Szymbark
wieś
Ilustracja
Dwór obronny Gładyszów
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

gorlicki

Gmina

Gorlice

Wysokość

335 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

3073[1]

Strefa numeracyjna

18

Kod pocztowy

38-311[2]

Tablice rejestracyjne

KGR

SIMC

0425656

Położenie na mapie gminy wiejskiej Gorlice
Mapa konturowa gminy wiejskiej Gorlice, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Szymbark”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Szymbark”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Szymbark”
Położenie na mapie powiatu gorlickiego
Mapa konturowa powiatu gorlickiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szymbark”
Ziemia49°37′32″N 21°06′15″E/49,625556 21,104167[3]
Strona internetowa

Szymbark – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice[4][5].

W latach 1975–1998 wieś położona była w województwie nowosądeckim.

Szymbark uzyskał lokację miejską przed 1388 rokiem, zdegradowany przed 1595 rokiem[6].

Położenie

Szymbark leży w północno-zachodniej części Beskidu Niskiego, zwanej Górami Grybowskimi. Położony jest w dolinie Ropy, pomiędzy masywami Suchego Wierchu (652 m n.p.m.) i Bartniej Góry (632 m n.p.m.) na południu oraz rozległym masywem Maślanej Góry (753 m n.p.m.) na północy. Obejmuje szereg przysiółków, rozrzuconych w dolinie rzeki (od Łęgów na zachodzie po Kamieniec na wschodzie) i na okolicznych stokach. Centrum wsi leży w zakolu Ropy powyżej ujścia Bielanki, ok. 6 km na południowy zachód od Gorlic, przy drodze krajowej nr 28.

Toponimia

W okresie saskiej kolonizacji Podkarpacia wieś nosiła początkowo nazwę niemiecką niem. Schönberg (Piękna Góra) – z czasem spolszczoną na Szymbark.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Szymbark[4][5]
części wsiBadonie, Brzezie, Bystrzyca, Dół, Górki, Góry, Granice, Huciska, Kamieniec, Kamionka, Kaweczkówka, Kawiory, Koło Zimnej Wody, Kręgi, Labuty, Łęgi, Miastko, Nadjazie, Na Dole, Pod Bartnią Górą, Polanki, Polówka, Rola, Szklarka, Wiatrówki, W Kątach, Wólka, Zalipie, Zapadle

Historia

Szymbark, Josephinische Landesaufnahme (1763-1787)
Późnobarokowy, drewniany kościół pw. św. Wojciecha

Szymbark w czasach średniowiecza był rezydencją obronną polskiego rodu rycerskiego Gładyszów h. Gryf, wokół której zaczął rozwijać się gród. Rezydencja Gładyszów sięga początkami XIV wieku, kiedy to w 1316 r. zamieszkał w Szymbarku, Paweł Gładysz h. Gryf, mieszczanin z Nowego Sącza pierwszy tenutariusz Szymbarku z rodu Gładyszów (ok. 1330), podrządczy sądecki, który wykazał się jako rycerz w walkach obrony Polski. Jego syn Jan Gładysz (zarządca dóbr królewskich) podrządczy sądecki, rządca sądecki (1356), właściciel Szymbarku, był też właścicielami terenów gorlickich, wszak 27 października 1359 w Sączu za rycerskie zasługi swoje i ojca od Kazimierza Wielkiego otrzymał tereny po obu stronach rzeki Zdyni Wielkiej i Zdyni Małej, cały las po obu brzegach rzeki Ropy, aby tam lokować mógł wsie na prawie magdeburskim. W tym też wieku Szymbark występuje już jako miasto. Następnie przejęli Szymbark potomkowie; Piotr Gładysz z Szymbarku i Mikołaj Gładysz z Łosia – burgrabia muszyński (w 1419 oczyszczony z zarzutu nieszlachectwa). Potem rezydencję przejął Stanisław Gładysz z Kowalowa h. Gryf, tenut Szymbarku, dziedzic Kowalowej, Gilowej (od 1477), Uścia, komornik ziemski biecki (1486), sędzia grodzki biecki, mąż Katarzyny Barczkowskiej c. Jakuba Barczkowskiego. W 1486 roku Jan Gładysz z Szymbarku nabył w tym terenie gorlickim miejscowości, takie jak np. pozostałe części wsi Polna od Jakuba Staszkowskiego, syna Stanisława za 400 grzywien. Po jego śmierci, opiekunem małoletnich dzieci dziedziców Bielanki był w 1504 roku bratanek Jakub Gładysz z Kowalowych. Po osiągnięciu wieku dorosłego, dziedzictwo szymbarsko-gorlickie przejął syn Jana, Erazm Gładysz.

Dawna greckokatolicka cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z 1790 roku
Dwór rodziny Groblewskich

Dwór obronny w Szymbarku postawiony w 1540 roku, stanowił centrum władzy rodu polskich rycerzy Gładyszów tzw. „dominium Ropa” z którego zarządzali pobliskimi terenami klucza Gorlickiego. Dwór przetrwał do dzisiejszych czasów.

W roku 1557 właścicielem był Stanisław Gładysz. Klucz szymbarski był następnie w posiadaniu Szymona Gładysza pisarza grodzkiego, spiskiego 1561 r.; właściciela Polany, Szymbarka i Szymanowic (1581). Ostatnim z rodu Gładyszów w tej miejscowości był Paweł Gładysz, syn Szymona, do którego należał Szymbark do roku 1590 i Piotr Gładysz, który zeznał w testamencie z roku 1611, że Gładyszowie na zawsze przenoszą się z ziemi bieckiej w Sandomierskie. Na miejsce Gładyszów przybyli Strońscy, później Siedleccy, Bronikowscy, którzy stają się właścicielami tej miejscowości. W 1657 r. Dwór został zniszczony przez Węgrów. W latach 1768–1772 przechodzą przez Szymbark konfederaci barscy pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego staczając w okolicach walki z Rosjanami.

Dwór rodziny Groblewskich w Bystrzycy Szymbarskiej

W XVIII w. Szymbark wraz z dworem opisał Ewaryst A. Kuropatnicki. Z końcem XVIII w nabył tę miejscowość ks. Jan Bochniewicz – prałat gnieźnieński, naukowiec, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po 1808 roku przekazał on klucz szymbarski na własność swym siostrom i siostrzeńcom, dzieląc go na cztery części: I – Łęgi Szymbarskie, II – Dwór obronny Szymbark, III – Folwark Szymbark, IV – Bystrzycę Szymbarską.

W roku 1869 Szymbark i okolice opisał Wincenty Pol:

Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską, która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu[7].

W czasie I wojny światowej w latach 1914–1915 Szymbark znajdował się na przedpolu frontu, o czym świadczą do dziś zachowane trzy cmentarze żołnierskie.

Według danych spisu powszechnego przeprowadzonego w 1921 roku w Szymbarku mieszkało 2187 osób, w tym 274 narodowości rusińskiej; 1816 mężczyzn i 1109 kobiet. 1816 osób zadeklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 321 greckokatolickie i 50 wyznanie mojżeszowe. We wsi było 432 budynków mieszkalnych[8].

W latach 1930–1939 dwór Stanisławy Groblewskiej w Bystrzycy Szymbarskiej stał się miejscem wypoczynku Zygmunta Haupta, pisarza i malarza. W sierpniu 1933 roku w willi Perełka przebywała Maria Dąbrowska, o czym wspominała w Dziennikach.

7 września 1939 roku, w czasie kampanii wrześniowej, oddziały Armii Karpaty stoczyły pod Szymbarkiem bitwę z Niemcami. Poległo 7 polskich żołnierzy, pochowano ich na miejscowym cmentarzu parafialnym. W czasie okupacji niemieckiej działała tu placówka konspiracyjna Służby Zwycięstwu Polsce, Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa, organizujące przerzuty kurierskie na Węgry, akcje dywersyjne i sabotażowe. W dniu 26 czerwca 1944 roku partyzanci z szymbarskiej placówki AK dokonali udanej akcji, uwalniając z rąk niemieckich aresztowanych AK-owców z Ropy.

W miejscowości znajduje się Stacja Naukowo-Badawcza Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk (w dawnym majątku rodziny Groblewskich), zajmująca się badaniem zlewni potoku Bystrzanka[9].

24 lutego 2018 Aleksander Kalinowski odsłonił na swym terenie prywatnym pomnik pamięci Niebiańskiej Sotni i Rewolucji Godności[10][11][12].

Ochotnicza straż pożarna

Ochotnicza straż pożarna w Szymbarku działa od 1956 roku[13], a od 7 września 2017 jest włączona do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego[14].

Nauka

  • Szkoła Podstawowa im. św. Jana Pawła II[15]

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[16].

Skansen Wsi Pogórzańskiej
Drewniana willa Perełka

Atrakcje turystyczne

Szlaki piesze

Urodzeni w Szymbarku

Przypisy

  1. ↑ GUS. Bank Danych Lokalnych.
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1261 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 136541
  4. 1 2 Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. 1 2 TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  6. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76–77.
  7. ↑ Wincenty Pol. Historyczny obszar Polski; rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków 1869.
  8. ↑ Skorowidz Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. XII s. 13, GUS Warszawa 1925
  9. ↑ Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego SZYMBARK « Państwowy Monitoring Środowiska [online], zmsp.gios.gov.pl [dostęp 2017-11-06] (pol.).
  10. ↑ Польський дисидент встановив у Польщі пам'ятник Небесній Сотні, „Polskie Radio dla Zagranicy” [dostęp 2018-08-22].
  11. ↑ Zaxid.net, Польський дисидент встановив у приватній садибі пам’ятний знак Героям Небесної Сотні [online], ZAXID.NET [dostęp 2018-08-22].
  12. ↑ ZGОДА [online], www.facebook.com [dostęp 2018-08-22] (pol.).
  13. ↑ Ochotnicza Straż Pożarna w Szymbarku. Szymb@rk. [dostęp 2023-02-13].
  14. ↑ OSP w Szymbarku w krajowym systemie ratowniczo – gaśniczym. Gmina Gorlice. [dostęp 2023-02-13].
  15. ↑ Szkoła Podstawowa w Szymbarku im. św. Jana Pawła II
  16. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-21].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.