Badania społeczne

WYKŁAD 1. (04-10-04)
Rodzaje badań:
- badania poznawcze - (np. bad. socjometryczne), celem bad. jest poznanie, diagnoza jakiegoś zjawiska;
- badania stosowane - ich wyniki stosujmy w praktyce, aby osiągnąć jakiś cel;
- badania naukowe – (np. bad. ruchliwości społecznej), celem jest rozwój teorii naukowej;
- badania komercyjne – (np. bad. rynku), cel to zwiększenie zysku zleceniodawcy badań
- badania ilościowe – (np. spis ludności), ich analiza polega na różnego rodzaju przeliczeniach, pytają o ilość!!!;
- badania jakościowe – (bad. stereotypów, stylu życia...), celem jest poznanie jakości zjawiska,

WYKŁAD 2. (11-10-04)
Algorytm procesu badawczego:
1. Sformułowanie problemu badawczego (pomysł na badania, tytuł badań);
2. Eksplikacja problematyki badawczej (wyjaśnienie, uszczegółowienie jej, wyjaśnienie celu badań);
3. Operacjonalizacja problematyki badawczej (zdefiniowanie terminów, wybór metody, wybór próby...);
4. Przygotowanie narzędzi badawczych (kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu, karty obserwacji, klucze kategoryzacji – w przypadku analizy treści);
5. Badania pilotażowe (sprawdzenie narzędzi badań);
6. Dobór próby (tak, aby najlepiej odpowiadała strukturze całości; do ustalenia próby używa się rachunku prawdopodobieństwa);
7. Realizacja badań;
8. Weryfikacja zebranego materiału (np. sprawdzenie czy ankieterzy dobrze wypełnili ankiety – jeśli badacz nie prowadził badań sam);
9. Analiza zebranego materiału;
10. Formułowanie wniosków;
11. Raport;

WYKŁAD 3. (18-10-04)
Badania polityczne:
Są one przeprowadzane na zlecenie, najczęściej dla gazet, czasopism. (4 do 8 raportów z badań miesięcznie ukazuje się w gazetach.)

PROCEDURY METODOLOGICZNE:
(dot. wyborów parlamentarnych w których głosowanie nie jest personalne)
1. Próba badawcza:
wielkość próby ok.1000-1100 osób (ale realizowana jest mniejsza liczba),
Sposoby doboru prób:
- próby adresowe: ankieter dostaje listę osób które ma przebadać.
Jest to próba losowana, mniej narażona na błędy ankieterów od próby kwotowej, ale w 40% jest ona nierealizowana ze względu na błędy w listach adresowych.
- Próby udziałowe (kwotowe): ankieter ma przebadać pewną kwotę, np. 4 osoby z danej miejscowości: 2 kobiety i 2 mężczyzn.
Próba ta jest tańsza od losowej i organizacyjnie łatwiejsza, ale narażona na błędy ankieterskie (ankieter może przebadać swoich znajomych)
2. Sposób zadawania pytań:
O frekwencję: „Czy gdyby w najbliższą niedzielę odbywały się wybory do sejmu, czy wziąłby Pan/ i w nich udział?”
Rzeczywista frekwencja jest o 12-15% niższa od deklarowanej (badani wstydzą się przyznać że nie interesują się polityką, że nie biorą udziału w wyborach).
W 2003r. chęć udziału w wyborach deklarowało 57% respondentów, w 2004r.: 45% (obserwujemy tendencję spadkową)
O poparcie dla danej partii:
 Pytanie zamknięte: „Gdyby w najbliższą niedzielę odbywały się wybory do sejmu, na jaką partię by Pan/i głosował/a?:
PO/ SLD/Pis/ LPR/Samoobrona/ (...)”
 Pytanie otwarte: po pytaniu jest zostawione wolne miejsce na wpisanie odpowiedzi przez respondenta (ten sposób jest gorszy od poprzedniego ponieważ ludzie nie znają nazw partii)
 Pytanie zamknięte w którym obok nazw partii wymienione są nazwiska liderów tych partii. (ponieważ ludzie kojarzą lidera z partią)
 Pytanie zamknięte w którym po liście partii umieszczona jest notatka:
„Ma Pan/i do dyspozycji 100 punktów, jeśli jest Pan/i pewien/pewna na która partie będzie głosować, proszę dać jej wszystkie punkty, jeśli się Pan/i waha, proszę rozdzielić punkty wśród tych partii na które chciałby/chciałaby Pan/i zagłosować.”
Ten sposób jest najtrudniejszy (respondent musi zrozumieć o co go prosimy i to wykonać; przy opracowywaniu wyników trzeba stosować ważenie), ale daje najlepsze efekty.

WYKŁAD 4. ( - - )
Pierwszy etap procesu bad.: sformułowanie problemu badawczego.
Problem badawczy to najczęściej pytanie lub kilka pytań, albo zdanie pełniące funkcje pytania ( „jakie są społeczne konsekwencje restrukturyzacji górnictwa na Śląsku?” lub
„Społ. konsekwencje restrukturyzacji górnictwa na Śląsku”.)
Problem bad. musi spełniać następujące warunki:
- dotyczyć czegoś, czego jeszcze nie wiadomo;
- być wyrażony w języku nauki ( terminy, pojęcia związane z dyscypliną ) bardzo ważne!! ;
- być tak sformułowany, by wiadomo było jakie działania trzeba podjąć, by przeprowadzić badanie ( ukierunkowanie metodologiczne);

Badania mogą dotyczyć trzech rodzajów zagadnień ( trzy podstawowe pytania badawcze):
- czy dane zjawisko występuje;
(tą część można czasem opuścić, jeśli wiemy że ktoś przeprowadził badania potwierdzające istnienie zjawiska i że badania te są aktualne – wtedy trzeba powołać się na to źródło)
- jak dane zjawisko przebiega;
- jakie są jego przyczyny i konsekwencje;

Formułując problem badawczy trzeba się dowiedzieć:
- czego chcę od badań;
- czy tematyka badań mieści się w mojej dyscyplinie, czy też są to badania interdyscyplinarne;
- czy istnieje materiał, który wystarczy przeanalizować do celów badań;

WYKŁAD 5. (22-11-04)
Typologia pojęć:
1. pojęcia enumeratywne - dotyczą cech, które dany obiekt posiada z racji swojego istnienia, np. dla człowieka: wzrost, waga, płeć; dla grupy: wielkość, struktura;
2. pojęcia asocjatywne – dotyczą cech, które obiekt może mieć ale nie musi, np. postawa, aspiracje;
3. pojęcia relacjonalne – dotyczą stosunku, relacji między jakimiś cechami obiektów, np. wskaźnik przestępczości;
4. pojęcia statystyczne – opisują zróżnicowanie obiektów, strukturę ich zbiorów, np. współczynniki, średnie arytmetyczne;
5. pojęcia sumatywne - odnoszą się do kompleksów cech, np. osobowość autorytarna, społeczeństwo globalne, kultura masowa;
Definiowanie i precyzowanie pojęć:
Jeśli wiemy już w jakim języku, za pomocą jakich pojęć będą wyrażone pytania badawcze, trzeba sprawdzić czy te pojęcia są precyzyjne, zdefiniować te pojęcia które są niejasne lub różnie interpretowane. Nie musimy przy tym zawsze tworzyć nowych definicji, czasem wystarczy sprawdzić jak dane pojęcie jest definiowane w literaturze przedmiotu i wybrać odpowiednią definicję. Definicja decyduje o tym co będziemy badać!!!
Własną definicję tworzymy, gdy dane pojęcie nie występuje w dyscyplinie, lub jego definicje są sprzeczne dwa sposoby definiowania: def. realne i def. nominalne; + błędy
w definicjach + zmienne, wskaźniki - patrz ćwiczenia!!!

WYKŁAD 6. (29-11-04)
Praktyczne zastosowanie badań:
Badania mediów – dwa kierunki: 1. ocena mediów, 2. badania rynkowe (czytelnictwo gazet, oglądalność TV, słuchalność radia)

BADANIA OGLĄDALNOŚCI TV:
Są one zlecane przez właścicieli mediów, bardzo często celem tych badań jest wybranie odpowiednich programów do celów reklamowych – raport z badań pokazuje się reklamodawcy, który chce dotrzeć do odp. kategorii widzów.
Badania oglądalności – rys historyczny:
1. faza kwestionariuszowa: badanie przeprowadzał ankieter na podstawie kwestionariusza, w którym znajdowały się pytania dotyczące tego kto oglądał tv, jaki program, kiedy.. ta metoda przestała się sprawdzać gdy wzrosła liczba stacji telewizyjnych;
2. faza dzienniczkowa: w czasie wizyty w domu respondenta ankieter bada sytuacje materialną i rodzinną, zostawia dzienniczek:
8.00 – 9.00 9.01 –10.00 10.01-11.00 11.01-12.00
TV1 x
TV2 x x
TV3
TVN x
Polsat

zalety dzienniczka: możliwość zaznaczania na bieżąco
wady: długi czas od oglądania do opracowania wyników, brak pewności co do tego,
czy respondent naprawdę zaznaczał wszystko co oglądał.
3. telemetria: mierzenie widowni telewizyjnej –w wybranej grupie domów montuje się przystawkę do telewizora, która rejestruje „ruchy telewizora” (zmiany programów). Do przystawki dołączany jest pilot, często każdy użytkownik ma na nim swój przycisk – dzięki temu można określać wiek widzów.
Przystawka przesyła dane o oglądalności programów w czasie „spoczynku” telewizora, a są one dostępne już następnego dnia rano.
Wady: przystawka nie reaguje, gdy ktoś wychodzi z pomieszczenia przy włączonym telewizorze.

BADANIA SŁUCHALNOŚCI RADIA:
- kwestionariuszowe
- dzienniczkowe
- nowa technika: odbiornik noszony przez respondenta (bransoletka, zegarek)
i rejestrujący jakiej stacji on słucha. Zwykła telemetria polegająca na montowaniu przystawki w radioodbiorniku byłaby za droga.
- w przypadku radia samochodowego montuje się w danych punktach miasta odbiorniki i za ich pomocą rejestruje stacje jakich słuchają kierowcy.

BADANIA CZYTELNICTWA GAZET:
- wywiady, czasem wspomagane stosowaniem materiałów pomocniczych np.. pokazywaniem przez ankietera winiet gazetowych (bo czytelnicy nie pamiętają tytułów)

BADANIA KORZYSTANIA Z INTERNETU:
1. kwestionariuszowe
2. badania w internecie:
- licznik wejść (wadą jest to, że strona ustawiana jako startowa nie będzie właściwie liczona);
- programy logowane na twardym dysku, które rejestrują aktywność komputera (wada jest to, że nie wiadomo kto wchodzi na dana stronę);
- ankietki rozwijające się na stronach (ich wadą jest brak reprezentatywności, podobnie jak w wypadku wszystkich pozostałych badań w internecie);

BADANIE SKUTECZNOŚCI REKLAMY ZEWNĘTRZNEJ
- można sprawdzić którędy chodzą ludzie i w związku z tym gdzie umieścić bilboard: satelitarna rejestracja ruchu ludności, liczenie ręczne, wywiady, zdjęcia robione przez aparaty fot. umieszczane w bilboardzie. Wadą jest to, że ten sposób bad. jest strasznie drogi.

WYKŁAD 6. (06-12-04)
Metody i techniki badań socjologicznych:
Metoda – dwa rodzaje definicji:
1. historycznie ukształtowany sposób docierania do prawdy i pojęciowego przedstawiania prawdy poznanej, (bardzo szerokie pojęcie metody, w jego zakres wchodzą: zasady definiowania, budowania pojęć, budowa typologii i klasyfikacji);
2. sposób uzyskiwania materiału badawczego, postępowanie badawcze;

Warunki jakie powinna spełniać metoda badawcza:
- powinna być adekwatna do problemu badawczego;
- powinna jak najkrótszą drogą zmierzać do realizacji zadania badawczego;
- wyborowi metody powinien towarzyszyć wybór czasowych i terytorialnych ram badań;
- powinna ona sugerować wybór technik badawczych najlepiej służących gromadzeniu informacji;
- poprawna metoda powinna ułatwiać opracowanie badań;
Metoda to przyjęty sposób postępowania badawczego, wraz z jego teoretycznym uzasadnieniem. W skład tak rozumianej metody wchodzą:
- ta część ogólnej teorii socjologicznej, która stanowi podstawę i uzasadnienie przyjętego postępowania badawczego (w metodzie powinniśmy opisać koncepcję teoretyczną, punkt widzenia, który przyjmujemy w naszych badaniach);
- określenie przedmiotu badania;
- sposób konstruowania i weryfikacji hipotez;
- zasady formułowania wniosków uogólniających;

Technika to sposób zbierania materiału badawczego, oparty na starannie opracowanych dyrektywach, instrukcja postępowania w trakcie zbierania materiału;

Procedura badawcza to sposób organizowania badań złożonych, wymagających kilku metod, czy wielu technik;

Cztery metody badawcze wg A. Comte’a:
1. obserwacja – to wg Comte’a podstawowa metoda bad.;
2. metoda porównawcza – porównywanie ze sobą stanów społ. w różnych, niezależnych od siebie, częściach świata (porównywanie tych samych wzorów kultury w społeczeństwach izolowanych);
3. metoda historyczna – historyczne porównywanie różnych stanów społ., badanie tego jak społeczeństwo jego wytwory rozwijały się w dziejach;
4. eksperyment – postępowanie, które zakłóca przebieg danego zjawiska.
Comte był krytyczny wobec eksperymentu:
- miał wątpliwości etyczne (dot. tego że nie powinno się eksperymentować na człowieku);
- obawiał się, że eksperyment może wymknąć się spod kontroli i na trwałe zmienić funkcjonowanie zbiorowości;
- brak pewności co do tego czy efekt został wywołany przez bodziec wprowadzony przez badacza, czy przez zjawiska niekontrolowane;

WYKŁAD 7. (13-12-04)
Survey ( badania surveyowe – ang.; bad. sondażowe – fran.; bad. demoskopowe – niem.):

Badanie surveyowe to studium życia zbiorowego, oparte na ilościowej charakterystyce zjawisk społecznych oraz na interrogatywnym zbieraniu informacji od wytypowanych w tym celu jednostek.
Historia:
XIX w. – Engels i inni reformatorzy społ. zbierali informacje za pomocą surweyu.
1909r. – w Pitzburgu (USA) przeprowadzono po raz pierwszy badania z wykorzystaniem procedury związanej z doborem ludzi i pytań. Survey okazał się dobrą metodą bad. i wkrótce zdominował badania. Dzięki niemu nastąpił rozwój metodologii badawczej oraz profesjonalizacja badań.
Fazy rozwoju badań surveyowych:
1. 1909r. – lata 20. :
- pojawiają się pierwsze skomplikowane formy wywiadu;
- pojawia się losowy dobór próby;
- do analizy materiału badawczego zaczyna się stosować ilościowe metody analizy danych, wykorzystujące statystykę;
- pojawiają się pierwsze sposoby pomiaru natężenia zjawisk społecznych; Skala Bogardusa - skala dystansu społecznego opublikowana w 1925r. w USA, badania dotyczyły stopnia bliskości do jakiego biali dopuszczali czarnych. Pytania typu: „czy zgodziłbyś się żeby czarnoskóry był mieszkańcem Twojego miasta/ pracownikiem fabryki/ Twoim sąsiadem/ został przyjęty do Twojej rodziny?”;
Skala równych interwałów (skala Thurstona) – (patrz ćwiczenia) skala niestosowana ze względu na to, że zawsze trzeba ją konstruować od początku.
2. lata 30. do połowy 40.:
- Badania surveyowe odwołują się do badań w innych naukach, sposoby doboru próby stają się coraz bardziej wyrafinowane, następuje kodyfikacja procedury bad., pojawiają się podręczniki. Pojawia się sala Likerta, w USA powstaje Instytut Badania Opinii Publicznej (dziś instytut Galupa) założony przez Galupa (jego zasługi: profesjonalizacja badań, zwrócenie uwagi na to że te badania pokazują opinie ludzi, wykonywanie badań jako usługa- pokazał że można zarobić na badaniach)
3. od połowy lat 40. do końca lat 60.:
- socjologia znajdowała się pod wpływem pozytywizmu, paradygmat nakazywał upodobnienie metodologii socjologicznej do metodologii nauk przyrodniczych.
Na pierwszym miejscu był wymóg obserwowalności, policzalności, namacalności wyników, dopiero za tym plasowała się kwestia rozumienia zjawisk społ.
Ze względu na to, survey stał się królem badań socjologicznych;
4. od końca lat 60. do teraz:
- socjologia zaczęła zauważać też inne metody, survey stał się jedną z nich, ale nie najważniejszą.
5. obecnie:
- w badaniach surveyowych pojawia się coraz więcej logiki i statystyki,
- obecna forma opracowywania badań surveyowych opiera się na elektronice (programy: SPSS, STATISTIKA)

Cechy badań surveyowych:
- służy do realizacji masowych badań na próbach o charakterze reprezentatywnym, bądź badań wyczerpujących;
- narzędziem badawczym jest kwestionariusz;
- badania są realizowane przez dwie techniki: technikę wywiadu i technikę ankiety;
- można zastosować elementy badań eksperymentalnych;
- najczęstszym przedmiotem badań są zachowania, postawy, opinie, przekonania;
- podstawę analizy danych stanowią metody ilościowe, zapożyczone ze statystyki;
- badacz nie bierze bezpośredniego udziału w uzyskiwaniu materiału – kontakt między badaczem a respondentem zachodzi za pośrednictwem ankieterów i jest to kontakt krótkotrwały;
- werbalne zachowania respondentów traktowane są jako wskaźniki zachowań niewerbalnych (postaw, zachowań, opinii, przekonań..);
- cechują się wysokim poziomem standaryzacji (pytania zadawane respondentom mają taką samą formę, są zadawane w tej samej kolejności – dzięki temu można potem zsumować odpowiedzi);
- respondentów traktujemy jako statystyczną masę, nie interesują nas uwarunkowania społeczne i kulturowe, zależy nam tylko na uzyskaniu odpowiedzi na pytania kwestionariusza;
- są to badania na poziomie jednostkowym i na takim poziomie muszą być wyciągane wnioski (tzn. nie mówi się że zbiorowość ma daną opinię, ale że określona liczba osób ma taką opinię);
- są to badania kosztowne, wymagają wyszkolenia ankieterów;
Zalety badań surveyowych:
- szybki czas realizacji;
- praktyczność, użyteczność zdobytych informacji (np. w przypadku bad. rynkowych, politycznych..);
Wady badań surveyowych:
- nie ma takiej rzeczy, której nie dałoby się udowodnić za pomocą bad. surveyowych – niebezpieczeństwo „idiotyzmu” badań;
- łatwość pozyskiwania informacji – pod pytaniem znajdują się propozycje odpowiedzi i respondent może odpowiedzieć na pytanie mimo, że nie będzie wiedział o co w nim chodzi, czego ono dotyczy;
- fałszywe założenie znawstwa – błąd formułowania pytań badawczych polegający na tym, że bez zastanowienia przypisuje się respondentom znajomość zagadnień,
o których oni mogą nie mieć pojęcia i zadaje się pytania dotyczące tych zagadnień;

WYKŁAD 8. (20-12-04)
Próby:
Próba – liczba jednostek badawczych od których chcemy uzyskać informacje.

Czynniki wpływające na wielkość próby:
- stopień skomplikowania problematyki badawczej (im więcej zmiennych, im bardziej szczegółowe badania – tym większa próba);
- liczebność populacji generalnej – czyli całej zbiorowości z której pobieramy próbę (ma to wpływ w przypadku małych zbiorowości np. do 1000 os.; w badaniach na dużych zbiorowościach wielkość ta praktycznie nie ma znaczenia);
- wewnętrzne zróżnicowanie zbiorowości pod względem cech społeczno demograficznych (im większe zróżnicowanie, tym większa próba);
- metody i techniki badań, procedury badawcze;
- dopuszczalny błąd pomiaru
Sposób doboru próby:
1) próba losowa
a) cechy operatu losowania:
- daje możliwość dokonywania wyboru różnych prób
- umożliwia identyfikację wylosowanych osób ( powinien zawierać dane personalne, adresy...)
- umożliwia oszacowanie błędu wykonywanych prób (?)
b) sposoby losowania (są różne i zależą od typu bazy danych):
- komputerowo;
- wg założeń statystyki;
- co daną liczbę kart ewidencyjnych (np. co 40 kartę);
- wykorzystując PESEL;

c) wskaźnik realizacji badań (dotyczy tylko prób losowych);
- informuje ile osób na 1000 wybranych do badań, wzięło udział w badaniach (w ubiegłym roku wynosił on 64%);
- zależy on od: rodzaju i wielkości miejsca zamieszkania (na wsi wskaźnik ten wynosi 73 – 75%, w mieście 56 – 58%); płci (w wypadku kobiet wskaźnik ten jest wyższy); wieku, aktywności zawodowej;
- wskaźnik ten należy uwzględnić przy losowaniu i wylosować odpowiednio większą próbę.
2) próba losowo – warstwowa
- w każdym województwie wyróżnia się 2 – 6. kategorii miast i 1 – 2 kategorie wsi;
- próbę dzieli się między te kategorie, proporcjonalnie do ludności zamieszkującej daną kategorię;
- w każdej miejscowości bierze się pod uwagę określone obszary (wyznaczone przez GUS) i wewnątrz nich losuje się adresy;
3) próba celowa
- stosuje się ją gdy brak jest operatu losowania, o doborze respondentów decyduje ankieter;
!!!!! w przypadku badań zbiorowości o której nie mamy danych - np. badań zadowolenia klientów z usług PKP losuje się miejsca w pociągu i przeprowadza badanie wśród osób siedzących na tych miejscach.!!!!!

Czynniki wpływające na sposób doboru próby:
- dostęp do bazy danych;
- wiedza o zbiorowości;
- problem badawczy (wpływa na określenie i dobór jednostek badawczych, tworów ponadjednostkowych);
- stopień reprezentatywności badań (nie wszystkie badania muszą być wykonywane na próbach reprezentatywnych), np. próba typu „kula śniegowa”: jeden respondent odsyła badacza do kogoś innego, kto jest w sytuacji odpowiadającej problemowi badawczemu;
(czy tu była przerwa w wykładach [między 20-12-04 a 17-01-05] ???)

WYKŁAD 9. (17-01-05)
Zmiany w postawach, świadomości, opiniach:
- jeśli chcemy zbadać zmiany w jakimś okresie czasu, musimy wybrać co najmniej dwa punkty: t1, t2 ( jeśli tych punktów jest więcej można uniknąć błędów interpretacyjnych, spowodowanych przypadkowymi zaburzeniami, wahaniami..). Efekty badania przedstawiamy na wykresie.
Dwa sposoby przeprowadzania badań:
- sondaż generalny, przeprowadzany co jakiś czas za pomocą tego samego narzędzia bad. (powtarzamy całość badań);
- drugi sposób to powtarzanie tych samych pytań (ale już nie całych badań).
PRZYKŁAD:
Sondaże przedwyborcze:
Kandydaci: czerwiec wrzesień
A 60% 52%
B 40% 48%

Pyt.: co się stało w ciągu tych trzech miesięcy? W jaki sposób zmieniły się preferencje wyborców? (bo to nie tak, że 8% wyborców wyrażających chęć głosowania na kandydata A nagle zmieniło zdanie i przeszło na stronę kandydata B. Ten ruch mógł odbywać się
w obydwu kierunkach.)

Czy jest reguła badawcza potrafiąca pokazać ilu ludzi przeszło z jednaj strony na drugą i jakie są tego przyczyny?
Są dwie reguły badawcze, które można zastosować, żeby odpowiedzieć na pytanie o zmianę w saldzie głosów i powody tej zmiany:

1. Badania panelowe:
- polegają na obserwacji postaw, opinii, zachowań, dokonywanej dwukrotnie, na tych samych jednostkach;
- nie są anonimowe – dlatego że muszą być powtórzone na tych samych jednostkach;
- pokazują jakie zmiany wywołuje bodziec i jak się to dzieje;
- technika wywiadu (częściej) lub ankiety;
- badanie trudne organizacyjnie i kosztowne. Istnieje niebezpieczeństwo niemożności powtórzenia badania na tej samej jednostce: np. ktoś umrze lub odmówi udziału w powtórnym badaniu (aby zapobiec temu ostatniemu, podpisuje się umowy z respondentami, nie mają one jednak mocy prawnej).
- Co zrobić w wypadku, gdy jednostki są niedostępne?
1) możemy dalej przeprowadzać badanie z pominięciem tych jednostek, ale nie jesteśmy wtedy w stanie odpowiedzieć na pytanie kto zmienił zdanie i pod jakim wpływem;
2) jednostki niedostępne wykluczamy z pierwszej serii badań, ale ma to konsekwencje dla błędu pomiaru;
3) szukamy zastępców o tych samych cechach, jednak nie ma pewności że poprzedni respondent zachowałby się w taki sposób jak zastępca;
- problemy w przypadku badań panelowych: uczenie się pytań, niemożność sprawdzenia czy respondent mówi prawdę. Ale ratunkiem dla badacza jest prawo wielkich liczb: nawet gdy respondent skłamie to wyniki bad. mogą być nadal prawdziwe;
- jest to procedura opracowana w praktyce, sprawdzająca się i przynosząca dobre rezultaty;
2. Badanie pollingowe:
- pokazują tylko saldo zmian, bez uwzględniania przyczyn;
- mogą być anonimowe (ale nie muszą);
- nie ma problemu z jednostkami niedostępnymi;
- np. sondaże przedwyborcze.

WYKŁAD 10. (08-03-05)
Metoda monograficzna:
- przeniesiona z gruntu etnografii i etnologii, wpływ XIX w. badań socjograficznych;
- istota monografii: uchwycenie powiązań między zjawiskami społ. zachodzącymi w określonym środowisku, traktowanym jako całość;
- przedmiotem monografii jest jedno zagadnienie, jeden fakt, jedna społeczność;
- korzysta ona z różnych metod, z różnych źródeł informacji;
Problemy badań monograficznych:
- monografia, będąc dogłębnym opisem, wymaga długiego i częstego przebywania badacza na terenie społeczności, instytucji. Badacz często zaprzyjaźnia się
z ludźmi żyjącymi, czy pracującymi w danym miejscu – niesie to ze sobą ryzyko subiektywizmu monografii;
- niebezpieczeństwo pseudoogólnienia – spowodowane brakiem wiedzy
o uwarunkowaniach społecznych, gospodarczych, politycznych danych społeczeństw. Badacz nie wie co nadaje charakter danej instytucji i uogólnia wnioski, często błędnie;
- opisowość – jeśli autor nie potrafi wyciągnąć wniosków i poprzestaje tylko na opisie;

Metoda integralna:
- opracował ją Kazimierz Dobrowolski. Metoda powstała jako wynik doświadczeń badacza, którego celem było przełamanie segmentacji i specjalizacji w socjologii;
- punktem wyjścia do metody integralnej są dwa założenia:
1) wszelka rzeczywistość społeczna powinna być analizowana poprzez badania empiryczne;
2) rzeczywistość społeczna ma być traktowana jako spójny układ elementów, nie można analizować jednego elementu w oderwaniu od reszty (przeciwieństwo monografii);

Postulaty metody integralnej:
1. Postulaty heurystyczne:
a) dotyczące źródeł, z których korzysta badacz:
- obowiązkiem badacza jest zebranie wszystkich kategorii źródeł, które mogą opisać dane zjawisko;

źródła dzieli się na kategorie:
historyczne
źródła zastane:
współczesne

bezpośrednio przez badacza
źródła wywołane:
pośrednio przez badacza (jeśli zlecił to komuś)
b) związane z metodologią badawczą:
- do badania powinny być użyte wszystkie metody, które mogą coś wnieść, które mogą pomóc w badaniu.

2. Postulaty teoretyczne:
a) postulat historyczny – w analizie zjawisk społ. trzeba brać pod uwagę ich uwarunkowania historyczne;
b) postulat holistyczny – dążenie do przedstawiania zjawisk na tle całokształtu procesów i przejawów rzeczywistości;
c) postulat funkcjonalny – nie można zapominać, że każda część rzeczywistości pełni funkcje wobec otoczenia i odwrotnie. Należy pokazywać te funkcje;
Metoda integralna:
- wymaga wielości źródeł;
- wymaga wielości metod i technik;
- wymaga kontekstu pozaspołecznego;
- zabrania wyrywać zjawiska z całości rzeczywistości społ.
- nakaz ujęcia dynamicznego – należy pokazać jakim zmianom ulegały zjawiska, jakie siły działały w tym procesie;
Znaczenie metody integralnej:
- jest to metoda o charakterze uniwersalnym, ma charakter otwartej konstrukcji metodologicznej;
- ma ona charakter konstruktu idealnego – możemy tylko dążyć do takiego ideału;

WYKŁAD 11. (14-03-05)
Analiza ekologiczna:
Ekologia – całokształt warunków wyznaczający możliwość życia organizmów na danym obszarze.

Zmienne ekologiczne: (różne ujęcia)
1) wszystkie zmienne, które faktycznie lub potencjalnie mogą wpływać na organizm;
2) takie zmienne, które charakteryzują otoczenie jakiejś zbiorowości, głównie zmienne
o charakterze geograficzno – przestrzennym;
3) pewne złożone procesy, zwłaszcza fakty społeczne, które mogą występować w różnym nasileniu i znacząco wpływają na ludzi (np. władza, charakter, dominacja);
4) to istotne elementy pewnego systemu (charakter kompleksowy);
5) termin stosowany do właściwości grup społ. (czasem zwane zmiennymi kontekstowymi);
- bardzo ważne – średnie zarobki – tłumacza wiele zachowań;
- w zależności którą def. zmiennych ekologicznych przyjmiemy, taka będzie nasza def. analizy ekologicznej.

ANALIZA EKOLOGICZNA: sposób postępowania badawczego polegający na poszukiwaniu wyjaśnień zjawisk społ. poprzez odwołanie się do czynników zewnętrznych w stosunku do zbiorowości, w której zachodzą te zjawiska; Zajmuje się ona badaniem kontekstu w jakim zachodzą zjawiska.

Tabela 1.
Wnioski dotyczą:
Informacje dotyczą: jednostek zbiorów ponadjednostkowych
jednostek analiza indywidualna
(informacje i wnioski z nich wyprowadzone dot. jednostek) analiza strukturalna
(z informacji dot. jednostek wyciągamy wnioski dot. tworów ponadjednostkowych)
tworów ponadjednostkowych
(zbiorów jednostek ludzkich) analiza kontekstowa
(z informacji dotyczących tworów ponadjednostkowych, z kontekstu w jakim funkcjonuje jednostka, z warunków panujących w grupie wysnuwamy wnioski dotyczące jednostki)

Tabela 2.
Wnioski dotyczą:

Informacje dotyczą:
jednostek tworów ponadjednostkowych
grup społecznych jednostek terytorialnych
jednostek analiza kontekstowa jednopoziomowa analiza grupowa analiza ekologiczna strukturalna
tworów ponadjednostkowych

analiza ekologiczna kontekstowa
analiza ekologiczna w wąskim rozumieniu

Co to jest analiza ekologiczna i na czym polega?
- takie postępowanie, w wyniku którego ustala się związki między cechami jednostek ludzkich lub zbiorów jednostek ludzkich, a cechami jednostek terytorialnych;
- występuje najczęściej w trzech fazach:
faza 1. ustalanie związków między cechami jednostek terytorialnych a cechami ludzi
faza 2. ustalanie związku między cechami jednostek terytorialnych a cechami grup społecznych
faza 3. ustalanie związku między różnymi cechami jednostek terytorialnych

- analiza ekologiczna może mieć charakter zarówno jedno jak i wielopoziomowy (o tym jaką formę wybierzemy decyduje rodzaj zmiennych)

szkoła chicagowska (lata 20/30 XXw.): Park, Thomas..;
pojęcia: ekosystem – harmonijne połączenie społeczności z warunkami w jakich żyje;
habitat – ludzka część ekosystemu;
jednostka naturalna – geograficznie wydzielona lub wyznaczona część ekosystemu, posiadająca względną samodzielność i odrębność;
ZAŁOŻENIA TEORII EKOLOGICZNEJ:
1. Społeczeństwo nie jest sumą jednostek, jest bytem ponadjednostkowym, realnym
i ustrukturalizowanym; (w ramach takiego społeczeństwa istnieje silny związek między jego strukturą, wielkością i zasadami organizacji)
2. Tak rozumiane społeczeństwo dąży do izolacji, niezależności; procesy zachodzące w tak rozumianym społeczeństwie mogą być wyjaśniane tylko przez odwołanie się do ekosystemu;
3. Społeczeństwo utożsamiane z państwem lub ludzkością to abstrakt. Istnieją tylko naturalne jednostki terytorialne – wsie, dzielnice, miasta; wszystko co większe to twór abstrakcyjny;
4. Warunki zewnętrzne mają istotne znaczenie dla funkcjonowania zbiorowości. Największą rolę ogrywa przestrzenne rozmieszczenie elementów społeczności, nie jest ono przypadkowe.

Zasady wpływające na przestrzenną organizację zbiorowości:
a) zasada wzajemnej zależności – jeśli na jakimś obszarze żyją zbiorowości to harmonijne relacje między nimi są możliwe dzięki symbiozie lub podobieństwu;
b) zasada funkcji podstawowej – spośród wielu funkcji, jakie pełni zbiorowość, jedna jest najważniejsza;
c) zasada zróżnicowania – każda społeczność posiada swoją masę krytyczną w zakresie wielkości po jej przekroczeniu następuje jej rozpad lub zróżnicowanie wewnętrzne;
d) zasada dominacji – spośród różnych grup zamieszkujących ten sam teren, zawsze jedna posiada pozycję uprzywilejowaną;
e) zasada izomorfizmu – w takich samych warunkach powstają identyczne formy organizacyjne;
2 nurty w szkole chicagowskiej:
- zorientowany humanistycznie (analizy potrzeb ludzi, cech zbiorowości, cech kultur)
- zorientowany naturalistycznie (analiza powiązań zbiorowości z warunkami naturalnymi
– analiza ekosystemu)
Wykorzystywanie analizy ekologicznej:
- do badań rozpoznawczych (zwłaszcza, gdy lokalizacja przestrzenna umożliwia formułowanie wniosków weryfikujących w innych badaniach; np. badanie patologii społ.);
- formułowanie prognoz społ. (np. projektowanie miast);
- badanie historyczno-społeczne (analiza faktów społ., które miały miejsce w przeszłości);
Dane ekologiczne stanowią doskonały materiał rozszerzający i weryfikujący badania innego typu.

WYKŁAD 12 (21-03-05)
Próba:
Dwa schematy badań:
1. badania wyczerpujące (cała zbiorowość)
2. badania niewyczerpujące (niektóre jednostki badanej zbiorowości)
(w przypadku badań niewyczerpujących pojawia się problem: ile jednostek ma liczyć próba.)

Dwa sposoby konstruowania prób:
a) próba losowa
b) dobór celowy (o tym kto znajdzie się w badanej grupie decyduje zespół badawczy na podstawie określonych kryteriów)
Te dwa sposoby nie są konkurencyjne – mogą się uzupełniać!

Trudno określić, który sposób jest lepszy. Z teorii wynika, że lepszy jest dobór losowy.
W praktyce okazuje się, że dobre skonstruowanie próby celowej, które oparte jest na istotnych przesłankach i które nie jest subiektywne, jest równie dobre jak dobór losowy.

Dobór celowy stosuje się częściej niż losowy, gł. ze względów praktycznych: do próby losowej potrzebna jest baz danych, operat losowania, natomiast często są problemy
z uzyskaniem ewidencji uwzględniającej wszystkie jednostki badanej zbiorowości, (poza tym jest to bardzo kosztowne, bo trzeba dojechać do wszystkich wylosowanych jednostek, które są np. rozrzucone po całym kraju!).
W badaniach ogólnopolskich stosuje się mieszany dobór próby: wskazuje się miejsca w których należy losować, uwzględniając strukturę ludności (odp. odsetek ludności z Warszawy, i z innych miast, proporcjonalnie do struktury ludności kraju), dobiera się jednostki terytorialne i wewnątrz nich losuje się respondentów.

RODZAJE PRÓB GDY JEST MOŻLIWE SKORZYSTANIE Z OPERATU LOSOWANIA:

Wnioski dotyczą: Operat jest uporządkowany losowo (np. lista alfabetyczna) Operat jest uporządkowany wedle jakichś kryteriów, odzwierciedla jakąś strukturę
Wiedza o zbiorowości
niewielka duża niewielka duża
jednostek PROSTA PRÓBA LOSOWA Z MOŻLIWOŚCIĄ OKREŚLENIA BŁĘDU GLOBALNEGO PROSTA PRÓBA LOSOWA Z MOŻLIWOŚCIĄ OKREŚLENIA BŁĘDÓW DLA POSZCZEGÓLNYCH PARAMETRÓW PRÓBA SYSTEMATYCZNA (taki sposób postępowania, że bierzemy co którąś pozycję operatu: co 10, co 40..) PRÓBA ZESPOŁOWA
(losujemy całe zespoły jednostek)

tworów
ponad -jednostkowych

Reprezentatywność jest ważna PROSTA PRÓBA LOSOWA Z POPULACJI GRUP LUB ZBIORÓW PRÓBA PROSTA LUB WAŻONA, LOSOWA Z POPULACJI GRUP LUB ZBIORÓW PRÓBA ZESPOŁOWA, WIELOSTOPNIOWA, LOSOWO - CELOWA PRÓBA WIELOSTOPNIOWA, ZESPOŁOWA LOSOWO – CELOWA WAŻONA
Reprezentatywność nie jest ważna
PRÓBA SOCJOMETRYCZNA


PRÓBA TYPU „KULA ŚNIEGOWA”
DOBÓR PARAMI
PRÓBY KONTRASTOWE, CELOWE

1. błąd globalny –
2. błąd dla poszczególnych parametrów – jeśli sięgamy do rocznika statystycznego, czy innych badań empirycznych, jest tam mnóstwo tabel ze zmiennymi, często przedstawionych w postaci szeregów statystycznych. Np. wiek: przedstawia się go za pomocą szeregu statystycznego z przedziałami: 21-25, 26-30... tym kategoriom wiekowym towarzyszy kolumna z liczebnością osób w danej kategorii. Na podstawie tej tabeli oblicza się parametry, np. dominantę wieku, medianę wieku i inne miary. Przy ich obliczaniu przyjmuje się założenie, że liczba ludności w danym przedziale wiekowym jest równo rozłożona tzn. jest tyle samo osób w wieku 21, 22, 23.. (bierzemy do obliczeń wartości środkowe przedziałów), a to nie musi być prawdą. Te błędy w obliczaniu parametrów możemy wykryć dzięki odpowiedniemu doborowi próby
3. próba systematyczna – niebezpieczeństwo z nią związane pojawia się gdy operat losowania jest ustrukturalizowany wg danych kryteriów, np. jeśli prowadzimy badania przedsiębiorstw i potrzebujemy 100 osób do badań, to z listy np. 1000 osób losujemy co dziesiątą, ale może się zdarzyć, że lista ta będzie ułożona według brygad 10-osobowych i wylosujemy zawsze brygadzistę.. dlatego trzeba mieć świadomość w jaki sposób skonstruowana jest lista.
4. próba zespołowa – losujemy nie pojedyncze jednostki ale całe ich zespoły np. klatki schodowe.
5.
6. próba prosta – zwykłe losowanie, próba ważona – stosuje się ją do całych grup lub do indywiduów. Ważenie to nadawanie wag lub rang, dotyczy to takich sytuacji, gdy z różnych przyczyn jakaś części badanych zbiorowości wydają się szczególnie dla nas ważne i chcemy aby koniecznie znalazły się w wybranej próbie. Opatrujemy te zbiory pewnymi czynnikami, by zwiększyć prawdopodobieństwo ich znalezienia się na naszej liście. Np. gdy zbiorowość składa się z grup o nierównej liczebności. Istnieje niebezpieczeństwo że niektóre, mniej liczne grupy, nie zostaną wylosowane. Jeśli ważne jest dla nas, żeby wchodziły one w skład naszej listy, nadajemy im rangi.
7. próba losowo – celowa – proces doboru próby jest wieloetapowy i składa się z obu sposobów doboru próby: losowego i celowego. Np. badając rodziny miejskie możemy najpierw dobrać dzielnice (celowo), a potem na ich terenie wylosować kamienice, następnie dobrać klatki schodowe i wylosować rodziny.
8.
9. próba socjometryczna – do badania małych grup, szczególnie badania struktury i stosunków interpersonalnych w grupach. Próba konstruowana jest jako konsekwencja badań socjometrycznych
10. „kula śniegowa” – stosowana wtedy, gdy trudno jest dotrzeć do pożądanych osób. Polega na tym, że osoby badane wskazują potencjalnych respondentów. Próba ta nadaje się np. do analizy sieci nieformalnych powiązań w małych miejscowościach.
11. dobór parami – bierzemy próby różniące się od siebie.

RODZAJE PRÓB GDY SKORZYSTANIE Z OPERATU LOSOWANIA
NIE JEST MOŻLIWE:
Wnioski dotyczą: Wiedza o populacji jest duża a parametry są znane Wiedza o populacji mała, parametry nieznane
jednostek PRÓBA PROPORCJONALNA
(UDZIAŁOWA, KWOTOWA) PRÓBA DOCELOWA LOSOWA LUB SYSTEMATYCZNA
grup reprezentatywność jest ważna PRÓBA ZESPOŁOWA, KWOTOWA
PRÓBA ZESPOŁOWA SYSTEMATYCZNA DOCELOWA
reprezentatywność nie jest ważna PRÓBA DOBIERANA CELOWO DO BADAŃ STUDIUM PRZYPADKU tzw. ZWIAD BADAWCZY (działanie na chybił trafił)

1. próba proporcjonalna (udziałowa, kwotowa) –często stosowana, wywodzi się z wiedzy o zbiorowości: próba ma być kopią zbiorowości generalnej (te same parametry, ten sam odsetek kobiet i mężczyzn...) ankieterzy mają pewną kwotę do zrobienia: np. 6 mężczyzn i 4 kobiety w danym wieku.
2. próba docelowa – gdy nie wiemy nic o zbiorowości np. klientów supermarketu, określamy ile osób chcemy zbadać i losujemy co którąś z osób wychodzących po zakupach.
(3, 4, 5, 6 - ? )
(czy tu nie brakuje żadnego wykładu???)

WYKŁAD 13 ( - - )
Analiza danych
1. przygotowanie typologii odpowiedzi
np. pytanie o zadowolenie z pracy lub jego brak – w kategoriach: 1)warunków fizycznych, 2) stosunków międzyludzkich, 3)gratyfikacji, 4)innych.
Tworzymy z tego bazę danych.
2. wprowadzenie kodów do bazy danych (excel)
kwestionariusze Pyt.1 Pyt.2 Pyt.3 Pyt.4 Pyt.5
1
2
3
4
5

W bazach danych nie wolno zostawiać pustych kratek!!
Kodowanie danych = przypisywanie symboli do odpowiedzi
W wielu kwestionariuszach kody są przypisane już na etapie konstrukcji (kwestionariusze prekodowane, prekategoryzowane)
Zazwyczaj „0” jest zarezerwowane dla sytuacji braku odpowiedzi, a kody nadajemy od „1”
Innym przypadkiem stosowania „0” jest sytuacja pytań nie dotyczących danej osoby (inny sposób kodowania to „99”

WYKŁAD ... (- - )
Analiza treści:
- XVII w. pierwociny analizy treści – wtedy pojawiły się spekulacje dotyczące rozpoznawania autora po sposobie budowania zdań.
- I wojna światowa – metoda analizy treści nabiera podstaw naukowych za sprawą H. Laswella. (Analizowano prasę)
- Lata 20, 30-te – obok prasoznawców metodą tą interesują się politologowie, historycy psycho- i socjologowie. Analizowano propagandę, stopień akceptacji treści rozpowszechnianych przez środki masowego przekazu, wpływ filmu na postawy i zachowanie dzieci i młodzieży. Lata 30 – studia nad wpływem reklamy na zachowanie dzieci i młodzieży.
- II wojna światowa – rozwój analizy zawartości – w USA pojawiły się podejrzenia, że pewne czasopisma sprzyjają ideologii faszystowskiej.
Aby to zbadać opracowano procedurę badawczą:
a) dokonano szczegółowego przeglądu prasy, poszukując pewnych tematów (wszystkich tematów korzystnych dla Niemiec) – obecność takiego tematu pozwalała zaklasyfikować tytuł do grona sprzyjających Niemcom;
b) porównywano niemieckie audycje radiowe i treści gazet amerykańskich;
c) w odniesieniu do podejrzanych tytułów zaczęto prowadzić analizę słownictwa – poszukiwano słów-kluczy dla propagandy faszystowskiej (np. rasa, lebenslauf...);
d) liczono słowa klucze – analizowano częstość ich występowania;
e) zastosowano miary powierzchni – jaki procent artykułu, gazety, zajmują teksty pochlebne dla Niemców;
Analiza zawartości jest zespołem różnych technik systematycznego badania strumieni lub zbiorów przekazów, polegającego na możliwie obiektywnym wyróżnianiu i identyfikowaniu ich możliwie jednoznacznych, skonkretyzowanych, formalnych lub treściwych elementów, oraz możliwie precyzyjnym szacowaniu rozkładu występowania tych elementów oraz na głównie porównawczym wnioskowaniu, a zmierzającego przez poznanie zawartości przekazów do poznania innych elementów i uwarunkowań procesu komunikacyjnego.

CECHY ANALIZY ZAWARTOŚCI:
- obiektywizm
- systematyczność – obowiązek brania pod uwagę wszystkich części materiału poddawanego analizie, a nie tylko tych, które zgadzają się z poglądami badaczy;
- postulat ilościowego charakteru analizy – nakazuje aby analiza treści dokonywana była w terminach ilościowych (liczbowych). Komponent jakościowy traktowany jest jako uzupełniający.
Analiza ma się odnosić wyłącznie do treści jawnych - nie bierze się raczej pod uwagę tego, co między wierszami
- po II wojnie: Europa - „żelazna kurtyna” – zachodnie rządy zdobywały informacje z analizy prasy bloku wschodniego; USA – „polowanie na czarownice” – poszukiwanie komunistów