Wszystko o Kanadzie

Informacje ogólne:
Stolica: Ottawa
Powierzchnia: 9976,1 tys. km2 (drugie pod względem wielkości, po Rosji, państwo na świecie)
Ludność: 30,3 mln mieszk. (1997)
Języki urzędowe: angielski i francuski
Jednostka monetarna: dolar kanadyjski
Święto narodowe: 1 lipca (rocznica proklamowania federacji 1867)
Podział administracyjny: 10 prowincji i 2 terytoria
Granica: z USA. Rozciągłość równoleżnikowa terytorium Kanady wynosi 4627 km, południkowa — 5327 km; na pn. sięga O. Arktycznego, na zach. — O. Spokojnego, na wsch. — O. Atlantyckiego; na pd. wzdłuż Wielkich Jezior i 49N oraz na pn.-zach. wzdłuż 141W (granica stanu Alaska) graniczy z USA.
Głowa państwa: królowa Elżbieta II; gubernator generalny: Adrienne Clarkson
Szef rządu: Jean Chrtien
Izba wyższa parlamentu: Senat (Senate — Snat)
Izba niższa parlamentu: Izba Gmin (House of Commons – Chambre des Communes)
Partie: Partia Liberalna Kanady (LPC) — 154, Partia Reformistyczna (RPC) — 61, Blok Quebecki (BC) — 44, Nowa Partia Demokratyczna (NDP) — 21, Postępowo–Konserwatywna Partia Kanady(PCP) — 20, niezależni —1

Historia:
Pierwotną ludność Kanady stanowili Eskimosi i Indianie; wsch. wybrzeże było znane żeglarzom normańskim od przeł. X i XI w.; w końcu XV w. i w 1 poł. XVI w. badali je żeglarze wł. w służbie ang. (G. i S. Caboto), portug. (G. Cortereal), następnie franc. (G. da Verrazano i J. Cartier); Cartier objął w posiadanie w imieniu króla Francji ziemie nazwane później Nową Francją. Odkrycie i badanie Nowej Fundlandii przez Anglików skłoniło Francję do podjęcia w pocz. XVII w. kolonizacji Nowej Francji (1608 zał. Quebec); 1670 powstała ang. Kompania Hudsońska, która otrzymała przywilej król. na objęcie w posiadanie obszarów nad Zat. Hudsona, zw. Ziemią Ruperta. W XVIII w. Francja utraciła na rzecz W. Brytanii wszystkie (z wyjątkiem wysepek Saint-Pierre i Miquelon) posiadłości w Kanadzie: 1713 Akadię; (odtąd bryt. kolonia Nowa Szkocja, 1791 podzielona na: Nową Szkocję, Nowy Brunszwik i Wyspę Ks. Edwarda), 1763 Nową Francję (odtąd bryt. kolonia Quebec, 1791 podzielona na Górną i Dolną Kanadę, ob. Ontario i Quebec); do wschodniej Kanady zaczęli wówczas napływać osadnicy bryt.; próba nakłonienia kolonistów z Kanady do wystąpienia przeciwko W. Brytanii w okresie wojny o niepodległość Stanów Zjedn. (1775–83) nie powiodła się; po 1783 do Kanady przesiedliło się ok. 40 tys. tzw. lojalistów (Amerykanów wiernych Koronie bryt.). Podbój Kanady był jednym z celów USA podczas wojny 1812 roku; 1812–14 wojska USA przeprowadziły 3 ofensywy lądowe na Kanadzie — wszystkie zakończone niepowodzeniem (1814 zawarto pokój gandawski na zasadzie status quo ante). Po wojnie USA i W. Brytania zawarły 1818 konwencję, na mocy której wytyczono odcinki granicy między USA i Kanadą na zach. od Wielkich Jezior i ustalono na 10 lat wspólną kontrolę USA i W. Brytanii nad Oregonem (monopol na handel w Oregonie uzyskała Kompania Hudsońska). W 1 poł. XIX w. znacznie nasiliła się imigracja z Wysp Bryt. (w tym z Irlandii) do Kanady, zwł. do Ontario; liczba ludności kanady wzrosła z ponad 300 tys. (1790) do ponad 3,5 mln (1871), a ludność pochodzenia franc. stawała się w Kanadzie mniejszością; zostało zapoczątkowane stałe osadnictwo na terenach podległych Kompanii Hudsońskiej. W 1842 wytyczono kolejny odcinek granicy USA–Kanada (między Maine i Nowym Brunszwikiem a Jez. Leśnym), a 1846 dokonano podziału Oregonu między USA i W. Brytanię; na zach. wybrzeżu 1849 powstała kolonia Vancouver, a 1858 — Kolumbia Bryt. (1866 zostały połączone). Brytyjska polityka kolonialna i system rządów probryt. oligarchii zrodził w Kanadzie w 1 poł. XIX w. opozycję, dążącą do reform polit. i społ., demokratyzacji ustroju i ograniczenia przywilejów Kościoła anglik.; antybryt. powstanie 1837–38, które objęło Ontario i Quebec (w Quebecu miało też podłoże nar.) zostało stłumione, ale zmusiło W. Brytanię do przeprowadzenia reform (ich inicjatorem był J.G. Lambton) i przyznania Kanadzie samorządu (1849). Zbiegło się to ze zniesieniem przez W. Brytanię przywilejów dla kanad. handlu zbożem, co spowodowało w Kanadzie kryzys gosp. i skłoniło ją do rozszerzenia wymiany handl. z USA (1854 oba państwa podpisały traktat o wzajemnych stosunkach handl.). Przemiany polit. i społ.-ekon. zrodziły potrzebę połączenia prowincji kanad. w jeden organizm polit.; dążyli do tego zarówno konserwatyści (Partia Konserwatywna), jak i liberałowie (Partia Liberalna); działania tzw. wielkiej koalicji ministrów (G. Brown, G. Cartier, A. Galt i J.A. Macdonald) doprowadziły do przyjęcia 1867 przez W. Brytanię Aktu o Brytyjskiej Ameryce Północnej, na mocy którego 4 tworzące federację prow.: Quebec, Ontario, Nowa Szkocja i Nowy Brunszwik uzyskały status dominium bryt. o nazwie Dominium Kanady; 1869 Kanada zakupiła od Kompanii Hudsońskiej Ziemię Ruperta, która 1870 weszła w skład dominium jako Terytoria Pn.-Zach. (1870 z obszaru tego wydzieliła się prow. Manitoba, a 1905 — Alberta i Saskatchewan); 1871 do Kanady przyłączyła się Kolumbia Bryt., a 1873 — Wyspa Ks. Edwarda; 1880 W. Brytania przekazała Kanadzie Archipelag Arktyczny. Ukończenie 1885 budowy kolei transkanad. przyspieszyło kolonizację oraz zagospodarowanie centr. i zachodniej Kanady; kolonizacja ożywiła handel i przemysł, przyciągnęła kapitał (bryt. i amer.) i imigrantów; 1896–1914 przybyło do Kanady około 2,5 mln osób, w tym ok. 1,6 mln z Europy (większość z W. Brytanii), a ok. 800 tys. z USA; rząd kanad. popierał imigrację. Traktat waszyngtoński z 1871 między USA i W. Brytanią rozwiązał sporne kwestie między obu państwami w sprawie Kanady, lecz odkrycie 1896 złota na terenie Jukonu (od 1898 odrębne terytorium) w rejonie Klondike doprowadziło do sporu między USA i Kanadą o granice na Alasce, rozstrzygniętego 1903 na niekorzyść Kanady. W końcu XIX w. zarysował się podział polit. między konserwatystami i liberałami, związany z ich stosunkiem do W. Brytanii: konserwatyści byli zwolennikami utrzymania bliskich więzi, liberałowie zaś dążyli do zwiększenia niezależności Kanady; 1911 Kanada odrzuciła zawarty przez liberalny rząd W. Lauriera traktat z USA o wzajemności w handlu, co było wyrazem wzrostu nieufności wobec USA.
W okresie rządów konserwatysty R.L. Bordena (1911–20) Kanada zacieśniła więzi z W. Brytanią i wzięła udział po jej stronie w I wojnie świat., wysyłając do Europy swoje wojska; przedstawiciele Kanady weszli w skład tzw. imperialnego gabinetu wojennego W. Brytanii; po wojnie Kanada podpisała traktat wersalski i została czł. Ligi Narodów. Dzięki koniunkturze wojennej Kanada wyszła z wojny jako kraj bogatszy i lepiej rozwinięty (zwł. przemysłowo); po wojnie ponownie wzrosła imigracja. Dominującą rolę w powojennej Kanadzie odgrywali liberałowie (1921–26, 1926–30 i 1935–48 premier W.L.M. King; VI–IX 1926 rządy sprawował A. Meighen z Partii Konserwatywnej). Na mocy uchwały konferencji imperialnej z 1926, potwierdzonej statutem westminsterskim 1931, Kanada została suwerennym państwem, czł. bryt. Wspólnoty Narodów. Wielki świat. kryzys gosp., który dotknął zwł. kanad. rolnictwo, Kanada przezwyciężyła m.in. dzięki zawartemu przez premiera R.B. Bennetta porozumieniu handl. z W. Brytanią (1932).
Kanada przystąpiła 10 IX 1939 do II wojny świat. po stronie aliantów, jej siły zbrojne uczestniczyły w walkach, zwł. w Europie; 1940 Kanada zawarła z USA układ o wzajemnej obronie i podjęła z nimi współpracę militarną oraz zacieśniła polit. i gospodarczą. Po wojnie pozostała sojusznikiem USA; 1947 został uregulowany status zał. podczas wojny na terenie Kanady baz wojsk. USA; Kanada uczestniczyła w tworzeniu i 1949 przystąpiła do NATO; 1958 USA i Kanada podpisały porozumienie o obronie powietrznej Ameryki Pn. (NORAD). Jednocześnie USA były najważniejszym partnerem gospodarczym Kanady; udział w planie Marshalla pozwolił Kanadzie spłacić długi i poprawić sytuację finansową; rosły inwestycje USA w kluczowych dziedzinach kanad. gospodarki i wymiana handlowa. Kanada przeżywała dynamiczny rozwój i przekształcała się w wysoko uprzemysłowiony kraj o rozwiniętym rolnictwie. Prowadziła aktywną politykę zagr. (niekiedy sprzeczną ze stanowiskiem USA) w większości regionów świata, zwł. w zakresie ograniczenia zbrojeń, rozwiązywania konfliktów (brała udział w misjach pokojowych m.in. ONZ) i pomocy dla krajów rozwijających się. W 1949 przyłączenie Nowej Fundlandii zakończyło proces formowania się terytorium państwa. Umocniło się poczucie tożsamości nar. Kanadyjczyków, przy czym proces ten przebiegał w warunkach popierania rozwoju kultury wszystkich grup etnicznych; dokonał się znaczny postęp w polityce władz, zwł. federalnych, wobec Indian i Eskimosów; w latach 80. zwiększono im dotacje i opłaty za użytkowanie należących do nich ziem; obie rdzenne społeczności uzyskały prawa do autonomii terytorialnej. Od końca lat 50. kolejne rządy dążyły do umocnienia suwerenności Kanady (zaniechano używania określenia dominium), także w stosunkach z USA; zabiegał o to zarówno konserwatywny premier J.G. Diefenbaker (1957–63) jak i rządzący 1963–84 liberałowie. Premier P.E. Trudeau (1968–84) realizował program tzw. kanadyzacji gospodarki Kanady (zmniejszenia jej zależności od obcego kapitału); dążył do wzmocnienia władzy centr. oraz przezwyciężenia tendencji separatystycznych w niektórych prowincjach (zwł. w Quebecu), dokonując 1982 nowelizacji konstytucji w tym m.in. celu. Działania utrudniał mu pogłębiający się od 1982 kryzys gospodarczy. Po ustąpieniu Trudeau władzę 1984–93 sprawowali konserwatyści; premier B. Mulroney prowadził liberalną politykę ekon. i zmierzał do przywrócenia specjalnych stosunków z USA — 1988 Kanada zawarła z nimi porozumienie o ® Północnoamerykańskim Układzie Wolnego Handlu (NAFTA), do którego 1992 przystąpił Meksyk; od 1987 zabiegał o reformę konstytucji i po odrzuceniu 1992 w referendum jej projektu 1993 podał się do dymisji; po wyborach 1993 do władzy powrócili liberałowie (premier J. Chretien).
H. ZINS Historia Kanady, Wrocław 1975;

Ustrój polityczny:
Federacyjne państwo parlamentarne; monarchia konstytucyjna, czł. bryt. Wspólnoty Narodów; konstytucję stanowi ustawa konstytucyjna z 1982, nie uchylone postanowienia Aktu o Brytyjskiej Ameryce Północnej (1867) oraz normy prawa zwyczajowego; głową państwa jest monarcha bryt. reprezentowany przez gubernatora generalnego (w prowincjach przez zast. gubernatora), mianowanego formalnie przez monarchę, a faktycznie przez premiera Kanady; gubernatora obowiązują decyzje Tajnej Rady, w której skład wchodzą dożywotnio osoby mianowane przez gubernatora na wniosek premiera Kanady (m.in. wszyscy byli i aktualni ministrowie, prezes Sądu Najwyższego, premierzy prowincji, spikerzy Izby Gmin i Senatu); Tajna Rada nie zbiera się w pełnym składzie, a decyzje w jej imieniu podejmuje rząd Kanady (gł. premier); gubernator podpisuje w imieniu królowej wszystkie ustawy parlamentu Kanady. Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy parlament federalny, który składa się z Senatu i Izby Gmin; Senat liczy 104 czł., mianowanych przez gubernatora na czas nieokreślony (do ukończenia 75 roku życia); każda prowincja jest reprezentowana przez określoną liczbę senatorów; Izba Gmin składa się z 295 deputowanych (ich liczba jest weryfikowana co 10 lat, stosownie do aktualnej liczby mieszkańców Kanady), wybieranych w prowincjach, proporcjonalnie do liczby ich mieszkańców, w większościowych wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele, odpowiedzialny przed Izbą Gmin; gubernator jest zobowiązany powierzyć funkcję premiera przywódcy partii, która zdobyła w wyborach największą liczbę mandatów; premier wybiera czł. gabinetu spośród czł. parlamentu reprezentujących jego partię; zwyczajowo w gabinecie są reprezentowane wszystkie prowincje; skład rządu zatwierdza (wyłącznie formalnie) gubernator generalny. Prowincje mają autonomię w zakresie spraw wewn.; każda ma własny organ władzy ustawodawczej (1-izbowy parlament, wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję) i wykonawczej (rząd z premierem na czele odpowiedzialny przed parlamentem prowincji).
System partyjny i związkowy jest to System wielopartyjny; dominującą rolę od XIX w. odgrywają w nim: Liberalna Partia Kanady (zał. ok. 1855) i Partia Postępowo-Konserwatywna (zał. 1854); duże znaczenie ma socjaldemokr. Nowa Partia Demokr. (zał. 1961), która zwykle zdobywa w wyborach ok. 20% głosów; działają też partie prowincjonalne o wpływach lokalnych, m.in. Partia Quebecka (zał. 1968), oraz ponadlokalnych, m.in. konserwatywna Partia Reform (zał. 1987), mająca wpływy w prowincjach zach., i Blok Quebecki (zał. 1991), skupiający zwolenników niepodległości Quebecu. Spośród kilku działających w Kanadzie central związkowych największą liczbę członków ma Kanad. Kongres Pracy (zał. 1959).
Kanadyjskie siły zbrojne - Łączna liczba żołnierzy — 84 tys. (1992), w tym siły zbrojne poza granicami państwa; służba wojsk. nieobowiązkowa; siły lądowe wynoszą 22 tys. żołnierzy, marynarka — 17 tys., lotnictwo — 22,4 tys., w tym: dywizja powietrzna stacjonująca w Niemczech; od 1949 czł. NATO; żołnierze armii kanad. biorą udział w akcjach sił pokojowych ONZ (w 11 państwach); budżet wojsk. obejmuje 1,9% produktu nar. brutto (1992).
Kanadyjska polityka społeczna w Kanadzie obejmuje swym zakresem zabezpieczenie społ., opiekę zdrowotną i politykę oświatową. Zabezpieczenie społeczne. Emerytury, zasiłki rodzinne, zasiłki dla bezrobotnych i ubezpieczenia są w gestii rządu federalnego, inne dziedziny zaś w gestii władz prowincjonalnych. Opieka zdrowotna. W zakresie ochrony zdrowia 99% kosztów leczenia pokrywa ubezpieczenie federalne lub prowincjonalne. Polityka oświatowa . Obowiązkiem szkolnym w zakresie szkoły podstawowej, w zależności od prowincji, są objęte dzieci w wieku od 5–6 do 13–14 lat. Nauka w szkole średniej trwa 3–5 lat. Obowiązują 2 modele szkolnictwa: franc. i amer.; są także specjalne szkoły w rezerwatach dla Indian.

Handel zagraniczny:
Wymiana handlowa Kanady stanowi 3,5% obrotów międzynar. (8 miejsce — 1992); wartość eksportu na 1 mieszk. wynosi 4892 dol. USA, importu — 4463 dol. USA; eksport obejmuje gł. sprzęt transportowy (zwł. samochody), maszyny i urządzenia (ok. 40% wartości eksportu), surowce i paliwa (ok. 1/5), artykuły rolno-spoż. (gł. pszenicę, ryby), drewno, papier, tarcicę (największy świat. eksporter tarcicy i papieru gazetowego); import wyrobów przem. (zwł. maszyn, urządzeń, środków transportu), półfabrykatów, ropy naft.; gł. partnerem handlowym Kanady jest USA (65% importu i 77% eksportu), poza tym kraje EWG i Japonia.
Główne szlaki komunikacyjne Kanady biegną równoleżnikowo, wzdłuż pd. pogranicza kraju; 2 transkontynent. linie kol. ( Canadian National Railway i Canadian Pacific Railway) i szosa transkanad. (Trans-Canada Highway) łączą prowincje wsch. z zach.; w pn. części Kanady słabo rozwinięta sieć komunik.; w przewozach gł. rolę odgrywają linie kol. — 87 tys. km (0,9 km na 100 km2) i szlaki wodne, zwł. Droga Wodna Św. Wawrzyńca z ważnymi portami: Port-Cartier, Montreal, Thunder Bay; długość dróg kołowych 291 tys. km; w użytkowaniu (1990) 12,5 mln samochodów osobowych (tj. 471 na 1000 mieszk.) oraz 3 mln ciężarowych; ok. 34 tys. km naftociągów (z pól naft. i gazowych do Vancouver i miast nad Wielkimi Jeziorami); rozwinięty transport lotn. (zwł. na pn.), największym węzłem międzynar. komunikacji lotn. jest Montreal; nośność mor. floty handl. ok. 3 mln DWT (1991); flota nastawiona na przewozy wewn. i przybrzeżne; przeładunek w portach śródlądowych i mor. 178 mln t (1984); gł. port morski Kanady nad O. Spokojnym — Vancouver (przeładunek 66 mln t — 1990); gł. porty nad O. Atlantyckim: Sept les, Halifax oraz Montreal nad Rz. Św. Wawrzyńca (przeładunek ok. 22 mln t rocznie); dobrze rozwinięta łączność, w użytkowaniu (1987) ponad 786 aparatów telefonicznych na 1000 mieszkańców.

Gospodarka i przemysł:
W gospodarce Kanady występuje duża koncentracja produkcji i kapitału; największe przedsiębiorstwa (filie koncernów USA) są związane z przemysłem samochodowym, maszyn., paliwowym, hutn., chem., elektrotechn. i elektron., gł.: General Motors, Ford Motors Co, Chrysler, Procter and Gamble; sektor państw. ma największe udziały w górnictwie, hutnictwie, infrastrukturze, zwł. w komunikacji, energetyce. Z licznych i bogatych złóż surowców miner. do najważniejszych należą: ropa naft. i gaz ziemny eksploatowane gł. w prow. Alberta (w rejonie Edmonton), rudy niklu (1/5 produkcji świat.) i miedzi — w prow. Ontario (Sudbury) i Manitoba (Flin Flon, Lynn Lake i Thomson), rudy cynku (1 miejsce w świecie) i ołowiu — w prow. Kolumbia Bryt. (Kootenay) i Manitoba (Flin Flon), rudy molibdenu, kadmu, kobaltu, żelaza (Labrador), uranu; duże znaczenie ma wydobycie metali szlachetnych (zwł. złota), siarki, azbestu, soli potasowych, gipsu. Kanada zajmuje 4 miejsce w świecie w produkcji energii elektr.; łączna moc zainstalowana w elektrowniach wynosi 104 140 MW; 62% energii wytwarzają elektrownie wodne (gł. kompleks hydroenerg. La Grande o mocy 13,7 tys. MW), ok. 15% — jądr., pozostałą część — cieplne; produkcja energii elektr. na 1 mieszk. — 18,3 tys. kW · h (2 miejsce w świecie po Norwegii — 1992).
Przemysł przetwórczy skupia się gł. nad Wielkimi Jeziorami i w dolinie Rz. Św. Wawrzyńca; rozwinięty przemysł celulozowo-papierniczy (produkcja 613 kg papieru i tektury na 1 mieszk., 3 miejsce po Finlandii i Szwecji — 1991), środków transportu (zwł. samochodowy, lotn., taboru kol.), elektrotechn. i elektron. (odbiorniki radiowe, telew., komputery, sprzęt gospodarstwa domowego), maszyn.; w przemyśle chem. gł. znaczenie ma petrochem. (gł. ośr.: Toronto, Montreal, Sarnia, Edmonton, Vancouver); ważną pozycję w przemyśle zajmuje hutnictwo metali, rozwinięte zwł. w okręgach wydobycia rud niklu, miedzi, cynku i ołowiu; Kanada jest największym po USA producentem i eksporterem aluminium, huty zlokalizowane w pobliżu elektrowni wodnych przetwarzają importowane boksyty; tradycyjnymi gałęziami są przemysł drzewny (gł. Vancouver) i spoż. (młynarski, mięsny, rybny, spirytusowy).
Kanada jest krajem wysoko rozwiniętym gospodarczo o bogatych zasobach naturalnych (surowce miner., leśne, potencjał hydroenerg.), wytwarza ponad 2% produktu świat. brutto (8 miejsce w świecie). Przed II wojną świat. gospodarka Kanady miała charakter surowcowy; od lat 50. nastąpił dynamiczny rozwój przemysłu przetwórczego, zwł. energetyki, hutnictwa metali i przemysłu samochodowego; w latach 70. i na pocz. 80. spadek tempa rozwoju gosp., związany z recesją w krajach rozwiniętych, a zwł. w USA, z którymi Kanada jest najsilniej powiązana gospodarczo; kapitał USA kontroluje ok. 40% kanad. gospodarki. W 1991 wartość produktu krajowego brutto wynosiła 582 mld dol. USA, na 1 mieszk. — 21 537 dol. USA; przeciętne tempo wzrostu gosp. — 4% rocznie (1986–90); kanad. rezerwy złota wynoszą 10 mln uncji, dewizowe — ponad 11 mld dol. USA (1992); największy udział w wytwarzaniu produktu krajowego brutto (1989) mają usługi (gł. finanse i handel) — 47% oraz przemysł i budownictwo — ok. 30%, udział rolnictwa wynosi 3%, pozostałych działów — ok. 20%.

Polonia i Polacy w Kanadzie:
W XIX w. na teren obecnej Kanady dotarły niewielkie grupy uchodźców — uczestników pol. powstań nar.; postacią najwybitniejszą wśród nich był inż. K. Gzowski. Falę masowej emigracji zapoczątkowali 1858 Kaszubi (do 1890 — ok. 20 tys.), którzy tworzyli zwarte osady w prow. Ontario. Polska emigracja do Kanady 1890–1914 (ok. 60 tys.) miała charakter chłopski, wywodziła się gł. z Galicji; podobny charakter miała emigracja z okresu międzywojennego (ponad 40 tys.). W okresie II wojny światowej Kanada przyjęła ok. 1000 pol. uchodźców wojennych, a 1946–56 z terenu zach. Europy — 64 tys. dipisów i byłych żołnierzy PSZ na Zach.; reprezentowali oni wszystkie grupy społ. i zaw. (ok. 20% osób z wyższym wykształceniem). W 1957–89 do Kanady przybyło ponad 70 tys. Polaków (z tego ok. 40 tys. w latach 80.); 1990 liczbę ludności pol. pochodzenia szacowano na 400 tys.; gł. skupiska w prow. Ontario (m.in. Toronto — ponad 47 tys.), poza tym w Winnipeg (prow. Manitoba) oraz Montrealu (prow. Quebec). W Kanadzie działa ok. 300 polonijnych organizacji, parafii, towarzystw rel., kombatanckich i zaw.; największą organizacją jest ® Związek Polaków w Kanadzie; działa Kongres Polonii Kanad.; dużą aktywność wykazują: Stow. Pol. Kombatantów, Stow. Techników Pol. oraz ZHP i powstała na pocz. lat 80. Polish Canadian Action Group; od 1945 działa w Toronto Pol. Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (rodzaj banku polonijnego); funkcjonują 2 instytucje nauk. (® Polski Instytut Naukowy w Kanadzie i ® Kanadyjsko-Polski Instytut Badawczy), ok. 70 pol. szkółek sobotnich, wychodzi prasa (m.in. „Związkowiec”, „Głos Polski — Gazeta Polska”, „Echo”, „Czas”).