Definicja charakterystyki
Charkaterystyka za Słownikiem Języka Polskiego PWN
1. opis cech charakteryzujących kogoś lub coś;
2. ukazanie cech zewnętrznych i wewnętrznych osoby lub postaci literackiej;
3. zależność między pewnymi wielkościami rozważanymi przy badaniu maszyn, urządzeń, elementów; też: wykres przedstawiający taką zależność.
Charakterystyka jako forma wypowiedzi dotyczy zarówno postaci należącej do fikcji literackiej lub prawdziwej.
Dobra charakterystyka polega na dokładnej obserwacji, dostrzeganiu cech, zjawisk, wyciąganiu wniosków i formułowaniu ich za pomocą bogatego słownictwa. Charakterystyka powinna być ciekawa, wywoływać u czytelnika zamierzone reakcje (sympatię, niechęć, żal, współczucie, strach). Podstawowym błędem podczas tworzenia charakterystyki bohatera jest wyliczanie cech bez uzasadnienia, bez odnoszenia się do konkretnych sytuacji. Pisząc charakterystykę, warto podkreślić te cechy (wyglądu, osobowości, temperamentu), które czynią bohatera wypowiedzi niepowtarzalnym.
Rodzaje charakterystyki
• Charakterystyka zewnętrzna
Zbliżona jest do opisu postaci, przedstawia jej wygląd i postępowanie (jak wygląda, jak się ubiera, czym się zajmuje, jak się wypowiada).
• Charakterystyka wewnętrzna
Opisuje cechy charakteru (trudny, szlachetny, ustępliwy, ugodowy, silny, zły), osobowości (wesoły, popędliwy, melancholijny, kłótliwy), przeżycia wewnętrzne, światopogląd, postawy moralne, intelekt.
• Charakterystyka bezpośrednia
Wprost opisuje bohatera, informacje o bohaterze uzyskujemy bezpośrednio:
Tomasz jest wysoki i barczysty. Jego fryzura, chociaż włosy ma bujne, jest zawsze w ładzie. Nigdy nie pojawia się w biurze nieogolony. Nosi się stonowanie, ale z klasą. Dodatki w postaci zegarka, pióra czy oprawek okularów, określają jego status. Wprawne i obyte ze światem dóbr luksusowych oko, działające jak skaner przy kasie, od razu zczyta odpowiednią ilość zer. W dni, w które spotyka się z klientami, Tomasz zakłada garnitur, idealnie skrojony, szyty na miarę. Na pewne ekstrawagancje, w postaci kolorowych skarpetek, Tomasz pozwala sobie tylko w piątki.
• Charakterystyka pośrednia
Postać zostaje scharakteryzowana przez otoczenie (to gdzie mieszka, co myśli, jak się zachowuje).
Gabinet Tomasza jest niewielki. Pełno w nim segregatorów z dokumentami, książek z zakresu prawa i rachunkowości, jednak nigdy nie panuje w nim nieład. Segregatory są opisane, ułożone wg dat spraw. Nigdy nie pisze na nich nazwisk swoich klientów. Kalendarz rozpraw trzyma w szufladzie pod biurkiem, które zajmuje jedną trzecią gabinetu. Jest sporych gabarytów, ciężkie, dębowe, jednak siedząc za nim Tomasz nie wygląda groteskowo. Jego postać komponuje się idealnie ze stylem, w jakim Patrycja urządziła gabinet. Nowocześnie i niepretensjonalnie. Jasne ściany, skórzany fotel, dębowy stół z klasykiem designu – lampą biurkową Tizzio Artemide, dębowa robiona na zamówienie biblioteczka. W rogu znajduje się sofa Le Corbusire’a LC2. Po ciężkim tygodniu, w piątki po południu, Tomasz ściąga buty, wyciąga się na sofie z laptopem na kolanach i pisze sprawozdanie. Granatowe skarpetki w żółte łodzie podwodne z Happy Socks wprawiają go w dobry nastrój. Są zapowiedzią tego, że za dwie godziny zaczyna się weekend w pubie „Za drzwiami“.
• Charakterystyka statyczna
Jest to sposób opisu postaci, która powinna być wzorem, ideałem, zbiorem wszystkich cech, jakimi powinna się odznaczać. Charakterystyka statyczna ukazuje cechy pożądane postaci idealnej, niekonkretnej.
Idealny uczeń, taki z którym chciałabym pracować, powinien być przede wszystkim ciekawy świata i bez uprzedzeń. Oznacza to, że jego umysł jest otwarty na nowe przeżycia, doznania ale także i na trudności, jakie mogą pojawić się podczas nauki. Ważnym jest też, aby umiał odpowiedzieć sobie na pytanie, po co się uczy i wyznaczył sobie cel, jaki chce osiągnąć. Nie musi być nadzwyczajnie utalentowany. Praca z uczniem, który ma trudności w nauce jest wyzwaniem, ale jeśli jest on systematyczny i konsekwentny w działaniu, może przynieść wiele satysfakcji zarówno jemu, jak i nauczycielowi.
• Charakterystyka dynamiczna
Pokazuje osobę która się zmienia pod wpływem różnych okoliczności, wydarzeń. Przedstawia konkretnego bohatera, którego postawy życiowe, wgląd ulegają transformacji. Autor interesuje się zmianami, jakie zachodzą w opisywanym bohaterze.
• Charakterystyka porównawcza
Przedstawia najczęściej dwie postacie, ukazując ich podobieństwa i różnice. Możemy przedstawić sylwetki bohaterów osobno, a w zakończeniu podać nasze wnioski lub przedstawić bohaterów równolegle, pod względem wybranych cech (wygląd, charakter, sposób zachowania w określonych sytuacjach, warunki, w jakich żyją).
• Charakterystyka zbiorowa
Opisuje grupę ludzi, np.: szkolną klasę, grupę społeczną (szlachta, klasa średnia), stowarzyszenie, itp.
Obraz szlachty polskiej w Zemście
Czytając Zemstę, komedię Aleksandra Fredry, zwróciłam uwagę na obraz szlachty polskiej. Autor trafnie zobrazował jej charakter na przykładzie głównych bohaterów – Cześnika Macieja Raptusiewicza, Rejenta Wacława Milczka i Papkina.
Dużo o naturze bohaterów mówią same ich nazwiska. Cześnik Raptusiewicz jest temperamentny i gwałtowny. Emocje biorą u niego górę nad rozsądkiem. Rejent Milczek nie jest wylewny w okazywaniu uczuć. Jest fałszywie pokorny i pobożny. Z racji piastowanego urzędu, Rejent powinien reprezentować swoim zachowaniem praworządność, a mimo to kieruje się kłamstwem i podstępem w celu osiągnięcia własnych korzyści. Trzeci bohater to Papkin. Jest interesowny – schlebia temu, który daje mu papkę – potrawę z łaski chlebodawcy. Papkin pozuje na erudytę, który dla nieoczytanego i nieobytego w świecie Cześnika jest wyrocznią w sprawach dworskiej etykiety.
Również szlachcianki doby romantyzmu nie są przedstawione przez Fredrę bezkrytycznie. Podstolina to podstarzała kobieta, która miała trzech mężów i szuka kolejnego, ale nie ma w niej romantyzmu. Jest wyrachowana i cynicznie podchodzi do instytucji małżeństwa, szukając w nim zabezpieczenia swojej przyszłości – majątku, tytułu i dochodów. Klara to dziecko, które trzeba prowadzić za rękę. Mimo iż szczerze kocha Wacława, nie zgadza się na ucieczkę z ukochanym i nie wyobraża sobie działać wbrew woli rodziców. Przedstawiając Klarę w ten sposób, Fredro kpi z wizji romantycznej miłości, zdolnej do szaleństwa.
W Zemście Fredro ukazuje szlachtę jako awanturników, którzy nie mają konstruktywnego zajęcia, zajmują się błahymi sprawami, są zadufani w sobie. Otaczają się pochlebcami pokroju Papkina, którzy żyją na ich utrzymaniu. Z lektury wyłania nam się również obraz szlachty niedouczonej, podatnej na manipulacje i intrygi. Dobrym przykładem jest tu postać Dyndalskiego, który posłusznie wykonuje polecenia Cześnika.
Należy jednak zwrócić uwagę na to, że autor ukazuje także pozytywne cechy tej grupy społecznej – szlachta jest gościnna, chce się kształcić, ceni sobie honor i patriotyzm.
Pomimo ukazanych przywar, odnoszę wrażenie, że autor darzy swoich bohaterów sympatią, a ich ułomności są pokazane z przymrużeniem oka. Nie ma ludzi idealnych, ale ważne jest, aby w każdym dostrzec jakieś pozytywy.
Jak napisać charakterystykę?
1. Zgromadź jak najwięcej cech zewnętrznych postaci.
2. Zwróć uwagę na jej zachowanie i sposób reagowania na świat.
3. Zwróć uwagę na sposób wysławiania się i słownictwo, którego używa.
4. Nie wyliczaj, używając tylko przymiotników, staraj się pisać barwnie, używaj epitetów, porównań, nie nazywaj cech wprost, tylko staraj się przez opis je nazwać, np. zamiast niemiły – nie odnosi się z szacunkiem do babci, nigdy nie powie dzień dobry i do widzenia, jest opryskliwy, roszczeniowy, złości się, kiedy nie dostanie na obiad tego, na co ma ochotę.
5. Nie zapomnij o kompozycji:
• Wprowadzenie – napisz, kogo opisujesz. Jeśli jest to bohater literacki, napisz, w której książce i dlaczego się nim zajmujesz. Możesz użyć takich sformułowań: jest szczególnie interesujący, zaciekawiła mnie jego postać, zwrócił moją uwagę.
• Rozwinięcie – materiał, który wcześniej zebrałeś i uporządkowałeś, poddaj analizie i interpretacji. Po przedstawieniu cech zewnętrznych, przedstaw cechy charakteru, intelekt oraz postawę osoby wobec świata lub jakiegoś szczególnego wydarzenia. Przedstaw motywy postępowania i to, co ukształtowało jego osobowość.
• Zakończenie – przedstaw wnioski dotyczące zarówno samej postaci, jak i te o charakterze uniwersalnym, które mogą odnosić się do każdego człowieka. Możesz użyć takich sformułowań: jego przykład może nas wiele nauczyć, postawa bohatera zmusza nas do zastanowienia się nad system wartości, ta postać skłania mnie do autorefleksji. Możesz też przedstawić swoją ocenę poszczególnych aspektów charakteru opisywanej osoby lub całościową ocenę podsumowującą bohatera.
