Bohaterowie szekspirowscy w obliczu śmierci.

William Szekspir był znakomitym dramatopisarzem epoki renesansu. Jego sztuki znane są na całym świecie i wciąż odgrywane na deskach wielu teatrów. Zgodnie z doktrynami epoki renesansu głównym tematem jego dzieł jest człowiek oraz jego problemy. Najczęściej pojawia się także śmierć. Ma ona w utworach Szekspira wiele odcieni i towarzyszących jej emocji. W mojej prezentacji chciałabym skupić się na tym, jak wpłynęła ona na poszczególnych bohaterów.

Pierwszym dramatem, jaki omówię jest „Romeo i Julia”. Jest to historia o żarliwej i nieszczęśliwej miłości oraz o sporze rodów, z których pochodzili kochankowie. Romeo i Julia zakochują się w sobie od pierwszego wejrzenia. Nie mogą się jednak jawnie pobrać ze względu na odwieczny spór ich rodzin – Capulettich i Montekich. Potajemnego ślubu udzielił im życzliwy ojciec Laurenty. Pomógł im także w opracowaniu spisku, który na zawsze miał uwolnić ich spod brzemienia rodzinnych walk. Julia w dniu ślubu z Parysem, który został jej narzucony przez ojca, wypiła środki nasenne mające pomóc jej w symulowaniu śmierci i tym samym – uniknięciu niechcianego zamążpójścia.
Już symulowana śmierć Julii zmienia dom weselny w dom żałoby, a doświadczenie śmierci córki zmienia Capulettich. Nigdy wcześniej nie można było podejrzeć ojca rodziny o słowa, które wypowiedział nad zwłokami Julii:

„Śmierć nawiedziła łoże panny młodej
Śmierć ją posiadła – na zawsze, niestety!
Śmierć jest dziś moim zięciem i dziedzicem,
Mężem mojego dziecka. Kiedy umrę,
Wszystko zostawię śmierci – całe życie.”
Lament zamyka w kunsztownej, wzniosłej formie. Wyrażany przez niego smutek i żałoba są całkowicie szczere. Po raz pierwszy w dramacie, innym niż Romeo i Julia postaciom dane jest popadać w tak patetyczny ton. Po raz pierwszy doświadczyli siły śmierci.

Spisek kochanków nie udał się. Romeo nie dowiedział się na czas, że jego ukochana tylko śpi. Widząc jej nieruchome ciało postanawia podzielić jej los, gdyż jego życie nie ma sensu bez ukochanej. Ostatni raz spogląda na twarz Julii i wypija truciznę. Julia budzi się ze snu i słysząc od ojca Laurentego co się stało, przebija się w rozpaczy sztyletem. W wyniku nieszczęśliwego nieporozumienia, para popełniła samobójstwo. Śmierć była dla nich prostą drogą odejścia z życia, które straciło sens wraz z odejściem ukochanej osoby. Śmierć Romea i Julii spowodowała pogodzenie się głów zwaśnionych rodów. Stojąc przy grobach kochanków Capuletti wyciągnął dłoń do Montekiego. Gest ten miał znaczenie symboliczne. Był znakiem przymierza i przebaczenia.
Nie tylko Romeo i Julia ponoszą śmierć w tym dramacie. W wyniku złośliwej wymiany zdań między Tybaltem (kuzynem Julii) i Merkucjem (przyjacielem Romea z rodu Montekich) wszczyna się uliczna bójka. Merkucjo ponosi śmierć z ręki Tybalta. Romeo zabija Tybalta zemście za przyjaciela, który zginął na jego oczach. Dwóch młodych chłopców ginie w wyniku bezmyślnej rywalizacji rodów. W chaosie nagłych zdarzeń ich śmierć pozbawiona jest powagi i dostojeństwa. Uderzyła w błysku nagle skrzyżowanej broni równie niespodziewanie jak miłość. Na wieść o tym, że Tybalt poległ z ręki Romea, Julia nazywa ukochanego „anielskim szatanem”. Ten oksymoron dobitnie świadczy o tym, że go kocha, ale że rani ją swym zachowaniem. Julia nie oskarża Romea o morderstwo. Także Szekspir nie oskarża Romea. Za śmierć chłopców odpowiedzialne jest społeczeństwo Werony. Śmierć Tybalta i Merkucja niczego nie zmieniły. Miasto trawione odwiecznym konfliktem zabijało i traciło swoje dzieci.

Szekspir już w prologu zapowiedział losy swoich bohaterów we fragmencie:
„Miłość, skazana na śmierć przez nienawiść,
Której szał ciemny gubił dwie rodziny,
Aż śmierć jedynie mogła je wybawić(…)”

Drugim dramatem jaki omówię jest „Makbet”. Jest to historia mężnego, lojalnego rycerza i jego żony, którzy usłyszawszy przepowiednię czarownic o objęciu władzy, rzucają się w nieodwracalny wir zbrodni. Lady Makbet knuje spisek mający na celu przyspieszenie spełnienia atrakcyjnej przepowiedni. Jest silna i zdeterminowana. Nakłania męża do zabicia obecnie panującego króla – Duncana. Makbet jako wierny, oddany królowi wasal waha się przed podjęciem tak radykalnego kroku. Lady Makbet przekonuje go i wspólnie zabijają śpiącego króla oraz dwóch strażników stojących u drzwi sypialni.
Śmierć króla Duncana zburzyła ład w państwie. Natychmiast zaczęły się tworzyć nowe stronnictwa. Zwolennicy zamordowanego, podejrzewający zdradę stanu, opuszczają kraj, by za granicą przygotowywać się do walki z nowym władcą – Makbetem.
Tymczasem Makbet staje się sprawcą śmierci kolejnych ofiar. Każda śmierć zbliża go, w jego mniemaniu, do umocnienia władzy. Zaczyna traktować zabijanie jako przywilej władcy, uważa, że może sobie na to pozwolić skoro zgodnie z przepowiednią ma być niezwyciężonym królem.
Śmierć króla Duncana zmieniła Lady Makbet. Nękana co noc wyrzutami sumienia powoli pogrąża się w obłędzie. Z silnej, opanowanej, złej kobiety staje się nieszczęśliwa i chora psychicznie. W lunatycznych snach na nowo przeżywa morderstwo kórla. Widzi na swych dłoniach krew, której nie może zetrzeć. Kobieta wierzy, że dopóki ma przy sobie światło, śmierć jej nie dosięgnie. Wiemy to z wypowiedzi służącej: „Ciągle musi mieć światło przy sobie. Taki wydała rozkaz”. Jednak w miarę pogłębiania się choroby psychicznej, Lady Makbet zaczyna traktować śmierć jako drogę ucieczki od własnej natury. W rezultacie popełnia samobójstwo ginąc jako samotna, nieszczęśliwa kobieta. Niektórzy szekspirolodzy uważają, że jedną z przyczyn jej obłędu mogła być także niewyjaśniona śmierć jej dziecka.
Pod koniec dramatu zamek Makbeta zostaje zaatakowany przez zwolenników zamordowanego króla Duncana. Makbet wie, że nadszedł kres jego panowania. Stojąc u progu śmierci snuje refleksje na temat bezsensu życia ludzkiego:
„Życie jest tylko przechodnim półcieniem
Nędznym aktorem, który swoją rolę
Przez parę godzin wygrawszy na scenie
W nicość przepada – powieścią idioty
Głośną, wrzaskliwą, a nic nieznaczącą.”
Nazywa życie teatrem, w którym rozgrywa się przedstawienie. Człowiek nie ma wpływu na swój los, nie on reżyseruje swoje życie – rolę. Musi przejść przez scenę świata, a potem zniknąć. Śmierć jest dla Makbeta zakończeniem przedstawienia.


Hamlet to tytułowy, a zarazem główny bohater kolejnego dramatu Williama Szekspira. Hamlet jest renesansowym humanistą ceniącym życie i człowieka jako najdoskonalszy twór Boga. Jego ojciec – król Danii – ginie, a na jego miejsce szybko zjawia się jego wuj Klaudiusz. Śmierć ojca pogrąża Hamleta w ponurych myślach. Jest zły na matkę Gertrudę, że tak szybko wyszła za mąż drugi raz. Pewnej nocy odwiedza go duch zmarłego ojca, który oskarża Klaudiusza o zabicie go i nakazuje synowi pomszczenie zbrodni.
Hamlet wiedząc, że żyje pod jednym dachem z mordercą swojego ojca, który jest zarazem drugim mężem jego matki, przeżywa wewnętrzny kryzys. Nie potrafi zabić. Jest to dla niego zburzenie porządku świata. Zabójstwo nie mieści się w jego hierarchii wartości. Mówi: „Świat wypadł z formy” – przeżywa osobistą tragedię, załamanie świata wartości. Z czasem jednak nienawiść do Klaudiusza zwycięża:
„Zabił mojego ojca, zhańbił matkę
Wcisnął się między tron a moje plany”
Hamlet przywdziewa maskę szaleńca. Dobrowolnie pogłębia swoje cierpienie porzucając ukochaną Ofelię i zabijając jej ojca Poloniusza.
Śmierć Poloniusza i odrzucenie przez Hamleta doprowadza Ofelię do obłędu. Nie może odnaleźć sensu życia i nie rozumie dlaczego Hamlet odrzucił jej miłość. W szaleństwie rzuca się do rzeki.
Samobójcza śmierć Ofelii wpłynęła znacząco na dalszy bieg wydarzeń. Grób dziewczyny stał się symbolem marności i kruchości ludzkiego życia. Pomnik i czaszki znajdujące się w cmentarnej ziemi stały się dla Hamleta pretekstem do rozważań nad sensem życia i śmierci. W swym słynnym monologu dochodzi do wniosku, że śmierć jest nieuchronna i równa ze sobą wszystkich ludzi.
Śmierć Ofelii stała się także powodem rozstrzygającego pojedynku. Klaudiusz sugeruje, że Ofelia zginęła przez Hamleta i podżega jej brata Laertesa, by się z nim pojedynkował w imię zemsty. Zatruta szpada Laertesa rani nie tylko Hamleta. Giną od niej także Klaudiusz i sam Laertes. Królowa Gertruda umiera podczas pojedynku wypijając zatrute wino.
Hamlet umiera jako szaleniec. Jednak tuż przed śmiercią zwraca się do swego przyjaciela Horacja:
”Horacjo, konam; ty żyjesz; pozostań,
Mów prawdę o mnie i o mojej sprawie
Tym, którzy nie dość o niej wiedzą.”
Tymi słowami prosi przyjaciela, by ten naprawił jego opinię wśród ludności.

W omówionych przeze mnie dramatach Szekspira śmierć ma wiele odcieni i znaczeń oraz towarzyszących jej emocji. Dla Romea i Julii była wynikiem straszliwej pomyłki, a jednocześnie jedyną drogą po śmierci ukochanej osoby. Dla dwóch zwaśnionych rodzin śmierć kochanków oraz dwóch młodych chłopców stała się powodem zażegnania wojny. Dla Makbeta z kolei śmierć kolejnych osób była kluczem do umacniania władzy oraz, jak się później okazało, przyczyną jego śmierci. Dla Lady Makbet śmierć Króla Duncana stała się przyczyną obłędu, a samobójstwo jedyną drogą ucieczki od własnej choroby. Dla Hamleta śmierć jego ojca stała się motorem jego działań i co za tym idzie przyczyną śmierci Klaudiusza. Z kolei dla Ofelii śmierć ojca Poloniusza była przyczyną jej samobójstwa. Zaś śmierć Ofelii spowodowała tragiczne zakończenie dramatu. Zarówno Makbet jak i Hamlet w obliczu śmierci snuli rozważania na temat kruchości i bezcelowości ludzkiego istnienia. Zgodnie z ich refleksjami, śmierć zrównała ze sobą wszystkich bohaterów.