Podmiot – to osoba lub rzecz, która jest wykonawcą czynności lub znajduje się w pewnym stanie, najczęściej odpowiada na pytanie rzeczownika w mianowniku: kto? co?;
Dorota odrabia zadanie.
Kot liże swoje futerko.
Pudełko leży na stole.
Można wyróżnić następujące rodzaje podmiotów:
• podmiot gramatyczny – najczęściej spotykany, wyrażony w mianowniku (kto? co?);
Uczniowie siedzieli w klasie.
Ciągle padał deszcz.
Bolała mnie głowa.
Karolina jest dobrą uczennicą.
• podmiot logiczny – wyrażony jest rzeczownikiem w dopełniaczu (kogo? czego?), występuje w połączeniu z czasownikami typu: nie ma, nie było, zabrakło, ubyło, przybyło itd.;
W sklepie zabrakło mleka.
W sadzie nie było zbyt wielu drzew owocowych.
W nocy przybyło w rzece wody.
• podmiot domyślny – nie jest wyrażony bezpośrednio, ale możemy za pomocą formy czasownika (orzeczenia) zorientować się, kto jest wykonawcą czynności;
Wrócił do domu bardzo późno (on).
Zaprosiła koleżanki na swoje urodziny (ona).
Zapominają ciągle o moich książkach (oni).
Musisz naprawić ten rower (ty).
• podmiot zbiorowy – to grupa wyrazów występująca w stosunku współrzędnym, są one oddzielone spójnikiem i lub przecinkiem;
Lwy, tygrysy i pantery występują w Afryce.
Ciocia, wujek i kuzynka przyjechali do nas na wakacje.
Kasia, Gosia i Dorota są najlepszymi przyjaciółkami.
• podmiot szeregowy – wskazuje na grupę osób lub rzeczy.
Wojtek z kolegą pojechali nad jezioro.
Dyrektor z podwładnymi przygotowali konferencję szkoleniową.
Lekarz z pielęgniarzem przyjechali karetką po pacjenta.
Podmiot wyrażamy najczęściej rzeczownikiem:
Dziecko śmiało się beztrosko.
Bieganie po parku jest zdrowe.
Można posłużyć się także zaimkiem rzeczownym:
One zawsze umieją się zachować.
Wy znacie się na tym najlepiej.
W znaczeniu rzeczownika, wyrażając podmiot, mogą wystąpić również inne części mowy, np.:
– przymiotnik;
Weseli żyją dłużej.
Szczęśliwi czasu nie liczą.
Zieloni mieli w parlamencie duże poparcie.
– imiesłów przymiotnikowy czynny;
Oczekujący na przylot samolotu czekali w kawiarni.
Zwiedzający zamek czuli się zmęczeni.
– imiesłów przymiotnikowy bierny;
Skazany został odprowadzony do celi.
Pokrzywdzony zgłosił się na komisariat.
– liczebnik;
Trzynaście jest pechową liczbą.
Na zegarze dochodziła druga.
– bezokolicznik;
Pływać jest zdrowo.
Szeptać w towarzystwie jest niegrzecznie.
Nieładnie jest czytać przy jedzeniu.
Osobną kategorię zdań stanowią tzw. zdania bezpodmiotowe. Łatwo możesz się zorientować, że masz do czynienia z tego typu zdaniem, ponieważ orzeczenie jest wówczas wyrażone formą czasownika zakończoną na -no, -to.
Zrobiono wreszcie z tym porządek.
Zamówiono kilka ciekawych czasopism.
Wczoraj rozbito okno w korytarzu.
Zdania bezpodmiotowe najczęściej dotyczą:
– czynności bliżej nieokreślonych osób;
Naśmiecono na klatce schodowej.
Przeniesiono ten sklep do centrum.
Klientom przypomina się o terminie płatności.
– zjawisk przyrody;
Wczoraj lało przez cały dzień.
W górach o tej porze roku bardzo wieje.
Zagrzmiało w oddali.
– prób opisów stanów duchowych i cielesnych człowieka;
Boli mnie.
Śmiać mi się chciało.
Zatkało mnie.