Miejsce G. Gershwina w kulturze masowej

George Gershwin – Kompozytor muzyki amerykańskiej
George Gershwin komponował muzykę na początku XX wieku, był to okres prężnego rozwoju kultury popularnej. Do twórców właśnie muzyki popularnej obok jazzowej i symfonicznej zalicza się właśnie G. Gershwina. Gershwin swoją karierę muzyczną zaczynał skromnie jako tzw. song plugger , pracując dla firmy muzycznej Jerome Remick Company za 15 dolarów tygodniowo. Praca ta niewątpliwie dala mu rozeznanie w ówczesnym rynku muzycznym. Swoją pierwszą kompozycję opublikował w 1916 roku, była to piosenka “When You Want Em You Can't Get Em”. Pierwszą zaś partyturę komponuje w 1919 roku jest to “La, la Lucille”. Jedną z jego piosenek “Swanee” usłyszał ówcześnie słynny aktor i piosenkarz Al Jolson, a jego sława dostarczyła rozgłosu i Gershwinowi. W latach 1920-1924 Gershwin pisał piosenki do bardzo popularnej corocznej rewii Georga White'a - „ George White Scandals”. W roku 1920 G. Gershwin komponuje krótką operetkę jazzową „Blue Monday”, operetka ta wzbudziła zainteresowanie Paula Whitemana, kierownika jednego z najbardziej w latach dwudziestych popularnego jazzbandu, zainteresowanie to owocuje złożeniem u Gershwina zamówienia na utwór mający być wykonany w Aeolian Hall na koncercie zatytułowanym: „An Experiment in Modern Music”. Na początku lat dwudziestych nastąpiło zwiększenie się zainteresowania jazzem. Koncert w prestiżowej sali koncertowej był jednym z działań próbujących przeszczepić elementy jazzowe do muzyki elitarnej, polegał on na mieszaniu klasycznych i popularnych form i idiomów, a trafność tego miało być oceniane przez jury w skład którego wchodził m.in. : Sergiej Rachmaninow. G. Gershwin kompletnie zapomniał o zamówieniu i dopiero 7 stycznia 1924 roku przeczytawszy w gazecie ogłoszenie o koncercie w którym wymieniono i jego nazwisko zabrał się do pracy nad utworem który stał się kompozycją jego życia, oraz okrętem flagowym amerykańskiej muzyki popularnej. 12 lutego 1924 roku następuje premierowe wykonanie „Rapsody in Blue” i odnosi ona spektakularny sukces, jej stworzenie zajęło kompozytorowi zaledwie trzy tygodnie. Jeszcze przed powstaniem „Rapsodia...” zyskała miano: „jazz concerto”. Jest to bardzo mylące gdyż związki „Rapsodii” z jazzem są bardzo nikłe. Sam tytuł, kojarzący się z bluesem, odnosi się do tytułów obrazów amerykańskiego impresjonisty Jamesa Whistlera „Nocturne in Blue and Green”, oraz „Harmony in Grey and Green”, jakie na wystawie widział jego brat Ira Gershwin. Utwór został uznany za niajwiększe amerykańskie dzieło muzyczne, a Gershwin został uznany za najwybitniejszego amerykańskiego kompozytora i twórcę amerykańskiej muzyki narodowej, łaczącego współczesne , amerykańskie formy wyrazu, t.j.: jazz, z estetycznymi wpływami europejskiej tradycji muzycznej. Utwór wzbudził od razu zainteresowanie firmy fonograficznej The Victor Talking Machine Company, czego efektem było nagranie go 10 czerwca 1924 roku po raz pierwszy na płytę. Efektem rozpowszechnienia utworu dzięki wytwórni płytowej było rozpoczęcie mody na tzw. jazz symfoniczny, Gershwin jest uważany za głównego przedstawiciela tego kierunku. Pierwsze nagrania jazzu na płytę datuje się na rok 1917 i od tej pory przemysł fonograficzny promował ten rodzaj muzyki, jednak nagrania płytowe nie sprawdzały się w przypadku jazzu, gdyż eliminowały jakże ważny w jazzie pierwiastek improwizacji. W latach 20 na kiedy przypadają największe sukcesy Gershwina jazz kojarzono z show businessem i komercją, był on lansowany i reklamowany przez środki masowego przekazu. W popularyzacji jazzu dużą rolę odegrało też coraz bardziej powszechne radio, w ten sposób jazz wypełnił kryteria przynależności do kultury popularnej a publiczność stała się rozproszona. Pomimo tego iż Gershwin jest kojarzony z jazzem , nie pisał go a tylko w swej twórczości wykorzystywał pewne jego elementy. W muzyce Gershwina brak jest tak charakterystycznych dla jazzu elementów jak improwizacje. Przeszczepienie jazzu na grunt muzyki artystycznej nie jest możliwe, ale za to można go z nią łączyć, efektem tego było ukucie dla twórczości Gershwina nazwy jazz symfoniczny, nazwa ta zamiast odzwierciedlać cechy charakterystyczne twórczości tego kompozytora, wprowadza tylko w błąd co do jej charakteru. Z drugiej strony uważa się iż Gershwin „uszlachetniając jazz pozbawił go tak charakterystycznych elementów jak: rytmiczna ekspresja, witalność i ostrość. Twórczość Gershwina w zasadzie tylko odwołuje się do jazzu podkreślając swoją „amerykańskość”, i uważając go za amerykańskie dziedzictwo narodowe. Jazz jest rezultatem energii nagromadzonej w Ameryce. Uważam jazz za amerykańską muzykę ludową, nie jedyną, ale bardzo silną, która prawdopodobnie znajduje się w krwi i uczuciach Amerykanów bardziej niż jakikolwiek inny rodzaj muzyki ludowej. Mówił na temat jazzu sam kompozytor. Jazz stał się integralną częścią kultury amerykańskiej oddziałując na coraz szersze kręgi osób, ale wraz z nieustannym pomnażaniem się form kultury popularnej i rozwojem innych gatunków, został on zredukowany do jednego z wielu nurtów. Doprowadziło to paradoksalnie do tego iż jazz uważa się za zjawisko uboczne, marginalne, a nawet elitarne. Podobną drogę przeszła twórczość Gershwina, jego kompozycje musicalowe oraz partytury filmowe uznaje się za muzykę popularną, w ten sam sposób traktuje się jego twórczość symfoniczną chociaż dla przeciętnego słuchacza muzyki popularnej jest ona zbyt trudna i wymagająca, w ten sposób dochodzimy do istoty sprawy: Gershwin nie jest tylko i wyłącznie twórcą muzyki popularnej lub poważnej ale amerykańskiej. Gershwin nie tylko jako kompozytor ale i jako człowiek był typowym Amerykaninem, rozumiał też doskonale na czym polega bycie Amerykaninem, dzięki temu potrafił tworzyć dzieła „amerykańskie”. Jak napisał o nim F. Campebell Watson: „Gershwin przyszedł do nas z soli ziemi amerykańskiego melting pot. Był blisko zaznajomiony z życiem, jego ciągłymi walkami, radościami, smutkami i aspiracjami. Znał swych kolegów, był wrażliwy, zarówno na ich reakcje, upodobania i antypatie, a jako twórczy geniusz był w stanie pięknie sportretować w muzyce krew i uczucia Amerykanów”. Niewątpliwie Amerykańskim dziełem jest druga po Błękitnej rapsodii najbardziej znana kompozycja G. Gershwina „Amerykanin we Paryżu” napisana w 1928 roku. Już sam tytuł podkreśla identyfikację twórcy z narodem amerykańskim. W utworze słychać elementy bluesowe, charlestona, a cały utwór jest skomponowany na wzór amerykańskiego życia: nerwowo i niekiedy przyśpieszając oraz sprawia wrażenie wulgarnego, tak właśnie jak widział je autor. Gershwin osiągał niezaprzeczalną amerykańskość swoich kompozycji poprzez łączenie elementów musicalowych z elementami klasycznymi. Początkowo niespójność kompozycji G. Gershwina spowodowanych poprzez łączenie elementów klasycznych i popularnych traktowano jako zarzut, była to jednak próba tworzenia oryginalnej muzyki amerykańskiej, pozbawionej naleciałości europejskich i wolnej od staro kontynentalnych wzorców. W 1935 roku Gershwin pisze „ Porgy and Bess” musical podkreślający fakt iż w odróżnieniu od operetki czy też opery, musical jest oryginalną amerykańską formą muzyczną. W swej twórczości Gershwin dokonywał syntezy różnych stylów: afroamerykańskiego bluesa, jazzu oraz form artystycznych muzyki europejskiej. Udało mu się połączyć muzykę popularną i koncertową i otworzyć przed melomanami nowe horyzonty. Ważna jest na ten temat wypowiedź A. Schoenberga: „Bez wątpliwości wydaje mi się, że Gershwin był innowatorem. To co zrobił z rytmem, harmonią i melodią to nie jest po prostu styl. Jest to fundamentalnie różne od manieryzmu wielu poważnych kompozytorów. Gershwin doskonale wpisywał się w „amerykańskość” czy to przez wybór tematów czy też wprost za pomocą tytułów takich jak: Amerykanin w Paryżu” czy też podtytułu musicalu „Porgy and Bess”, brzmiącego: „American Folk Opera”. Dorobek G. Gershwina jest tak głęboko zakorzenionym w muzyce amerykańskiej wyjątkiem iż w zasadzie sama się nią staje. Wpisywanie się w różne amerykańskie tradycje muzyczne, stanowiło jego credo artystyczne, jak sam powiedział: „Muzyka musi odzwierciedlać myśli i aspiracje ludzi swego czasu. Moi ludzie to Amerykanie. Mój czas to dzisiaj.” I właśnie tak jako narodowy twórca amerykański był postrzegany, o czym świadczą też liczne wypowiedzi na jego temat. Gershwin sprzęgnął ideał amerykańskiej muzyki narodowej z kulturą popularną, która z definicji ma dostarczać przyjemności, narodowość jego dzieł sprzęga się z rodzącą się pop – kulturą jaką znamy obecnie, będącą głównym towarem eksportowym stanów zjednoczonych.

Pisałem na podstawie książki: Anna G. Piotrowska, Idea muzyki narodowej w ujęciu kompozytorów Amerykańskich pierwszej połowy XX wieku., Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003.