnotowuje się w strefach granic płyt litosfery: wzdłuż grzbietów śródoceanicznych oraz linii deformacji tektonicznych, głównie uskoków i młodych pasm górskich. Przemieszczanie się płyt litosfery względem siebie powoduje narastanie naprężeń podłożu skalnym i jego deformacje, a gdy naprężenia stają się większe niż wytrzymałość skał, następuje nagłe ich przemieszczenie i wyzwolenie dużych ilości energii. Miejsce, w którym zainicjowane jest trzęsienie ziemi i którego fale sejsmiczne rozchodzą się we wszystkich kierunkach, nosi nazwę ogniska(hipocentrum). Najszybciej fale docierają do powierzchni w ośrodku wstrząsu (epicentrum) znajdującym się bezpośrednio nad ogniskiem. Na tym obszarze drgania są najsilniejsze. Najgłębsze hipocentra zanotowano na głębokości ponad 700 km.

Wśród wszystkich wstrząsów rejestrowanych na Ziemi najczęstsze są tektoniczne trzęsienia ziemi. Na obszarach wulkanicznych ruchy sejsmiczne może wywołać gwałtowne wdzieranie się magmy w skorupę ziemską i rozprężanie zawartych w niej gazów. Obserwuje się też trzęsienia ziemi spowodowane przez działalność człowieka, np. w wyniku podziemnej eksplotacji bogactw mineralnych. Wielkość trzęsienia ziemi mierzy się w skali tzw. Magnitudy opracowanej przez Charlsa Richtera w 1935 roku. Określa ona energię wyzwoloną w czasie jego trwania. Każdy następny stopień skali oznacza trzęsienie o energii 60 razy większej. Jest to skala otwarta, do dziś najsilniejsze zanotowane wstrząsy sejsmiczne nie przekraczały 9,5 stopnia. Dwunastostopniowa skala Mercallego określa intensywność trzęsienia ziemi na podstawie oceny zniszczeń oraz stopnia ich odczuwalności przez ludzi. Trzęsienia ziemi oprócz śmiertelnego zagrożenia dla ludzi wywołują też znaczne zmiany w ukształtowaniu terenu, szczególnie gdy powodują osuwiska i obrywy skalne na obszarze górskim lub dnie oceanu. Skutki trzęsienia zależą od siły wstrząsu, głębokości i hipocentrum, odległości od epicentrum oraz rodzaju skał. W przypadku trzęsień ziemi na dnie morskim dochodzi często do powstania gigantycznych fal tsunami.

Prawdopodobnie nigdy nie zdołamy zapobiec trzęsieniom ziemi, dlatego bardzo ważne jest prognozowanie ich wystąpienia. Często są one poprzedzane przesunięciami skorupie ziemskie, które rejestruje się za pomocą systemu geodezji satelitarnej. Obserwuje się też inne ich zwiastuny: zmiany pola magnetycznego i przewodnictwa elektrycznego skał, wzrost zawartości radonu w wodach podziemnych, zmiany poziomu wody w studniach czy niespokojne zachowanie zwierząt. Największy do tej pory sukces w tej dziedzinie to trafna prognoza trzęsienia ziemi w Haicheng (Chiny 1975) – udało się wtedy na czas ewakuować ludność.

Najtragiczniejsze trzęsienia ziemi dotykają Chin. W 1556 roku odnotowano trzęsienie w prowincji Shanix, którego liczbę ofiar szacuje się na ok. 830 tys. osób. Równie katastrofalne w skutkach wstrząsy sejsmiczne nawiedził w 1976 roku gęsto zaludniony region przemysłowo-rolniczy Tangshan; liczbę ofiar szacowano na 665 tys. osób. W Europie trzęsienie ziemi o podobnej sile niszczenia miało miejsce w 1908 roku w okolicach Mesyny i Reggio we Włoszech. Śmierć poniosło wówczas 110 tys. osób.

Najsilniejsze trzęsienia ziemi w XX wieku: