Notatka - historia

Rokosz pierwotnie zajazd szlachty, później bunt, zbrojne powstanie szlachty (polskiej, bądź węgierskiej) przeciw królowi-elektowi. Rokoszem nazywana jest także konfederacja, skierowana przeciwko królowi.
Powstanie Chmielnickiego – powstanie w latach 1648-1655 kozactwa i chłopstwa ukraińskiego pod przywództwem hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego przeciwko szlachcie polskiej.
Przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego: dążenie magnatów polskich do uczynienia z kozaków chłopów pańszczyźnianych, dążenie kozaków do zwiększenia rejestru kozackiego
(rejestr kozacki: spis kozaków - żołnierzy będących na usługach Rzeczpospolitej i otrzymujących żołd), konflikty wyznaniowe, próby narzucenia kozakom unii brzeskiej, osobista niechęć Chmielnickiego do polskiej szlachty
Skutki powstania Chmielnickiego: zmniejszenie i zubożenie ludności ukraińskiej, podzielenie Ukrainy między Polskę a Rosje, wzrost znaczenia Rosji i Turcji, osłabienie Polski, utrata ziem wschodnich
Wojna Inflancka 1558-1583, wojna pomiędzy państwami bałtyckimi: Polską, Szwecją, Danią oraz Moskwą o sukcesję po Zakonie Kawalerów Mieczowych. Szerzący się w XVI w. na terenie Inflant luteranizm przyspieszył rozkład zakonu i ułatwił obcym państwom ingerencję w ich wewnętrzne sprawy.
Pokój oliwski, traktat pokojowy pomiędzy Szwecją a Polską podpisany 3 maja 1660 r. w Oliwie kończący potop szwedzki.
Traktaty welawsko-bydgoskie – dwa traktaty z 1657 roku, których głównym postanowieniem było zerwanie zależności lennych pomiędzy Rzeczpospolitą, a Prusami Książęcymi i uzyskanie suwerenności dynastii Hohenzollernów na tym terytorium. Polska utraciła wpływ na politykę Prus i oddała im w lenno ziemię lęborsko-bytowską. Na mocy traktatu, uzgodnionego ostatecznie i zaprzysiężonego 6 listopada 1657 r. przed kościołem jezuickim w Bydgoszczy:
• Fryderyk Wilhelm i jego potomkowie w linii męskiej uzyskali pełne prawo suwerenne w Prusach Książęcych, zrywając tym samym wszelką zależność od Polski,
• jedynym śladem łączności Prus Książęcych z Polską miało być odtąd składanie przez stany pruskie przy zmianie na tronie książęcym hołdu królowi polskiemu i Rzeczpospolitej,
• po wymarciu Hohenzollernów, Prusy miały wrócić do Polski,
• elektor zawierał z Polską wieczyste przymierze na korzystnych dla siebie warunkach oraz przymierze wojskowe przeciwko Szwecji,
• elektor uzyskał Drahim tytułem zastawu, Lębork i Bytów jako lenno oraz Elbląg na własność z zastrzeżeniem prawa wykupu oraz wpłaty 400 tys. talarów (ostatecznie Elbląg nie został wykupiony).
Bitwa pod Kircholmem (obecnie miejscowość Salaspils na Łotwie, 25 km na południowy wschód od Rygi) – bitwa stoczona 27 września 1605 w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty w latach 1600-1611. Przyczyną bitwy były zmagania o dominium Maris Baltici.
Bitwa pod Cecorą rozegrała się we wrześniu 1620 roku między wojskami polskimi (komputowymi) i prywatnymi (magnackimi) dowodzonymi przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego a wojskami turecko-tatarskimi. Rok później powstrzymano Turków dzięki obronie twierdzy Chocim.
Wielka Smuta – okres kryzysu Carstwa Rosyjskiego w latach 1584-1613 wywołany uzurpacją tronu carskiego, połączoną z interwencją wojsk polskich i szwedzkich.
1634 – pokój w Polanowie -polska zyskała wiele ziem (zajm ok. 1 mln km2)
1654 – ugoda w Perejasławiu (kozacy oddali Ukraine Rosji)
1668 – pokój Brzymułtowskiego w Moskwie (potwierdz postanow Andrusz)
Wojna domowa w Anglii – seria trzech wojen domowych oraz ciąg politycznych machinacji, które mialy miejsce pomiędzy parlamentarzystami i rojalistami od 1642 do 1651. Parlamentarzyści buntowali się przeciwko królowi Karolowi I i Karolowi II. W tym czasie Oliver Cromwell zniósł ustrój monarchiczny.
Kształtowanie się państwa absolutnego we Francji
1577r. - ogłoszenie pracy Jeana Bodina ?Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej? ze sformułowaną koncepcją absolutyzmu
Cechy absolutyzmu:suwerenna władza panującego
-władca stanowi prawo
-władca ograniczony jest jedynie prawem boskim, zasadami prawa naturalnego, podstawowymi normami ustrojowymi, porządkiem sukcesji tronu i prawem niezbywalności dóbr królewskiej domeny
-nienaruszalność własności poddanych
-wszyscy obywatele podporządkowani są interesom państwa
Barok – główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od końca XVI wieku do XVIII wieku[1]. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
Stiuk – mieszanina gipsu, wapienia i drobnego piasku lub pyłu marmurowego, łatwa do formowania, szybko twardniejąca. Często barwiona na różne kolory, nakładana na podłoże, gładzona i polerowana po wyschnięciu.
Architektura baroku
Monumentalizm budowli uwydatnia się poprzez zastosowanie kolumn i pilastrów obejmujących klika kondygnacji (wielki porządek). Dynamizm dzieł podkreślają kompozycje złożone z napiętych linii o kształcie łuku, często przerwanych, zwielokrotnione pilastry i gzymsy, które przyjmują formę dekoracyjnej wstęgi. Często występują kolumny o skręconym trzonie lub tzw. zbrojone, czyli o trzonie złożonych z wielu pierścieni o dwóch, różnych średnicach. Z czasem na zwojach trzonu dochodzi dodatkowy element zdobniczy w postaci rzędu perełek lub oplatającej je wici roślinnej. Obramowania drzwi i okien są wyraźnie podkreślone. Bardzo ważną rolę odgrywa dekoracja rzeźbiarska w postaci kartuszy, girland, festonów a nawet pełnej rzeźby. Postacie przedstawiane są zawsze w ruchu, dramatycznych pozach podkreślonych rozwianymi szatami, gestem. Wystrój uzupełniony jest zazwyczaj białą sztukaterią, którą niekiedy fragmentarycznie złocono. Sztukaterię stosowano w postaci odlewanych lub ciągnionych dekoracji rzeźbiarskich. W architekturze barokowej próbowano połączyć wszystkie znane wówczas osiągnięcia.
Architektura sakralna baroku
W budownictwie sakralnym występują znane z epok wcześniejszych rozwiązania. Budowane są kościoły podłużne, na planie prostokąta (w tym także z nawą poprzeczną na planie krzyża łacińskiego) oraz budowle centralne, na planie koła, wieloboku, krzyża greckiego. Pojawiły się i stały się popularne rzuty poziome oparte na elipsie. W konsekwencji występują sklepienia i kopuły elipsoidalne. Także łuki sklepień klasztornych, kolebkowych, krzyżowych, nieckowych oraz lunet oparte są na krzywej eliptycznej.
Elementem dominującym zazwyczaj są wysokie, oparte na bębnie kopuły, zwieńczone wysokimi latarniami, które przykrywa się ozdobnymi hełmami. Elewacje kościołów, na ogół dwukondygnacyjne, o płaszczyznach podzielonych zwielokrotnionymi gzymsami, pilastrami. Zdobione pełnymi rzeźbami umieszczonymi w niszach, zwieńczone tympanonami o liniach prostych lub łukowych i esownicami łagodzącymi przejścia pomiędzy nawami o różnych wysokościach.
Bitwa pod Połtawą (8 lipca 1709) - bitwa rozegrana pod Połtawą na Ukrainie pomiędzy wojskami króla szwedzkiego Karola XII a wojskami rosyjskimi cara Piotra Wielkiego.
Sejm niemy – jednodniowa sesja sejmu I Rzeczypospolitej, która miała miejsce 1 lutego 1717 w Warszawie, za panowania króla Augusta II Mocnego. Sejm ten został nazwany "niemym" z powodu niedopuszczenia posłów do głosu, w obawie przed zerwaniem obrad. Miał charakter sejmu pacyfikacyjnego kończącego czas walki króla ze szlachtą. Zapoczątkował on okres zależności Rzeczypospolitej od Rosji.
Traktat Loewenwolda, przymierze trzech czarnych orłów – podpisany 13 września 1732 roku w Wiedniu tajny układ, pomiędzy Austrią i Rosją, (13 grudnia dołączyły do niego Prusy), dotyczący sukcesji tronu w Polsce w przypadku spodziewanej niedługo śmierci Augusta II. Nigdy nie ratyfikowany, traktat ten był w rzeczywistości manewrem dyplomatycznym Rosji i Austrii, które chciały odciągnąć Prusy od powstającego właśnie sojuszu sasko-francuskiego.
Anarchia -forma struktury społeczno-politycznej, w której nie ma żadnej ukonstytuowanej władzy.
W rozumieniu politycznym (w anarchizmie) to taka struktura, w której państwo zostaje zastąpione przez nieprzymusową i niescentralizowaną organizację społeczeństwa (np. federację autonomicznych miejscowości).
Racjonalizm - kierunek filozoficzny przypisujący zasadniczą rolę w poznaniu rozumowi ludzkiemu i przeciwstawny innym źródłom wiedzy.
Empiryzm -doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.
Deizm - pogląd filozoficzny uznający istnienie boga jako stwórcy świata materialnego (w rozumieniu duchowej siły sprawczej), lecz odrzucający przekonania religijne, w myśl których Bóg ma moc ingerowania w życie człowieka i kierowania światem materialnym. Według deistów, o istnieniu duchowej siły sprawczej świadczy racjonalny porządek świata materialnego i stałość praw fizyki.
Ateizm – pogląd odrzucający wiarę w istnienie wszelkich bogów. Ateizm tłumaczy zjawiska świata bez odwoływania się do przyczyn nadnaturalnych, a jako składnik refleksji filozoficznych, najczęściej łączy się z postawą racjonalistyczną i materialistyczną.
Oświecenie, określane często jako wiek rozumu – prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. W rozumieniu szerszym: epoka w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem.
Oświecenie w Polsce
W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach Europy Zachodniej, co było związane z tym, że mieszczaństwo zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w. Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia od lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w. Specyfiką polskiego oświecenia był niespotykany gdzie indziej udział kleru katolickiego w tym ruchu. Pierwsze pokolenie ludzi oświecenia stanowili głównie duchowni, zaś w całokształcie epoki księża stanowili aż 40% spośród czołowych postaci oświecenia w Polsce. Zjawisko to bywa nazywane oświeceniem katolickim.Idee oświeceniowe przyświecały wielu wybitnym osiemnastowiecznym prominentom i luminarzom ówczesnej kultury. Dzięki nim nastąpił gwałtowny rozwój szkolnictwa, nauk ścisłych, życia politycznego i kulturalnego. Dzięki działalności m.in. Stanisława Kostki Potockiego i Ignacego Potockiego Polska jako pierwszy kraj w Europie otrzymała nowoczesną konstytucję. Zaistniały wtedy również próby budowania państwa na zasadach oświeceniowych, które zostały jednak przerwane przez rozbiory.