Społeczeństwo, organizując państwo, zawarło umowę – przekazało część swoich uprawnień, a w zamian otrzymało ochronę fundamentalnych praw.Zawierając taki kontrakt, obywatele nie zrezygnowali ze swoich praw naturalnych, ale otrzymali formalne gwarancje ich przestrzegania zapisane w różnych dokumentach i aktach prawnych.
Twórcy nowożytnych konstytucji umieszczali spis praw obywatelskich jako jeden z ważniejszych elementów struktury ustawy zasadniczej. Ślady praw obywatelskich odnajdujemy bardzo wyraźnie w przywilejach szlacheckich, a także we wszystkich nowożytnych polskich konstytucjach. Obowiązująca od 1997 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej umieszcza rozdział o prawach, wolnościach i obowiązkach obywatela jako drugi, co świadczy o dużym znaczeniu tych kwestii.
Zamieszczone w konstytucji prawa obywatelskie zostały podzielone na wolności i prawa polityczne, wolności i prawa osobiste, wolności i prawa ekonomiczne i kulturalne.
Rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
Art. 41
1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
Art. 47 Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
Art. 48
1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie możena stąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.
Art. 50
Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania,pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.
Art. 52
1. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.
Art. 53
1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.
7. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.
Art. 54
1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
Art. 57
Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.
Art. 58
1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
Art. 64
1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.
Art. 65
1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.
3. Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa.
Art. 70
1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.
Art. 72
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą,okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
Art. 73
Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.
[Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej]
Poza prawami i wolnościami obywatelskimi konstytucja formułuje także obowiązki, jakie obywatel posiada względem państwa. Dawniej panowało powszechne przekonanie, że pomiędzy prawami i obowiązkami istnieje rodzaj sprzężenia zwrotnego.Twierdzono, że korzystanie z pełni praw jest uzależnione od wykonywania przez obywateli swoich obowiązków. Obecnie takie pojmowanie korzystania z praw zostało odrzucone na rzecz zasady, że prawa i wolności przysługują każdemu, niezależnie od wypełniania przez jednostkę jej obowiązków. Obowiązująca konstytucja mówi o pięciu podstawowych prawach: trosce o dobro wspólne i wierność Rzeczypospolitej, przestrzeganiu prawa, płaceniu podatków, obronie ojczyzny i dbaniu o stan środowiska naturalnego. Zawarte są one w następujących artykułach:
Art. 82
Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne.
Art. 83
Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 84
Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.
Art. 85
1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.
2. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.
3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie.
Art. 86
Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.
[Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej]