Szówsko
wieś
Ilustracja
Kościół parafialny pw. NSPJ w Szówsku
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

jarosławski

Gmina

Wiązownica

Liczba ludności (2021)

3388[1]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-522[2]

Tablice rejestracyjne

RJA

SIMC

0612795[3]

Położenie na mapie gminy Wiązownica
Mapa konturowa gminy Wiązownica, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Szówsko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Szówsko”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Szówsko”
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego
Mapa konturowa powiatu jarosławskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szówsko”
Ziemia50°02′58″N 22°42′40″E/50,049444 22,711111[4]
Szkoła podstawowa w Szówsku
Kaplica i cmentarz w Szówsku
Rondo w Szówsku
Kościół pw. św. Brata Alberta w Szówsku

Szówsko – wieś w Polsce położona na pograniczu Doliny Dolnego Sanu i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Wiązownica[3].

Prywatna wieś szlachecka Szuwsko, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała wraz z folwarkiem do klucza Jarosław Lubomirskich[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

W miejscowości kończy swój bieg prowadząca z Sieniawy droga wojewódzka nr 870. Przez miejscowość prowadzi także prowadząca z Jarosławia do Bełżca droga wojewódzka nr 865.

Od roku 1943 w miejscowości funkcjonuje parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa należąca do dekanatu Jarosław III[6].

Części wsi

Integralne części wsi Szówsko[7][3]
SIMCNazwaRodzaj
0612803Cegielniaczęść wsi
0612810Folwarkczęść wsi
0612826Goryleczęść wsi
0612832Murowankaczęść wsi
0612849Nadsanieczęść wsi
0612855Setnaczęść wsi
0612861Szówsko Dużeczęść wsi
0612878Szówsko Małeczęść wsi
0612884Tarnawiecczęść wsi
0612890Wolaczęść wsi

Historia

W czasach średniowiecznych San tworzył ogromne rozlewiska, bagna i jeziora, na których były mosty i usypane groble. Na tych terenach rosły łozy, sitowia i dzikie szuwary, od których powstała nazwa Szuwarsko. Według innej hipotezy nazwa wsi powstała od słowa Suszko - suszyć, ponieważ mieszkańcy mieli obowiązek dostarczać do Jarosławia suszone mięso i owoce leśne. Pierwsza wzmianka pochodzi z dokumentu nadania Jarosławia i okolicznych wiosek, przez króla Władysława Jagiełły z 27 listopada 1387 roku, na rzecz Jana z Tarnowa. W 1473 roku została założona przez Rafała Ordynacja Jarosławska z Jarosławiem, Przeworskiem i 29 okolicznymi wsiami, wśród których wymieniono Szówsko. 1 czerwca 1523 roku założono kolegiatę w Jarosławiu, dla której mieszkańcy Szówska składali dziesięciny[8].

Przydatnym źródłem archiwalnym są regestra poborowe, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej z lat: 1515[9] (wieś posiadała 13 łanów kmiecych), 1589[10], 1628[11], 1651 i 1674.

W 1891 książę Witold Czartoryski założył w Szówsku cegielnię. Kolejną jego inwestycją (1918) była kaflarnia, która była jedną z najważniejszych wytwórni kafli piecowych w Polsce międzywojennej, produkującą 0,4-0,5 mln szt. kafli rocznie. Powierzchnia przedsiębiorstwa Czartoryskich wynosiła 38 ha. W głównym budynku kaflarni o pow. 1550 m² znajdowały się dwa piece do wypalania kafli budowy Towarzystwa dla Budowli Przemysłowych Schleven i Ska z Krakowa na podstawie projektu berlińskiej firmy Eckerd i Hotop. Wyroby sygnowane były skrótem J.P.T.C.B. Kaflarnia Szówsko. Do wytwarzania kafli sprowadzano gliny specjalistyczne z Wrocławia i z Bolesławca, które stanowiły istotną domieszkę do glin miejscowych pozwalającą na produkcję wyrobów o wysokiej jakości i trwałości. Kaflarnia posiadała rozbudowaną sieć dystrybucji głównie na południu kraju (w Krakowie i Bochni, Lwowie, Tarnopolu, Przemyślu, Samborze, Struju, Stanisławowie, Kołomyi) a także eksponowała swoją ofertę na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929)[12].

W II Rzeczpospolitej wieś w powiecie jarosławskim województwa lwowskiego. W 1931 liczyła 317 zagród i ok. 2000 mieszkańców, prawie samych Polaków. W latach 1944–1947 działała tu silna samoobrona broniąca ludności cywilnej. Nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA dokonali kilku napadów rabunkowych na wieś, mordując 4 Polaków[13].

II wojna światowa przyniosła zniszczenie komina i grabież parku maszynowego kaflarni. W 1950 roku nastąpiła nacjonalizacja zakładu, który nie zachował się do czasów współczesnych[12].

Kościół

Szówsko należało do rzymskokatolickiej parafii Jarosław-Fara. W 1905 roku w Szówsku, z inicjatywy wójta Marcina Berezy, Feliksa Krauza i Marcina Ochaba założono cmentarz, a w latach 1905–1910 książę Jerzy Konstanty Czartoryski zbudował ochronkę dla sióstr, w której znajdowała się kaplica do mszy pogrzebowych[14].

W 1938 roku rozpoczęto budowę murowanego kościoła, a w 1939 roku bp Franciszek Barda dokonał poświęcenia kamienia węgielnego i fundamentów. W 1942 roku został poświęcony kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, którego dalsza budowa trwała do 1960 roku. W styczniu 1943 roku została erygowana parafia w Szówsku, a jej pierwszym proboszczem został wikariusz z Jarosławia ks. Józef Kilar. Kościół okazał się za mały na potrzeby parafii i w 1997 roku rozpoczęto budowę nowej części kościoła i remont starej części, który ukończono w 2009 roku. 23 października 2009 roku abp Józef Michalik dokonał konsekracji kościoła[8].

Oświata

Początki szkolnictwa w Szówsku są datowane na 1868 rok, gdy powstała szkoła trywialna. W latach 1868-1873 szkoła była trywialna, w latach 1873-1874 szkoła była ludowa, w latach 1874-1894 szkoła była 1-klasowa, a od 1894 roku 2-klasowa.

11 listopada 1984 roku szkole nadano imię Jana Kochanowskiego. W 1999 roku na mocy reformy oświaty zorganizowano 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum, a w 2008 roku utworzono Zespół Szkół w Szówsku. W 2017 roku na mocy reformy oświaty przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.

Przypisy

  1. ↑ Wieś Szówsko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-20], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1258 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. 1 2 3 TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  4. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 135876
  5. ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
  6. ↑ Bogdan Łaciński: Dzieje parafii Szówsko. 2007.
  7. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
  8. 1 2 Historia wioski i Parafii Szówsko
  9. ↑ Aleksander Jabłonowski. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (s. 135) [dostęp 2017-10-04]
    [Cytat:Sowsko. lan. 13, tab. braxans fertonem.]
  10. ↑ Aleksander Jabłonowski. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (s. 4) [dostęp 2017-10-04]
    [Cytat:Schowsko (Szuwsko), lan. 12¼, hort. s. agr. 13, inq. c. pec. 3. inq. paup. 9, ort. 5, piscat. 1.]
  11. ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe, tom I, część 1. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 1997 ISBN 83-87288-55-1 (s. 185)
    [Cytat: Szowsko: de laneis 12 cum quartis agri per gr 30; hortulani agris carentes 13 per gr 4; inquilini pecora habentes 3 per gr 8; inquilini pauperes 9 per gr 2; artifices 5 per gr 4; Piscator 1 gr 8; a propinatione vini cremati gr 6 ............17/0/9.
  12. 1 2 https://www.zdunskieopowiesci.pl/o-cegielni-i-kaflarni-w-szowsku/ Maciej Burdzy O cegielni i kaflarni w Szówsku, www.zdunskieopowiesci.pl, 2021
  13. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 279, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  14. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Premisliensis tum Saeculari tum Regulari Ritus Latini 1914 (str. 102) [dostęp 2017-12-06]
    [Cytat: in Szówsko asylum pervulorum cum oratio semipublico]

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.