Środki stylistyczne z przykładami

Aforyzm – zwięzła, lapidarna, przeważnie jednozdaniowa wypowiedź, wyrażająca ogólną prawdę filozoficzną lub moralną, w sposób zaskakujący i błyskotliwy.
Przykład: Kto krzyczy, ten słabnie.

Anakolut – błąd składniowy zniekształcający budowę zdania, powodujący zanik związku logicznego między jego członami; inaczej jest to wypowiedź zorganizowana pod względem składniowym tak, że jej poszczególne człony kłócą się z porządkiem logicznym zdania i są niepoprawne pod względem gramatycznym. Zdania anakolutyczne są czasami wprowadzane celowo do utworów literackich, aby stworzyć wrażenie mowy potocznej lub w innych celach artystycznych. Pełni wówczas rolę środka stylistycznego.
Przykład: jadąc na rowerze, spadła mi czapka

Antonim - termin oznaczający przeciwieństwo, odwrotność znaczeniową innego terminu, antonimy to terminy przeciwstawne.
Przykład: ciepło - zimno.

Aliteracja - powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers.
Przykład: przecież pięknie pana przepraszam

Alegoria – w literaturze i sztukach plastycznych podstawienie pojęć oderwanych pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.
Przykład: wąż to alegoria szatana

Aluzja literacka - w tekście literackim nawiązanie, odwołanie się do innego tekstu, stylu, zjawiska za pomocą określonych sygnałów, rozpoznawalnych dla odbiorcy.
Przykład: plama na czole Balladyny podobna do nie dających się zmyć plam z krwi na dłoniach Lady Makbet.

Anafora – celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Stosowana jest w poezji i oratorstwie.
Przykład:
Szybko, zbudź się, szybko, wstawaj.
Szybko, szybko, stygnie kawa!
Szybko, zęby myj i ręce! (...)
(Danuta Wawiłow – "Szybko")

Animizacja inaczej ożywienie – literacki środek stylistyczny polegający na nadaniu przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych.
Przykład: morze ryczy

Antropomorfizacja lub antropomorfizm - zabieg językowy, polegający na nadawaniu nie będącym ludźmi przedmiotom, pojęciom, zjawiskom, zwierzętom itp. cech ludzkich i ludzkich motywów postępowania. Często odnosi się do wyobrażenia bogów na obraz i podobieństwo człowieka.
Przykład: kot spojrzał na mnie z wyrzutem

Antyteza – figura retoryczna polegająca na zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową dla uzyskania wyższej ekspresji.
Przykład: "gromobicie ciszy", "lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć".

Apostrofa – bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, bardzo często do bóstwa, personifikowanie idei lub przedmiotu, występujący najczęściej w przemówieniu lub uroczystym utworze poetyckim, np. odzie, a kreujący postać fikcyjnego adresata, zazwyczaj wyraziście odmiennego od rzeczywistego.
Przykład: "Litwo, Ojczyzno moja" (Adam Mickiewicz)

Epexegesis (inaczej apozycja) – figura retoryczna, która polega na użyciu dwóch słów (zwykle rzeczowników) w tej samej formie fleksyjnej. Jedno ze słów jest dopowiedzeniem, przydawką drugiego. Oznacza to, że jedno słowo dointerpretowuje drugie lub nawet przedefiniowuje je.
Przykłady:
"Litwo, ojczyzno moja..." (Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz)
"O Warto, rzeko, wodo rodzona... (Maryla Wolska, Straż nad Wartą)

Archaizm - wyraz, konstrukcja składowa lub związek wyrazowy, który wyszedł z użycia. Archaizmy to także wyrazy w formie przestarzałej, które są jeszcze używane, lecz postrzegane jako dawne.
Przykład: mospan - dawny zwrot grzecznościowy (odpowiada dzisiejszemu "pan")

Asyndeton - środek stylistyczny polegający na łączeniu zdań lub ich części bez użycia spójnika.
Przykład: przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.

Dialektyzacja - inaczej stylizacja gwarowa, polegająca na wprowadzeniu do utworu literackiego (całości lub jego części) słownictwa, zwrotów, form gramatycznych pochodzących z określonego dialektu, tzw. dialektyzmów. Dialektyzacja jest świadomym zabiegiem literackim służącym odtworzeniu lokalnego kolorytu, charakterystyce środowiska lub poszczególnych bohaterów.
Przykład: kieby kawałecek raju

Echolalia - w literaturze jest to środek stylistyczny polegający na powtarzaniu jednakowych lub podobnych zespołów głoskowych jedynie dla podkreślenia rytmiczności, melodyjności tekstu, szczególnie charakterystyczne w ludowych przyśpiewkach i refrenach, również wykorzystywany jako celowy chwyt poetycki w utworach awangardowych.
Przykład: wiersz Irit Amiel Pierwszy wchodzi do Komory Król Maciuś Pierwszy:
A na stronie stoi sobie Pani Kultura - ura - ura - ura
I cicho szepce Pani Cywilizacja - ja - ja - ja
Patrzcie jaka tam czarna dziura - ura - ura -ura
I nie dziwi się wcale Pani Etyka - ka -ka -ka
Nie patrząc ni w lewo ni w prawo woła Pan Prawo - wo - wo - wo

Elipsa – figura retoryczna – opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu na kontekst wypowiedzi (elipsa kontekstowa) lub ze względu na sytuację wypowiedzi (elipsa sytuacyjna), który przy odbiorze daje się zrekonstruować. Często występuje w postaci równoważnika zdania. Najczęściej używana w mowie potocznej (skrót myślowy), a także jako środek artystyczny, umożliwiający kondensację treści i dynamizowanie wypowiedzi literackiej.
Przykład:
Joan przyniosła goździki, a Catherine trochę zielonego groszku. (W drugiej części zdania czasownik „przyniosła” został pominięty).

Enumeracja - wyliczenie, paralelizm polegający na wymienieniu w szeregu analogicznie zbudowanych zdań coraz to nowych elementów tej samej kategorii.

Epifora - to w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi.
Przykład: Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko. (1 Kor 13:11)

Epitet – wyraz (przymiotnik, rzeczownik lub imiesłów) określający przedmiot.Jest figurą stylistyczną stosowaną w retoryce i poezji.
Przykład: brzydkie kaczątko

Eufemizm – wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne, na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę (polityczną lub obyczajową), czy też na normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie mówiącego nie może lub nie powinno być używane.
Przykład: ma lepkie ręce zamiast kradnie

Eufonia – jest to przyjemny brzmieniowo ton wypowiedzi. W poezji harmonijny dobór dźwięków. Celem eufonii jest sprawienie, by utwór pięknie brzmiał.przez m.in.
- celowe powtarzanie tych samych głosek w bliskim sąsiedztwie, np. w wierszu "Epitafium Rzymowi" Mikołaja Sępa Szarzyńskiego: "Ty, co Rzym wpośród Rzyma chcąc baczyć pielgrzymie,/ a wżdy baczyć nie możesz w samym Rzyma Rzymie,/ patrzaj na okrąg murów i w rum obrócone (...)"
- aliterację, czyli powtarzanie się tych samych głosek lub zespołów głoskowych na początku kolejnych wyrazów tworzących wers, np. "Wierzbowa wodo, wonna wikliną" (J. Iwaszkiewicz, "Ikwa i ja") ".
- eliminowanie trudnych do wymówienia połączeń fonetycznych poprzez rozbijanie ich za pomocą innych głosek (zestarzeć się, we wnętrzu)

Glosolalia - to w literaturze pozbawione wyraźnego sensu układy głoskowe, przypominające słowa rodzime lub obce, np. abrakadabra. Często spotykane w twórczości ludowej (zaklęcia, przyśpiewki).

Gradacja - figura stylistyczna; polega na uszeregowaniu słów lub sformułowań według tego, jak się nasila lub słabnie ich intensywność znaczeniowa lub ekspresywna; stopniowanie.

Groteska - jest to ukazywanie rzeczywistości w sposób, który odbiorca uznaje za nierealistyczny, obcy, absurdalny, komiczny, karykaturalny. Jest to wizja świata w "krzywym zwierciadle". Nazwa pochodzi od motywu dekoracyjnego przedstawiającego stylizowane elementy roślinne przeplatane ze zwierzęcymi, ludzkimi i fantastycznymi postaciami. Bawi, śmieszy, jest sprzeczna z logiką, wyolbrzymia.
Przykład: Sławomir Mrożek ,, Wesele w Atomicach ''

Homonimia - relacja wyrażania różnych znaczeń za pomocą identycznych form językowych. Występuje w morfologii fleksyjnej (synkretyzm form fleksyjnych, np. dam jako forma fleksyjna czasownika dać i rzeczownika dama) oraz słowotwórczej (np. ranny - zraniony, ranny - o poranku), a także w słownictwie (wyrazy homonimiczne, np. bal - przyjęcie (fr.), bal - kłoda (niem.) i składni (zdrada przyjaciela, oznaczająca fakt bycia zdradzonym przez przyjaciela lub zdradzenia go).

Hiperbola, przesadnia – zabieg stylistyczny polegający na wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech przedmiotów, osób, zjawisk. Może dotyczyć ilości, rozmiaru, stosunku emocjonalnego, przyczyny, znaczenia lub skutku. Stosowany dla wywarcia mocnego wrażenia, spotęgowania ekspresji.
Przykład: gigantyczny, zamiast duży.

Instrumentacja głoskowa - to celowe uformowanie głoskowej warstwy utworu literackiego, w celu nadania jej szczególnego brzmienia lub znaczenia. Polega ona na powtarzaniu niektórych głosek częściej niż innych. Eufonia jest synonimem instrumentacji głoskowej.Są trzy rodzaje instrumentacji głoskowej:
1) naśladująca brzmienie pozajęzykowe to tzw onomatopeja czyli dźwiękonaśladownictwo, polega na odtworzeniu za pomocą środków językowych brzmień z otaczającego świata (np.kukuryku, świstać, zgrzytać, tupot itp.)
2) aluzje brzmieniowe do zjawisk językowych o charakterze stylizacyjnym. Spotyka się je przy naśladowaniu brzmień obcojęzycznych w materiale języka rodzimego przez imitowanie charakterystycznych cech fonicznych danego języka w oderwaniu od konkretnych istniejących w nim i obciążonych określonymi znaczeniami wyrazów
3) Pozbawiona odwołań do zjawisk spoza danego utworu i w jego kontekście uzyskująca wartość poetycką, zazwyczaj muzyczno-nastrojową np. uplastycznienie opisu bicia dzwonów, jazdy pociągu, gry na rogu, padania deszczu itd.

Inwersja - zmiana zwykłego układu na odwrotny, pewnych cech na im przeciwne. Termin stosowany w wielu znaczeniach, dotyczący odwrócenia proporcji, kolejności, tendencji, zmiany zwrotu, odwrócenia kształtu charakterystyki, przeciwieństwa dotychczasowych wartości itp.
Przykład: "Twojego Dafnis brzegu stojąc podle, / Cudnej się we szkle przygląda urodzie" (A. Naruszewicz, Do strumienia).

Inwokacja - rozległa apostrofa otwierająca poemat epicki, w której zwykle autor zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie, pomoc w tworzeniu dzieła; np. epopei narodowej Adama Mickiewicza Pan Tadeusz - "Litwo, Ojczyzno moja".

Ironia – sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego, np. w zdaniu Jaka piękna pogoda wypowiedzianym w trakcie ulewy. W klasycznej retoryce ironia stanowi jeden z tropów, jest zaliczana także do podstawowych kategorii w estetyce.

Kolokwializm - wyraz, wyrażenie lub forma składni – stosowane wyłącznie w języku potocznym, zasadniczo tylko w mowie, w życiu codziennym, a jednocześnie w sytuacji, gdy nie ma wymogu dbałości o czystość literacką. Nagminne stosowanie kolokwializmów odbierane jest czasem jako niedbałe (a czasami wręcz prostackie) traktowanie języka.
Przykład: Ty, ten, tego! Skocz no po Heńka, migiem! Nie rycz, łeb mi pęka.

Kontrast – zabieg stylistyczny polegający na przedstawieniu pewnego zjawiska poprzez ukazanie również zupełnie odmiennego, przeciwstawnego znaczenia. Zestawienie dwóch przeciwieństw. Służy uwydatnieniu cech charakterystycznych opisywanego przedmiotu.

Lipogram - forma instrumentacji głoskowej polegająca na takiej budowie tekstu, aby składał się on z wyrazów, w których nie występuje określona głoska, szczególnie częsta w danym języku. (Julian Tuwim przytoczył w swojej książce "Pegaz dęba" kilkudziesięciowierszowy fragment , w którym ani razu nie pojawiła się głoska "r": "Słońce tego dnia wstało jakieś dziwnie leniwe, matowe bez blasku. Około południa na powleczony niezwykłą bladością niebo wypełzły zwały skłębionych żółtych obłoków i w jednej chwili świat zasnuł się ciemnością."

Metafora, inaczej przenośnia – językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów np. "od ust sobie odejmę", lub "podzielę się z wami wiadomością".

Metonimia (zamiennia) – figura retoryczna mająca na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności.
Rodzaje metonimii
metonimia przyczyny, np. czytam Słowackiego zamiast czytam utwory Słowackiego
metonimia skutku, np. pot zamiast wysiłek
metonimia miejsca, np. Biały Dom ogłosił... zamiast Prezydent USA ogłosił...
metonimia narzędzia, np. najlepsza trąbka w historii zamiast najlepszy trębacz w historii
metonimia zawartości, np. kufel zamiast piwo
metonimia oznaki, np. berło zamiast król
metonimia konkretu, np. głowa zamiast rozum
W ogólniejszym sensie, w rozumieniu nurtu myślenia zwanego strukturalizmem, metonimia to zgrupowanie pojęć i przedmiotów według związków między nimi, np.:
zdanie jest utworzone z części mowy zgodnie z pewnymi regułami tworzenia (związek zgody, związek rządu, itd.),
konkretny strój składa się z pewnych części garderoby,
konkretna linia melodyczna składa się z fraz, nut, itd.

Neologizm – znak językowy tworzony najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd nie występujących w rzeczywistości danego języka.
Rodzaje neologizmów
neologizmy słowotwórcze - nowe wyrazy utworzone od wyrazów już istniejących za pomocą odpowiednich formantów
neologizmy frazeologiczne – nowe związki frazeologiczne. np. śmierć techniczna (bardzo zły stan techniczny czegoś), pułapka kredytowa, pirat drogowy, margines społeczny, bank krwi, progi podatkowe
neologizmy znaczeniowe – wyrazy powstałe przez nadanie nowego znaczenia wyrazom już istniejącym, np. złoto (złoty medal) myszka, komórka, zamek, korek
neologizmy stylistyczne (artystyczne) – wyrazy utworzone przez pisarza lub poetę. Mają one charakter jednorazowy, tzn. nie występują nigdzie indziej poza tym tekstem, w którym zostały użyte. Jako elementy języka artystycznego nie mogą być oceniane według tych reguł, co pozostałe.
zapożyczenia – wyrazy zapożyczone w całości lub części z innego języka. np. SMS, komputer
internacjonalizmy
neologizmy prasowe
neologizmy obiegowe
neologizmy przemysłowe
neologizmy dziecięce

Oksymoron, antylogia, epitet sprzeczny – figura retoryczna, którą tworzy się przez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach.
Przykład: I mrozem pałam, i ogniami leję [...] Mróz gorejący, a ogień lodowy [...] Żyjąc umieram, konam nieśmiertelnie.

Dźwiękonaśladownictwo, harmonia naśladowcza – figura retoryczna, używany w poezji środek stylistyczny polegający na takim dobieraniu wyrazów (istniejących w mowie lub neologizmów albo glosolalii), aby naśladowały one swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywany przedmiot.

Dobrym Przykładem jest "Lokomotywa" Juliana Tuwima:
(...)
I dudni, i stuka, łomocze i pędzi,
A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!
(...)
Do taktu turkoce i puka, i stuka to:
Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to.
(...)
Że pędzi, że wali, że bucha buch, buch?
To para gorąca wprawiła to w ruch,
(...)
I koła turkocą, i puka, i stuka to:
Tak to to tak, tak to to tak, tak to to tak, tak to to tak!
(...)

Onomatopeja to wyraz naśladujący dźwięki i odgłosy naturalne, w tym dźwięki wydawane przez zwierzęta. W języku polskim (i nie tylko) onomatopeja jest rdzeniem wielu wyrazów, również czasowników i rzeczowników (np. buczeć, buczenie, szumieć, szum).

Animizacja inaczej ożywienie – literacki środek stylistyczny polegający na nadaniu przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. morze ryczy, chmura goni chmurę. Szczególnym przypadkiem animizacji jest antropomorfizacja w odniesieniu do przedmiotów nieożywionych, gdy przypisuje się im cechy wręcz ludzkie.

Paradoks – sformułowanie zawierające efektowną, zaskakującą myśl, prowadzącą do wniosku sprzecznego z powszechnie uznawanymi przekonaniami lub sprzecznego wewnętrznie.
Przykład: paradoks Chyla z Tybetu – jak przegrasz to i tak wygrasz

Parafraza – swobodna przeróbka tekstu, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens.

Paralelizm składniowy, paralelizm syntaktyczny – w językoznawstwie termin ten określa stosowanie ciągów zdań o takiej samej lub podobnej budowie. Jest to równoległe występowanie podobnych zdań lub poszczególnych słów w obrębie fragmentu tekstu.
Przykład: "Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą. I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą."

Parenteza- jest to środek stylistyczny, zdanie wtrącone w nawias, uzupełniające wypowiedź, niekoniecznie powiązane kontekstowo z całością tekstu.
Przykład:
"I od takiego co, Boże nieskończony,
(w sobie chwalebnie i w sobie szczęśliwie
sam przez się żyjąc) żądasz jakmiarz chciwie (...)"

Paronomazja — figura retoryczna, leksykalny środek stylistyczny, polegający na zestawieniu podobnie brzmiących słów (często homofonów i homonimów) celem osiągnięcia efektu stylistycznego, np. może morze nie pomoże.

Personifikacja - lub uosobienie - figura retoryczna i środek stylistyczny polegające na metaforycznym przedstawianiu zwierząt i roślin, przedmiotów nieożywionych, zjawisk lub idei jako osób ludzkich - szczególnie często personifikuje się pojęcia abstrakcyjne, zwłaszcza jako wygłaszające przemowy.
Przykłady: "wstaje dzień", "zwariowany rok". Przykładem personifikacji może być Śmierć w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią.

Peryfraza (inaczej omówienie) jest to figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego równoważnikiem znaczeniowym. Może być stosowana w celu urozmaicenia stylistycznego, wyeliminowania powtórzeń tego samego określenia lub osłabieniu jego wymowy. Może też mieć charakter celowego ukrycia bezpośredniego znaczenia za określeniem aluzyjnym.
Charakterystyczną peryfrazą posłużył się Mickiewicz ("Zima w mieście"):
Drugi stambulskie oddycha gorycze
Lub pije chińskich ziół ciągnione treści.
Stambulskie gorycze zastępują tutaj tytoń, a z chińskich ziół ciągnione treści – herbatę.

Pleonazm – jeden z błędów logiczno-językowych; niepoprawne wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części.
Przykłady:
masło maślane, fakty autentyczne, spadać w dół, skręcić w bok, cofać do tyłu, błędna omyłka.

Polisyndeton - figura retoryczna, środek stylistyczny polegający na połączeniu współrzędnych członów zdania takimi samymi spójnikami.
Np.: "I gnają, i pchają, i pociąg się toczy" (Julian Tuwim, Lokomotywa).

Porównanie, comparatio – dwuczłonowa konstrukcja semantyczna, w której cechy przedmiotu lub zjawiska X (tego, co porównujemy, comparandum) scharakteryzowanego w członie X zostają uwydatnione przez wskazanie na jego podobieństwo do przedmiotów lub zjawisk scharakteryzowanych w członie Y (tego, do czego porównujemy, comparans). Oba człony połączone są charakterystycznymi dla danego języka wyrażeniami – w języku polskim są to wyrażenia jak, jako, jak gdyby, na kształt, niby, podobny, na podobieństwo itp., występujące przed comparansem, przy czym często są one uzupełniane występującymi przed comparandum wyrażeniami tak, tako itp. Kolejność członów comparndum i comparansa w języku polskim i wielu innych jest dowolna. Comparandum i comparans muszą więc posiadać wspólną cechę semantyczną, zwaną tertium comparationis, która stanowi podstawę i motywację porównania.
Przykład: Jako łania pragnie wody ze strumieni,
tak dusza moja pragnie Ciebie, Boże.

Powtórzenie, repetitio, figura retoryczna, zabieg stylistyczny polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji.
Przykład: "Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni".

Przerzutnia (przeskocznia, zazębienie, zwarcie międzywersowe, enjambement) - niezgodność między porządkiem składniowo-intonacyjnym a wersyfikacyjnym w wersie; przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu (lub strofy) w celu zaakcentowania wypowiedzi bądź zwiększenia dynamiki. Jej celem jest pobudzenie wyobraźni osoby czytającej.

Pytanie retoryczne - pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu, lub po prostu w celu podkreślenia ważkości całej wypowiedzi czy problemu; ewentualnie pytanie, na które jest oczywista odpowiedź. Pytania retoryczne, pojawiające się co jakiś czas w wypowiedzi, mogą też być rodzajem przerywnika, nagłówka, oddzielającego poszczególne części i tematy, które nadawca porusza.
"Cóż możemy w tej sytuacji zrobić?" pyta mówca. Odbiorcy nie wiedzą, ale przeczuwają, że mówca zna odpowiedź. I rzeczywiście, po chwili słyszą odpowiedź na ich bolączki.

Retrospekcja – w utworze epickim przywołanie wcześniejszych wydarzeń przez bohatera bądź bohaterów.
Przykład: powieść Dickensa "Opowieść wigilijna ''

Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania (w prozie).
Rym pełni funkcję wierszotwórczą, instrumentacyjną i semantyczną (znaczeniową). W poezji współczesnej rymy mają mniejsze znaczenie niż w tradycyjnej, w wielu zaś jej przejawach zupełnie nie występują.

Synonim – wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu, lub na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście. Synonimia może dotyczyć konstrukcji składniowych (mówić wiersz – mówić wierszem), form morfologicznych (profesorowie – profesorzy) i leksemów.

Synekdocha to odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy innego zjawiska, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym np. włos mi się zjeżył na głowie (używamy liczby pojedynczej – włos zamiast liczby mnogiej – włosy).

Synestezja - W psychologii stan lub zdolność, w której doświadczenia jednego zmysłu (np. wzroku) wywołują również doświadczenia, charakterystyczne dla innych zmysłów. Na Przykład odbieranie niskich dźwięków wywołuje wrażenie miękkości, barwa niebieska odczuwana jest jako chłodna, obraz litery lub cyfry budzi skojarzenia kolorystyczne itp.

Symbol – odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo. Najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym. Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego do którego bezpośrednio się odnosi. Przykładowo symbol lwa oznacza nie tylko dany gatunek zwierzęcia, lecz często także siłę lub władzę. Symbole są pewnymi znakami umownymi, które w różnych kulturach mogą mieć różne znaczenia - to odróżnia symbol od jednoznacznej alegorii.

Wulgaryzmy - wyrazy, wyrażenia lub zwroty uznawane przez użytkowników danego języka jako nieprzyzwoite, ordynarne. Ze względu na sytuacje w jakich się ich używa podzielić je można na trzy podstawowe grupy:
Pierwszą są przekleństwa, czyli grupa słów używanych, aby rozładować napięcie występujące z powodu uniesienia emocjonalnego lub negatywnych bodźców docierających do jednostki.
Druga grupa to wulgaryzmy używane w celu świadomego obrażenia drugiej osoby bądź grupy ludzi.
Trzecia grupa to wulgaryzmy używane w celu wyrażenia lekceważenia czegoś lub kogoś.

Wykrzyknienie (inaczej eksklamacja) – jest to figura retoryczna, wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone w tok wypowiedzi bądź będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania mówiącego (często ma formę apostrofy). Przykłady wykrzyknień: "Ojej!", "Och!", "Ach!" Wykrzyknienie również sygnalizuje stan uczuciowy osoby, która się nim posługuje.

Zdrobnienie - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zdrobnienie oznaczać może też pozytywny (lub pogardliwy) stosunek do omawianego obiektu.
Przykłady:
wielkość: kot → kotek,
stosunek pozytywny: usta → usteczka,
stosunek pogardliwy: bunt → buncik,
stosunek pozytywny: Karolina → Karolinka.

Zgrubienie - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę większą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zgrubienie może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, szczególnie, kiedy wiąże się ze zmianą rodzaju, np. baba → babsko.
Przykłady:
wielkość: pies → psisko; jabłko → jabłucho, jabułko
stosunek pogardliwy: nos → nochal

Złożenie – wyraz, który powstał poprzez połączenie co najmniej dwóch rdzeni, bądź ich derywatów. W języku polskim towarzyszy im zwykle tzw. morfem łączący -o- (niekiedy zwany interfiksem lub bardziej neutralnie formantem), jak np. w wyrazach list-o-nosz, język-o-znawstwo, biał-o-czerwony. Możliwe są także złożenia bez morfemu łączącego, np. bawi-damek, trój-nóg.

Związek frazeologiczny, frazeologizm – utrwalone w użyciu połączenie dwóch lub więcej wyrazów, które ma znaczenie najczęściej niedające sprowadzić się do prostej sumy znaczeń swoich składników, np. biała flaga, marzenie ściętej głowy, wypić duszkiem albo pójść po rozum do głowy. Do związków frazeologicznych zaliczane mogą być także przysłowia, porzekadła, sentencje i maksymy.