"Ballady i romanse" - manifest światopoglądu romantycznego i estetyki romantycznej.

Cykl poezji "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza powstały w roku 1822. Zbiór ten okrzyknięty został za manifest polskiego romantyzmu, a utwór "Romantyczność" uznano za "programowy wiersz nowej epoki", co dało ideowy początek następcom Mickiewicza. "Ballady i romanse" mają za zadanie nie tylko pokazanie nowej myśli, która niebawem miała wejść do klasyki literatury polskiej, ale jest to także wyraźne zajęcie przez poetę stanowiska w sporze romantyków z klasykami. Już pierwszym wyzwaniem Mickiewicza skierowanym do poetów oświecenia, było wykorzystanie przez niego nowego gatunku zwanego balladą.

Ballada jest to gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki, epiki i dramatu. Według ówczesnych klasyków taka forma piśmiennicza była niedozwolona, ponieważ uznawali oni jedynie gatunki "czyste". Tematy utworów opierają się na wydarzeniach historycznych lub legendach. Postacie są silnie stypizowane, a ich działania służą prezentacji prawd życiowych i zasad moralnych. W świecie ballady realizm współistnieje z fantastyką, a budowę utworów cechują stałe epitety, porównania oraz refreny.

Światopogląd jest to zbiór ogólnych przekonań dotyczących natury świata, człowieka i społeczeństwa, miejsca człowieka, sensu jego życia oraz wartości i ideałów wyznaczających życiowe postawy.

Nową myśl światopoglądową Mickiewicz wyraźnie prezentuje w swoich dziełach: "Romantyczności", Świtezi", Świteziance", "Pani Twardowskiej", "Lilijach" oraz "Rybce".

"Romantyczność" jest to opowiadanie o obłąkanej, wiejskiej dziewczynie Karusi, która przed laty straciła ukochanego. Teraz rozmawia z nim, śmieje się, i próbuje go dotknąć. Wierzy, że pomiędzy światem zmarłych a realnym jest łączność, która sprawia, że zmarły Jasiek jest ciągle przy niej. Światy te przenikają się nawzajem, co umożliwia kontakt duchów z żywymi.

Część druga "Romantyczności" jest to polemika narratora ze starcem. Mickiewicz w usta staruszka włożył słowa klasyków, którzy odrzucają wszystko czego nie da się dowieść w sposób empiryczny. Śmieje się on z obłąkanej dziewczyny. Przestrzega wieśniaków, aby nie wierzyli w jej wizje, przez co lekceważy wierzenia ludowe. Narrator staje jednakże po stronie Karusi mówiąc, "Czucie i wiara silniej mówią do mnie niż mędrca szkiełko i oko". Jest to przykład odrzucenia oświeceniowego racjonalizmu i zwrócenia się autora w stronę poznawania świata uczuciem, emocjami i wyobraźnią. Przypieczętowaniem tej tezy jest wezwanie kończące utwór: "Miej serce i patrzaj w serce!".

Ballada "Świteź" powiada o tajemniczym jeziorze, na dnie którego znajdują się ruiny zatopionego miasta. Poeta znów sięga do wierzeń ludowych i ukazuje możliwość łączności duchów zmarłych z ludźmi żyjącymi. Mickiewicz wykorzystuje tu autentyczną historię o wyprawie Tuhana na odsiecz Mendogom oraz motyw kary jaka spada na ruskich wojów, którzy zabili bezbronne dzieci, kobiety i starców. Ponadto atmosferę tajemniczości i niesamowitości podsyca szczegółowy opis jeziora.

"Świtezianka" jest to opowieść o młodym chłopcu, który spotyka nad jeziorem tajemniczą dziewczynę. Składa jej miłosne przysięgi, jednak bardzo szybko łamie śluby wierności. Spotyka go za to dotkliwa kara - "kto przysięgę naruszy ach biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy". Zostaje zaklęty w modrzew stojący nad brzegiem jeziora. Ballada oparta jest na ludowym podaniu o nimfach wodnych zwanych Świteziankami. Morałem, który chciał przekazać Mickiewicz jest twierdzenie, że nie ma winy bez kary i każdy musi odpokutować za swoje występki. Podobnie jest w balladzie "Lilije". Opowiada ona o zbrodni mężobójstwa. Szczególną rolę odgrywa w tym utworze natura, której opisy wywołują tajemniczy nastrój i obrazują uczucia wewnętrzne bohaterów. Jest to nowatorskie rozwiązanie, ponieważ w epoce oświecenia przyroda służyła jedynie za tło wydarzeń.

Wszystkie utwory z cyklu "Ballady i romanse" mają cechę wspólną, a mianowicie są pisane językiem prostym, potocznym, ludowym. Dostrzegamy w nich wyraźne zerwanie z zasadą decorum, tak chętnie stosowaną przez klasyków. W balladach tych wykorzystano także pojęcie ludowości, które jest odwróceniem się autora od pojęcia cywilizacji, którą uznano za niszczącą.

Reasumując, w przedstawionych wcześniej balladach, Mickiewicz przedstawia swój światopogląd oraz estetykę romantyczną za pomocą nowatorskich rozwiązań, przeciwstawnych do klasycznego rozumowania.

Autor:
- odrzuca racjonalizm i opowiada się za poznaniem świata uczuć i emocji;
- skupia uwagę na wewnętrznych przeżyciach bohaterów;
- wprowadza szerokie pojęcie ludowości - ludowe poczucie sprawiedliwości;
- wprowadza współistnienie dwóch światów: świata żywych i umarłych, czyli realnego i metafizycznego;
- posługuje się prostym językiem;
- wprowadza elementy fantastyki i grozy;
- powraca do podań z czasów średniowiecza;