Bakterie odgrywają ogromną rolę w przyrodzie. W istotny sposób uczestniczą w stwarzaniu warunków umożliwiających życie na Ziemi. Wywierają też wpływ na inne organizmy, w tym także na człowieka, jego zdrowie i gospodarkę.
Znaczenie bakterii uwidocznia się w trzech zakresach:
– Powodują mineralizację materii organicznej poprzez udział w cyklach biogeochemicznych, czego skutkiem jest:
• dostarczanie tlenu do atmosfery (głównie przez sinice);
• włączanie w obieg materii pierwiastków biogennych, takich jak węgiel, azot, siarka i fosfor, np. dzięki wiązaniu azotu atmosferycznego (bakterie brodawkowe z rodzaju Rhizobium i glebowe z rodzaju Azotobacter oraz Clostridium, a także wiele sinic), jak również procesom nitryfikacji (bakterie z rodzaju Nitrosomonas i Nitrobacter);
• rozkład szczątków roślinnych i zwierzęcych przez bakterie saprofityczne;
• tworzenie złóż siarki, saletry, rud darniowych (np. bakterie siarkowe, nitryfikacyjne, żelazowe);
• mineralizacja i spulchnianie gleby (np. przez promieniowce);
• samooczyszczanie się zbiorników wodnych.
– Wywierają bezpośredni wpływ na organizmy żywe poprzez:
• symbiotyczne współżycie z wieloma roślinami i zwierzętami (np. symbioza bakterii brodawkowych i roślin motylkowych, udział bakterii z przewodu pokarmowego w trawieniu celulozy w żołądku, np. u przeżuwaczy);
• pasożytnictwo w organizmach roślinnych i zwierzęcych polegające na niszczeniu tkanek żywiciela oraz zatruwaniug o toksynami:
– choroby bakteryjne roślin – np. zgnilizna, zgorzel, tworzenie się różnych narośli,
– choroby bakteryjne zwierząt – np. nosacizna (Malleomyces mallei), wąglik (Bacill us anthracis),– choroby bakteryjne człowieka – np. gruźlica (Mycobacterium tuberculosis), zapalenie płuc (Diplocoecus pneumoniae), salmonellozy (bakterie z rodzaju salmonella), a spośród nich dur brzuszny (Salmonella typhi), cholera (Vibrio cholerae), dżuma (Pasteuvella pestis), błonica (Corynebacterium diphtherine), tężec (Clostridium tetani), kiła(Treponema pallidum), rzeżączka (Neisseria gonorrhoeae), ponadto zatrucia toksynami bakteryjnymi, np. jadem kiełbasianym (Clostridium botulinum).
[W nawiasach umieszczono nazwy bakterii wywołującychokreślone choroby.]
• bakterie są również pokarmem dla innych konsumentów w ekosystemach.
– Wpływają na gospodarkę człowieka, gdyż:
• są wykorzystywane w przemyśle spożywczym do produkcji przetworów mlecznych i kiszonek (bakterie mlekowe), farmaceutycznym w produkcji antybiotyków (bakterie z rodzaju Streptomyces), witamin, szczepionek i surowic odpornościowych, również do produkcji alkoholu, kwasów organicznych oraz biogazu;
• oczyszczają wodę i ścieki w oczyszczalniach;
• mają wpływ na plony w rolnictwie i na hodowlę zwierząt (udział w obiegu azotu: korzystny – nitryfikacja, wiązanie azotu z atmosfery, niekorzystny – denitryfikacja, choroby roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych);
• powodują psucie się produktów spożywczych oraz niszczenie różnych materiałów (np. drewna);
• są wykorzystywane jako materiał do badań biologicznych, np. w inżynierii genetycznej.