Cechą wszystkich organizmów jest wrażliwość na bodźce. Jedną z reakcji organizmu jest ruch. Rośliny mogą przemieszczać tylko swoje organy. Jedynie komórki plemnikowe mszaków i paprotników przemieszczają się całe.
Ze względu na mechanizm ruchu wyróżnia się ruchy turgorowe i wzrostowe.
Ruchy turgorowe wywołane są zmianą turgoru w komórkach, czego efektem jest zmiana rozmiarów komórek (zwiększenie turgoru → powiększenie rozmiarów, zmniejszenie turgoru → zmniejszenie rozmiaru). Ruchy tego typu leżą u podstaw większości nastii, np. ruchy liści mimozy.
Ruchy wzrostowe spowodowane są nierównomiernym wzrostem dwóch przeciwległych stron danego organu, co powoduje jego wygięcie. Ruchy takie warunkują tropizmy oraz niektóre nastie. Przyczyną nierównomiernego wzrostu organu jest nierównomierne rozmieszczenie w nim auksyn.
Ze względu na zależność reakcji od kierunku działania bodźca wyróżnia się tropizmy i nastie.
Tropizmy to reakcje na bodźce działające kierunkowo. Tropizm dodatni występuje, gdy organ roślinny wygina się w kierunku bodźca, tropizm ujemny, gdy wygina się w kierunku przeciwnym.
W zależności od rodzaju bodźca, który wywołuje tropizmy, wyróżnia się:
– fototropizm – reakcja ruchowa na światło (np. pędy nadziemne – fototropizm dodatni, korzenie – fototropizm ujemny);
– geotropizm – reakcja ruchowa na pole grawitacyjne Ziemi (łodyga – geotropizm ujemny, korzeń – geotropizm dodatni);
– tigmotropizm – reakcja ruchowa na kierunkowo działające bodźce, np. dotyk mechaniczny (reakcja wąsów czepnych przyczepiających się do podpory – tigmotropizm dodatni);
– chemotropizm – reakcja ruchowa na obecność określonej substancji chemicznej (np. wzrastanie łagiewki pyłkowej w słupku w kierunku zalążka – chemotropizm dodatni).
Nastie są reakcjami na bodźce bezkierunkowe.
Ze względu na charakter bodźca wyróżnia się:
– sejsmonastie – reakcja na bodziec mechaniczny (np. ruch liści mimozy po dotknięciu);
– nyktionastie (ruchy senne) – uwarunkowane są rytmem dobowym dnia i nocy (np. zmiana położenia liści roślin z rodziny szczawikowatych z nastaniem wieczoru);
– termonastie – reakcja na zmianę temperatury (np. zamykanie się kwiatów tulipanów po obniżeniu temperatury);
– fotonastie – reakcja na zmianę oświetlenia (np. otwieranie się kwiatów kaktusów przy wzroście natężenia światła).
Ruchy roślin mogą być wynikiem działania dwóch lub więcej bodźców. Termonastie często połączone są z fotonastiami. Otwieranie i zamykanie aparatów szparkowych to połączenie foto- i chemonastii. Na ruchy roślin owadożernych składają się sejsmonastia, chemonastia i chemotropizm.
Oprócz ruchów wywołanych przez czynniki zewnętrzne, takich jak tropizmy i nastie oraz taksje (te ostatnie są charakterystyczne np. dla wielu pierwotniaków i uwicionych gamet), wyróżnia się ruchy autonomiczne, niezależne od bodźców zewnętrznych.
Przykładem ruchów autonomicznych są ruchy nutacyjne,kohezyjne, eksplozyjne, higroskopijne.
Nutacjami są np. kołujące ruchy młodych pędów (m.in. chmielu, grochu) ułatwiające roślinie znalezienie podpory, uwarunkowane nierównomiernym wzrostem poszczególnych części organu.
Ruchem kohezyjnym jest otwieranie puszek mchów, zarodni paprotników i woreczków pyłkowych roślin nasiennych w wyniku działania sił kohezji wody podczas wysuszania komórek.
Ruchy eksplozyjne są spowodowane przez napięcia tkankowe wynikające z różnic turgoru w poszczególnych komórkach. Efektem jest rozerwanie organu i wyrzucenia jego zawartości, np. nasion.
Ruchy higroskopijne powstają podczas zmian wilgotności powietrza. Są uwarunkowane absorpcją lub utratą wody przez komórki.