Elementy stosunku prawnego

Wymień i omów podstawowe elementy stosunku prawnego.
Stosunek prawny to rodzaj zależności i powiązań wyznaczonych w normę prawną pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami prawa. Jest jednym z rodzajów stosunków społecznych, czyli takich relacji między przynajmniej dwoma osobami, w których zachowania jednaj strony (działanie lub zaniechanie) wywołują reakcję innej strony i podlegają kontroli norm społecznych (prawnych, moralnych, obyczajowych, itp.). Od innych stosunków społecznych różni go fakt, iż jego elementy składowe, powstanie, zmiana i ustanie są związane z treścią norm prawa obowiązującego.
Elementy stosunku prawnego:
1) Podmiot stosunku prawnego
• osoba fizyczna
• osoba prawna
• tzw. ułomna osoba prawna - czyli jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną.
2) Przedmiot stosunku prawnego
• uprawnienie
• obowiązek
Osoba fizyczna – prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych. Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań). Osoby fizyczne mają także zdolność do czynności prawnych, uzależnioną jednak od dalszych warunków. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się po osiągnięciu pełnoletniości, ograniczoną zdolność do czynności prawnych od chwili ukończenia lat 13. Osoba fizyczna po ukończeniu 13 roku życia może zostać całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniona całkowicie. Pełnoletni może zostać częściowo pozbawiony zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniony częściowo. Osobowość fizyczna jest kategorią prawa cywilnego, zatem brak posiadania osobowości fizycznej przez płód nie pozbawia go całkowicie ochrony prawnej. Płód może być podmiotem praw i obowiązków warunkowo, nabywa je, jeśli urodzi się żywy.
Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (atrybuty przysługujące osobom fizycznym z racji samego istnienia). Wśród osób prawnych nauka prawa (nie samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe). Osoba prawna jest tworem abstrakcyjnym - nie istnieje namacalnie. W związku z tym w nauce prawa istnieje kilka teorii wyjaśniających istotę osoby prawnej. Do najważniejszych z nich należą:
• spółki kapitałowe (Kodeks spółek handlowych):
o spółka akcyjna,
o spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
• spółdzielnia (Prawo spółdzielcze),
• przedsiębiorstwo państwowe (ustawa o przedsiębiorstwach państwowych),
• jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo (ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa),
• kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne - diecezje, parafie, organizacje kościelne itp. (ustawy regulujące status poszczególnych wyznań),
• wyższa uczelnia (Prawo o szkolnictwie wyższym),
• fundacja (ustawa o fundacjach),
• partia polityczna (ustawa o partiach politycznych),
• stowarzyszenie rejestrowe (Prawo o stowarzyszeniach)
• samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (ustawa o zakładach opieki zdrowotnej),
• związek zawodowy (ustawa o związkach zawodowych).
Ułomna osoba prawna (lub niezupełna osoba prawna) – podmiot stosunku cywilnoprawnego, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, lecz posiadająca na mocy ustawy zdolność prawną. Ułomnymi osobami prawnymi w prawie polskim są:
• spółka jawna
• spółka partnerska
• spółka komandytowa
• spółka komandytowo-akcyjna
• wspólnota mieszkaniowa
• spółka akcyjna w organizacji
• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji
• europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych
Ułomna osoba prawna może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania mocą swojego działania, może także pozywać i być pozywaną. Członkowie takiej jednostki organizacyjnej co do zasady ponoszą za jej zobowiązania odpowiedzialność subsydiarną, tj. powstającą z chwilą jej niewypłacalności.
Uprawnienie - przyznanie przez normę prawną danej osobie wyboru określonego zachowania się bez nakładania na nią obowiązku.
Obowiązek – wytyczenie przez normę prawną, określonego zachowania w określonych sytuacjach, pod rygorem poniesienia konsekwencji prawnych w przypadku nie zastosowania się do nich.