Porównanie ustroju Aten, Sparty i Rzymu

W kształtowaniu się starożytnego świata bardzo ważną rolę spełniły trzy państwa: Ateny i Sparta, będące największymi polis greckimi oraz Rzym. Rozwój ustroju w wyżej wymienionych państwach przypada na okres od IV do VI w. p.n.e. Na ustrój każdego z tych państw starożytnych składały się trzy, różniące się między sobą elementy: Zgromadzenie Ludowe, Rada i urzędnicy. Ażeby w państwie mógł powstać ustrój polityczny, ów państwo musi osiągnąć pewien poziom rozwoju cywilizacyjnego. Ustrój jest niezwykle ważnym elementem kształtującego się państwa, gdyż daje on poczucie władzy, wyboru i bezpieczeństwa społeczeństwu. Przyjrzyjmy się zatem jak wyglądało on w poszczególnych starożytnych społecznościach.

Zgromadzenie ludowe, które w Atenach nazywamy Ekklezją, cieszyło się najszerszymi kompetencjami spośród przedstawianych przeze mnie państw starożytnych. Zgromadzenie zbierało się 40 razy w roku, a uczestniczyć mogli w nim tylko pełnoprawni obywatele, którzy ukończyli 20. rok życia. Ów obywatele wybierali i kontrolowali urzędników, projektowali i zatwierdzali ustawy, stanowili podatki oraz decydowali o wojnie i pokoju. Karą za próbę obalenia ustroju był tak zwany sąd skorupkowy inaczej mówiąc ostracyzm, mianowicie sąd, który odbywał się na wiosennych zebraniach Zgromadzenia Ludowego i dający Zgromadzeniu możliwość wydalenia z polis na okres 10. lat osoby zagrażającej ustrojowi.

W Rzymie Zgromadzania dzieliły się na kurialne, centurialne, tribusowe i plebeskie. Rzymska Comittia, czyli ogół obywateli podzielonych na jednostki terytorialno – administracyjne, posiadała możliwość wyboru urzędników i ich kontroli, wydawania wyroków za drobne przestępstwa, zatwierdzania ustaw oraz decyzji o wojnie i pokoju.

Zgromadzenie Ludowe w Sparcie, mianowicie Apella miało bardzo małe kompetencje, nic dziwnego, gdyż społeczeństwo spartańskie miało charakter typowo wojskowy. W Zgromadzeniu zasiadali wszyscy spartiaci powyżej 30. roku życia. To właśnie oni wybierali urzędników i członków Rady, czyli Geruzji oraz zatwierdzali ustawy.

Jeśli zaś chodzi o Radę to największe kompetencje posiadał rzymski Senat, w którego skład wchodzili najbogatsi obywatele rzymscy, czyli nobilowie, zmieniający swoją kadencję co 5 lat. Jego liczba zmieniała się w zależności od okresu państwa od 300 do 900 członków. Ów organ państwowy posiadał ogromy autorytet w kraju oraz był on symbolem ciągłości władzy w państwie rzymskim. Kompetencje, jakie posiadał senat były, jak już wcześniej pisałam, bardzo rozległe, w ich skład wchodziły między innymi polityka zagraniczna, dyplomacja, sądownictwo w sprawach ciężkich, zatwierdzanie ustaw, władza nad skarbem, odwoływanie wodzów, mianowicie dyktatora, zatwierdzanie prowincjami oraz doradzanie urzędnikom.

Znaczne kompetencje w sprawach rządzenia państwem miała także spartańska Geruzja. W jej skład wchodzi dożywotnio wybierani obywatele Sparty, którzy ukończyli 60. rok życia. Geruzja składała się więc z 28 geruntów i 2 królów, z których jeden w czasie wojny dowodził armią, drugi zaś pozostawał w kraju, w celu zapobiegania powstaniom helotów. Do kompetencji Geruzji należało zaś sądownictwo, doradzanie urzędnikom oraz przygotowywanie projektów ustaw.

Rada złożona z byłych archontów to ateński Areopag. Kiedy poszerzono skład bule do 500 przyjęła ona nazwę Rady Pięciuset. Członków Rady losowano z ludu tworząc 10 zespołów, tak zwanych prytanii, po 50 osób w każdym. Jej skał zmieniał się co 1/10 roku co powodowało brak stałości władzy. Kompetencje Rady Pięciuset ograniczały się do zarządu flotą i skarbem państwa oraz pracy nad projektami ustaw.

Najbardziej rozbudowany system urzędniczy spośród trzech omawianych przeze mnie państw posiadał Rzym. Kariera urzędnika rzymskiego nie była łatwa obowiązywały bowiem ścisłe zasady i kolejność przejmowania kolejnych urzędów, ów zasady nazywane były cursus honorum. Konsulów było dwóch i stanowili oni najwyższych urzędników republiki, posiadających pełną władzę cywilną nie wliczając w niej władzy religijnej. Kolejni to pretorzy, których głównym zadaniem było utrzymywanie porządku w mieście, z czego wynikała jurysdykcja karna i cywilna. Przeprowadzenie spisu majątkowego i sporządzenie listy senatu, czyli albumu, leżało zaś w kompetencjach cenzorów. Edylowie zajmowali się sprawami porządkowymi miasta, troską o zaopatrzenie i co bardzo ważne urządzaniem igrzysk na własny koszt. Ostatnim z urzędów są kwestorzy, którzy byli pomocnikami konsula w sprawach finansowych. Urzędem nadzwyczajnym, powoływanym w sytuacjach zagrożenia państwa był dyktator, który pełnił swoją funkcję w okresie 6 miesięcy, posiadał wtedy niczym nieograniczoną, najwyższą władzę.

W Sparcie urzędników było tylko 5, nazywali oni byli eforami i pełnili swoje obowiązki przez okres rocznej kadencji. Ich kompetencje były bardzo rozległe, a ich pozycja była tak wysoka, że nie musieli nawet wstawać na widok króla, mówi się wręcz o równorzędności królów i eforów. Do ich najważniejszych zadań należał nadzór nad wychowaniem młodzieży spartańskiej, praca nad projektami ustaw, kontrola działań królów, sądownictwo oraz polityka zagraniczna.

W Atenach powstało natomiast roczne kolegium 10 strategów wybieranych przez lud w celu kierowania sprawami wojskowymi. Co ciekawe wszyscy zasiadający w Radzie Pięciuset byli jednocześnie urzędnikami czyli prytanami, wybieranymi jak wiadomo poprzez losowanie do Rady.

Reasumując, jak widzimy z powyższego porównania, ustrój każdego z najważniejszych państw starożytnych, mianowicie Aten, Sparty i Rzymu różnił się w różnych aspektach. Ciężko jest ocenić, który z nich był najlepszy. Na pewno pierwszeństwo przed ustrojem Sparty, która przed wszystkim kładł nacisk na kontrolę ludności, należy dać Atenom i Rzymowi. Ateńska demokracja, co prawda dało początek demokracji współczesnej, ale to jednak Rzym stał się Cesarstwem załogującym na podziw nas współczesnych, aczkolwiek i rzymskie Imperium w ostateczności upadło z powodu niemożliwości opanowania tak wielkiego terytorium.