Dlaczego proces starzenia się społeczeństwa jest charakterystyczny dla społeczeństw wysoko rozwiniętych?

Jedną z charakterystycznych cech wysoko rozwiniętych społeczeństw jest postępujący proces ich starzenia się. Społeczeństwa te odnotowują znacznie niższy przyrost naturalny niż rozwijające się. Jest to spowodowane wieloma czynnikami charakterystycznymi dla krajów bogatych, będących na wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. Postaram się wyjaśnić, na czym polega zjawisko starzenia się społeczeństwa, wskazać przyczyny i konsekwencje.
Proces starzenia się ludności jest wynikiem przeobrażeń ilościowych
oraz jakościowych, zachodzących w relacjach między poszczególnymi grupami wiekowymi ludności, uwarunkowanych czynnikami zarówno społeczno-ekonomicznymi jak i demograficznymi. Do bezpośrednich należą: umieralność, rodność a także migracje ludności. Największy wpływ na dynamikę i poziom starzenia się społeczeństwa ma jednak natężenie urodzeń. Duży udział liczby urodzeń przyczynia się do wzrostu udziału dzieci w strukturze populacji a co za tym idzie, do zmniejszenia się udziału ludności najstarszej. Proces starzenia się może być hamowany, bądź przyspieszany. Przykładowo wydłużenie życia ludności najstarszej przyspiesza to zjawisko, natomiast zwiększenie się przeżywalności noworodków działa hamująco.
Społeczeństwa wysoko rozwinięte są znacznie bardziej narażone na starzenie się. Jest to uwarunkowane szeregiem przyczyn charakterystycznych dla osiągniętego przez nie poziomu rozwojowego. Sukcesy tych społeczeństw powodują pojawienie się czynników wydłużających długość życia, takich jak błyskawiczny postęp w dziedzinie medycyny, systemie opieki zdrowotnej, łatwy dostęp do lekarstw i zastosowanie nowoczesnych technologii leczenia i terapii.
Państwa zaawansowane technologicznie i gospodarczo stawiają przed młodymi ludźmi wysokie wymagania odnośnie ich wykształcenia. Znalezienie dobrze płatnej pracy w społeczeństwie wysoko rozwiniętym wiąże się z wydłużeniem okresu nauki, co powoduje , iż osoby będące w wieku produkcyjnym stawiają naukę na pierwszym miejscu. Dopiero później przychodzi czas na założenie rodziny. Opóźnianie decyzji o urodzeniu dziecka ściśle związane jest z kontynuacją nauki, uzyskiwaniem specjalizacji bądź robieniem kariery zawodowej. To właśnie chęć zrobienia kariery i zdobycia wysokiej pozycji społecznej wpływa na to, kiedy i czy dana osoba założy rodzinę.
Następną istotną przyczyną starzenia się społeczeństwa wysoko rozwiniętego jest wzrost aktywności społecznej kobiet. Znacznie częściej podejmują one karierę zawodową od kobiet zamieszkujących kraje słabo rozwinięte. Jest to spowodowane łatwym dostępem do wykształcenia, zwiększoną ilość miejsc pracy i możliwością spełnienia się w wielu zawodach oferowanych przez gospodarkę. Ma to znaczący wpływ na ilość zawieranych małżeństw. Obecnie obserwuje się znaczne zmniejszenie ilości małżeństw formalnych na rzecz związków nieformalnych. Osoby będące w takich luźnych związkach rzadziej decydują się na posiadanie potomstwa, stosując łatwo dostępne środki antykoncepcyjne.
Proces starzenia się ludności pozostawia oczywiście daleko idące, negatywne konsekwencje. Zwiększająca się z każdym rokiem ilość osób starszych wpływa na trudną sytuację ekonomiczną działu socjalnego państwa (świadczenia emerytalne). Państwo zmuszone jest wydawać coraz większe sumy pieniędzy na wypłaty emerytur. Najłatwiejszym i coraz częściej stosowanym rozwiązaniem jest zwiększanie progów emerytalnych. Jednakże jest to rozwiązanie krótkotrwałe. Nie można przecież podnosić progów w nieskończoność. Świadczenia emerytalne nie są jedynym następstwem starzenia się społeczeństwa, negatywnie wpływającym na budżet państwa. Zwiększają się także wydatki na opiekę zdrowotną a sama gospodarka nastawia się na konsumpcję starszych pokoleń, co skutkuje brakiem nowych inwestycji i hamowaniem badań. W krajach wysoko rozwiniętych takie zmiany w gospodarce są szczególnie niepożądane.
Często następuje spowolnienie gospodarki a nawet odwrócenie jej rozwoju.
Trudność zachowania pełnej niezależności i samodzielnego dbania o siebie przez ludzi po osiemdziesiątym roku życia znacząco odbija się na młodych pokoleniach. Są one zmuszone do opieki nad starszymi, co nie pozwala na wychowanie dostatecznie licznego potomstwa, w wyniku czego coraz popularniejszym modelem rodziny staje się stosunek 2+1, który nie jest w stanie zahamować procesu starzenia się społeczeństwa. Takie nadmierne obciążenie pokoleń młodych na rzecz starszych zwiększa ryzyko wystąpienia regresu demograficznego. Wspomnieć należy także, że emerytura jest wielką zmianą życiową, wiążącą się z utratą statusu, samotnością a także dyskryminacją ludzi starszych przez młodsze grupy wiekowe.
Socjolodzy uważają, iż starzenie się społeczeństw wysoko rozwiniętych jest zjawiskiem normalnym i nie niepokojącym a nawet pozytywnym. Za skutki pozytywne uważają oni między innymi zmniejszenie przeludnienia wielkich miast, zniwelowanie ryzyka wystąpienia głodu, pomniejszanie a nawet zanikanie dzielnic nędzy oraz pozytywny wpływ na środowisko naturalne . Regres demograficzny stopniowo będzie ulegał zmniejszeniu, aż w końcu średnia wieku społeczeństwa zacznie powoli wzrastać. Można również odnotować pozytywne skutki dla gospodarki, do których należy zmniejszenie zapotrzebowania na surowce i energię, wzrost liczby zasobów naturalnych przypadających na jednego człowieka.
Państwo nie jest zmuszone do poświęcania ogromnych środków pieniężnych na tworzenie nowych miejsc pracy, co niestety rekompensują wydatki na świadczenia emerytalne. Jesień życia staje się czasem wielkich możliwości, szansą na rozwój i nabywanie nowych zdolności oraz poznawanie świata. Lata te nazywa się „trzecim wiekiem”, w którym można prowadzić swobodny, niezależny tryb życia wolny od obowiązków rodzicielskich i pracy zawodowej.
Podsumowując, proces starzenia się społeczeństwa w krajach wysoko rozwiniętych, poprzez szereg przyczyn dla niego charakterystycznych jest zjawiskiem naturalnym, być może stanowiącym problem dla gospodarki kraju, lecz mającym także pozytywny wpływ na społeczeństwo.