Stwardnienie rozsiane

Stwardnienie rozsiane po łacinie (Sclerosis Multiplex) w skrócie SM jest chorobą polegającą na zapaleniu warstw izolujących włókien nerwowych w różnych obszarach mózgu i rdzenia kręgowego. Zniszczone warstwy nie mogą się już zregenerować.W ich miejsce powstaje twarda tkanka bliznowata. Ponieważ nie posiada ona zdolności przewodzenia, charakterystycznych dla tkanki zdrowej, następują zakłócenia lub całkowite zablokowanie prawidłowego przenoszenia sygnałów przez nerwy.
Do najczęstszych symptomów SM należą zakłócenia wzroku i mowy, problemy z celowym wykonywaniem ruchów rąk i nóg, osłabienie zmysłu dotyku i wrażliwości na ból.
Chodzenie i chwytanie jest utrudnione, zmniejsza się siła mięśni kończyn.Częste są też zakłócenia w pracy pęcherza i zaburzenia jelitowe.
W stwardnieniu rozsianym nie ma jednoznacznie skutecznych lekarstw przeciwko zakłóceniom koordynacji i przykurczom. Natomiast poprzez fizjoterapię można osiągnąć wyraźną poprawę możliwości ruchowych chorego, ucząc go koncentracji i pewnego rodzaju automatycznego przebiegu ruchu. Jeżeli tylko ćwiczenia są konsekwentnie i wielokrotnie powtarzane, efekty fizjoterapii w tym zakresie bywają zaskakująco dobre.
Zadaniem rehabilitanta jest także stabilizacja stanu podopiecznego i opóźnienie dalszego rozwoju choroby. W praktycznym rozumieniu cel fizjoterapii stanowi umożliwienie cierpiącemu na SM jak najpełniejszego poruszania się oraz wykonywania podstawowych czynności koniecznych w codziennym życiu.
Środkiem nośnym fizjoterapii jest ruch: zarówno aktywny, przeprowadzany samodzielnie przez pacjenta, jak i pasywny, przy którego wykonywaniu pomaga terapeuta.
Wybór określonej techniki terapii zależny jest od rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Generalnie należy powiedzieć, że każda osoba chora na SM wymaga indywidualnej opieki i precyzyjnego dobrania ćwiczeń.
Przed rozpoczęciem terapii
W przypadku stwardnienia rozsianego fizjoterapię należy zaczynać bardzo ostrożnie. Obciążenie pacjenta ćwiczeniami musi następować powoli i stopniowo. Zbytni pośpiech prowadzi do pogarszania się stanu chorego, a nawet do utraty pewnych posiadanych jeszcze funkcji ciała.
Najlepiej byłoby, aby przed rozpoczęciem ćwiczeń rehabilitant przeprowadził obserwację stanu podopiecznego i określił cele, które można i które powinno się osiągnąć.
Plan całej terapii musi zostać omówiony bezpośrednio z pacjentem. W ten sposób zostanie on zmotywowany do współpracy. Jest to ważne zwłaszcza w początkowej fazie fizjoterapii, kiedy ćwiczenia są dla chorego trudne i połączone z dużym wysiłkiem.
U niektórych podopiecznych wskazane jest podanie przed fizjoterapią leków przeciwbólowych i rozkurczowych. To ułatwia pacjentowi wykonywanie ćwiczeń, a tym samym podnosi efektywność terapii. Jednakże lekarstwa trzeba starannie dozować, tak aby nie powstał efekt przyzwyczajenia. Oczywiście należy przy tym bezpośrednio współpracować z lekarzem.

Pryncypia
– Aktywne ćwiczenia gimnastyczne powinny być rozpoczęte już przy lekkich objawach chorobowych i przeprowadzane w sposób konsekwentny.
– Ćwiczenia trzeba dobierać indywidualnie do stanu pacjenta.
– Program ćwiczeń należy aktualizować zależnie od potrzeb chorego.
– Ćwiczenia prowadzi się tak, aby następowało naprzemienne diagonalne napięcie i rozluźnienie mięśni. Należy zawsze angażować również niezaatakowane grupy mięśni i zdrowe części ciała.
– Zaczynamy zawsze od najłatwiejszych ćwiczeń i stopniowo zwiększamy stopień trudności.
– Jeżeli tylko będzie to możliwe, pacjent powinien ćwiczyć na twardym podłożu (nie w łóżku).
– Niezwykle istotna jest współpraca pacjenta od samego początku fizjoterapii.
– Poprzez ćwiczenia pacjent powinien zdobyć pewne praktyczne umiejętności, takie jak obracanie się z boku na bok, siadanie na brzegu łóżka z nogami opuszczonymi na podłogę, chodzenie z pomocą lub o własnych siłach, samodzielne jedzenie itp.
Ćwiczenia zaawansowane
W miarę realizacji programu terapeutycznego chory powinien nauczyć się zachowywania równowagi we wszystkich podstawowych pozycjach ciała. Do osiągnięcia tego celu można stosować różnorodne aparaty i urządzenia pomocnicze. Pacjent musi zapoznać się ze sposobem ich używania.

Pacjenci spastyczni
Fizjoterapeuta powinien zwracać uwagę nawet na najmniejszy rodzaj przykurczu.
Każdy przykurcz w połączeniu z osłabieniem mięśni prowadzi w szybkim tempie do ograniczenia mobilności, a nawet do całkowitej niemożności samodzielnego poruszania się. Podczas ćwiczeń należy koncentrować się nie tylko na mięśniach bezpośrednio dotkniętych spastycznością, ale także na tych znajdujących się w pobliżu okolic zaatakowanych.
Aby zmniejszyć napięcie mięśni i poprawić ukrwienie, można stosować okłady z zimnej wody, z lodu bądź też prowadzić aktywną hydroterapię. Pożyteczne okazało się również obciążanie rąk i nóg specjalnymi opaskami z ołowianą wkładką. Pomaga to wyhamować niekontrolowany przebieg ruchów oraz drżenie kończyn, a tym samym wpływa korzystnie na wykonywanie podstawowych czynności i ćwiczeń. Ciężar takiej opaski musi zostać indywidualnie dopasowany do potrzeb pacjenta. Pomocne bywa również obciążenie przedmiotów potrzebnych do codziennego użytku.
Zajęcia z pacjentami spastycznymi wymagają dużego wysiłku ze strony fizjoterapeuty. Dlatego, jeżeli taka możliwość istnieje, wskazane jest prowadzenie ćwiczeń z pomocą specjalnego sprzętu. W przypadku pacjentów z miastenią należy zwracać uwagę, czy chory nie jest zagrożony odleżyną.


Przykłady ćwiczeń
A. Pacjent leży na plecach na twardym podłożu. Rozstawione nogi zostają ugięte w kolanach w ten sposób, że stopy całą powierzchnią spoczywają na podłożu. Ręce położone są wzdłuż ciała. Ćwiczący podnosi w górę biodra i tułów. Łopatki nie odrywają się od podłoża. Po krótkiej chwili następuje powrót do pozycji wyjściowej.
B. Pacjent siada na piłce lub rolce terapeutycznej. Terapeuta stojąc obok pacjenta pomaga mu w przeprowadzaniu ćwiczeń równowagi. Początkowo ćwiczący trzyma się obiema rękami piłki, a stopami opiera się o podłoże. Następnie przechodzi do ćwiczeń trudniejszych i redukuje poparcie, podnosząc kolejno ręce i nogi.
C. Ćwiczący znajduje się w klęku podpartym (klęczy z tułowiem w pozycji poziomej, oparty na wyprostowanych rękach). Podnosi wyprostowaną rękę w górę, starając się sięgnąć jak najwyżej. Ciężar ciała zostaje przeniesiony na rękę spoczywającą na podłożu. Pacjent wraca do pozycji wyjściowej. Następuje zmiana ręki.
D. Chory ćwiczy chodzenie przy użyciu poręczy, na których wspiera się obiema rękami podczas stawiania kroków.
E. Pacjent leży na plecach na twardym podłożu. Nogi są wyprostowane, ręce spoczywają wzdłuż ciała. Terapeuta jedną ręką chwyta od spodu stopę ćwiczącego, drugą opiera na jego kolanie. Następnie ostrożnie podnosi nogę pacjenta w stronę jego klatki piersiowej, zginając ją jednocześnie w kolanie. Powrót do pozycji wyjściowej. Po kilkakrotnym powtórzeniu ruchu następuje zmiana nogi.
Ćwiczenia oddechowe
W przypadku stwardnienia rozsianego wskazany jest każdy rodzaj ćwiczeń oddechowych. Przykurcze i osłabienie dotykają również tułowia oraz mięśni klatki piersiowej i przepony. Brak ruchu prowadzi z kolei do zmniejszenia się wydajności pracy płuc.
Regularnie wykonywane ćwiczenia oddechowe hamują postęp choroby w tym kierunku. Poza tym mają one charakter przygotowujący do przeprowadzania innych etapów fizjoterapii.
Zabiegi hydroterapeutyczne
Ruch w wodzie lub nawet - jeżeli jest to możliwe - pływanie są istotną częścią fizjoterapii. Pacjent, cierpiący nieustannie na zakłócenia równowagi ciała i przykurcze, podczas hydroterapii ma poczucie większej pewności i kontroli nad swoim ciałem, gdyż woda wyhamowuje nagłe i niekontrolowane ruchy. Ponadto chory znajdujący się w wodzie, tracąc pozornie na wadze, może poruszać się z dużo większą łatwością niż zazwyczaj i potrzebuje mniej siły do zachowania równowagi ciała. A zatem wykonując ćwiczenia w wodzie, pacjent doświadcza lepszej skuteczności swego wysiłku. Ruch w wodzie stanowi dobrą formę przygotowania do typowych trudniejszych ćwiczeń terapeutycznych.
Temperatura wody powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb poszczególnego ćwiczącego. Większość chorych woli chłodniejsze kąpiele. Czują się w nich bardziej sprawni i rozluźnieni. W tym przypadku poleca się temperaturę 23-26 st.C. Niektórym pacjentom odpowiada cieplejsza woda, ale doświadczenie pokazało, że przy temperaturze wyższej niż 30 st. C ćwiczący szybko się męczy.
Ćwiczenia hipoterapeutyczne
Hipoterapia stanowi cenne uzupełnienie klasycznych metod fizjoterapii. Konie powinny jednak należeć do spokojnych, tzw. "zimnokrwistych" ras (np. hucuły albo konie islandzkie). Muszą być też odpowiednio wytresowane. Terapię mogą przeprowadzać wyłącznie fachowcy, a pacjent przez cały czas musi znajdować się pod kontrolą.
Jazda na koniu jest dla chorego bardzo przyjemnym przeżyciem. Zmniejsza napięcia mięśni, pomaga w ćwiczeniu równowagi, umacnia wiarę w siebie i motywację do dalszej pracy. Uczestnik zajęć siedzi na koniu bez używania sidła. W ten sposób ruch zwierzęcia przenoszony jest bezpośrednio na jeźdźca.
Należy też podkreślić, że już sam kontakt z końmi wpływa na większość chorych odprężająco i uspokajająco.
Ćwiczenia zmysłu dotyku
Pacjent uczy się na nowo kontrolować zmysł dotyku poprzez zajmowanie się rozmaitymi materiałami. Próbuje przy tym określić rodzaj tworzywa, strukturę powierzchni, temperaturę, wielkość kształt itp.
Muzykoterapia
W SM poleca się muzykoterapię pasywną oraz stosowanie muzyki jako elementu towarzyszącego ćwiczeniom.
Techniki odprężania i relaksacji
Techniki relaksacyjne są godne polecenia w przypadku SM. Każdy okres, w którym choroba ma łagodniejszy przebieg powinien zostać wykorzystany do odpoczynku, odprężenia i zebrania sił. Techniki relaksacyjne wpływają też regenerująco na psychikę pacjenta, który dzięki temu może bardziej realistycznie podejść do swojej choroby, ocenić jej stan i aktualny przebieg.
Ostatnie lata przyniosły wiele zmian w nowoczesnej terapii, w tym w leczeniu stwardnienia rozsianego.
Chory na stwardnienie rozsiane, ograniczony niesprawnością, weryfikuje swoje przyzwyczajenia, redukuje zajęcia, które towarzyszyły mu przez całe życie, przez co pogarsza się jego jakość życia. Ustalenie przez terapeutę ubytku funkcji i określenie celu rehabilitacji daje możliwość precyzyjnego usprawniania danego pacjenta.