Sonata wiolonczelowa g-moll op. 65 – sonata na fortepian i wiolonczelę skomponowana przez Fryderyka Chopina[1][2][3][4] w latach 1845–1847[5][6]. Jest to ostatni utwór Chopina wydany za jego życia z numeracją opusową[1].

Historia

Chopin rozpoczął komponowanie opusu 65 podczas pobytu w Nohant w 1845[5]. Praca nad utworem trwała z przerwami[7] i nastręczała kompozytorowi trudności[8], o czym wspominał sam Chopin[uwaga 1], a co zdaniem Ignaza Moschelesa jest widoczne w zapisie nutowym[uwaga 2][11]. Znanych jest ponad dwieście szkiców Sonaty, które znajdują się w zbiorach Towarzystwa im. Fryderyka Chopina oraz w zbiorach prywatnych w Paryżu. Część z tych zbiorów uporządkował Ludwik Bronarski[12].

Fragment utworu Chopin grał z Auguste’em Franchomme’em w grudniu 1845[uwaga 3]. Prace kontynuowane były podczas kolejnego pobytu w Nohant, w okresie od maja do października 1846[14]. Adam Zamoyski sugeruje, że słowa kompozytora w liście z 8 lipca 1846 do Franchomme’a[uwaga 4] odnoszą się właśnie do prac nad Sonatą wiolonczelową[17].

17 lutego 1847 w mieszkaniu Chopina z udziałem Franchomme’a odbyło się wykonanie ostatecznej wersji utworu. Przysłuchiwać mieli się temu Emmanuel Arago, Eugène Delacroix, Wojciech Grzymała i George Sand[18]. 23 marca duet ponownie wykonał Sonatę podczas prywatnego koncertu u Delfiny Potockiej, na którym obecni byli m.in. Maria Wirtemberska, George Sand oraz członkowie rodziny Czartoryskich[14].

Premiera utworu miała miejsce na koncercie 16 lutego 1848 w paryskiej Salle Pleyel, podczas którego Chopin i Franchomme wykonali m.in. Sonatę wiolonczelową[5][19][20], pomijając jej pierwszą część[4][5][20][21], która zdaniem Camille O'Meara, uczennicy Chopina, nie spodobała się wcześniejszym słuchaczom, jako „przeładowana i niezbyt jasna”[4][5].

Próba odbyła się kilka dni wcześniej u Delfiny Potockiej. Obecni byli na niej również Czartoryscy, Konstanty Gaszyński, Maria Kalergis i Józef Bohdan Zaleski[22]. W koncercie 16 lutego brali udział również inni muzycy[19][20][21]. Nie drukowano afiszów ani programów[21]. Około dwóch tygodni przed koncertem wyprzedano wszystkie trzysta biletów[22] (część z nich Chopin zarezerwował dla swoich znajomych, z których niektórzy – mając wiedzę o planowaniu koncertu – dokonali ich wcześniejszej rezerwacji we własnym zakresie[21]). Był to ostatni występ Chopina w Paryżu[5][19][20].

22 lutego w Paryżu wybuchła rewolucja lutowa[19] w związku z czym odwołano kolejny koncert Chopina, zaplanowany na 10 marca[23], którego organizacji był on początkowo niechętny[uwaga 5], mimo sześciuset osób, które zapisały się na listę oczekujących na bilety w momencie wyprzedaży pierwszego koncertu[23]. Tydzień rewolucji Chopin „przeleżał bezczynnie w łóżku”[23].

Utwór dedykowany został Auguste’owi Franchomme’owi[1][2][5]. O wykonanie Sonaty g-moll miał prosić 15 października 1849 umierający Chopin. Do wykonania nie doszło z powodu ataku duszności i kaszlu[26][27].

Budowa i charakterystyka

Sonata składa się z czterech części[28][29]:

  1. Allegro moderato (234 takty)
  2. Scherzo. Allegro con brio (259 taktów)
  3. Largo (27 taktów)
  4. Finale. Allegro (199 taktów)

Sonata wiolonczelowa jest jednym z czterech utworów kameralnych stworzonych przez Chopina[6][30], w tym jednym z trzech utworów skomponowanych na fortepian i wiolonczelę[31].

Budowa cyklu sonatowego w Sonacie g-moll podobna jest do budowy fortepianowej Sonaty h-moll op. 58, z wyjątkiem wyraźnie krótszej części wolnej w op. 65 Allegro sonatowe ma charakter podobny do ballady[4]. Scherzo ma tradycyjną trzyczęściową formę[28] (w tonacjach d-moll–D-dur–d-moll[4]) i opiera się na prostych tematach „przypominających melodykę ludową o nieokreślonym obliczu narodowym”[32]. Część wolna, Largo, napisana została w nietypowym metrum 3/2[4]. Charakter finału w formie ronda[4][33] nawiązuje do etiudy, preludium figuracyjnego[33].

Utwór różni się stylistycznie od wcześniejszych kompozycji Chopina[34]. Cechą charakterystyczną wszystkich części jest obecność motywów[5][8] (opartych na interwale sekundy[5]), które realizują zasadę jedności cyklicznej utworu znaną z późniejszych sonat romantycznych[4][5]. Jest to jedyne dzieło Chopina mające tę cechę[35]. Pod względem harmonicznym utwór antycypuje połączenia akordowe[32] oraz ogólny styl muzyki II połowy XIX wieku[4].

Recepcja

Krytyczne opinie na temat Sonaty g-moll wyrazili Ferdynand Hoesick, James Huneker[4], Hugo Leichtentritt, Frederick Niecks, Bernard Scharlitt[8] i Władysław Żeleński[4]. Pozytywnie na temat tego utworu wypowiedzieli się Henry Theophilus Finck, Arthur Hedley oraz Zdzisław Jachimecki[8], który w 1927 jako pierwszy zwrócił uwagę na zmianę stylu w twórczości kompozytora[4]. Zdaniem Józefa Michała Chomińskiego Sonata „zamyka twórczość Chopina i na tym polega jej znaczenie”[32]; w twórczości Chopina ma być jego „ostatnim wielkim dziełem”[36].

Wydania

Utwór ukazał się nakładem Brandus et Cie w Paryżu pod koniec 1847 (numer wydawniczy B. et CIE. 4744)[37]. Breitkopf & Härtel wydał opus 65 w Lipsku w grudniu tego samego roku (nr wydawniczy 7718, który w części nakładu przeniesiono na dół karty tytułowej)[38].

Nagrania

Cz. I – Allegro moderato
John Michel (vc), Lisa Bergman (pf)
Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Sonatę g-moll op. 65 nagrali m.in. Felix Salmond i Simeon Rumschisky (Columbia Records, 1928), André Levy (z anonimowym pianistą; Odeon Records, 1929), Benedetto Mazzacurati i Roberto Russo (Cetra Records, 1943)[39], a także Massimo Amfiteatrof, Pau Casals, Frédéric Lodéon, Enrico Mainardi, Dmytro Markewycz, André Navarra, Grigorij Piatigorski, Mstisław Rostropowicz oraz Kazimierz Wiłkomirski[40].

Uwagi

  1. ↑ Chopin informował o tym swoją matkę w liście z 11 października 1846, pisząc: „Z mojej Sonaty z wiolonczelą raz kontent, drugi raz nie. W kąt rzucam, potem znów zbieram”[9][10].
  2. ↑ Moscheles pisał: „Napotykam często pasaże, które mi brzmią, jakby ktoś przebiegał po klawiaturze, stukając jak do drzwi w każdy klawisz i klucz, próbując znaleźć za nimi jakieś melodyjne dźwięki”[10].
  3. ↑ Chopin pisał o tym do swojej matki w liście z 26 grudnia 1845, pisząc: „Teraz chciałbym skończyć Sonatę z wiolonczelą (...) Spróbowałem z Franchommem trochę mojej Sonaty z wiolonczelą, i dobrze. Nie wiem, czy będę miał czas tego roku ją drukować”[13].
  4. ↑ „Mój drogi, robię wszystko, co w mej mocy, aby pracować – ale jakoś mi to nie idzie – a jak tak dalej będzie, to moje utwory nie będą przypominały świergotu żołn ani nawet dźwięku tłuczonej porcelany. Muszę się z tym pogodzić”[15][16]
  5. ↑ Chopin informował o tym siostrę Ludwikę w liście z 10 lutego 1848, pisząc: „Pleyel, Perthuis, Léo, Albrecht namówili mnie na koncert. Od tygodnia już miejsca nie ma. Dam go w salonie Pleyela 16-go tego miesiąca. Tylko 300 biletów po 20 fr. Będę miał piękny świat paryski. Król kazał wziąć 10, królowa 10, księżna Orleanu 10, ks. Montpensier 10, chociaż żałoba i nikt z nich nie będzie. Zapisują się na drugi, którego zapewne nie dam, bo ten mnie już nudzi”[24][25].

Przypisy

  1. 1 2 3 Sydow 1949 ↓, s. 12.
  2. 1 2 Zamoyski 1985 ↓, s. 269–270.
  3. ↑ Chomiński 1978 ↓, s. 167, 241.
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Tomaszewski ↓.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tomaszewski 2010 ↓, s. 502.
  6. 1 2 Dziębowska 1984 ↓, s. 151.
  7. ↑ Iwaszkiewicz 1983 ↓, s. 206.
  8. 1 2 3 4 Chomiński 1978 ↓, s. 170.
  9. ↑ Listy Chopina – List Fryderyka Chopina do rodziny (W niedzielę, 11 octobra 1846 Ch. de Nohant, przy stoliku obok fortepianu) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-27].
  10. 1 2 Zamoyski 1985 ↓, s. 216, 288.
  11. ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 216.
  12. ↑ Chomiński i Turło 1990 ↓, s. 205.
  13. ↑ Listy Chopina – List Fryderyka Chopina do rodziny (Paryż, piątek 12 Decembra [skończony 26 grudnia 1845]) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-27].
  14. 1 2 Dziębowska 1984 ↓, s. 122.
  15. ↑ Listy Chopina – Do Augusta Franchomme w Paryżu (Nohant, 8 lipca 1846) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-27].
  16. ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 214, 288.
  17. ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 214.
  18. ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 217.
  19. 1 2 3 4 Dziębowska 1984 ↓, s. 123.
  20. 1 2 3 4 Chomiński 1978 ↓, s. 144.
  21. 1 2 3 4 Zamoyski 1985 ↓, s. 232.
  22. 1 2 Zamoyski 1985 ↓, s. 231.
  23. 1 2 3 Zamoyski 1985 ↓, s. 233.
  24. ↑ Listy Chopina – List Fryderyka Chopina do Ludwiki Jędrzejewiczowej ([Paryż], czwartek, 10 février 1848) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-27].
  25. ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 231, 289.
  26. ↑ Chomiński 1978 ↓, s. 180.
  27. ↑ Zamoyski 1985 ↓, s. 259.
  28. 1 2 Chomiński 1978 ↓, s. 167.
  29. ↑ Chomiński i Turło 1990 ↓, s. 203–204.
  30. ↑ Tomaszewski 2010 ↓, s. 498.
  31. ↑ Tomaszewski 2010 ↓, s. 499.
  32. 1 2 3 Chomiński 1978 ↓, s. 171.
  33. 1 2 Chomiński 1978 ↓, s. 168.
  34. ↑ Dziębowska 1984 ↓, s. 177.
  35. ↑ Chomiński 1978 ↓, s. 159.
  36. ↑ Chomiński 1978 ↓, s. 234.
  37. ↑ Sonate Pour Piano et Violoncelle, Op. 65 (Brandus et Cie) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-28].
  38. ↑ Sonate pour Piano et Violoncelle, Op. 65 (Breitkopf & Härtel) [online], Chopin.nifc.pl [dostęp 2022-12-28].
  39. ↑ Kański 1986 ↓, s. 65.
  40. ↑ Kański 1986 ↓, s. 97.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.