Choroby zawodowe i sposoby ich zapobiegania.

CHOROBAMI ZAWODOWYMI- nazywamy wszelkie zaburzenia stanu zdrowia związane ze środowiskiem pracy zawodowej lub sposobem jej wykonywania.
Za chorobę zawodową uważa się chorobę spowodowaną działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy określoną w wykazie chorób zawodowych zamieszczonym w rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. Nr 132, poz. 1115). Pracodawca powinien zapobiegać tym chorobom, stosując w tym celu przepisy licznych aktów prawnych.

WYKAZ CHORÓB ZAWODOWYCH

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach za choroby zawodowe uznaje się:
- zatrucia ostre lub przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne (np. nikiel, ołów, rtęć, fluor i ich związki, tlenki azotu, kwasy organiczne, alkohol butylowy, metylowy lub izopropylowy),
- gorączkę metaliczną,
- pylice płuc ( np. pylicę krzemową, pylicę górników kopalń węglanie, pylico-gruźlicę),
- choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu (np. rozległe zgrubienia opłucnej, wysięk opłucnowy),
- przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli, które spowodowało trwałe upośledzenie sprawności wentylacyjnej płuc z obniżeniem natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1) poniżej 50 % wartości należnej, wywołane narażeniem na pyły lub gazy drażniące, jeżeli w ostatnich 10 latach pracy zawodowej były przypadki stwierdzenia na stanowisku pracy przekroczeń odpowiednich normatywów higienicznych,
- astmę oskrzelową,
- zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (postać ostra, podostra przewlekła),
- ostre uogólnione reakcje alergiczne,
- byssinoza,
- beryloza,
- choroby płuc wywołane pyłem metali twardych,
- alergiczny nieżyt nosa,
- zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym,
- przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym,
- przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym, co najmniej 15 lat (np. wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych),
- choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego (np. przewlekłe popromienne zapalenie skóry, przewlekłe uszkodzenie szpiku kostnego),
- nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi (np. rak płuca, rak oskrzela, międzybłoniak opłucnej albo otrzewnej, nowotwór układu krwiotwórczego),
- choroby skóry (np. alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, grzybice skóry u osób stykających się z materiałem biologicznym pochodzącym od zwierząt),
- przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy (np. przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki, martwica kości nadgarstka),
- przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy (np. zespół cieśni w obrębie nadgarstka),
- obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem, wyrażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości, co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1,2 i 3 kHz,
- zespół wibracyjny (np. postać naczyniowo-nerwowa),
- choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego (np. choroba dekompresyjna, urazy ciśnieniowe),
- choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia (np. udar cieplny albo jego następstwa, odmroziny),
- choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznym (np. alergiczne zapalenie spojówek, zaćma wywołana działaniem promieniowania podczerwonego lub długofalowego nadfioletowego),
- choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa (np. wirusowe zapalenie wątroby, gruźlica).

Należy przy tym pamiętać, że w/w wykaz określa również- w odniesieniu do każdej z chorób- okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego.

ZAPOPBIEGANIE

Jednym z podstawowych sposobów zapobiegania chorobom zawodowym są badania lekarskie. Kwestię tę reguluje kodeks pracy oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 z późn.zm.).
Zapobieganie chorobom zawodowym należy do obowiązków pracodawcy. Działania profilaktyczne w tym zakresie to przede wszystkim kierowanie podwładnych na badania lekarskie. Ustawodawca wprowadził 3 rodzaje obowiązkowych badań lekarskich:
- wstępne,
- okresowe,
- kontrolne.

Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
- osoby przyjmowane do pracy,
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy,
- inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia bądź też uciążliwe warunki pracy.

Co ważne, obowiązek kierowania na badania wstępne nie znajduje zastosowania wobec osób, które pracodawca, w oparciu o kolejną umowę o pracę zawartą bezpośrednio po wygaśnięciu lub rozwiązaniu poprzedniej umowy, przyjmuje ponownie na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy.

Wszyscy pracownicy podlegają natomiast okresowym badaniom lekarskim i to bez względu na to, czy posiadają wyniki badań przeprowadzonych na zlecenie poprzedniego pracodawcy.

Jednocześnie podwładny, który ze względu na chorobę jest niezdolny do pracy ponad 30 dni, podlega również kontrolnym badaniom lekarskim, mającym na celu ustalenie zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku

Obowiązek kierowania pracowników na badania jest o tyle ważny, że pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 K.p.). Przy czym, dopuszczenie pracownika do pracy bez przedstawiania aktualnych wyników badań nie może samo w sobie stanowić przesłanki do uznania umowy za nieważną (por. wyrok SN z 7 lipca 2005 r., II UK 275/2004, OSNP 2006, Nr 5-6, poz. 96).

Zanim zostaną omówione obowiązki pracodawcy w razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, wymienimy najważniejsze, które mają zapobiegać powstawaniu takich chorób.
Tak w ramach profilaktyki chorób zawodowych pracodawca jest zobowiązany:
- informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art.226 K.p.),
- stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym związanym z wykonywaną pracą, a w szczególności: utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom (art.227 K.p.),
- w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej przenieść go do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywoływał te objawy (art.230 K.p.).

Wszelkie badania profilaktyczne są przeprowadzane w oparciu o skierowanie wystawione przez pracodawcę, które powinno zawierać następujące informacje (§ 4 ust. 1-2 rozporządzenia MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy):
- określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,
- w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,
- w przypadku pracowników - określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,
- informacje o występowaniu na danych stanowiskach pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Badanie profilaktyczne kończy się wydaniem orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak lub istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Obowiązkiem pracodawcy jest przechowywanie tych zaświadczeń w aktach osobowych pracownika (§ 6 pkt 2.2 lit. i rozporządzenia MIPS z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika).


Warto tu wspomnieć, że zarówno pracodawcy, jak i pracownikowi, który nie zgadza się z treścią wydanego orzeczenia, przysługuje prawo do wystąpienia z wnioskiem o ponowne przeprowadzenie badań.

Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych jest uzależniona od stopnia szkodliwości warunków, na jakie narażeni są pracownicy pracy na konkretnym stanowisku. Szczegółowe warunki określa załącznik 1 do rozporządzenia MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.

Jeżeli u pracownika stwierdzono objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej, obowiązkiem pracodawcy jest, w terminie i na czas określony w orzeczeniu lekarskim, przeniesienie go do innej pracy nienarażącej na czynniki, przez które doszło do wywołania objawów chorobowych (art. 230 § 1 K.p.). Omawiany obowiązek ma charakter bezwzględnie obowiązujący, co w praktyce oznacza, że szef nie może się z niego zwolnić nawet na żądanie pracownika czy wskutek zawartego z nim porozumienia
Trzeba tu pamiętać, że nieprzeniesienie pracownika do innej pracy może wywołać negatywne konsekwencje.

Poddawanie pracowników badaniom lekarskim nie wyczerpuje wszystkich obowiązków pracodawcy związanych z ryzykiem wystąpienia choroby zawodowej. Każdy przypadek rozpoznania takiej choroby (bądź jej podejrzenia) trzeba, bowiem zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu okręgowemu inspektoratowi pracy (art. 235 § 1 K.p.).

Ponadto, w razie rozpoznania u podwładnego objawów choroby zawodowej, pracodawca jest również zobowiązany do:
- ustalenia przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakteru i rozmiaru zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
- niezwłocznego przystąpienia do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosowania innych niezbędnych środków zapobiegawczych,
- zapewnienia realizacji zaleceń lekarskich.

Obowiązki w zakresie zapobiegania chorobom zawodowym obejmują również środowisko pracy. I tak, Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym (art. 227 § 1), a w szczególności zobowiązuje go do:
- utrzymywania w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących do pomiarów tych czynników,
- przeprowadzania na własny koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia,
- rejestrowania i przechowywania wyników tych badań i pomiarów,
- udostępniania wyników badań i pomiarów podwładnym.

Przeprowadzenie badań lekarskich nie wyczerpuje obowiązków pracodawcy związanych z zapobieganiem chorobom zawodowym. Pracodawca jest także zobowiązany do systematycznego analizowania przyczyn chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy. Na podstawie wyników tych analiz pracodawca powinien stosować właściwe środki zapobiegawcze. Ponadto pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym dotyczy każdego pracownika, niezależnie od rodzaju zajmowanego stanowiska, o czym wspominał NSA we Wrocławiu w wyroku z 22 października 2002 r., sygn. akt II SA/Wr 319/00. Realizacja tego obowiązku powinna polegać na przekazywaniu pracownikom w przystępnej formie informacji o szkodliwości dla ich zdrowia czynników występujących na stanowiskach pracy i w miejscu pracy oraz o środkach likwidujących bądź ograniczających to narażenie. Ponadto pracownicy powinni być instruowani o sposobach stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym. W szczególności związane to jest z utrzymywaniem w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących do pomiarów tych czynników.

Ponadto pracodawca powinien przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.

Z punktu widzenia profilaktyki zdrowotnej istotne jest utrzymywanie stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na poziomie wartości określonych w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 217, poz. 1833 z późn.zm.). W załącznikach do tego rozporządzenia ustalono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy oraz wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Utrzymanie szkodliwości na poziomie niezagrażającym zdrowiu ludzkiemu wymaga, aby pracodawca posiadał informacje o sytuacji w tym zakresie. Zasady i częstotliwość dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 73, poz. 645).

Ważną rolę w zapobieganiu chorobom zawodowym odgrywa również realizacja przez pracodawcę obowiązku zapewnienia pracownikom odpowiednich urządzeń higieniczno-sanitarnych oraz nieodpłatne dostarczenia pracownikom środków ochrony indywidualnej zabezpieczającej przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informowania o ich sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 2376 par. 1 K.p.). Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy (art. 2379 par. 1 K.p.). Pracodawca musi też zapewnić, by środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, były przechowywane wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym (art. 23710 K.p.). W par. 2 art. 23710 K.p. zawarty jest bezwzględny zakaz przejęcia przez pracownika dbałości o środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie, które uległy skażeniu środkami i materiałami wymienionymi wyżej. Środki do zapewnienia higieny osobistej powinny być dostarczane w ilościach niezbędnych do utrzymania higieny osobistej. W ramach tego obowiązku pracodawca zobowiązany jest do zaopatrzenia pracowników m.in. w mydło, żele lub inne środki do mycia oraz ręczniki. Należy dodać, że nie oznacza to, iż pracodawca zawsze wydaje środki czystości poszczególnym pracownikom – wystarczy, jeżeli zagwarantował możliwość korzystania z nich w umywalniach, np. instalując dozowniki mydła albo suszarki do rąk. Rodzaje i ilość tych środków zależne są od stopnia brudzenia przy wykonywaniu określonej pracy, co jednak nie znaczy, że w przypadku wykonywania pracy „niebrudzącej” nie ma obowiązku zapewnienia środków czystości. Pracodawca powinien ponadto zapewnić dostateczną ilość wody do celów higieniczno-sanitarnych oraz wody zdatnej do picia.

Zapobieganiu chorobom zawodowym służy również obowiązek zapewnienia przez pracodawcę pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednich posiłków i napojów w realizacji przepisów Kodeksu pracy i rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. Nr 60, poz. 279).

Wykonując obowiązek profilaktyki chorób zawodowych pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazać do pracy na określonym stanowisku (art. 229 K.p.). Pracownik podlega badaniom wstępnym, okresowym i kontrolnym. W przypadku zatrudnienia pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających pracodawca jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także po:
- zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
- rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
Wymienione wyżej badania przeprowadzane są na koszt pracodawcy i ma on obowiązek przechowywać orzeczenia wydane na podstawie tych badań. Wyjaśnić trzeba, że pracownik musi je wykonać. Następstwem zawinionej odmowy wykonania przez pracownika zgodnego z prawem polecenia poddania się badaniom wstępnym, okresowym czy kontrolnym może być rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia albo odmowa jej nawiązania. Trzeba zapamiętać, że poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim to podstawowe obowiązki pracownika (art.211 pkt 5 K.p.).


Ważne:

Pamiętaj, że jeśli jesteś narażony na choroby zawodowe, to musisz bardziej dbać o zdrowie po pracy:
- jeśli pracujesz w hałasie - postaraj się po godzinach zrelaksować, posiedzieć w ogrodzie, parku, idź na spacer,
- jeśli pracujesz w szkole, na uczelni, prowadzisz konferencje, szkolenia, spotkania, śpiewasz w zespole unikaj picia zimnych napojów i długich rozmów wieczorami, płukaj gardło roztworem soli farmaceutycznej,
- jeśli masz pracę siedzącą - zagraj wieczorem w piłkę, pojeździj na rowerze, idź na basen, rozruszaj mięśnie i kręgosłup,
- Nie tłumacz sobie, że skoro badania profilaktyczne wyszły dobrze to z Twoim organizmem jest także wszystko ok. Badaj się na własną rękę i samokontrolnie obserwuj swój organizm. Znużenie i brak ochoty do życia to niekoniecznie od razu depresja, lecz może po prostu przejawy zaczynającej się choroby zawodowej i sygnał, by coś zmienić w swoim życiu,
- dbaj o oczy - krople do oczy to element Twojej apteczki, regenerują się i odpoczywają, nawet zamknięcie oczu na 20 sekund potrafi w pewnym stopniu je zregenerować, jest to potwierdzone badaniami. Klika razy dziennie po 20 sekund i już zmniejszasz prawdopodobieństwo pogorszenia wzroku.