Różanecznik żółty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

wrzosowate

Rodzaj

różanecznik

Gatunek

różanecznik żółty

Nazwa systematyczna
Rhododendron luteum Sweet
Hort. Brit. ed. 2: 343 1830[3]
Synonimy
  • Azalea flava Hoffmanns.[3]
  • Azalea pontica L.
  • Rhododendron flavum G. Don[4]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]

Pokrój krzewu w czasie kwitnienia
Kwiaty

Różanecznik żółty, azalia pontyjska, zielina[6], azalia żółta[7] (Rhododendron luteum) – gatunek rośliny z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje na Kaukazie i w Azji Mniejszej, poza tym na izolowanych obszarach na Ukrainie, Białorusi, w Słowenii i Grecji. W Polsce gatunek znany z jednego stanowiska uznawanego za naturalne, stąd objęty jest ochroną ścisłą. Roślina trująca, ale ze względu na efektowne kwitnienie i jesienne przebarwianie się liści oraz silny aromat – rozpowszechniona jest w uprawie jako roślina ozdobna. Zalecana jest także do sadzenia na skarpach w celu ochrony ich przed erozją. W Turcji, w miejscach masowego występowania w lasach, roślina ta bywa zwalczana.

Rozmieszczenie geograficzne

Największy zwarty obszar występowania gatunku obejmuje Kaukaz (od Noworosyjska nad Morzem Czarnym na zachodzie po Dagestan na wschodzie, najliczniej rośnie w rejonie Niziny Kolchidzkiej[8]) oraz Azję Mniejszą[5][9] (na północy Góry Pontyjskie i obszar na południe od Morza Marmara, poza tym góry Taurus na południowym wschodzie[10]). Najdalej na zachód wysunięte stanowisko związane z tym obszarem zasięgowym znajduje się w zachodniej części greckiej wyspy Lesbos na Morzu Egejskim[5].

Kolejny obszar licznego występowania gatunku to Polesie i wschodni Wołyń na Ukrainie (obwód rówieński i żytomierski). Gatunek ma tu siedliska na obszarze ok. 15 tys. km². W sąsiedztwie – w obwodzie homelskim na Białorusi rośnie na sześciu stanowiskach[5]. Oddalone od tej wyspy zasięgowej stanowisko uznawane za naturalne znajduje się w Polsce – w Woli Zarczyckiej koło Nowej Sarzyny, powiat leżajski. Poza tym gatunek rośnie na izolowanym obszarze na południowo-wschodnim przedpolu Alp w Słowenii (w dorzeczu Sawy[10], trzy populacje w okolicach miejscowości: Velike Brusnice, Boštanj i Topolovec, liczące ponad 100 roślin każda[11])[5]. Silnie porozrywany zasięg współczesny jest uważany za pozostałość po szerszym zasięgu w okresie poprzedzającym plejstocen. Izolowane stanowiska są pozostałością po refugiach w czasie zlodowaceń. Dawne szersze rozprzestrzenienie gatunku potwierdzają paleobotaniczne ślady jego obecności w pliocenie w Karpatach Zachodnich w okolicach Czorsztyna[12][13], poza tym w Alpach i na Bałkanach[10].

Jako gatunek introdukowany podawany jest z nielicznych stanowisk w południowej Austrii[5]. W Wielkiej Brytanii rośnie zdziczały na rozproszonych stanowiskach, w Irlandii jest rzadki[14]. Introdukowany został także w słowackie Tatry[10], a jako dziczejący w okolicach parków i ogrodów, gdzie jest uprawiany, podawany jest także z Niemiec[10]. Różanecznik żółty z nasion pochodzących z Wołynia rozpowszechniany był też w lasach w Polsce – jego stanowisko koło Złotego Potoku chronione jest w rezerwacie Parkowe, koło Tomaszowa Mazowieckiego w rezerwatach Niebieskie Źródła i Małecz[12].

Jedyne stanowisko w Polsce uznawane za naturalne, znajdujące się koło wsi Wola Zarczycka w Kotlinie Sandomierskiej, chronione jest w rezerwacie przyrody Kołacznia. W XXI wieku udokumentowano okazy tego gatunku także kilkaset metrów na zachód od rezerwatu[9].

Morfologia

Dojrzewające owoce
Nasiona
Pokrój
Krzew do 2,5[15], 3[16], rzadko nawet do 4 m[17] wysokości, gęsto rozgałęziony[16]. Stare krzewy są rozłożyste – osiągają szerokość większą od wysokości. Pędy są cienkie[18] (maksymalnie do 2–5 cm średnicy), elastyczne[19], za młodu okryte lepkimi włoskami gruczołowymi[15]. Starsze pędy okryte są gładką korą[6], początkowo jasnoszarą, później ciemniejszą[19]. System korzeniowy płytki[20], płaski[19], silnie rozwinięty[6]. Na korzeniach łatwo tworzą się odrosty korzeniowe[17].
Liście
Opadające zimą[16][19], skrętoległe[19]. Krótkoogonkowe[6] (ogonek 0,5–0,7 cm długości[11][19]), o blaszce cienkiej[19], wąskoeliptycznej, na brzegach falistej, orzęsionej, z obu stron szaro owłosionej, poza tym żywozielonej. Liście mają długość od (3[19]) 6 do 12 cm[15] i szerokość od (1[19]) 2 do 4 cm[11]. Na wierzchołku są zaostrzone lub zaokrąglone[13]. Podobnie jak młode pędy – młode liście i pączki pokryte są tarczowatymi[19], gruczołowymi, lepkimi włoskami. Jesienią przebarwiają się na żółto, pomarańczowo i czerwono[15].
Kwiaty
Wyrastają na wierzchołkach pędów zebrane zwykle po 7-12[16] (maksymalnie do 24[17]) w krótkie[16], groniaste kwiatostany[15]. Kwiaty osadzone są na szypułkach długości 1–2 cm[11]. Kielich składa się z 5 krótkich[6] (do 0,3[19]–0,5 cm[11] długości), ostro lancetowatych działek, owłosionych, rozciętych niemal do nasady[19]. Korona kwiatu nieco grzbiecista, u nasady o rurce wąskiej[19], dalej dzwonkowatej[6] lub rurkowato-lejkowatej[17], tworzonej przez 5 (rzadko 6 lub 7[19]) płatków silnie odwiniętych na zewnątrz[6][19]. Płatki żółte lub złocistożółte[19], lepkie, o długości 3,2–4,5 cm. Średnica korony wynosi 3,8–5 cm. Pręcików jest 5 i są one dłuższe od płatków – osiągają do 4–6 cm długości. Początkowo skierowane w dół, dalej odginają się ku górze. Pylniki drobne, otwierające się porami[19]. Jeszcze dłuższy jest pojedynczy słupek[17] z owłosioną, podługowatą zalążnią o długości 1,5–2,2 cm[11]. U jej nasady znajduje się tarczka tworzona przez 5 jajowatych miodników[19].
Owoc
Elipsoidalna[6], owłosiona torebka o długości od 1,5 do 3 cm[8] zawierająca liczne nasiona[6]. Nasiona osiągają 3,7 mm długości i 0,9 mm szerokości[8], mają kształt okrągłojajowaty lub eliptyczny, są złocistożółte i na brzegu otoczone błoniastym skrzydełkiem[13].

Biologia

Jesienne zabarwienie liści

Rozwój

Różanecznik żółty kwitnie bardzo obficie na przełomie kwietnia i maja[15] i w trakcie maja[17], na niektórych stanowiskach do czerwca[11]. Poszczególne kwiaty kwitną przez 7–8 dni, cały okres kwitnienia trwa ok. 3 tygodnie. Kwitnienie ma miejsce zwykle przed, rzadziej już w trakcie rozwoju liści[17][19]. Kwiaty wydzielają odurzający, przyjemny zapach (określany jako miodowy[21] lub kwiatowy podobny do mieszanej woni hiacynta i tuberozy[22]), który można wyczuć nawet z odległości 200 m (najsilniej pachnąca azalia z uprawianych w Polsce[22]). Kwiaty zapylają owady. Nasiona są bardzo lekkie i przemieszczane są przez wiatr (anemogamia)[11]. Siewki na jedynym naturalnym stanowisku w Polsce rzadko są obserwowane[9][23], choć w uprawie nasiona kiełkują w 90%[23]. Podobnie nasiona zebrane na Wołyniu kiełkują w warunkach kontrolowanych niemal w 100%[24]. Do skutecznego kiełkowania roślina wymaga mikoryzy i dobrych warunków świetlnych[11]. W naturze gatunek rozmnaża się głównie poprzez odrośla korzeniowe, przy czym tworzy je czasem tak obficie, że w efekcie powstają trudne do przebycia zarośla[17]. Łatwo zakorzeniają się także pędy dotykające ziemi[11]. Odrośla pojawiają się szczególnie intensywnie po wypaleniu lub przemarznięciu pędów nadziemnych[23]. Krzew rośnie stosunkowo szybko[17]; maksymalne rozmiary osiąga po 10 latach wzrostu[16].

Właściwości fitochemiczne

Roślina trująca: liście i młode gałązki zawierają trujące glikozydy: rododendrynę, erykolinę, andromedotoksynę (najbardziej trującą z nich wszystkich)[25], arbutynę, 8 flawonoidów (kemferol, kwercetyna, awikularyna, gwajaweryna, kwercytryna, hiperozyd, mirycetyna i mirycytryna), skopoletynę i umbeliferon[26]. Zawierają także kwas ferulowy, ursolowy i oleanolowy[26]. U zwierząt (zwykle owiec i kóz[27]) zatrucia objawiają się pobudzeniem, a następnie porażeniem układu nerwowego, ślinotokiem, zgrzytaniem zębami, silnym bólem brzucha, przyspieszeniem oddechu i tętna, w końcu śmiercią wskutek porażenia ośrodka oddechowego. U ludzi obserwowano tylko lekkie zatrucia, objawiające się zawrotami i bólami głowy[25]. Andromedotoksyna działa toksycznie na układ krążenia (powoduje silny rzadkoskurcz), na obwodowe zakończenia nerwów czuciowych i działa ośrodkowo powodując zamroczenie świadomości, drgawki i porażając ośrodek oddechowy[27].

Zatrucie możliwe jest również poprzez miód wytworzony z nektaru różanecznika[17]. Trujący miód, zwany pontyjskim, zawierający andromedotoksynę, znany jest od starożytności – powstaje, gdy pszczoły zbiorą nektar różanecznika pontyjskiego lub właśnie żółtego[27]. Spożyty powoduje problemy z zachowaniem przytomności podobne do upojenia alkoholowego, a przedawkowanie może być śmiertelne[28].

Ekologia

Zarośla różanecznika żółtego w Turcji
Zarośla różanecznika żółtego w Kraju Stawropolskim w południowej Rosji

Różanecznik żółty rośnie na glebach bielicoziemnych, gliniastych i piaszczysto-gliniastych, zawsze w miejscach silnie zakwaszonych[5] (zwykle poniżej 4 pH[5], w Słowenii na stanowiskach jest ok. 5,5 pH[11]). Silnie kwitnie tylko w miejscach nasłonecznionych, rosnąc w cieniu kwitnie słabo lub wcale, pędy w takich miejscach pokładają się na powierzchni gruntu i łatwo korzenią. Starsze rośliny są bardziej mrozoodporne od siewek i młodych okazów[8].

W rejonie Kaukazu różanecznik żółty stwierdzony został w kilkunastu zespołach leśnych z dominacją dębów, buka wschodniego, kasztana jadalnego i grabów (Quercetum-Fagetum rhododendroso-pteridiosum, Querceto rhododendroso-aegopodiosum, Quercetum coryloso-rhododendroso-herbosum, Quercetum-Carpinetum rhododendroso-convallariosum, Querceto-Abieto-Fagetum rhododendroso-herbosum, Querceto-Castaneto-Fagetum rhododendroso-herbosum, Carpineto-Betulosum-rhododendroso-herbosum, Fagetum rhododendroso-asperuiosum, Carpineto-Quercetum-rhododendroso-graminosum, Querceto-Tremuletum rhododendroso-pterdiosum, Querceto-Carpineto-Aceretum coryloso-rhododendroso-herbosum)[8]. Rośnie tam poza tym na łąkach, w zaroślach i skrajach lasów sięgając po piętro subalpejskie[13].

W wołyńskiej wyspie zasięgowej gatunek rośnie głównie w wilgotnych partiach borów mieszanych Querco roboris-Pinetum z sosną zwyczajną i dębem szypułkowym[5] (gdzie miejscami podszyt tego gatunku ma 100% pokrycia[12]) oraz na siedliskach boru bagiennego[23], chociaż na tym siedlisku rośnie mniej obficie[12]. Rzadko obecny jest także w grądzie subkontynentalnym Tilio-Carpinetum betuli[12][24]. W zbiorowiskach tych występuje zarówno pod okapem drzewostanów, przy czym zwykle o zwarciu rozluźnionym i rzadszym[24], jak i w lukach i na porębach[12][24], poza tym na przydrożach śródleśnych i na skrajach lasów[24].

W Grecji różanecznik żółty tworzy podszyt w lasach z sosną czarną i kalabryjską wzdłuż brzegów strumieni, na glebie tworzącej się na skałach wulkanicznych[5]. Tworzy także zbiorowiska zaroślowe wspólnie z chruściną jagodną[29]. W Słowenii rośnie w kwaśnych lasach z dębem, bukiem i grabem w zespołach kwaśnej buczyny (Luzulo luzuloides-Fagetum) oraz w zespole lasu bukowego z kasztanem jadalnym Castaneo sativae-Fagetum sylvaticae[11].

W Polsce na jedynym stanowisku naturalnym różanecznik żółty rośnie na szczycie i wschodnim stoku piaszczystej wydmy, tworząc zarośla wspólnie z leszczyną pospolitą, kruszyną pospolitą, śliwą tarniną, jarzębem pospolitym i dębem szypułkowym[23].

Jako gatunek introdukowany w Wielkiej Brytanii rośnie na wybrzeżu atlantyckim[30], na wrzosowiskach, wydmach, mokradłach i w widnych lasach[14]. Nie jest uważany za tak uciążliwy gatunek jak różanecznik pontyjski[30], jednak zmniejsza różnorodność gatunkową ekosystemów i utrudnia odnawianie lasów[14].

W górach sięga do 2000 m n.p.m. w rejonie Kaukazu, a na pogórzu Alp Julijskich w Słowenii rośnie do 400 m n.p.m.[11]

Liście atakowane bywają przez patogeny grzybowe. W Polsce i Słowenii zidentyfikowano Erysiphe azaleae wywołującego chorobę – mączniaka prawdziwego azalii[10]. Poza tym na gatunku stwierdzono z mączniakowatych także Erysiphe polygoni i Erysiphe penicillata, a z innych patogenów grzybowych: Exobasidium dubium, Exobasidium horvathianum, Exobasidium vaccinii, Pucciniastrum vaccinii, Colletotrichum gloeosporioides, Melanomma rhododendri i Phyllosticta berolinensis[31]. Na różaneczniku tym często pasożytuje opieńka miodowa Armillaria mellea[21].

Różanecznik żółty okazał się jednym z żywicieli dla inwazyjnego w Europie (pochodzącego z Ameryki Północnej) owada z rodziny pilarzowatych – Nematus lipovskyi[32].

Systematyka i zmienność

W obrębie rodzaju różanecznik Rhododendron zaliczany jest do podrodzaju Hymenanthes, sekcji Pentanthera[4]. Do najbliższych krewnych tego gatunku należy różanecznik nagietkowy R. calendulaceum i kanadyjski R. canadense[33].

Gatunek jest bardzo zmienny w zakresie budowy morfologicznej, formy wzrostu i barwy kwiatów. W przeszłości opisano co najmniej 5 odmian i 9 form, jednak współcześnie nie uznaje się tej zmienności za wystarczającą dla wyróżniania taksonów wewnątrzgatunkowych[8]. Na obszarach górskich w Kaukazie kwiaty różanecznika na wyższych wysokościach są jaśniejsze niż na niższych[13].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek w całym swym zasięgu nie jest uznawany za zagrożony ze względu na znaczne zasoby w rejonie Kaukazu, w Turcji i na Ukrainie. Na światowej czerwonej liście publikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) uznany jest za gatunek najmniejszej troski (LC). W skali Unii Europejskiej, gdzie rośnie na izolowanych, wyspowych stanowiskach w Polsce, Grecji i Słowenii ma status gatunku bliskiego zagrożenia (NT)[5]. W Unii Europejskiej wymaga ochrony w sieci Natura 2000 – wymieniony został w załączniku II do dyrektywy siedliskowej[23].

Gatunek jest objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1946 roku na podstawie rozporządzeń wydawanych kolejno w latach: 1946[34], 1957[35], 1983[36], 1995[37], 2001[38], 2004[39], 2012[40] i 2014[41].

W kolejnych wydaniach Polskiej czerwonej księgi roślin uznawany jest za gatunek krytycznie zagrożony (kategoria zagrożenia CR)[42][23], podobnie w Czerwonej liście roślin i grzybów Polski[43][44].

Na jedynym w Polsce naturalnym jego stanowisku, odkrytym w 1909 roku, utworzono w 1957 roku rezerwat przyrody Kołacznia, o powierzchni zaledwie 10 arów. Główne skupisko rośliny w rezerwacie zajmuje płat o długości ok. 30 m i szerokości od 5 do 10 m. Kondycja roślin pogorszyła się od końca XX wieku ze względu na powtarzające się uszkodzenia mrozowe i obniżenie poziomu wód z powodu wykopania stawów w pobliżu rezerwatu[23]. Wcześniej, przed objęciem ochroną rezerwatową stanowisko było dwukrotnie wypalane[6]. Także stanowiska, na których introdukowano rośliny z Wołynia objęte są w Polsce ochroną rezerwatową (rezerwat przyrody Parkowe, Niebieskie Źródła i Małecz)[12]. Chronione jako pomnik przyrody jest także antropogeniczne stanowisko tego gatunku w Lendorf w Austrii[10].

Ze względu na efektowność roślin w czasie kwitnienia i osobliwość botaniczną jaką stanowią rośliny na izolowanych stanowiskach w Polsce i Słowenii – chronione grodzeniami są przed nadmierną penetracją i niebezpieczeństwem zrywania kwiatów[11][6].

Znaczenie użytkowe

Azalia gandawska 'Narcissiflora'
Azalia gandawska 'Ghent Yellow'
Azalia gandawska 'Raphael De Smet'
Roślina ozdobna

Walorem są wcześnie rozwijające się[17], intensywnie żółte i silnie aromatyczne kwiaty oraz liście efektownie przebarwiające się jesienią[16]. Do uprawy roślina wprowadzona została najpierw w 1792 roku na Kaukazie[17]. W 1795 odkryta została przez Dionizego Miklera na Wołyniu i namnożona przez niego w oranżerii w Puławach, a następnie uprawiana w ogrodzie botanicznym działającym przy Liceum Krzemienieckim. Stąd nasiona różanecznika żółtego zostały rozpowszechnione w ogrodach i kolekcjach botanicznych całej Europy w latach 1810–1830[12]. Gatunek zalecany jest do sadzenia w parkach[16] i ogrodach naturalistycznych, na wrzosowiskach, nad zbiornikami, a ze względu na silny aromat – w pobliżu miejsc wypoczynku – ławek, altan i tarasów[15]. Można go także uprawiać w pojemnikach[17].

W celach ozdobnych uprawiana jest forma typowa, jej odmiany uprawne oraz liczne mieszańce międzygatunkowe[16]. Mieszańce różanecznika żółtego z amerykańskimi gatunkami takimi jak: różanecznik nagietkowy Rhododendron calendulaceum, R. periclymenoides i R. viscosum tworzą grupę odmian zwaną azaliami gandawskimi (Ghent Hybrids), które z kolei dalej mieszane z różanecznikiem japońskim dały mieszańce z grupy Rustica[15].

Do odmian ozdobnych tego gatunku należą:

  • 'Bee Dazzler'[45]
  • 'Golden Comet'[45] – intensywnie żółte kwiaty, liczne kwiaty w kwiatostanach, karminowo czerwone liście jesienią, odporna na mączniaki[46].

Do azalii gandawskich należą[47]:

  • 'Baltic Amber' – kwiaty żółte, srebrzyste plamy na liściach.
  • 'Corneille' – kwiaty różowe, podwójne, delikatne.
  • 'Daviesi' – kwiaty białe z żółtym środkiem.
  • 'Magic' – kwiaty początkowo żółte, ale ciemniejące z czasem i w końcu pomarańczowe.
  • 'Nancy Waterer' – kwiaty okazałe, żółtozłociste.
  • 'Narcissiflora' – podwójne kwiaty jasnożółte z ciemniej punktowanymi płatkami.

Do azalii mieszańcowych z grupy Occidentale (mieszańce z różanecznikiem zachodnim Rhododendron occidentale) należy:

  • 'Summer Fragrance' – kwiaty białe z żółtą plamką[48][22].

Siewki różanecznika żółtego są obok siewek różanecznika Schlippenbacha najczęściej stosowane jako podkładki dla mieszańców azalii. Pędy stosowane w tej roli powinny mieć grubość ołówka, zabieg szczepienia metodą przystawki bocznej w szyjkę korzeniową wykonuje się z wykorzystaniem zrazów półzdrewniałych na przełomie czerwca i lipca[49].

Roślina lecznicza

Miód z różanecznika żółtego ma (poza tym, że działa toksycznie) działanie obniżające ciśnienie krwi[27][28], ma też działanie inotropowe[27]. W tureckiej prowincji Giresun wywar z liści tego gatunku stosowany jest w leczeniu grzybic stóp[28].

Wpływ na gospodarkę leśną

W obszarze masowego występowania w lasach kolchidzkich na tureckim wybrzeżu Morza Czarnego różanecznik żółty wraz z pontyjskim uznawane są za gatunki szkodliwe, w dużym stopniu ograniczające odnowienie lasów i zmniejszające zróżnicowanie gatunkowe. Rekomendowane jest tam stosowanie dolistnego herbicydu – Triklopyru, skutecznie zwalczającego różaneczniki i nie powodującego znaczących szkód w rozwoju gatunków drzewiastych[50].

Inne zastosowania

Gatunek rekomendowany jest do sadzenia na skarpach, bowiem za sprawą licznych odrostów korzeniowych umacnia je i chroni przed erozją[17].

Uprawa

Różanecznik żółty dobrze rośnie na stanowiskach słonecznych i w półcieniu[15], przy czym preferuje te drugie[17]. W pełnym słońcu liście mogą ulec oparzeniom, zwłaszcza jeśli gleba nie jest odpowiednio wilgotna[20]. Z kolei rosnąc w półcieniu różanecznik ten dobrze znosi susze[21]. Roślina jest mrozoodporna (podczas surowych zim zdarza się jednak, że przemarzają pąki kwiatowe[17]) – zalecana jest do uprawy w strefach mrozoodporności od 6 do 9[20] (według innych źródeł od 4 do 8[21]). Jest też tolerancyjna wobec gleby – nie znosi tylko gleb bardzo suchych, mocno podmokłych[15], wapiennych[49] i bardzo gliniastych[21]. Najlepiej rośnie na glebach kwaśnych, umiarkowanie wilgotnych, próchnicznych[16], zasobnych w materię organiczną[17]. Ze względu na płytki system korzeniowy nie lubi sąsiedztwa drzew i krzewów o podobnie płytkim systemie korzeniowym. Zresztą źle znosi obecność innych roślin w swoim towarzystwie i w warunkach uprawy należy odchwaszczać powierzchnię na jakiej rośnie różanecznik[21]. Ze względu na mocno rozbudowany, ale gęsty i zwarty system korzeniowy dobrze znosi przesadzanie[21].

Ze względu na płytko zalegające korzenie i łatwość tworzenia odrostów – nie zaleca się przekopywania gruntu w pobliżu krzewów. Wskazane jest natomiast usuwanie kwiatów tuż po przekwitnieniu[20].

Rośliny tego gatunku najłatwiej rozmnaża się za pomocą nasion[8], poza tym odkładów i sadzonek zielnych[17] lub półzdrewniałych[21]. Nasiona wysiewa się natychmiast po zbiorze zapewniając im dobre warunki świetlne (ew. je doświetlając) i utrzymując podłoże (kompost) stale wilgotne. Ze względu na wrażliwość siewek na mróz warto by pierwszą zimę spędziły w szklarni. Ukorzenianie odkładów trwa 15–24 miesiące. Ukorzenianie sadzonek jest trudne[21].

Konotacje kulturowe

Gatunek należy do nielicznych krzewów ozdobnych wspomnianych wprost w literaturze klasycznej. O różaneczniku żółtym, a ściślej o miodzie z niego pisał Ksenofont w Anabazie. Podczas marszu dziesięciu tysięcy Grecy weszli do wioski w Kolchidzie, gdzie znaleźli dzbany z miodem. Po jego spożyciu przez około dobę zatruci wojownicy leżeli niemal bez przytomności[51].

Na Ukrainie mówi się, że silna woń miejscami masowo tam rosnącego różanecznika żółtego może „odurzyć i uśpić może cały pułk wojska”[18].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 14 czerwca 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający różanecznika żółtego o nominale 10 zł, w serii Rośliny chronione. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[52]

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-13] (ang.).
  3. 1 2 Rhododendron luteum Sweet. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-10-10].
  4. 1 2 Taxon: Rhododendron luteum Sweet. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-10-08].
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Melnyk, V. & Bazos, I.: Rhododendron luteum. [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [on-line]. 2011. [dostęp 2018-10-07].
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, s. 117. ISBN 978-83-7073-444-2.
  7. ↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  8. 1 2 3 4 5 6 7 Mieczyslaw Czekalski. Rhododendrons in the former Soviet Union. „Journal of the American Rhododendron Society”. 52, 2, 1998.
  9. 1 2 3 Dominik Wróbel. Nowe stanowisko Rhododendron luteum (Ericaceae) w Kotlinie Sandomierskiej (południowo-wschodnia Polska). „Fragm. Florist. Geobot. Polon.”. 20, 1, 2013.
  10. 1 2 3 4 5 6 7 Caprar Marin, Maria Cantor, Paul Szatmari, Cosmin Sicora. Rhododendron luteum Sweet. and Rhododendron hirsutum L. in Habitats from Central Europe. „ProEnvironment”. 7, s. 165-172, 2014.
  11. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Tinka Bacic, Nejc Jogan: Rhododendron luteum Sweet – rumeni slec. W: Natura 2000 v Sloveniji: Rastline. Boško Èušin. Založba ZRC, 2004, s. 146-150. ISBN 961-6500-66-X.
  12. 1 2 3 4 5 6 7 8 Piórecki J., Dubiel E.. Volhynian Polesia – main source of the Yellow Azalea (Rhododendron luteum Sweet) in European gardens and parks. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego”. 57, s. 29-32, 2009.
  13. 1 2 3 4 5 Czekalski M.. O pochodzeniu, rozmieszczeniu, ekologii i zmienności różanecznika żółtego (Rhododendron luteum Sweet.) w świetle wyników najnowszych badań. „Wiadomości Botaniczne”. 30, 2, s. 177-181, 1986.
  14. 1 2 3 Olaf Booy, Max Wade, Helen Roy: Field Guide to Invasive Plants and Animals in Britain. Bloomsbury Publishing, 2015, s. 54. ISBN 1-4729-1154-7.
  15. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ewa i Mariusz Chojnowscy: Azalie, różaneczniki, wrzosy i inne wrzosowate. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, s. 150-151. ISBN 978-83-7073-679-8.
  16. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Danuta Ulińska: Rhododendron luteum. [w:] e-katalog roślin [on-line]. Związek Szkółkarzy Polskich. [dostęp 2018-10-07].
  17. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Czekalski Mieczysław: Różaneczniki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1983, s. 80-82. ISBN 83-09-00758-2.
  18. 1 2 Izabela Kiljańska: Krzewy ozdobne w ogródku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1977, s. 69-71.
  19. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. X. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 95-96.
  20. 1 2 3 4 Rhododendron luteum. [w:] Gardening Help [on-line]. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2018-10-07].
  21. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Rhododendron luteum – (L.)Sweet.. Plants For A Future. [dostęp 2018-10-10].
  22. 1 2 3 Gatunki azalii o pachnących kwiatach. PoradnikOgrodniczy.pl. [dostęp 2018-10-10].
  23. 1 2 3 4 5 6 7 8 Dubiel Eugeniusz, Piórecki Jerzy, Zarzycki Kazimierz: Rhododendron luteum Sweet. W: Polska czerwona księga roślin. Kaźmierczakowa Róża, Zarzycki Kazimierz, Mirek Zbigniew (red.). Wyd. III. Kraków: PAN Instytut Ochrony Przyrody, 2014, s. 375-376. ISBN 978-83-61191-72-8.
  24. 1 2 3 4 5 Dubiel E., Piórecki J.. Zbiorowiska leśne z udziałem Rhododendron luteum (Ericaceae) na Polesiu Wołyńskim. „Fragm. Flor. Geobot. Polonica”. 17, 1, s. 95-108, 2010.
  25. 1 2 Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982.
  26. 1 2 Komissarenko, N. F., Levashova, I. G.. Biologically active substances of Rhododendron luteum leaves. „Rastitel'nye Resursy”. 16, 3, s. 406-411, 1980.
  27. 1 2 3 4 5 Maria Henneberg, Elżbieta Skrzydlewska (red.): Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1984, s. 220. ISBN 83-200-0419-5.
  28. 1 2 3 Sevim Alan, M. Kurkcuoglu, Fatih Goger, K. Husnu Can Baser. Morphological, Chemical and Indumentum Characteristics of Rhododendron luteum Sweet (Ericaceae). „Pakistan Journal of Botany”. 42, 6, s. 3729-3737, 2010.
  29. ↑ Fotios Xystrakis, Konstantinos Theodoropoulos, Amalia Maniati, Panayotis Dimopoulos: Plant communities of Rhododendron luteum Sweet in its unique appearance in Greece, in the island of Lesvos. [w:] Conference: 18 Panhellenic Foresrty Conference & International Workshp, At Edessa [on-line]. [dostęp 2018-10-12].
  30. 1 2 Robert Stephen Taylor, Lee Penrose, Ian D. Rotherham: Rhododendron and Its Management. STRI, 2003, s. 12. ISBN 1-873431-48-1.
  31. ↑ David F. Farr, H. Bartolome Esteban, Mary E. Palm: Fungi on Rhododendron: A World Reference. Parkway Publishers, Inc., 1996, s. 15.
  32. ↑ Jan Macek, Petr Šipek. Azalea sawfly Nematus lipovskyi (Hymenoptera: Tenthredinidae), a new invasive species in Europe. „Eur. J. Entomol.”. 112, 1, s. 180-186, 2015. DOI: 10.14411/eje.2015.018.
  33. ↑ Loretta Goetsch, Andrew J. Eckert, Benjamin D. Hall. The Molecular Systematics of Rhododendron (Ericaceae): A Phylogeny Based Upon RPB2 Gene Sequences. „Systematic Botany”. 30, 3, s. 616–626, 2005. DOI: 10.1600/0363644054782170.
  34. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384
  35. ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78 – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin
  36. ↑ Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134 – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin
  37. ↑ Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214 – Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin
  38. ↑ Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów
  39. ↑ Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną
  40. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)
  41. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
  42. ↑ K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa: Polska Czerwona Księga Roślin. Kraków: IB PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.
  43. ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kazimierz Zarzycki. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  44. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  45. 1 2 Azaleas at The New York Botanical Garden: Exotic Azalea Species. NYBG. [dostęp 2018-10-10].
  46. ↑ Steve Hootman: Rhododendron luteum 'Golden Comet'. [w:] Journal American Rhododendron Society 52,4 [on-line]. Virginia Tech. [dostęp 2018-10-10].
  47. ↑ Rhododendron. [w:] Landscape Plants Images, Identification, and Information. Vol. 3 [on-line]. Oregon State University. [dostęp 2018-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-09)].
  48. ↑ The International Rhododendron Register & Checklist (Vol 2) – RHS. [dostęp 2018-10-10].
  49. 1 2 Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 493, 499. ISBN 83-01-13434-8.
  50. ↑ Derya Eşen, Oktay Yildiz, Şemsettin Kulaç, Murat Sarginci. Controlling Rhododendron spp. in the Turkish Black Sea Region. „Forestry: An International Journal of Forest Research”. 79, 2, s. 177–184, 2006. DOI: 10.1093/forestry/cpl008.
  51. ↑ It is just over 30 years since the splendid Rhododendron luteum received the Royal Horticultural Society's award of garden merit. „Gardeners Chronicle & Gardening Illustrated”. 150, s. 62, 1961.
  52. ↑ Marek Jedziniak: Rośliny chronione. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.