Jest częścią zdania określającą orzeczenie. Wskazuje na okoliczności towarzyszące czynności lub na cechy tej czynności. Odpowiada na pytania:
jak?, kiedy?, dlaczego?, mimo co?, w jakim celu?, pod jakim warunkiem?, w jaki sposób?, gdzie?
Można wyrazić go za pomocą różnych części mowy:
– rzeczownika;
Dokończę ten list rano. (dokończę kiedy? rano)
Wybierałam się w te okolice latem. (wybierałam się kiedy? latem)
– przysłówka;
Postępował nieodpowiedzialnie. (postępował jak? nieodpowiedzialnie)
Włamywacz poruszał się bezszelestnie. (poruszał się w jaki sposób? bezszelestnie)
– zaimka przysłownego;
Pomyślę o tym kiedyś. (pomyślę kiedy? kiedyś)
Zimą na pewno gdzieś pojadę. (pojadę gdzie? gdzieś)
– imiesłowu przysłówkowego współczesnego;
Dziewczyna śpiewała klaszcząc. (śpiewała jak? klaszcząc)
Opowiadał jąkając się. (opowiadał jak? jąkając się)
– wyrażenie przyimkowego;
Idziesz jutro do szkoły? (idziesz gdzie? do szkoły)
Trzęsła się z wściekłości. (trzęsła się dlaczego? z wściekłości)
Wyróżniamy następujące rodzaje okoliczników:
• okolicznik miejsca – wskazuje na miejsce, kierunek, trasę czynności, odpowiada na pytania:
gdzie?, skąd?, dokąd?, którędy?
Wieczorem spotkaliśmy się na działce.
Na ubraniu były jakieś plamy.
Boję się chodzić tamtędy sama.
Z lasu dochodziło wycie wilka.
• okolicznik czasu – wskazuje na czas, w którym odbyła się czynność, odpowiada na pytania:
kiedy?, jak długo?, jak często?, odkąd?, dokąd?
Wczoraj zdałam egzaminy na studia.
Od jutra mam wakacje.
Co tydzień piszemy z matematyki klasówkę.
Miesiąc przygotowywałam się do tego spotkania.
Będę tu do lipca.
W końcu przestałeś narzekać.
• okolicznik sposobu – wskazuje na sposób, w jaki odbywa się czynność, odpowiada na pytania:
jak?, w jaki sposób?
Odpowiadała krótko na pytania.
Profesor prowadził wykład nieciekawie.
Wpadł do klasy z hukiem.
Nauczyłam się wiersza na pamięć.
Powiedz to zdanie po niemiecku.
• okolicznik celu – wskazuje cel, w jakim jest wykonywana czynność, odpowiada na pytania:
na co?, po co?, w jakim celu?
Wstąpiłem do domu po książki.
Przyszła do klubu potańczyć.
Marek schował do torby podkowę na szczęście.
Przedstawiciele młodzieży przybyli do auli uniwersytetu na obrady.
Artysta poświęcił swoją karierę dla rodziny.
• okolicznik przyczyny – wyjaśnia powód wykonania czynności, odpowiada na pytania:
dlaczego?, z jakiej przyczyny?
Trząsł się ze strachu.
Samolot nie wystartował z powodu burzy.
Wskutek ulewy tama na rzece została przerwana.
Inwestorzy ponieśli duże straty przez własną głupotę.
• okolicznik warunku – wyjaśnia, od czego zależy wykonanie czynności; odpowiada na pytania:
pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku?
W razie deszczu zostaniemy w domu.
Przy sprzyjających okolicznościach odniosę sukces.
Na prośbę matki pomógł bratu.
W przypadku kradzieży paszportu zawiadom ambasadę.
W razie awarii instalacji naciśnij odpowiedni guzik.
• okolicznik przyzwolenia – wyjaśnia, jakie okoliczności mogłyby przeszkodzić w wykonaniu czynności; odpowiada na pytania:
mimo co? mimo czego?
Mimo tremy artystka rozpoczęła występ.
Mimo głodu dziewczyna nie usiadła do kolacji.
Mimo wielu pomieszczeń dom wydawał się ciasny.
Pomimo upału założył sweter.
Objadasz się słodyczami pomimo przestróg lekarza.
Często w jednym zdaniu może wystąpić kilka rodzajów okoliczników.
Wieczorem mimo zmęczenia szybko zrobiłam zakupy w osiedlowym sklepie.
Okolicznik czasu Zrobiłam (kiedy? ) wieczorem
Okolicznik miejsca Zrobiłam (gdzie? ) w sklepie
Okolicznik sposobu Zrobiłam (jak? ) szybko
Okolicznik przyzwolenia Zrobiłam (mimo czego?) mimo zmęczenia