Język mówiony a język pisany. Istota stylu językowego.

Język jest to ukształtowany społecznie system budowania wypowiedzi, używany w procesie komunikacji interpersonalnej. Służy do przedstawiania przedmiotów, czynności czy abstrakcyjnych pojęć za pomocą znaków. Mówiąc o języku mamy najczęściej na myśli ludzką mowę, tj. system artykułowanych dźwięków, układających się zgodnie z konwencją. Nie należy jednak mylić tych dwóch pojęć, gdyż mowa oznacza używanie języka w procesie porozumiewania się. Spośród języków używanych przez ludzi można wymienić języki naturalne (polski, francuski, angielski itp.) i sztuczne (np. esperanto, interlingua). Zwierzęta porozumiewają się instynktownie (bez udziału samoświadomej woli np. pies okazując agresywną postawę warczeniem lub uległość podwinięciem ogona), w sposób analogiczny do ludzkiego języka. Język jest tworem żywym. Oznacza to, że zmienia się wraz z upływającym czasem, z rozwojem cywilizacji i społeczeństwa.
Język mówiony jest utrwalany jako język pisany za pomocą pisma. Oprócz tego można mówić o języku gestów (język migowy), ciała (np. balet) czy muzyki (notacja muzyczna).

JĘZYK MÓWIONY JĘZYK PISANY
• tworzywem są głoski
• ulotny, nietrwały, zbudowany z wypowiadanych zdań
• wypowiedzi są nacechowane emocjonalnie, na co wskazuje intonacja głosu
• pomoc gestów, mimiki twarzy
• nie obowiązuje znajomość ortografii i interpunkcji
• używany na co dzień
• wyrazy pełnią funkcję wieloznaczną
• tworzywem są litery
• trwały, złożony z liter - znaków graficznych
• brak nacechowania emocjonalnego
• brak gestykulacji, mimiki twarzy
• obowiązuje znajomość zasad ortograficznych i interpunkcyjnych
• dbałość o stylistyczną i składniową budowę wypowiedzeń
• jednoznaczna funkcja wyrazów

Styl to ukształtowanie językowe wypowiedzi w wyniku określonego sposobu operowania środkami fonetycznymi, morfologicznymi, leksykalnymi, frazeologicznymi i składniowymi. Stanowi zawsze rezultat wyboru dokonywanego przez osobę mówiącą lub piszącą pod kątem określonych potrzeb, które wynikają z sytuacji komunikacyjnej, z intencji, celu oraz funkcji tekstu.
Styl językowy to relacja między formą oznaczającą a treścią oznaczaną wypowiedzenia, czyli - według nazewnictwa Noama Chomsky'ego - napięcie między strukturą głęboką a strukturą powierzchniową tekstu. Można zatem powiedzieć, że jest to relacja między tym, co znaczy dany tekst, a tym, którymi znakami językowymi i konstrukcjami składniowymi znaczenie to jest wyrażane. Odmiany stylowe, o których swoistości decydują czynniki komunikacyjne takie jak cel porozumiewania się, jego uczestnicy, warunki, w jakich rozwija się interakcja noszą ogólną nazwę stylów funkcjonalnych. Są to wypowiedzi realizujące określoną intencję, służące osiąganiu pożądanego i zakładanego przez nadawcę skutku. Wśród stylów funkcjonalnych wyróżnia się najczęściej styl potoczny, urzędowy, naukowy, publicystyczno-dziennikarski oraz artystyczny.

Styl potoczny - jest odmianą najbardziej podstawową i uniwersalną, a występuje głównie w wersji mówionej; służy użytkownikom języka do komunikowania się we wszystkich codziennych sytuacjach życiowych; oprócz funkcji komunikatywnych spełnia tez funkcje ekspresywne i impresywne. Dominują w nim zdania o mało skomplikowanej strukturze (pojedyncze i współrzędnie złożone), często występują równoważniki zdań, zdania niepełne i urwane.

Styl urzędowy - występuje we wszelkiego rodzaju tekstach o charakterze urzędowym (w ustawach, rozporządzeniach, okólnikach, regulaminach, podaniach). Do jego znamiennych cech należy rzeczowość, brak elementów obrazowych i form językowych wyrażających zaangażowanie uczuciowe. Oprócz funkcji informacyjnej pojawia się często w tekstach urzędowych funkcja impresywna, polegająca na nakłanianiu odbiorców do odpowiedniego zachowania się w określonych sytuacjach. Do podstawowych cech tego stylu należy: używanie wyrazów, formuł, ustalanych konwencjonalnie (uprasza się, motywuję, zawiadamiam), kategoryczność treści (należy, powinien, jest zobowiązany), stosowanie strony biernej i zdań bezpodmiotowych (zamówienie zostanie zrealizowane, nie palić), podział tekstu na punkty i paragrafy, terminy specjalne (najemca, nabywca, interesant), tradycyjne wyrażenia i zwroty (uiścić opłatę, uregulować należność, sprolongować termin, nabywać prawa).

Styl naukowy - styl, w którym pisane są dzieła specjalistyczne z różnych dziedzin wiedzy, głównie nauki i techniki. Charakteryzuje się on jednoznacznością i dążeniem do precyzyjnego formułowania twierdzeń i opinii; brak w nim pierwiastków emocjonalnych, występują natomiast liczne skróty i symbole, wzory liczbowe i fachowa terminologia adresowana do konkretnego odbiorcy. Jeśli chodzi o składnię, to w przypadku stylu naukowego występuje wyraźna dominacja zdań złożonych nad zdaniami pojedynczymi. W tekstach naukowych dominuje funkcja informacyjna. Teksty te cechuje rzeczywistość, obiektywizm, autorzy odwołują się głównie do intelektu czytelnika. Inne typowe cechy tego stylu to: zdania długie, o skomplikowanej budowie, logiczność rozumowania, jasny i zwięzły styl, obecność tezy, argumentacji i wniosków.

Styl publicystyczny - to styl występujący głównie w tekstach zamieszczanych w prasie (dziennikach, tygodnikach, miesięcznikach); jest bardzo zróżnicowany wewnętrznie - w notatkach prasowych zbliżony do potocznego, a w felietonach, reportażach do stylu artystycznego oraz do stylu naukowego w trudniejszych pracach popularnonaukowych i obszernych artykułach na tematy ogólniejsze. Cechą charakterystyczną stylu publicystycznego jest to, że oprócz funkcji informacyjnej pełni także funkcję ekspresywną i impresywną. Autorzy tekstów odwołują się nie tylko do intelektu, ale również do uczuć czytelnika; słownictwo publicystyczne jest przystępne dla odbiorcy, również składnię tekstów publicystycznych cechuje większa prostota niż tekstów naukowych. Wiele tekstów publicystycznych, zwłaszcza felietonów zawiera elementy humoru i ironii, a więc środków językowych ożywiających styl i zachęcających do lektury. Występuje w nich stosunkowo wiele zdań pojedynczych i współrzędnie złożonych, a oprócz zdań oznajmujących pojawiają się zdania pytające, zwłaszcza pytania retoryczne.

Styl artystyczny - cechuje utwory zaliczane do literatury pięknej; jest to najbardziej zróżnicowany wewnętrznie styl, mogą występować w nim różnorodne środki stylistyczne i językowe zaczerpnięte z języka innych epok historycznych oraz z regionalnych i środowiskowych odmian języka. Charakterystyczne cechy tego stylu to: bogactwo środków stylistycznych, obrazowe i sugestywne przedstawianie rzeczywistości, pełna symbioza różnych stylów (potocznego, naukowego, a nawet urzędowego), wykorzystywanie języka jako funkcji estetycznej, obecność archaizmów, gwary, neologizmów, wyrazów stworzonych przez autora (np. w twórczości Leśmiana: „rozstodolił”, „trupięgi”, „dusiołek”).

Norma językowa to pojęcie z zakresu językoznawstwa normatywnego; jest ona zbiorem ustalonych, ogólnie przyjętych, zaplanowanych i używanych przez dane społeczeństwo reguł językowych. Norma językowa zawiera w sobie normę gramatyczną, czyli wypowiedzi poprawne pod względem gramatycznym, oraz normę stylistyczną.
Norma stylistyczna określa zasady doboru środków językowych z punktu widzenia wymogów określonego gatunku, estetyki, czy postulowanych funkcji dzieła literackiego (m.in. wybór dominanty stylistycznej).

Występują również innowacje językowe, czyli nowe zjawiska, które pojawiają się w języku. Jeżeli jakaś innowacja upowszechniła się (np. często występuje w tekstach), ale nie jest ona aprobowana przez słowniki, nazywa się ją uzusem językowym. Niejednokrotnie uzus staje się normą językową.

Rozróżniamy dwa rodzaje normy językowej:
• wzorcową (pełni funkcję estetyczną)
• użytkową (dążenie do precyzyjnego i skutecznego porozumiewania się)

Powstanie normy językowej wymaga jej skodyfikowania i pojawia się w związku z powstaniem literatury piśmienniczej w danym języku. Historycznie najwcześniejsze formy kodyfikacji polegały na przytaczaniu przykładów form niepoprawnych. Również pierwsze gramatyki oraz gramatyki szkolne miały często charakter normatywny.

Stosunek normy do faktycznie używanego języka może być różny. Współczesny język polski jest przykładem dużej zgodności między językiem pisanym, mówionym, a potocznym. Różnice między kodyfikacją normy wzorcowej, normy użytkowej a faktycznie używanym językiem potocznym można określić jako niewielkie. Taka sytuacja jest raczej wyjątkiem niż zasadą. W Polsce związana jest ze szczególnym rozwojem polszczyzny po II wojnie światowej.

Poprawność językowa jest własnością każdego tekstu językowego (mówionego oraz pisanego) i polega na jego zgodności z przyjętymi normami językowymi.

Kryteria poprawności językowej oznacza się według następujących norm:
• ortograficzna (przestrzeganie reguł i interpunkcji)
• stylistyczna
• komunikacyjna (skuteczność wypowiedzi)
• składniowa
• leksykalno – frazeologiczna
• fleksyjna

Hiperpoprawność [gr. Ayper´nad´] - przesadna poprawność; termin z zakresu językoznawstwa normatywnego, oznaczający zastępowanie form zgodnych z normą językową formami błędnymi, ale uznawanymi przez użytkownika języka za bardziej poprawne. Przykładami błędów hiperpoprawności jest "literowa" wymowa ę oraz ą przed spółgłoskami zwartymi i zwarto-szczelinowymi. Bywa, że formy hiperpoprawne zyskują status form poprawnych, lub nawet zmieniają w zupełności formy starsze. W rozwoju języka polskiego regularne formy typu kóń, dóm itp., końcówka celownika lm. -óm, choć umotywowane rozwojem języka, były odczuwane jako dialektalne i zastępowano je formami koń, dom itp., które ostatecznie zostały uznane za jedynie poprawne. Hiperpoprawność zdarza się często przy przechodzeniu z języka gwarowego na język ogólny. Jest ona zresztą bardzo starym zjawiskiem językowym, a niektóre hiperpoprawne formy zostały zaakceptowane w historii przez polszczyznę.