Czynniki oddziaływujące w procesie produkcji na człowieka, środowisko i maszynę

CZYNNIKI ODDZIAŁYWUJĄCE W PROCESIE PRODUKCJI NA CZŁOWIEKA, ŚRODOWISKO I MASZYNĘ.

1. WSTĘP
Produkcja jest to działalność zmierzająca do wytworzenia w sposób zorganizowany, systematyczny i ciągły dóbr zaspokajających potrzeby ludzkie.
Aby proces produkcji mógł sprawnie przebiegać musi istnieć jego odpowiednia organizacja i zarządzanie oraz określone więzy między poszczególnymi jednostkami wytwarzającymi, czyli kooperacja oraz rzetelna informatyka, czyli informacje.
2. CEL PRACY
Celem pracy jest przedstawienie wzajemnych zależności między człowiekiem - środowiskiem i maszyną występujących w procesie produkcji.
3. CZYNNIKI PRODUKCJI
W każdym procesie produkcyjnym niezbędne są następujące czynniki wytwórcze:
• środki pracy, za pomocą których wytwarzane są określone dobra. Do środków pracy zaliczamy między innymi: maszyny i urządzenia, budynki i budowle, urządzenia transportowe i komunikacyjne,
• przedmioty pracy, na które skierowana jest praca ludzka i z których wytwarza się określone dobra ekonomiczne, np. surowce i materiały,
• siła robocza, która stanowi całokształt fizycznych i psychicznych umiejętności człowieka, niezbędnych do wykonywania określonej pracy,
• organizacja, która oznacza odpowiednie powiązanie i współdziałanie powyższych czynników produkcji w realizacji procesu produkcyjnego. Przejawem jej są zasady racjonalnego gospodarowania.
Obok tradycyjnego podziału, ekonomiści zaliczają do czynników wytwórczych szeroko zakrojone kategorie: ziemi, siły roboczej, kapitału i technologii. Ziemia obejmuje obszar powierzchni ziemi i wszystko to, co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji - minerały, chemikalia, rośliny itd. Praca obejmuje każdy sposób, w jaki energia fizyczna lub umysłowa może być sensownie wydatkowana. Kapitał (dobra inwestycyjne) obejmuje wszelki wynik procesu produkcyjnego, który przeznaczony jest do póżniejszego wykorzystania w procesie produkcyjnym. Budynki i wyposażenie - rzeczy produkowane do produkowania innych rzeczy - stanowią przykłady tych wytwarzanych przez ludzi srodków produkcji. Technologia to wiedza, jak zasoby mogą być łączone w produkcyjny sposób.

Podstawową sprawą w gospodarowaniu wymienionymi czynnikami produkcji jest dobranie odpowiedniej proporcji ich stosowania w procesie produkcji. Chodzi tu o takie ustalenie korzystania z czynników produkcji w konkretnym procesie produkcji, by ich wzajemne proporcje zapewniały racjonalne ich wykorzystanie, prowadzące w efekcie do jak najniższych kosztów produkcji. Tak na przykład w wypadku wysokiego kosztu pracy ludzkiej w procesie produkcji na danym terytorium, występuje tendencja do zastępowania pracy ludzkiej pracą maszyn i urządzeń, w tych zaś przypadkach, kiedy praca ludzka jest słabo opłacana, a eksploatacja maszyn i urządzeń bardzo kosztowna, z punktu widzenia minimalizacji kosztów produkcji preferować się będzie szersze korzystanie z pracy człowieka niż stosowanie urządzeń produkcyjnych. Zamienność między czynnikami produkcji stwarza wiele kombinacji zależnych od warunków pracy przedsiębiorstwa i do niego należy decyzja co do określania optymalnych proporcji.

4. ŚRODOWISKO PRACY

Warunki środowiska, gdzie odbywa się proces pracy, kształtowane są przez występujące w środowisku czynniki (fizyczne, chemiczne i biologiczne), których źródłem są procesy technologiczne przetwarzające materiały i surowce. Stopień natężenia czynników szkodliwych decyduje o tym, czy środowisko pracy jest uciążliwe, oraz czy stwarza zagrożenie zdrowia, a nawet życia pracowników. Zmiany zdrowotne spowodowane obecnością czynników szkodliwych w środowisku pracy nazywamy chorobą zawodową, a ryzyko jej powstania zależy od rodzaju czynnika, stopnia i czasu narażenia zawodowego oraz sposobu wykonywania pracy.

Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy spoczywa na pracodawcy, który jest obowiązany znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

5.. UKŁAD CZŁOWIEK - MASZYNA

Zadaniem tego układu jest wykonanie pracy, przy czym względna wartość obu stron tego układu (człowieka - maszyny) może być bardzo różna.
Istnieją tu więc cztery grupy zagadnień:
• odbiór informacji od maszyny do człowieka,
• oddziaływanie człowieka na maszynę przez urządzenia sterujące,
• czynniki materialnego środowiska pracy,
• czynnik antropotechniczny i organizatorski na stanowisku roboczym.

Bezpośrednie powiązanie pomiędzy maszyną a człowiekiem dotyczy jedynie dwóch pierwszych grup zagadnień. Proces pracy charakteryzuje się tutaj występowaniem trzech faz:
• fazy percepcji , określonej również mianem "wejścia do układu". Polega ona na uzyskiwaniu przez pracownika informacji. Uzyskiwane za pomocą receptorów informacja przekazywane są do centralnego układu nerwowego,
• fazy pracy układu, w której dokonuje się transformacja uzyskanych informacji w centralnym układzie nerwowym (CUN), przetwarzanie, które prowadzi do podjęcia jakiejś decyzji,

Fazy sterowania - oddziaływanie na urządzenia sterujące. Występuje tutaj sprzężenie zwrotne między maszyną a człowiekiem. Treścią powiązań człowieka i maszyny w procesie pracy są procesy informacyjne oraz procesy sterowania.


6. PROCES KOMUNIKACJI CZŁOWIEK-MASZYNA
Proces komunikacji człowiek-maszyna tylko z pozoru niewiele różni się od procesu komunikacji interpersonalnej. W rzeczywistości jest to proces o wiele bardziej skomplikowany, ponieważ wpływa na niego o wiele więcej czynników niż w procesie komunikacji międzyludzkiej. Istnieje również wiele czynników (głównie wewnętrznych), które mogą zakłócić ten proces. Podstawowym problemem jest to, że w przeciwieństwie do procesu komunikacji międzyludzkiej, proces ten nie jest akcją naturalną i spontaniczną.
Ogólny schemat procesu komunikacji człowiek-maszyna niewiele odbiega od schematu procesu komunikacji interpersonalnej. Jednakże poszczególne elementy tego procesu różnią się zasadniczo. W procesie tym otoczenie nie ma tak kluczowego znaczenia jak w procesie komunikacji interpersonalnej jego wpływ jest znacznie mniejszy. Poza tym zawsze jeden z uczestników procesu (nadawca lub odbiorca) jest maszyną. Z tego powodu w celu pełnego scharakteryzowania człowieka jako uczestnika procesu, oprócz cech demograficznych, należy uwzględnić umiejętności obsługi maszyn (urządzeń). W celu scharakteryzowania maszyny jako uczestnika procesu należy zwrócić uwagę na jej możliwości techniczne. Istotna zmiana następuje również na poziomie komunikatu. Kod, który zazwyczaj nie jest językiem naturalnym lecz uproszczonym systemem symboli, musi być zrozumiały zarówno dla człowieka jak i dla maszyny. Wymaga to od człowieka nauczenia się nowego kodu, dzięki któremu będzie umiał wydać polecenia maszynie i będzie rozumiał sygnały przez nią wysyłane. O ile w prostych urządzeniach mechanicznych kod jest ograniczony do kilku znaków, przycisków, ewentualnie kolorowych lampek a umiejętności jakie powinien opanować człowiek ograniczają się do wciśnięcia odpowiedniego przycisku i oczekiwania na reakcje maszyny, a następnie rozpoznania tej reakcji, jej zrozumienia i wykonania następnej czynności, o tyle w przypadku gdy tą maszyna jest komputer sytuacja zaczyna się komplikować. W takim przypadku nie wystarcza już opanowanie kilku komend. Konieczna jest umiejętność posługiwania się całymi zorganizowanymi systemami operacyjnymi, programami narzędziowymi itp.

7. PROCES KOMUNIKACJI MIĘDZY UŻYTKOWNIKIEM INFORMACJI A NOWOCZESNYM SYSTEMEM INFORMACYJNYM
W dobie nowoczesnych systemów informacyjnych proces komunikacji między użytkownikiem informacji elektronicznej a nowoczesnym systemem informacyjnym jest kluczowym zagadnieniem jakie powinno być rozpatrywane przy tworzeniu nowych systemów, a także przy unowocześnianiu i ulepszaniu tych już istniejących. Projekt nowoczesnego systemu informacyjnego powinien uwzględniać wszystkie aspekty ujęte w modelu procesu. Ma to niewątpliwy wpływ na wartość użytkową projektowanego systemu. Proces komunikacji między użytkownikiem informacji a systemem informacyjnym jest zbliżony do procesu komunikacji człowiek-maszyna, jednak w rzeczywistości jest on o wiele bardziej złożony.
Proces komunikacji między użytkownikiem informacji a systemem informacyjnym jest hybrydą powstałą z połączenia dwóch poprzednio omawianych procesów. Nie jest to tylko proces komunikacji człowiek-maszyna (komputer), lecz także (co prawda nie bezpośrednio) proces komunikacji interpersonalnej między użytkownikiem informacji a projektantem/projektantami systemu informacyjnego oraz osobą/osobami odpowiedzialnymi za treści zawarte w systemie. Nie działają tu oczywiście wszystkie prawidłowości charakterystyczne dla komunikacji interpersonalnej, nie należy jednak zapominać, że ten pośredni kontakt z twórcami systemu zawsze istnieje. Charakterystyczną cechą tego procesu jest fakt, że otoczenie właściwie nie ma wpływu na sam proces komunikacji.
Bardziej szczegółowej charakterystyki wymagają przede wszystkim sami uczestnicy procesu. Jeśli nadawcą/odbiorcą jest człowiek to oprócz cech demograficznych oraz oczywiście umiejętności obsługi komputera i korzystania z komputerowych systemów informacyjnych pojawiają się szczególne dla tego procesu cechy psychologiczne i socjologiczne. Są to pewne bariery psychologiczne obserwowane u części osób związane z obawami dotyczącymi korzystania z komputera. Czynności tej może towarzyszyć wręcz paraliżujący strach i stres. Kolejnym elementem są potrzeby informacyjne użytkowników informacji, zarówno ujawnione, jak i te nieujawnione, o których istnieniu użytkownik nie wie. Potrzeby informacyjne można (podobnie jak inne potrzeby człowieka) kształtować poprzez specyficzne działania, można więc stwarzać nowe potrzeby, jak również eliminować potrzeby zbędne. Projektant systemu powinien wiedzieć do jakiej grupy ludzi system jest kierowany i jakie są ich potrzeby, aby system zoptymalizować. Wszystkie te czynniki maja bardzo duży wpływ na zachowania informacyjne użytkowników informacji, niezależnie od tego, czy pełnią w danym momencie rolę nadawcy, czy odbiorcy informacji.
Sam system informacyjny jest tworem o wiele bardziej złożonym niż jakakolwiek maszyna. Cechą dobrego systemu informacyjnego jest jego interaktywność, może on w związku z tym spełniać rolę zarówno nadawcy jak i odbiorcy. Aby scharakteryzować system informacyjny należy wziąć pod uwagę jego możliwości techniczne (np. zdolność do przetwarzania danych graficznych, zdolność do interaktywnej komunikacji z użytkownikiem, umiejętność samouczenia się systemu, zdolność "wykorzystywania" informacji otrzymanych od użytkownika).

Kolejnym elementem jest efektywność systemu informacyjnego, która niemal nierozerwalnie związana jest z jakością informacji zawartych w systemie, a także z przyjaznym interfejsem dla użytkownika. Te trzy wskaźniki są sprawdzianem na przydatność systemu informacyjnego dla użytkownika końcowego. Przyjazny interfejs gwarantuje łatwość dostępu do informacji, najlepiej jeśli użytkownik działa intuicyjnie. Ta intuicyjność daje poczucie łatwości użytkowania nawet bardzo skomplikowanego systemu. Jakość informacji jest cechą bardzo subiektywną, niemniej jednak konieczne jest aby informacje zawarte w systemie były maksymalnie wiarygodne, jednak nawet to nie gwarantuje, że będą zaspakajać wszelkie subiektywne potrzeby użytkownika. Stopień tego zaspokojenia i ogólnie rzecz biorąc zadowolenia użytkownika, uczucie satysfakcji jest wyznacznikiem efektywności systemu. Tak więc można stwierdzić, że wszystkie te elementy składają się na ocenę jakościową systemu informacyjnego.
Jak już wcześniej wspomniano otoczenie nie ma dużego wpływu na proces komunikacji między użytkownikiem informacji a systemem informacyjnym, są jednak inne czynniki, które znacząco wpływają na ogólną ocenę procesu. Są to cechy charakterystyczne dla kanału przekazu. Jest nim komputer połączony z siecią Internet. Niestety ciągle jeszcze istnieją pewne ograniczenia związane z tym kanałem przekazu. Są to możliwości sprzętu komputerowego oraz przepustowość sieci komputerowych.

8.. NOWOCZESNE METODY STEROWANIA PROCESAMI PRODUKCJI.

1) Interfejs pomiędzy człowiekiem i maszyną (HMI)
Użytkownicy systemów sterujących procesami przemysłowymi wymagają coraz więcej informacji na temat procesu i jego systemu sterowania. Wszelkiego rodzaju urządzenia typu HMI (Human Machine Interface - Interfejs Człowiek Maszyna) pozwalają na bezpośredni dialog człowieka (operatora) i maszyny (systemu sterowania), stając się idealnym uzupełnieniem do naszych sterowników PLC. W niezliczonych aplikacjach, te bardzo elastyczne urządzenia są inteligentną i oszczędną alternatywą do dużych i nieporęcznych konsoli sterujących. Dzięki niewielkim wymiarom jak i dużej uniwersalności, stosowanie tych urządzeń jest rzeczywiście najlepszym wyborem.
2) Komunikacja pomiędzy operatorem i maszyną
Pulpity operatorskie HMI powodują, iż system sterujący i jego funkcje są bardziej przezroczyste, ułatwiając zorientowany na proces, dialog pomiędzy człowiekiem a maszyną. Umożliwiają bezpośredni dostęp do szerokiego zakresu różnych danych, pozwalając na monitorowanie oraz zmianę wymaganych parametrów.

3) Prosta instalacja
Urządzenia HMI instalowane są bezpośrednio na obiekcie czy też maszynie. Do podłączenia ze sterownikiem PLC nie są wymagane żadne dodatkowe moduły.
4) Szeroki zakres zastosowań
Dostęp do wszystkich wymaganych przez użytkownika informacji oraz danych z procesu, jest w zasięgu ręki. Powoduje to, że wszelkiego typu procesy przemysłowe stają się bardziej przejrzyste. Ponadto klasa szczelności IP65 wraz z wysoką niezawodnością pozwala na pracę nawet w najtrudniejszym warunkach.
5) Przyjazna obsługa
Pulpity operatorskie HMI oferują duży wybór tekstowych i graficznych ekranów. Wbudowane w HMI programowalne i ekranowo zorientowane przyciski funkcyjne, mogą być przez użytkownika dowolnie przypisane do określonej funkcji. Bardzo przyjazne programowanie i konfiguracja odbywają się na standardowym komputerze PC za pomocą programu pracującego pod Windows.


Bibliografia:
1) A. Uzarczyk "Czynniki szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy". ODDK, 2006.
2) Błaszczyk W., Metody organizacji i zarządzania, PWN, Warszawa 2002.
3) Próchnicka M." Kontakt człowiek-maszyna (nowa sytuacja użytkowników inforrmacji)". [W:] III Krajowe Forum Informacji Naukowej i Technicznej, Jastrzębie Zdrój, PTIN, 1995, s. 204-207.
4) Kowalczyk E. "Człowiek w świecie informacji", Warszawa, Książka i Wiedza, 1974.