Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach
Symbol zabytku nr rej. A/238/09 z 20.03.2009[1]
Ilustracja
Widok na pałac
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Krowiarki

Adres

ul. Zamkowa

Typ budynku

pałac w zespole

Ukończenie budowy

1678, 1826, 1852-1877

Położenie na mapie gminy Pietrowice Wielkie
Mapa konturowa gminy Pietrowice Wielkie, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach”
Położenie na mapie powiatu raciborskiego
Mapa konturowa powiatu raciborskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach”
Ziemia50°08′14″N 18°04′58″E/50,137222 18,082778

Zespół pałacowo-parkowy w Krowiarkach – zabytkowy[2] pałac otoczony parkiem we wsi Krowiarki, w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Pietrowice Wielkie.

Był dawną siedzibą rodów Strachwitz, Gaschin i Donnersmarck. Zbudowany staraniem Ernesta Joachima Strachwitza w 1826 r. na miejscu poprzedniego drewnianego dworu, który pochodził z XVII wieku. W latach 1852-1877 nastąpiła przebudowa pałacu oraz powstał park. Pałac ma m.in. skrzydło o charakterze secesyjnym, w którym można doszukać się stylów: neorenesansowego i neobarokowego, trójosiową część frontową pałacu, która zwieńczona jest czteroboczną wieżą z bogato dekorowanym ośmiobocznym hełmem. Obecnie pałac jest niezamieszkany i popada w ruinę.

Historia

Dobra na początku XVI wieku były własnością Jana Tracha, a następnie Kaspra Wyskoty z Wodnik[3]. W 1678 r. został wzmiankowany dwór z drewna w wiosce Krowiarki, którego właścicielem była rodzina von Beess będąca właścicielami wsi od 1564 r. W 1680 roku dwór przejął Leopold Paczyński, hrabia Tenczynka koło Krakowa oraz Paczyny koło Gliwic[4][5]. Od 1798 r. właścicielem drewnianego dworu, o którym wspomina zawarta umowa sprzedaży został Graf Karol von Strawitz[4]. Pierwotny pałac wzniesiony został prawdopodobnie w XVII wieku, z którego zachowały się niektóre partie murów w obecnym[5]. Należy sądzić, że drewniany pałac istniał jeszcze w 1802 r., bowiem zachowały się rachunki zakupu m.in. nowych statków dębowych oraz wiadomo, że wykonana została oficyna na piętrze oraz melioracja[4].

W 1825 r. Karol von Strachwitz przekazał w testamencie swój majątek synowi Janowi Maurycemu oraz nakazał budowę murowanego pałacu, która rozpoczęła się w 1826 roku[4][5]. W 1840 r. budowa była kontynuowana z polecenia jego syna, Ernesta Joachima von Strachwitz. Wyposażenie powstałej budowli kosztowało go 126,6 tys. marek. W 1843 r. Ernest Joachim von Strachwitz sprzedał wieś rodowi von Gaschin, a mianowicie Amandowi Leopoldowi von Gaschin. W 1848 r. wspomniany zostaje przylegający do pałacu park[4]. W latach 1852-1877 za sprawą Mikołaja Strachwitza dokonano kolejnej przebudowy pałacu oraz powstał nowy park. Na miejscu dawnego parku postawiono folwark[4][5][6].

15 maja 1856 r. Hugo II Henckel von Donnersmarck poślubił Wandę von Gaschin. W 1877 r. matka Wandy, Fanny von Gaschin przekazała jej rodowe ziemie: Maków, Kietrz i Krowiarki z pałacem, który od tej chwili stał się własnością rodu Henckel von Donnersmarck. Kolejnej przebudowy dokonano w latach 1882-1896[4][6]. W 1892 r. pożar strawił północną, drewnianą część pałacu, która zostaje odbudowana i rozszerzona w 1898 r. w stylu secesyjnym[4][5][7][6]. W 1900 r. z dzierżonych majątków utworzono ordynację[4]. Hugo i Wanda zamieszkiwali Krowiarki do 1905 r., kiedy to przenieśli się do odnowionego pałacu w Brynku. 17 maja 1906 r. w Krowiarkach obchodzili złote wesele, co odnotowały Nowiny Raciborskie: "Wczoraj obchodził hr. Henckel-Donnersmarck ze swą małżonką hr. Wandą z Gaszynów uroczystość złotego wesela. Z tej okazji wieś była pięknie przystrojoną, wieczorem była wspaniała iluminacya, puszczano także sztuczne ognie. Hrabina Wanda, właścicielka Polsk. Krawarza jest ostatnią po kądzielize starej, możnej rodziny górnoślązkich hrabiów Gaszynów"[8]. Od 1911 roku zamieszkiwał tutaj Edgar 1. Graf von Henckel-Gaschin. Od 1939 r. pałac był własnością Hansa 2. Grafa von Henckel-Gaschin. Wraz ze zbliżaniem się frontu wschodniego wysłał on swoją żonę za granicę, a sam w marcu 1945 roku uciekł na rowerze przed wojskami Armii Czerwonej do Baborowa na stację, aby stamtąd udać się do Czech pociągiem[9].

Przetrwał on wojnę w stanie nienaruszonym. Była tutaj Szkoła Aktywu Politycznego, a od 1947 roku Państwowy Dom Dziecka i przedszkole. W 1949 r. przypałacowy park został wpisany do rejestru zabytków[10]. Od 1963 roku pałac przejął Szpital Rehabilitacyjno-Ortopedyczny. W 1970 roku szpital opuścił pałac wraz z jego cennym wyposażeniem i rozpoczął się okres niszczenia. W 1988 r. w imieniu Skarbu Państwa pałac został sprzedany prywatnemu inwestorowi. Po prywatyzacji w latach 90. XX wieku nowy właściciel nie przeprowadził remontu ani nie zabezpieczył obiektu. Pałac z roku na rok niszczał coraz bardziej, a właściciel unikał planowanych kontroli konserwatora zabytków.

W 2004 r. zespół pałacowo-parkowy został wystawiony na sprzedaż przez małopolskiego developera. Wyceniono go wówczas na 5,4 mln zł. W 2006 r. cena za pałac spadła do 2 mln zł[11]. 28 kwietnia 2007 r. dwóch obcokrajowców przyleciało helikopterem, aby zobaczyć pałac[12][13]. 31 maja pałac został sprzedany spółce Kalydna Sp. z o.o. z luksemburskim kapitałem za 650 tysięcy euro[11][14]. 30 lipca rozpoczęły się pierwsze prace mające uchronić obiekt przed zniszczeniem, dokonano oględzin najwyższej wieży pałacu[15]. W sierpniu nad Krowiarkami przeszła wichura, która spowodowała przechylenie wieży. Wieża wsparta była na 8 drewnianych belkach, z czego jednej nie było, druga zgniła, a trzecia złamała się na pół w czasie wichury[16]. W wyniku wichury i m.in. oględzin zdecydowano się na zdjęcie wieży, bowiem groziła ona zawaleniem do środka pałacu, w tym do sali balowej. W sierpniu trwała jej inwentaryzacja tak, aby po jej zdjęciu można było odtworzyć ją w oryginalnym kształcie[17]. 21 sierpnia jedno z parkowych drzew zawaliło się na główną bramę prowadzącą do pałacu i ją poważnie uszkodziło. Brama została podparta belkami w celu zabezpieczenia przed zawaleniem[18]. 27 sierpnia najwyższa wieża pałacu, która groziła zawaleniem została ściągnięta za pomocą specjalnie sprowadzonego dźwigu[19]. Kolejnym etapem było zabezpieczenie terenu parku i pałacu tak, aby można było rozpocząć prace remontowe[20]. W październiku rozpoczęły się prace mające na celu zabezpieczenie dachu budowli przed zbliżającą się zimą[21]. W listopadzie trwały prace zabezpieczające pałac i mauzoleum przed nadejściem zimy, ponadto rozpoczęła się adaptacja danego budynku mieszkalnego w pobliżu stajni i wozowni na mieszkania dla robotników pracujących przy odbudowie obiektu[22]. W styczniu 2008 r. rozpoczęto wymianę stolarki okiennej w pałacowych komnatach. Ponadto w sali jadalnej został podparty strop, który groził zawaleniem. Ekipa remontowa sukcesywnie wymienia belki podtrzymujące dach[23]. W tym samym miesiącu wokół, a także w środku mauzoleum rozłożone zostało rusztowanie, tak aby na wiosnę móc rozpocząć wymianę dachu w tym obiekcie[24]. W lutym dokonano demontażu czterech sarkofagów znajdujących się w środku mauzoleum, a także gzymsy zostały ściągnięte w celu ich oczyszczenia[25]. W marcu w pracowni sztukatorskiej zdjęte gzymsy i rozety zostały poddane konserwacji. Ponadto pracownia ta rozpoczęła wykonywanie brakujących elementów wystroju mauzoleum[26]. 29 czerwca podczas festynu odbyła się prezentacja zamierzeń inwestycyjnych związanych z pałacem, na którym obecny był jeden z angielskich właścicieli[11]. We wrześniu prace przy mauzoleum zostały wstrzymane, gdyż nie znaleziono wykonawcy zadaszenia kopuły obiektu. Ekipa remontowa skupiła się na uzupełnieniu elementów wystroju sztukatorskiego w budowli. Do mauzoleum wytyczono również drogę dojazdową, która została wysypana łupkiem. Również w pałacu zostały zatrzymane prace, ponieważ nie opracowano dokumentacji związanej z wylaniem nowych stropów. Na drugim piętrze pałacu została zerwana podłoga w celu przygotowania jej pod wylanie nowych stropów. We wrześniu rozpoczęły się prace w starym budynku gorzelni, gdzie naprawiono ogrodzenie oraz zlecono prace malarskie[27]. W lutym 2009 r. wykonany został dach mauzoleum, a cała budowla została pomalowana farbą podkładową. Rozpoczęto również osuszanie budowli z wilgoci[28]. W marcu rozpoczęto rozbiórkę pozostałości wieży, aż do jej murowanej części. Ponadto w sali jadalnej i balowej zostały rozstawione rusztowania[29]. W sierpniu nowy właściciel pałacu otrzymał 305 tys. zł dotacji z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach na rewaloryzację parku. W pierwszym etapie renowacji parku zostanie wykonana dokumentacja i mapy, a także odmładzanie starszych drzew poprzez zdjęcie posuszu i jemioły oraz usunięcie resztek wyłamanych konarów, wykarczowanie i usunięcie prawie 200 starych drzew. Inwestorzy chcą przywrócić dawny wygląd parku, a także wybudować altanę widokową, która kiedyś była usytuowana pomiędzy mauzoleum a pałacem[10].

Do 2015 właściciel na renowację parku pałacowego i samego budynku przeznaczył ponad 20 mln zł[30].

Architektura

Pałac

Pałac utrzymany w stylu neorenesansowym i neobarokowym. Zwrócony jest frontem ku zachodowi. Nowsza część murowana z cegły w stylu secesyjnym, natomiast w starszej części otynkowana na czerwono. Część nowsza jest dwupiętrowa, starsza piętrowa, budowla jest podpiwniczona[5]. Korpus budowli jest w zasadzie barokowy, być może zachowany po poprzedniej budowli jaka tutaj się znajdowała. Budowla pokryta jest mansardowym dachem, który wiąże się z pseudorenesansowymi wieżyczkami i szczytami ryzalitów w zupełnie ahistoryczny sposób. Jeszcze dziwniejsze wydaje się zwieńczenie wieży głównej, które prawdopodobnie jest antologią modnych w XIX wieku pseudostylów[31]. Taka mieszanka stylu związana jest z XIX wiekiem, kiedy to w Europie nie dominował żaden określony styl architektoniczny[32]. W związku z tym fasada główna i elewacje budowli są swoistym konglomeratem różnych stylów architektonicznych, w tym m.in. manieryzmu, renesansu i baroku[32][6]. Część starsza wzniesiona w stylu neorenesansowym i neobarokowym została na planie prostokąta z ryzalitami na osiach, który od frontu jest wydany, natomiast od ogrodu zamknięty trójbocznie.

W narożnikach południowo-wschodnim i północno-zachodnim znajdują się kwadratowe wieże, które mają hełmy namiotowe i poprzedzone są niewielkimi dobudówkami posiadającymi wejścia. W narożnikach północno-wschodnim i południowo-zachodnim znajdują się wieżyczki cylindryczne zwieńczone hełmami stożkowymi. Wieże czworoboczne podzielone są przez gzymsy konsolkowe na dwie kondygnacje. W górnej kondygnacji wieży znajdują się potrójne okna, które zostały półkoliście zamknięte[5]. W wieży czworobocznej znajduje się bogato dekorowany wykusz, który ma dwa okna rozdzielone kolumną, dach siodłowy, wybrzuszony, pokryty blachą w rybią łuskę, który wieńczy dekoracyjny grzebień.

Trójosiowy ryzalit frontowy wieńczy szczyt ze spływami, niszami i odcinkowym przyczółkiem. Nad ryzalitem znajduje się nadbudowana i najwyższa czworoboczna wieża utrzymana w stylu neobaroku. Czworoboczna wieża, której hełmowy dach przechodzi w ośmiobok posiadała dwie latarnie. Dostrzec w niej można rozczłonkowane kolumienki i balustrady, które wsparte zostały na konsolach. Wieża posiada również kartusze, maski, sterczyny i lukarny[5].

Dach jest mansardowy z lukarnami, który pokrywa w części starszej eternit, a nowszej blacha. Szczyty, które mają spływy zwieńczone są naczółkami o linii falistej. Wieże czworoboczne zwieńczone wysokimi dachami namiotowymi z lukarnami, podbite zostały łupkiem. Natomiast wieżyczki cylindryczne zakończone zostały iglicami[5].

Powierzchnia pałacu wynosi około 6500 metrów kwadratowych. Pałac ma w podziemiach 30 piwnic, które tworzą swoisty labirynt, natomiast na parterze i piętrach znajduje się 115 sal[33]. Układ wnętrz jest dwutraktowy ze znajdującą się pośrodku sienią. Po bokach sieni w trakcie frontowym od północy znajduje się sala jadalna, a od południa sala balowa. Natomiast w trakcie tylnym obecna jest sala mauretańska. Wszystkie pomieszczenia nakryte są sufitami[5].

Na wieży znajdują się kartusze z herbami: von Henckel Donnersmarck (L) i von Gaschin (P)[34].

Sień

Znajduje się w nowszej części pałacu. Posiada liczne łuki arkadowe, które zostały wsparte na kolumnach z secesyjnymi głowicami. Balustrada również secesyjna, a podłoga ułożona z błękitno-beżowych kafelek z kwiatowym deseniem. Okrągłe okna, arkady. a także zrównoważony układ przestrzenny wskazują na dominację stylu neorenesansowego[35]. W sieni znajdują się dwa drewniane portale w stylu neorenesansowym, a bezpośrednio nad drzwiami płaskorzeźbione supraporty przedstawiające sceny myśliwskie, m.in. Dianę[36].

Sala balowa

Sala balowa zwana jest również salą białą czy też błękitnym salonem[31]. Sala posiada bardzo bogatą dekorację sztukatorską i snycerską nawiązującą do motywów barokowych, rokokowych i regencji[5][31][37]. Pochodzi z okresu przebudowy pałacu w latach 1852-1877[38]. Znajdują się w niej drewniane boazerie z festonami i maskami, także ujmujące wejścia, okna, portrety oraz kominek[5]. Dekoracje ścian składają się z kratek, wstęg, kampanul, kartuszów, muszli, wolut, rocaille’ów i róż znajdują się w podziałach ramowych[37]. Supraporty zawierają stiukowe grupy satyrów i putta oraz malowidła zawierające sceny pastersko-ogrodowe[5]. Salę pokrywa sklepienie zwierciadlane z fasetami[37]. Sufit posiada w centrum owalny plafon oraz medaliony na fasetach[5][37]. Dodatkowo ma bogatą dekorację stiukową i malarską, która przedstawia obłoki, kwiaty i puttów[5]. Owalny plafon zawiera chmury i stiukowe anioły trzymającymi wieńce nad herbowymi tarczami[37]. W narożach sali znajdują się stiukowe mitologiczne rzeźby, m.in. Aresa, Hermesa lub Prometeusza, oraz dwa kartusze z herbami rodów Bersten II (Gaszyńskich) oraz Bróg[5][37][38]. Nad dwoma znajdującymi się naprzeciw otworami drzwiowymi znajdują się malownicze sceny dekoracyjne, o tematyce rodzajowej, które zostały ujęte w rokokowe obramienia. Pomiędzy bocznymi drzwiami znajduje się barokowy kominek z kariatydami[37]. Kominek zdobiony atlantami, nad którym znajdowało się lustro z obramieniem w kształcie palm. Pomiędzy oknami również były umieszczone lustra[36]. W sali tej w boazerii dwóch krótszych ścian znajdowały się cztery portrety rodziny cesarskiej: Karola VI, jego żony Elżbiety Krystyny oraz córek Marii Teresy i Marii Anny. Portrety wyszły w 1735 r. spod pędzla Chrystiana Filipa van Bentuma[36][37][39]. Portrety te są typowo reprezentacyjne i utrzymują się w atmosferze etykiety dworskiej[37][39]. Osoby portretowane zostały przedstawione na tle kotary z widokiem na krajobraz[37]. Jan Skuratowicz zastanawiał się nad włączeniem tych obrazów do wnętrz sali. Pierwsze wysnute przypuszczenie to aluzja to trudnej sytuacji na dworze habsburskim, która pozostawała w pewnej analogii do sytuacji rodziny, która wówczas zamieszkiwała pałac. Natomiast drugie, bardziej prawdopodobne, to chęć podkreślenia związków z dworem habsburskim[38]. Pomiędzy ścianami a fasetami widoczny jest dekoracyjny fryz stiukowy, który składa się z wieńców róż oraz twarzy nimf i satyrów. W pozostałych miejscach można zobaczyć freski o tematyce krajobrazowej, które ujmują rokokowe obramienia. W sali tej dominują elementy późnego baroku, w tym: podziały ramowe, ornament wstęgowy, kampanule i kratki. Ponadto dają się dostrzec również elementy rokokowe: rocaille, róże, muszle, obramienia fresków. Cała sala w stonowany kolorze z przewagą bieli i złota[37].

Sala jadalna

Wykonano ją w XIX wieku w pseudobarokowym stylu[37]. Sala zwana jest także salą dębową, brązową lub brunatną ze względu na dębowe boazerię i kredensy, które naśladują wyimaginowany renesans[31]. Dawniej była to sala portretowa[37]. Stylizowana na neorenesans[37]. W boazerię wpleciono herby Lichnowskich, Althan, Lobkowitz, Paar, Renaard, Orsig, Strachwitz, Gaschin, Leszczyc-Sumiński, Radziwiłł, Drucki-Sokolnicki, Gedymin, Choltitz ozdobione bogatymi ramami[40]. Występują w niej również motywy kręconych kolumn, pilastrów herbowych, które zaczerpnięte zostały ze sztuki barokowej[37]. Ponadto dębowa boazeria ujmuje bogato rzeźbione kredensy. Salę pokrywa rzeźbiony strop, na którym w bogatych ramach znajdują się kartusze herbowe[36]. W sali tej znajdował się także nietypowy żyrandol. W jadalni oprócz właścicieli jadała również służba, zarządca natomiast siedział na podwyższeniu[40].

Sala mauretańska

Wykonana została w XIX wieku[37]. Sala ta rozdzielona jest małą trójkarkadową galeryjką[32]. Cztery pary metalowych kolumienek dźwigają arkadowania posiadające bogatą dekorację w stylu neomauretańskim z elementami roślinnymi i geometrycznymi[32][36][6]. Ponadto łuki arkad posiadają typowy dla sztuki bliskiego wschodu kształt podkowy[32]. Salę pokrywa płaski i dekoracyjny sufit składa się z tłoczonych w metalu kasetonów i posiada również dekorację w tym stylu[32][36]. Dodatkowo w supraportach ślepe arkadowania na kolumienkach[36]. Sala ta łączy się bezpośrednio z salą balową[6][40].

Łazienka

Łazienka znajduje się w starszej części pałacu[35]. Posiada kafelkową okładzinę o biedermeierowskim charakterze[31]. Kafelki znajdujące się w łazience są biało-liliowe. We wnętrzu natrysku wodnego, który zakończony jest półokręgiem znajduje się rzeźba przedstawiająca pół-człowieka i pół–rybę z dwoma ogonami zamiast nóg. Natomiast na sklepieniu łuku natrysku znajduje się rzeźba poważnej twarzy. W łazience była także wanna oraz ubikacja[35].

Stajnia i wozownia

Na terenie kompleksu pałacowego zachowały się wozownia i stajnia, które położone są w kształcie litery L.

Budowle są murowane, częściowo potynkowane, mają tylko parter. Wozownia ma podcienie arkadowe o łuku segmentowym. Całość pokrywa dwuspadowy dach z facjatkami, wozownia pokryta papą, a stajnia dachówką.

Mauzoleum

Mauzoleum usytuowane jest w południowo-wschodnim narożniku parku. Ta neoklasyczna, murowana i potynkowana budowla powstała około 1870 roku na planie krzyża[9]

Ściany mauzoleum podzielone są pilastrami, a dwa wejścia mają portyk czterokolumnowy, który dźwiga belkowanie oraz trójkątny fronton. Budowla nakryta jest kopułą, która podbita jest miedzianą blachą. U szczytu kopuły znajduje się świetlik[9].

Pochowani w mauzoleum:

Park

Wokół pałacu rozpościera się 17,5 hektarowy park krajobrazowy[42]. Park początkowo utrzymany był w stylu angielskim[7] i założono go w XVII wieku, a gruntownie przekształcono w latach 1852-1877 za sprawą Karoliny Sumin-Sumińskiej, z domu Leszczyc i Karola Strachwitza. Drzewa sprowadzano bezpośrednio z Anglii i sadzono w odosobnieniu, tak aby można było podziwiać ich piękno. Po parku prowadziły ścieżki usypane z białego kamienia, które były codziennie grabione. Rozplanowano je tak, aby woda pojawiająca się wraz z opadami deszczu swobodnie po nich spływała. W środku parku znajdował się staw przez który wiódł mostek. Jego pozostałości zachowały się do dzisiaj. Natomiast z tyłu pałacu znajdowały się altany i latarnie, a pośrodku podziwiać można było rzeźbę myśliwego z psami. Rzeźbę tą można oglądać w Opolskim Centrum Rehabilitacji w Korfantowie, a z altan i latarni pozostały tylko pozostałości[42]. Do dzisiaj zachowano układ przestrzenny parku z osią widokową i polanami, a w drzewostanie można znaleźć wiele gatunków egzotycznych, m.in. buk czerwonolistny, dąb czerwony, i dąb szypułkowy odmiany piramidalnej i kolumnowej, 3 gatunki sosen i klony[10][36][42].

Ponadto na terenie parku znajduje się w południowo-wschodniej części mauzoleum rodowe Donnersmarcków, a w północno-zachodniej stajnia, wozownia, pozostałości po ujeżdżalni, basenie krytym i budynku dla służby. W północno-zachodnim narożniku mieścił się kiedyś drewniany kościółek[42]. Do dzisiaj zachowały się fragmenty ogrodzenia, brama, murowane fundamenty kościoła i pozostałości po przykościelnym cmentarzu. Niedaleko bramy do dawnego drewnianego kościółka znajduje się barokowy posąg św. Jana Nepomucena z XVIII wieku znajdująca się na nowszym cokole[36].

Mapa

1. Pałac

2. Brama wjazdowa

4. Stajnia i wozownia
6. Ruiny ujeżdżalni

8. Mauzoleum

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  2. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  3. ↑ Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. VII: Województwo opolskie. Cz. 13: Powiat raciborski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1967, s. 13.
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Grzegorz Wawoczny, Paweł Newerla: Zamki i pałace dorzecza Górnej Odry. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2007, s. 33. ISBN 978-83-89802-24-8.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. VII: Województwo opolskie. Cz. 13: Powiat raciborski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1967, s. 14.
  6. 1 2 3 4 5 6 Grzegorz Wawoczny: Zabytki powiatu raciborskiego. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2007, s. 41. ISBN 978-83-89802-36-1.
  7. 1 2 Antoni Polański, Alojzy Oborny: Ziemia Raciborska. Informator. Warszawa: PTTK Oddział Racibórz, 1958, s. 100.
  8. ↑ Grzegorz Wawoczny, Paweł Newerla: Zamki i pałace dorzecza Górnej Odry. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2007, s. 34. ISBN 978-83-89802-24-8.
  9. 1 2 3 Gazeta Wyborcza: Bajkowy pałac nie tylko dla bogatych ludzi. 6 października 2009. [dostęp 2010-07-31].
  10. 1 2 3 Grzegorz Wawoczny: Szanse dla pałacu. 13 sierpnia 2009. [dostęp 2010-07-30].
  11. 1 2 3 Henryk J. Marcinek: Pałac w Krowiarkach nareszcie w dobrych rękach. 10 sierpnia 2008. [dostęp 2010-07-30].
  12. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Szanse dla pałacu. 4 maja 2007. [dostęp 2010-07-30].
  13. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Powróćmy do kwietnia minionego roku. 15 lipca 2008. [dostęp 2010-07-30].
  14. ↑ Arkadiusz Tobiasz: Sanatorium, Dom Dziecka... Dom Starości?. 26 czerwca 2007. [dostęp 2010-07-30].
  15. ↑ Arkadiusz Tobiasz: Pierwsze prace rozpoczęte. 2 sierpnia 2007. [dostęp 2010-07-30].
  16. ↑ Gazeta Powiatowa: Lubię wyzwania. 4 marca 2009. [dostęp 2010-07-30].
  17. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Co dalej z wieżą?. 21 sierpnia 2007. [dostęp 2010-07-30].
  18. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Drzewo na bramie. 23 sierpnia 2007. [dostęp 2010-07-30].
  19. ↑ Arkadiusz Tobiasz: Wieża ściągnięta!. 27 sierpnia 2007. [dostęp 2010-07-30].
  20. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Teren budowy. Wstęp wzbroniony. 7 października 2007. [dostęp 2010-07-30].
  21. ↑ Arkadiusz Tobiasz: Odbudowy ciąg dalszy. 7 października 2007. [dostęp 2010-07-30].
  22. ↑ Arkadiusz Tobiasz: Prace w pałacu. 16 listopada 2007. [dostęp 2010-07-30].
  23. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Nowe okna w kilku salach. 17 stycznia 2008. [dostęp 2010-07-30].
  24. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Prace przy Mauzoleum. 19 stycznia 2008. [dostęp 2010-07-30].
  25. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Dalszy ciąg prac przy mauzoleum. 22 lutego 2008. [dostęp 2010-07-30].
  26. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Zadziwiające tempo pracy. 27 marca 2008. [dostęp 2010-07-30].
  27. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Kończą mauzoleum zaczynają gorzelnię. 28 września 2008. [dostęp 2010-07-30].
  28. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Mauzoleum pomalowane. 8 lutego 2009. [dostęp 2010-07-30].
  29. ↑ Klaudiusz Tobiasz: Dziura w dachu.... 21 marca 2009. [dostęp 2010-07-30].
  30. ↑ Po co właścicielowi zabytek? Bo kupił i nie ma pieniędzy na remont albo siedzi w więzieniu
  31. 1 2 3 4 5 Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Sztuka śląska opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków, 1974, s. 384.
  32. 1 2 3 4 5 6 Antoni Polański, Alojzy Oborny: Ziemia Raciborska. Informator. Warszawa: PTTK Oddział Racibórz, 1958, s. 104.
  33. ↑ Pałac w Krowiarkach. [dostęp 2010-07-27].
  34. ↑ Pałac w Krowiarkach. sokoliszlak.cba.pl. [dostęp 2023-07-26]. (pol.).
  35. 1 2 3 Maria Stuchła: Pałac w Krowiarkach. Racibórz: 2007, s. 23.
  36. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. VII: Województwo opolskie. Cz. 13: Powiat raciborski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1967, s. 15.
  37. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Antoni Polański, Alojzy Oborny: Ziemia Raciborska. Informator. Warszawa: PTTK Oddział Racibórz, 1958, s. 103.
  38. 1 2 3 Maria Stuchła: Pałac w Krowiarkach. Racibórz: 2007, s. 18.
  39. 1 2 Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Sztuka śląska opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków, 1974, s. 321.
  40. 1 2 3 Maria Stuchła: Pałac w Krowiarkach. Racibórz: 2007, s. 22.
  41. ↑ Hugona III Henckel von Donnersmarcka
  42. 1 2 3 4 Maria Stuchła: Pałac w Krowiarkach. Racibórz: 2007, s. 25.

Bibliografia

  • Grzegorz Wawoczny, Paweł Newerla: Zamki i pałace dorzecza Górnej Odry. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2007. ISBN 978-83-89802-24-8.
  • Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. VII: Województwo opolskie. Cz. 13: Powiat raciborski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1967, s. 13-15.
  • Powiat raciborski: Gmina Pietrowice Wielkie. Wczoraj i dziś. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, s. 14-15. ISBN 978-83-89802-49-1.
  • Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Sztuka śląska opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie Kraków, 1974.
  • Antoni Polański, Alojzy Oborny: Ziemia Raciborska. Informator. Warszawa: PTTK Oddział Racibórz, 1958.
  • Grzegorz Wawoczny: Zabytki powiatu raciborskiego. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2007, s. 41. ISBN 978-83-89802-36-1.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.