Podsumowanie wiadomości o Renesansie.

RENESANS

Daty graniczne: od XIV wieku di XVI

Główne nurty odrodzenia:
a) Humanizm - (łac. Humanista-człowieczeństwo, ludzkość) prąd umysłowy wyrażający zainteresowanie sprawami człowieka i otaczającą go rzeczywistością, oraz troskę o jego potrzeby, szczęście, godność i swobodny rozwój, wierzący w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu, zachęcający do poszukiwania mądrości. Hasłem humanizmu stało się słynne zdanie Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce."
b) Antropocentryzm - (gr. Anthropos - człowiek) jest to pogląd zakładający, że człowiek stanowi centrum wszechświata i że celem wszechświata jest jego dobro.
c) Reformacja - Ruch religijny rozwijający się w wieku XVI, skierowany przeciwko Kościołowi katolickiemu, jego dogmatyzmowi i zeświecczeniu duchowieństwa;
doprowadził do powstania nowych, niezależnych od papieża wyznań i Kościołów protestanckich (luteranizm, kalwinizm, anglikanizm). Początkiem reformacji było wystąpienie teologa i wykładowcy uniwersyteckiego Marcina Lutra, który 31 X 1517 roku w Wittenberdze na drzwiach kościoła przybił manifest z 95 tezami-piętnował w nich demoralizację wyższego i niższego kleru, gromiąc go za handel odpustami (tzn. odpuszczaniem kary za grzech za pieniądze).

Filozofia doby renesansu:
a) Epikureizm – jego cechą było dążenie do szczęścia w różnych aspektach życia. Jest to filozofia, która odrzuca cierpienie jako element ludzkich odczuć. Skupia się wyłącznie na szczęściu. Epikur uważał, że człowiek powinien czerpać z życia jak najwięcej przyjemności, które radują jego duszę.
b) Stoicyzm - Polega przede wszystkim na umiejętności zachowania spokoju ducha, opanowania w każdej sytuacji. Stoicyzm cechuje także opanowanie namiętności. Umiejętność ta rozumiana jest jako osiągnięcie pełni szczęścia.
c) Horacjanizm - był prądem filozoficznym stworzonym przez rzymskiego poetę Horacego, łączącym w sobie założenia dwóch kierunków filozofii antycznej stoicyzmu i epikureizmu.

Jan Kochanowski jako człowiek renesansu – twórca trenów, fraszek i pieśni:
a) Tren – jest to pieśń żałobna o charakterze elegijnym, wyrażająca żal po stracie ważnej osoby. Autor trenu wychwalał zalety zmarłej postaci i zaznaczał straty związane z jej śmiercią.
b) Pieśń – jest to utwór liryczny o uproszczonej budowie, podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej zawierający częste refreny, paraleizmy, rytmizację oraz przerzutnię.
c) Fraszka - krótki utwór wierszowany, liryczny lub satyryczny, często oparty na anegdocie.
Jan Kochanowski stworzył cykl 19 trenów, kiedy jego dotychczasowe, spokojne życie zostało zakłócone i zburzone dramatycznym wydarzeniem - śmiercią jego małej córeczki Urszulki. Stało się to około 1579 roku, poeta bardzo to przeżył. Kochanowski jako pierwszy poeta zadedykował treny małemu dziecku. Trenów powstało dziewiętnaście. Wszystkie przypominają swoją budową epitafium - czyli utwory dedykowane osobie zmarłej.

Tragedia Kochanowskiego jako ojca - śmierć Urszulki spowodowała wielką, osobistą tragedię ojca. Nie potrafił tego pojąć, zrozumieć, jakoś sobie przetłumaczyć, pogodzić się z tym. Kochanowski porównuje zmarłą córeczkę do młodej oliwki. Która niestety "została ścięta przez nadgorliwego ogrodnika". Kochanowski ubolewa również nad tym, że dom po śmierci dziecka jest pusty, smutny, smętny, a nawet straszny i przygnębiający. Mówi, że kiedy żyła to słychać było wszędzie jej "radosne szczebiotanie". Zrozpaczony ojciec zadaje nieustannie retoryczne pytanie - "Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała, w którąś stronę, w którąś się krainę udała". Treny wyrażają kryzys światopoglądowy i renesansowy Jana Kochanowskiego. Wyrażają jego bunt, rezygnację, rozpacz, zwątpienie w Boga, a dopiero na samym końcu pogodzenie się z tak strasznym losem.
Pieśni Jana Kochanowskiego ułożone w 2 księgi zawierają 50 utworów. Wśród nich znajdują się utwory, w których poeta wypowiada się na temat tego, co w życiu najważniejsze, co najwyżej cenił, a e prawdziwego człowieka. W innych utworach tego cyklu odnajdujemy pochwalę życia, zachwyt nad pięknem przyrody, refleksje o zmienności ludzkiego losu. W "Pieśniach" najdobitniej wyraziła się renesansowa postawa poety, formułującego pewne zasady etyczne, którymi trzeba kierować się w życiu. Są to cnota, czyste sumienie, rozum, męstwo, służba dla dobra ogółu w korzystaniu z uroków życia.
Podobnie jak pieśni, fraszki pisał Kochanowski przez całe życie. W ciągu całej z górą dwudziestoletniej działalności poety powstało ich ponad trzysta. Na krótko przed śmiercią, w 1584 roku, autor wydał je w Krakowie w drukarni Łazarzowej, a o ich popularności może świadczyć fakt, iż wkrótce pojawiły się nowe wydania.

Kazania sejmowe Piotra Skargi:
Kazania sejmowe Piotra Skargi po raz pierwszy zostały opublikowane w roku 1597 w tomie zatytułowanym Kazaniach na niedziele i święta całego roku. Według tradycji miały być one wygłoszone w trakcie sejmu 1597 roku. Dziś wiemy, że Kazania sejmowe nie zostały wtedy zaprezentowane publicznie, a tytuł tego dzieła jest wynikiem konwencji. Jak podaje Jerzy Ziomek: „Kazanie było gatunkiem publicystycznym o specyficznych cechach, wśród których najważniejszą rolę odgrywał podmiot nauczający, czerpiący uprawnienie nie ze społecznego nadania, lecz z reprezentacji nauczającego urzędu Kościoła.”

Francesco Petrarka jako twórca sonetów:
Sonet – kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach (tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat.
Petrarka po śmierci swojego ojca wrócił do Awinionu, gdzie wcześniej wraz z ojcem się osiedlił. Porzucił prawo i postanowił przysposobić się do stanu duchowego. 6 kwietnia 1327 roku przyjął pierwsze śluby kapłańskie. Podczas uroczystości wielkopiątkowej Petrarka ujrzał w kościele św. Klary „dziewiętnastoletnią Laurę w blasku młodości i urody”. Kobieta była już wtedy mężatką, co nie przeszkodziło Petrarce uczynić z niej swojej muzy, której pozostał wierny do śmierci w roku 1374 (umarł nad rękopisem EneidyWergiliusza). Petrarka napisał cykl sonetów poświęconych Laurze, które noszą nazwę Sonety do Laury (inna popularna nazwa to Canzoniere).Canzoniere obejmuje 366 utworów, w tym: 317 sonetów, 29 kancon, 9 sekstyn, 7 ballad, 4 madrygały. Dzielą się na dwie części, cezurą jest tu śmierć bohaterki zbioru, Laury. Pierwsza część, (tzw. "Wiersze ku czci Laury żywej") obejmuje 263 liryki,
druga ("Wiersze ku czci Laury umarłej"), 103. Utwory nie posiadają odrębnych tytułów, są ponumerowane, oznacza się je zazwyczaj incipitem. Każdy sonet jest samodzielnym utworem (tzw. mikrotekstem) i może być analizowany niezależnie od jego miejsca w całości. Jednak poprzez umiejscowienie go w zbiorze (tj. makrotekście), zyskuje dodatkowe znaczenie.

Dekameron G. Boccaccio (nowela z sokołem):
W języku greckim dekameron oznacza „dziesięć dni”, tytuł „Dekameron” można by, więc przetłumaczyć jako Księgę dziesięciu dni. W rzeczywistości obejmuje dni czternaście, gdyż bohaterowie spędzają w podmiejskim domu dwa tygodnie – od środy do środy, ale tylko dziesięć dni przeznaczają na opowiadanie. Całego ich pobytu poza miastem dotyczy opowieść ramowa złożona z obszernego Wprowadzenia do Dnia I oraz Wprowadzeń i Zakończeń do kolejnych Dni. Wstęp ma charakter dedykacyjny, choć nie jest skierowany do konkretnej osoby, ale do kobiet w ogóle. Książka jest przeznaczona właśnie dla nich, autor wyraża nadzieję, że jego dzieło będzie dla niewiast źródłem radości i rozrywki oraz dobrych rad, czego unikać należy i za czym iść trzeba. „Teoria Sokoła” - sformułowana została w 1871 roku przez niemieckiego poetę i nowelistę P. Heysego na podstawie utworu G. Boccaccia. Odnosi się do klasycznie skomponowanej noweli opartej na motywie dominującym, którym jest rzecz nabierająca symbolicznych znaczeń. Taką rzeczą jest właśnie tytułowy sokół z jednego z opowiadań Boccaccia, podobną rolę pełni także kamizelka z noweli Prusa.

W. Szekspir – Makbet:
a) Cechy dramatu szekspirowskiego:
- załamanie zasady decorum - wprowadzenie śmiesznych, rubasznych scen
- załamanie zasady mimesis na rzecz kreacji poprzez tworzenie fantastycznych rzeczywistości oraz dbałość o język wypowiedzi
- załamanie zasady trzech jedności. Struktura tragedii szekspirowskiej:
- podział akcji na: ekspozycje, powstanie, rozwój konfliktu, kryzys, rozwiązanie
- czas: rządy Makbeta trwają 17 lat.
- miejsce: rozprzestrzenienie dramatu
- paralelizm świata przedstawionego, na który składa się świat ziemski i pozaziemski - wzajemnie się przenikają
- Kreacja bohatera pogłębionego psychologicznie - zerwanie z monolityczną postacią starożytnego bohatera.
- wprowadzenie scen zbiorowych, służących ocenie i charakterystyce społeczeństwa
- ograniczenie roli fatum na rzecz kreacji człowieka- kowala swojego losu
- rezygnacja z antycznego podziału na: prologos, parodos, epizodion, stasimon, eksodos
- pisany prozą
b) Cechy dramatu antycznego (dla porównania):
- Ekspozycja

- Zawiązanie węzła dramatycznego

- Rozwój akcji

- Punkt kulminacyjny

- Rozwiązywanie sytuacji lirycznej

d) Kreacja głównego bohatera:
William Szekspir napisał dzieło pod tytułem Makbet. Jest to tragedia, w której toczy się walka między dobrem a złem. Główną postacią jest tytułowy Makbet. Posiadał o cechy typowo męskie: siłę, odwagę, ambicję i męstwo. Poznajemy go jako szanowanego wodza na wysokim stanowisku państwowym. W drodze powrotnej z wojny z Norwegami spotkał trzy czarownice, które przepowiadają jego przyszłość. Powiedziały mu, że zostanie królem. Początkowo jest dość sceptycznie nastawiony do przepowiedni:
"Niech będzie, co będzie
Czas wszystko równo e swym unosi pędzie."
Jednak jego żona, Lady Makbet, nakłania go do tego, aby pomógł słowom czarownic. Ulegając namową żony, Makbet zabił Dunkana, lecz całą winę za to zdarzenie przypisał swoim sługom. Ten fakt uświadamia nam, że główny bohater zbyt łatwo ulega wpływom małżonki. Makbet chcąc spełnić marzenie Lady Makbet łamie prawo, występuje wbrew kodeksowi zarówno cywilnemu jak i moralnemu. Chociaż po zabiciu króla Dunkana dręczą go wyrzuty sumienia:
"Mogłżeby cały ocean
Te krwawe ślady spłukiwać z mojej ręki
Nie nigdy!"
To kolejne zbrodnie niszczą do wewnętrznie. Po każdej zbrodni rodzi się myśl o kolejnej. Makbet stawał się coraz bardziej obojętny i zimny. Przekonał nas, że do celu chce dojść postępując nieuczciwie w stosunku do siebie i swoich poddanych. Makbet był okrutny, bezlitosny, bezwzględny. Ludzie uważali go za tyrana:
"Ten krwawy tyran
Na którego wzmiankę język drętwieje,
Uchodził był za cnotliwego"
Ten cytat świadczy również o tym jak bohater zmieniał się z prawego, dobrego i sprawiedliwego w tyrana i zbrodniarza. Całe swoje życie porównywał do nędznego aktora:
"Życie jest tylko przechodnim półcieniem,
Nędznym aktorem, który swoją role przez parę godzin wygrawszy na scenie
W nicość przepada"
Zadał sobie sprawę, że idąc taką drogą do władzy staje się również coraz bardziej samotny. Opuszczają o przyjaciele a on sam stał się zbyt nieufny. Chciałby być szczęśliwy, ale do tego trzeba drugiego człowieka. Makbet po kolejnych zabójstwach zaczął się wszystkiego obawiać. Za późno zdał sobie sprawę, że zbyt łatwo ulega wpływom zaprzedał swoje ideał i nie ma już odwrotu.
"W zastępach piekieł szatana zdolnego przewyższyć
W złości Makbeta"
Ten cytat mówi nam, że przerósł on piekło w czynieniu zła.

Uważam, że Makbet był twórcą zła. Nie buntował się przeciwko złu, czyli stracił wszystkie cechy ludzkie. Być może chciał dobra, ale człowieka ocenia się po jego czynach, które są efektem jego myśli. Świat weryfikuje ludzkie zachowanie, czyny, błędy, które są wypadkową wewnętrznego świata. Każdy z nas ma w sobie ułamek Makbeta. Niektórzy większy niektórzy mniejszy, ale ma... Makbet jako przykład lojalnego rycerza uchodził za wiernego wasala swego króla: "O zacny mężu, waleczny Makbecie!"- Tak zwrócił się król do tytułowego bohatera. Makbet ukazuje się jako świetnie wyszkolony, odważny wódz szkocki. Dzięki jego często sławionemu męstwu zdobywa powszechne uznanie i szacunek: "Dzielny nasz Makbet, gardząc szalą szczęścia, Mieczem, dymiącym się krwią jak kadzidłem, torując sobie drogę wśród zastępów, przedarł się aż do zdrajcy i dopóty nieubłagane zadawał mu cięcia, Aż go rozrąbał od czaszki do szczęki." Makbet uznawany był za rycerza ceniącego zasady honoru: "Służba i honor, którym życie święce, W wykonywaniu swoich obowiązków" - te słowa wypłynęły z ust dzielnego wojownika. Charakter Makbeta uległ gruntownej odmianie - z rycerza o najlepszej opinii, człowieka prawego i szlachetnego, przeobraża się w szalonego, niespokojnego, nieopanowanego, podszytego strachem słabeusza dręczonego wyrzutami sumienia, by na koniec stać się bezwzględnym mordercą, który z zimną krwią usuwa wszystkich, którzy zagrażają jego panowaniu: "Napadnę zamek Makdufa, zdobędę cały Fajf. Oddam na pastwę żelazu, jego niewiastę, jego dzieci, wszystko, Co ma z krwią jakikolwiek związek." Bohater cechuje się nieokiełznaną ambicją: "Jeden, wyłącznie jeden tylko bodziec podżega we mnie tę pokusę, to jest ambicja." Makbet odznaczał się zdolnością do fałszu, obłudy i ukrywania prawdziwych uczuć. Ma skłonności do okrucieństwa, bezwzględności i tyranii: "Jeśli fałsz donosisz dopóty żywcem wisieć nie przestaniesz, aż nie umrzesz z głodu." Makbet pragnie za wszelką cenę osiągnąć władzę: "Żyj więc Makdufie niestrasznyś mi teraz. Wolę się jednak podwójnie zapewnić i wziąć od lisu zakład, musisz umrzeć, bym mógł fałsz nadać trwodze i spokojnie spać przy łoskocie gromów."
Początkowe zagubienie Makbeta po przepowiedni czarownic, wpływ żony go nie usprawiedliwia. Najgorsze jest to, że ta pierwsza zbrodnia pociągnęła za sobą następne, popełnione już bez żadnych skrupułów. Lady Makbet doprowadziła małżonka do ostateczności, jaką było zamordowanie króla w celu zajęcia tronu. Szekspir w tym utworze ukazał potęgę żądzy władzy, która zabija nie tylko ludzi, ale i przyjaźń i miłość. Morderstwo Dunkana odsunęło od siebie kochające się małżeństwo. Żądza władzy zniszczyła współmałżonków, zabiła ich samych. Zgubili siebie przez to, że nie umieli walczyć z tą wadą.