Dusza

sprzedać/zaprzedać duszę diabłu

bez grosza przy duszy

‘bez pieniędzy, bez środków finansowych’; wyr. określ.; Po tych wszystkich doświadczeniach zostałem bez grosza przy duszy. – Internet; Z przybywającym w poufnej inspekcji dygnitarzem – a naprawdę z niebieskim ptakiem bez grosza przy duszy– muszą się zmierzyć towarzysze z miejscowego komitetu partii.

bratnia dusza

‘ktoś bliski, współodczuwający, przyjaciel’; wyr. rzecz.; stp. przym. bratni ‘braterski, przyjacielski’; Marzyła o niej wówczas, kiedy nie miała kogoś bliskiego, żadnej bratniej duszy obok siebie.

coś komuś w duszy gra

‘coś kogoś przepełnia, ktoś przeżywa uniesienie, jest radosny, szczęśliwy’; zwrot, liter. – S. Wyspiański, „Wesele”: Co się w duszy komu gra,/Co kto w swoich widzi snach; To jest to, co, choć niedokładnie, gra w duszy J.K.

dusza towarzystwa

‘ktoś wesoły, dowcipny, umiejący zabawić całe towarzystwo’; wyr. rzecz.; Internet.

dusza wołowa

‘ktoś, kto nie umie nic zrobić, nieudacznik, oferma, głupek’; wyr. rzecz., eufem. w wariancie wulg. dupa wołowa .

hulaj dusza, piekła nie ma

‘można szaleć, można się bawić bez umiaru’; fraza znana już w stp. być może jako śpiewka pijacka – J. Krzyżanowski; Hulaj dusza,piekła nie ma. – W. Łysiak

ile dusza zapragnie

‘wszystko, bez ograniczeń’, wyr. określ.; Gdybym jednak miała kogoś, z kim mogłabym rozmawiać, byłabym znacznie ponętniejsza i mówiłabym, ile dusza zapragnie. – M. Twain.

martwe dusze

‘osoby, których nazwiska są fikcyjnie wpisane do dokumentów, na listy, spisy w celu uzyskania jakichś korzyści materialnych’; wyr. rzecz., liter. – tyt. satyrycznej powieści N. Gogola;

mieć duszę na ramieniu

‘bać się, być przerażonym’; stp. dusza ‘odwaga, śmiałość’; zwrot; Od pewnego czasu/Pan Cogito/nosi duszę/na ramieniu. – Z. Herbert.

mieć wszystko, co dusza zapragnie

‘mieć wszystko, czego się zapragnie, mieć wszystkiego pod dostatkiem, bez ograniczeń’; zwrot; J ak tu wytłumaczyć zupełnie szczęśliwej osobie, że ma wszystko, czego dusza zapragnie. – K. Grochola.

rogata dusza

‘człowiek niepokorny, hardy, nie poddający się rygorom’; wyr. rzecz.; Wszyscy go lubiliśmy, ale miał opinię rogatej duszy. – Internet.

rząd dusz

‘władza nad ludźmi, przywództwo’; wyr. rzecz., liter. – A. Mickiewicz, „Dziady” cz. III: „Daj mi rząd dusz!”; (…) już w drugim i trzecim pokoleniu sprawują rząd dusz w mediach i w sferze kultury. – W. Łysiak 1; Cały czas toczyła się walka o rząd dusz na lewicy. – TV Puls.

(tyle), ile dusza zapragnie

‘czegoś jest tyle, ile się chce, pod dostatkiem’; wyr.określ.; Jak tłumaczyła, jej goście hulali sobie, ile tylko dusza zapragnie. – „Ozon”.

w głębi duszy

‘w największym sekrecie, w myślach, skrycie’; wyr. określ.; W głębi duszy nie marzyli nawet o takim szczęściu, ale urodzili się pod szczęśliwą gwiazdą, więc na pewno sława ich nie ominie.

widzieć coś oczyma duszy

‘wyobrażać sobie kogoś, coś, marzyć o kimś, o czymś’; zwrot, liter. – modyfikacja fragmentu dramatu W. Szekspira, „Hamlet”: „Zdaje mi się,że widzę…gdzie?/Przed oczyma duszy mojej”; Oczyma duszy widziałam już kupę pieniędzy na własnym, wiecznie chudym koncie. – K. Grochola.

z duszą na ramieniu

‘z wielkim strachem, z niepokojem, z obawą’; wyr. określ.; Do sali, gdzie odbywała się matura wchodziliśmy z duszą na ramieniu. – Internet.

zrobiło się/robi się komuś lżej na duszy

‘ktoś odczuł ulgę, stał się radosny, pełen optymizmu, poczuł się szczęśliwy’; zwrot; Gdy świeci słoneczko, jakoś od razu robi się człowiekowi lżej na duszy. – „13”