Swoboda przepływu kapitału

Swoboda przepływu kapitału

Przez wiele lat swoboda przepływu kapitału podlegała licznym ograniczeniom, które służyły ochronie interesów państwowych, głównie zachowaniu równowagi bilansu płatniczego i stabilizacji polityki pieniężnej. W związku ze wzrostem znaczenia sektora finansowego we współczesnej gospodarce oraz intensyfikacją integracji w ramach Jednolitego Rynku Wewnętrznego i tworzeniem Unii Gospodar¬czej i Walutowej dalsze utrzymywanie barier w tej dziedzinie nie było jednak uzasadnione i obecnie swoboda przepływu kapitału traktowana jest tak samo jak pozostałe swobody Jednolitego Rynku Wewnętrznego. Podstawę omawianej swobody stanowi art. 56 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej, który ustanawia zakaz wszelkich ograniczeń w przepływie kapitału i płatności mię¬dzy państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Urzeczywistnianie swobody przepływu płatności przebiegało szybciej niż swobody przepływu kapitału, głównie dlatego, że swoboda ta płatności nie ma charakteru samoistnego, lecz jest wtórna w stosunku do pozostałych podstawowych swobód Wspólnego Rynku . Swoboda przepływu kapitału polega na jednostronnym przeniesieniu wartości majątkowych do innego państwa członkowskiego, a jej celem jest umożliwienie realizacji, za pomocą różnego rodzaju instrumentów finansowych, samo¬istnej komercyjnej inwestycji w innym państwie członkow¬skim i ewentualne korzystanie z jej efektów. Najczęściej uważa się, iż swoboda w tym zakresie powinna umożliwiać m.in.: inwestycje bezpośrednie, zakup i sprzedaż nierucho¬mości w innych państwach członkowskich, zakup i sprzedaż papierów wartościowych oraz transakcje z ich udziałem, zaciąganie pożyczek, udzielanie kredytów, poręczeń i gwa¬rancji oraz przepływy kapitału o charakterze osobistym. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż w odróżnieniu od pozo¬stałych swobód, art. 56 zapewnia swobodę przepływu płat¬ności i kapitału również między państwami członkowskimi a państwami trzecimi . Zgodnie z traktatem rzymskim, liberalizacja przepływu kapitałów we Wspólnocie miała być realizowana stopniowo i w zakresie niezbędnym dla dobrego funkcjonowania wspólnego rynku. W odróżnieniu od handlu towarami i usługami żaden precyzyjny harmonogram znoszenia ograniczeń w cyrkulacji kapitału nie został określony. Radzie przyznano prawo realizacji procesu liberalizacyjnego poprzez wydawanie stosownych dyrektyw. Ponadto krajom członkowskim pozostawiono prawo do jednostronnego zastosowania środków ochronnych w wypadku zaburzeń na rynku kapitałowym lub zaistnienia trudności w bilansie płatniczym. Niektóre kraje Wspólnoty zniosły w pełni ograniczenia dewizowe już w latach siedemdziesiątych (RFN, Wielka Brytania), ale było to raczej rezultatem decyzji ich rządów, niż wspólnotowych regulacji prawnych .11 maja 1960 r. Rada uchwaliła Pierwszą Dyrektywą (D. U. 1960, nr 921 str. 60) w której opisane zostały cztery rodzaje transferu kapitału w rozumieniu art. 67.
Według art. l tej dyrektywy państwa członkowskie zostały zobowiązane do wy dania zezwoleń dewizowych na transakcje znajdujące się na liście A. Były to przede wszystkim bezpośrednie inwestycje związane z zakładaniem i rozszerzeniem oddziałów lub nowych przedsiębiorstw, tworzeniem lub utrzymywaniem stałych stosunków gospodarczych, jak również transferem kapitału w celu nabycia nieruchomości oraz w typowych celach osobistych, jak spadki i darowizny. Lista B dotyczyła przepływu papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu giełdowego. Tu również państwa członkowskie zostały zobowiązane do wydawania ogólnych pozwoleń. Na liście C wymieniono szereg transakcji, na które państwa członkowskie powinny wydawać odpowiednie pozwolenia, jeżeli tylko taka liberalizacja nie będzie utrudniać ich polityki gospodarczej. Głównie chodzi tu np. o papiery wartościowe nie znajdujące się w obrocie giełdowym, jak i średnio- i długoterminowe pożyczki. Lista D wreszcie zawierała szereg transakcji, które nie musiały być liberalizowane przez państwa członkowskie. Dotyczy to przelewów z i na konta w ramach

bieżących rachunków bankowych i przywozu oraz wywozu gotówki . Dopiero w połowie lat osiemdziesiątych ponownie podjęto zadanie liberalizacji przepływów kapitałowych. Komisja w swojej Białej Księdze o Dokończeniu Rynku Wewnętrznego w 1985 r. ustanowiła katalog środków dotyczących swo¬body przepływu kapitału, a wraz z Jednolitym Aktem Europejskim cel dokoń¬czenia rynku wewnętrznego został też wiążąco ustalony, m.in. w związku z trans-ferem kapitału. Cel ten zrealizowano przez decydującą Dyrektywą 88/361 o rea¬lizacji art. 67 Traktatu (D. U. 1988 L178/5), która zastąpiła starsze przepisy z 1960, 1962 r. oraz regulacje z lat osiemdziesiątych. Wraz z upływem okresu przejściowego tej dyrektywy, l lipca 1990 r. ustanowiona została we Wspólnocie rzeczywista swoboda przepływu kapitału. Nieprzypadkowo l lipca 1990 r. był także początkiem pierwszego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej . Jednym z ważnych aspektów swobody przepływu kapita¬łu jest prawo obywateli UE do zakupu i sprzedaży nieru¬chomości położonych na obszarze wszystkich państw człon-kowskich. Jednakże regulacje dotyczące swobody przepływu kapitału mają zastosowanie do obrotu nieruchomościami dopiero wówczas, gdy obrót ten nie służy urzeczywistnianiu innych swobód. Zakup mieszkania, domu lub gruntu w celu osiedlenia się i podjęcia pracy w innym państwie członkow¬skim wchodzi bowiem w zakres swobody przepływu osób. Z kolei kupno nieruchomości konieczne do prowadzenia działalności gospodarczej traktuje się jako składnik tej dzia¬łalności, w związku z czym jest objęte regulacjami dotyczą¬cymi swobody przedsiębiorczości. Dopiero zakup nierucho¬mości o charakterze inwestycyjnym, np. kupno biurowca lub hal fabrycznych w celu wynajmu lub nabywanie tzw. drugich domów czy posiadłości letniskowych podlega przepisom o swobodzie przepływu kapitału. Należy przy tym zaznaczyć, że państwa członkowskie mają pewne możliwości ograni¬czania swobody obrotu nieruchomościami, głównie ze względów bezpieczeństwa państwa i obronności, jak również kultury i dziedzictwa narodowego. Ponadto stosują różnego rodzaju utrudnienia obrotu nieruchomościami. Jest to szczególnie częste przy zakupie nieruchomości rolnych (np. prawo pierwokupu dla miejscowego samorządu). Utrudnie¬nia te muszą mieć jednak charakter obiektywny, tzn. nie mogą stanowić środka dyskryminacji osób pochodzących z innych państw członkowskich. Dyskryminacja taka jest bowiem dozwolona tylko w wyjątkowych sytuacjach (nie¬które państwa członkowskie - Grecja, Austria i Dania - wy¬negocjowały możliwość niepełnego stosowania swobody obrotu nieruchomościami) .
Struktura regulacji dotyczących transferu kapitału
Transfer kapitału

w celu zapłaty za towary, między państwami z i do państw trzecich usługi lub w celu członkowskimi i bez korzystania z praw do bezpośredniego związku prowadzenia działalności z innymi swobodami gospodarczej, bądź też podstawowymi w bezpośrednim związku=rzeczywisty przepływ i innymi swobodami kapitału między WE podstawowymi a państwami trzecimi, =rzeczywisty przepływ kapitału uregulowany w art. 56 na wewnętrznym rynku, uregulowany (73b), 57(73c) TWE = dodatek do innych w dawnym art. 73a i n. TWE, jak i w. swobód podstawowych Dyr.. 88\361 o realizacji byłego art. 67 Traktatu i pośrednio wart.101 TWE(104)

Jednolity rynek finansowy widziany jest jako jeden z podstawowych elementów przyszłej unii gospodarczej i walutowej, ponieważ jednolita polityka pieniężna nie może być na danym terytorium prowadzona bez zagwarantowania na nim swobodnego przepływu kapitałów. Za istotne więc uznaje się zapewnienie niestosowania jakichkolwiek ograniczeń
w tym przepływie. Znaczenie przyszłej waluty UGW w międzynarodowym systemie walutowym będzie uzależnione w dużej mierze od swobody w dokony¬waniu w niej wszelkich transakcji handlowych i finansowych nie tylko w obrębie UE, ale także w stosunkach z krajami spoza Unii. Zasada swobodnego ruchu kapitałów została wyraźnie zawarta w art, 73b traktatu z Maastricht, w którym stwierdza się, że jakiekolwiek restrykcje w przepływie kapitałów między krajami członkowskimi oraz między tymi krajami a krajami trzecimi są zabronione. W traktacie nie umieszczono poprzednio istniejącego warunku (zawartego w art. 67 traktatu rzymskiego), że kraje członkowskie liberalizują przepływ kapitel, „w zakresie koniecznym dla właściwego funkcjonowania wspólnego rynku". Postanowienia art. 73b mają bezpośrednią prawną w krajach Unii Europejskiej, co oznacza, że żadne przepisy wykonawcze nie są potrzebne, aby zapewnić ich stosowanie . Istotnym zagadnieniem w ramach swobody przepływu kapitału w Unii Europejskiej jest zwalczanie zjawiska prania brudnych pieniędzy. Ogromne środki finansowe, pochodzące często z najgroźniejszych przestępstw, są bowiem w celu zalegalizowania niejednokrotnie wprowadzane do obrotu za pośrednictwem wielu różnych operacji w systemie finanso¬wym. Z jednej strony chodzi więc tu o walkę z przestęp-czością zorganizowaną, a z drugiej - o zapewnienie stabil¬ności i wiarygodności systemu bankowego. Państwa członkowskie są zobowiązane do uznania pro¬cederu prania brudnych pieniędzy za przestępstwo i karania go bez względu na miejsce jego popełnienia. Za niedozwo¬lone uważa się m.in.: konwersję lub przekazanie własności, o której wiadomo, że pochodzi z działalności o charakterze przestępczym; ukrycie lub zamaskowanie prawdziwego charakteru, źródła czy cesji praw związanych z własnością lub jej właścicielem, o której wiadomo, że pochodzi z dzia¬łalności o charakterze przestępczym; nabycie, posiadanie lub korzystanie z własności, o której w momencie jej otrzymania wiadomo było, iż pochodzi z tego typu aktywności. W związ¬ku z powyższym instytucje finansowe i kredytowe zostały zobowiązane m.in. do sprawdzania tożsamości klientów i podmiotów, w imieniu których działają, w sytuacjach ot¬wierania konta, powierzania środków finansowych do prze¬chowania w sejfach i przeprowadzania każdej transakcji przekraczającej 15 000 euro. Ponadto pracownicy wymienio¬nych instytucji powinni powiadamiać podmioty odpowie¬dzialne za zwalczanie zjawiska prania brudnych pieniędzy o każdym podejrzanym fakcie, a ujawnianie tego typu in¬formacji nie może zostać uznane za naruszenie tajemnicy i narazić instytucji na odpowiedzialność z jakiegokolwiek tytułu. Informacje takie mogą być jednak wykorzystywane tylko w celu zwalczania omawianego procederu, chyba że
przepisy krajowe stanowią inaczej . W zakresie polityki inwestycyjnej i kredytowej swobodny przepływ kapitału ma na celu optymalną alokację produkcji. Natomiast jeśli chodzi o kwestię napływu kapitału spekulacyjnego, to wprowadzenie niniejszej wolności ma temu przeciw-działać na podstawie koordynacji polityki ekonomicznej państw . Dodatkiem do liberalizacji przepływu kapitału oraz przeciwdziałania znie¬kształceniom konkurencji jest harmonizacja dużych sektorów ustawodawstw państw członkowskich. Dotyczy to zwłaszcza prawa podatkowego (np. nierówne opodatkowanie o charakterze dyskryminacyjnym, podwójne opodatkowanie zys¬ków z przedsiębiorstw), specjalnych reguł' dla pewnych kanałów finansowych, przepisów giełdowych, reguł dotyczących inwestorów instytucjonalnych oraz interwencji administracyjnych dotyczących ulokowania środków finansowych . Swoboda przepływu kapitału, tak jak wszystkie podstawowe swobody, obowiązuje w pierwszym rzędzie tylko w odniesieniu do rynku wewnętrznego, tzn. po¬między państwami członkowskimi UE. Art. 7 Dyrektywy 88/361 o przepływach kapitałowych z i do państw trzecich przewiduje jedynie, że państwa członko¬wskie powinny „starać się", by „osiągnąć ten sam stopień liberalizacji, jak przy transakcjach z mieszkańcami innych państw członkowskich" . W przepływie kapitału do państw trzecich „w związku z bezpośrednimi inwesty¬cjami zagranicznymi, łącznie z inwestycjami w nieruchomości, prowadzeniem
działalności gospodarczej, świadczeniem usług finansowych albo dopuszczaniem
papierów wartościowych na rynki kapitałowe" art. 57 TWE [73c] dopuszcza
jednak utrzymanie, aż do odwołania, istniejących ograniczeń. W tym obszarze
Rada została upoważniona do uchwalania środków liberalizujących kwalifikowa¬ną większością głosów. Natomiast środki, które „stanowią krok wstecz na drodze
do liberalizacji przepływu kapitału z państwami trzecimi" Rada może uchwalić
tylko jednomyślnie . W odniesieniu do przepływu kapitału z państwami trzecimi przestrzegać należy, obok przepisów prawa pierwotnego i wtórnego Wspólnoty, także szeregu międzynarodowych przepisów Wspólnoty. Z jednej strony pewną rolę mogą odgry¬wać umowy bilateralne i multilateralne o ochronie inwestycji. Wprawdzie
koncentrują się one na ochronie inwestorów przed wywłaszczeniem, ale po części
obejmują także tzw. ryzyko transferowe, czyli spory związane z wymianą wygo¬spodarowanych zysków . W traktacie (art. 73f i 73g) określone też zostały zasady wprowadzania ograniczeń w przepływie kapitału do lub z krajów trzecich. Wprowadzenie takich ograniczeń uznane zostało za dopuszczalne w sytuacji, gdy przypływ ten powoduje lub może spowodować, poważne trudności w funkc¬jonowaniu unii gospodarczej i walutowej. Rada może wtedy, kwalifikowaną większością głosów, na wniosek Komisji i po porozumieniu z Europejskim Bankiem Centralnym, podjąć środki bezpieczeństwa odnośnie do krajów trzecich na okres nie przekraczający 6 miesięcy, jeżeli takie środki są absolutnie niezbędne . Państwa członkowskie mają niewielkie możliwości ograniczania omawianej swobody, a dozwolone wyjątki oznacza¬ją raczej możliwość kontroli niż faktycznego ograniczania przepływu kapitału. Zgodnie z art. 58 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej, mogą one m.in.: stosować przepisy podatkowe różnicujące podatników ze względu na miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału, podejmować nie¬zbędne środki przeciwko naruszaniu przepisów krajowych, w szczególności w sferze podatkowej i nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi, ustanawiać proce¬dury deklarowania przypływu kapitału na potrzeby informacji administracyjnej lub statystycznej, wprowadzać środki uzasadnione powodami związanymi z porządkiem lub bez-pieczeństwem publicznym czy stosować dopuszczone w pra¬wie wspólnotowym ograniczenia swobody przedsiębiorczo¬ści. Państwom członkowskim nie wolno jednak wymienio¬nych możliwości kontroli przepływu kapitału stosować w ce¬lu ochrony własnego rynku i osiągania partykularnych celów polityki gospodarczej . Prawo wspólnotowe określa wiele wyjątków dotyczących wolności swobod¬nego przepływu kapitału.
1. Zgodnie z art. 57 TWE, ust. 2 ograniczenia swobodnego przepływu kapi¬tału są dozwolone, kiedy są spełnione jednocześnie następujące warunki:
-ograniczenia muszą istnieć na dzień 31 grudnia 1993 r.
-muszą się mieścić w zakresie swobody przepływu kapitału z lub do krajów trzecich,
-powinny być podjęte na podstawie przepisów krajowych lub wspólnotowych, kapitał ma być związany z inwestycjami bezpośrednimi, inwestycjami w nieruchomości, z podejmowaniem przedsięwzięć, usług finansowych lub dopuszczeniem papierów wartościowych do rynków kapitałowych
2. Zgodnie z art. 58 TWE państwa członkowskie mogą (pod warunkiem, że przepisy nie stanowią arbitralnej dyskryminacji lub ukrytego ograniczania swobodnego przepływu kapitału):
• stosować przepisy podatkowe, które dyskryminacyjnie traktują podatników ze względu na miejsce ich pobytu lub miejsce zainwestowania kapitału,
-podejmować środki zapobiegające naruszaniu przepisów podatkowych, przepisów dotyczących nadzoru nad instytucjami finansowymi oraz przepisów zgłaszania przepływów kapitału dla celów administracyjnych lub informacji statystycznych, podejmować środki uzasadnione względami polityki publicznej bezpieczeństwem publicznym .


LITERATURA:
1. D. Milczarek, A. Nowak, Europeistyka w zarysie, Warszawa,PWE,2006.
2. B. Gruchman, E. Małaszyńska, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Warszawa, PWN, 2006.
3. F. Emmert, M. Morawiecki, Prawo Europejskie, PWN, Warszawa- Wrocław, 2001.
4. K. Michałowska-Gorywoda, Unia Europejska, PWN,Warszawa,1997.