Niwnice
wieś
Ilustracja
Pałac w Niwnicach rodziny von Nostitz
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

lwówecki

Gmina

Lwówek Śląski

Wysokość

250-290 m n.p.m.

Liczba ludności (III 2011)

880[1]

Strefa numeracyjna

75

Kod pocztowy

59-600[2]

Tablice rejestracyjne

DLW

SIMC

0190868

Położenie na mapie gminy Lwówek Śląski
Mapa konturowa gminy Lwówek Śląski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Niwnice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Niwnice”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Niwnice”
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego
Mapa konturowa powiatu lwóweckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Niwnice”
Ziemia51°07′05″N 15°29′17″E/51,118056 15,488056[3]

Niwnice (niem. Kunzendorf unter dem Walde) – duża, uprzemysłowiona wieś sołecka w Polsce w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie Lwówek Śląski.

Historia

W roku 1305 wieś wzmiankowana była jako Cunczisdorf. Wieś składa się z dwóch głównych części: Bartnik i Nowego Lądu oraz osad: Bierzwiennej, Niwniczek, Przybysławia i Szymonek.

Podział administracyjny

Do połowy XVIII wieku Niwnice wchodziły w skład księstwa jaworskiego. Do 1816 r. wieś administracyjnie należała do powiatu bolesławiecko-lwóweckiego, a od 1816 r.(z przerwą w latach 1975–1998) do powiatu lwóweckiego. W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Niwnice, po jej zniesieniu w gromadzie Gradówek. W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa jeleniogórskiego.

Położenie

Niwnice leżą na Pogórzu Izerskim w zachodniej części Niecki Lwóweckiej wzdłuż potoku Iwnica. Wieś ciągnie się na przestrzeni około 3,9 km; na wysokości od 250 do 290 m n.p.m. Sołectwo Niwnice obejmuje 1997 ha gruntów, w tym 1213 ha użytków rolnych i 542 ha lasów. Na południe od wsi znajdują się Wzniesienia Gradowskie. Południowa część Niwnic o nazwie Bartniki sięga północnych zboczy tych wzniesień. Na północy wsi leży Nowy Ląd z Kopalnią Gipsu i Anhydrytu Nowy Ląd i zespołem pałacowym[uwaga 1]. Na wzgórzu Twardziel znajdowały się Szymonki. Pozostałe osady położone są na zachód od Bartnik i Nowego Lądu. Z południa na północ przez całe Bartniki i Nowy Ląd biegnie szosa z Gradówka do Rakowic Małych. Krzyżuje się ona z szosą z Lwówka Śląskiego do Gościszowa. Na północny wschód od Niwnic biegnie linia kolejowa z Lwówka Śląskiego do Zebrzydowej. Przy niej znajduje się stacja kolejowa[4]. Od skrzyżowania szos, przez Nowy Ląd, Szymonki i Twardziel do Radłówki i dalej do Lwówka Śląskiego biegnie żółty szlak turystyczny. Przez Niwnice poprowadzono szlaki rowerowe: ER-4 z Lwówka Śląskiego do Lubania i zielony z Rakowic Małych przez Kotliska do Radłówki.

Geologia

Budowa geologiczna okolic Niwnic jest bardzo złożona. Pod główną częścią wsi występują zlepieńce, mułowce i piaskowce z wczesnego permu. Wzgórze Twardziel zbudowane jest z piaskowców arkozowych, kwarcowych i pstrych z wczesnego triasu oraz wapieni, iłowców i margli. We Wzniesieniach Gradowskich na południe od Niwnic występują permskie trachybazalty, mułowce i piaskowce, ordowickie łupki kwarcowo-serycytowo-chlorytowe oraz kambryjskie marmury.

Najważniejsze dla gospodarki są cechsztyńskie wapienie, w których występuje anhydryt z gipsem. Niwnickie zasoby anhydrytu szacuje się na 28 mln ton, a gipsu na 1,9 mln ton. Anhydryt występuje w postaci żyły o grubości 8-25 m. Złoża ciągną się około 8 km do Nawojowa Śląskiego. Dawniej gips i anhydryt eksploatowano metodą odkrywkową. W pobliżu znajduje się kopalnia "Nowy Ląd"[5], eksploatująca złoże permskich (cechsztyńskich) gipsów i anhydrytów. Obecnie wydobywa się je metodą głębinową na pięciu poziomach. Pozostałością po dawnych kopalniach są odkrywki częściowo wypełnione wodą. Tereny te są silnie zdewastowane[4].

Ludność

Rok 1786 1816 1825 1840 1864 1871 1885 1905 1920 1941 1945 1970 1978 1988
Liczba ludności[4] Nowy Ląd 428 540 539 607 518 495 428 495 481 470
Bartniki 876 1212 1239 1426 1238 1256 1075 936 940 948
Niwnice 1593 1141 1159 1002

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) Niwnice liczyły 880 mieszkańców[1] i są największą miejscowością gminy Lwówek Śląski.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[6]:

  • kościół filialny pw. św. Jadwigi, romański wymieniony po raz pierwszy w r. 1305, który posiadał podziemne przejścia, krypty i korytarze[7], spłonął w r. 1515, na nowo został wzniesiony w 1520 r., w 1534 r. – przejęty przez luteran, przekazany katolikom na powrót w 1654 r., przebudowany był w 1551 r., restaurowany w XIX wieku. Wystrój barokowy. Gotycki portal zachodniej kruchty, w kruchcie późnogotycki, częściowo zniszczony tryptyk z pocz. XVI w. Późnogotyckie sakramentarium w prezbiterium. Renesansowy portal kruchty północnej z ok. 1551. Na kamiennej chrzcielnicy napis: W roku 1515 spłonął kościół. Przed wejściem północnym data 1551 i napis pastor Wincent Frydreich z Bolesławca ukończył budowlę oraz cytat z Ewangelii Mateusza 6.33 Starajcie się naprzód o królestwo i o Jego sprawiedliwość a to wszystko będzie wam dane. Ołtarze główny i boczne barokowe[8].
  • cmentarz przykościelny z wmurowanymi w absydę i mur kościoła renesansowymi epitafiami właścicieli Niwnic z rodu von Salza: Mikołaja († 1604 r.), jego żony Elżbiety z domu von Redern († 1586 r.) i ich małych dzieci: Jana († 1582 r.), Sibieli († 1583 r.), Mikołaja († 1587 r.) i Melchiora († 1592 r.)
  • zespół pałacowy „Neuland”
  • zespół dworski „Cunzendorf”
    • renesansowy Dwór obronny w Niwnicach – ruina, (dawniej w Bartnikach), powstał około roku 1579.
    • budynek gospodarczy, z czwartej ćwierci XIX w.
    • most kamienny, z drugiej połowy XVI w.
    • park, z końca XIX w.

Inne zabytki:

  • Dwór Lipowy w Niwnicach
  • ruiny kościółka w kolonii Szymonki (niem. Simonishäuser, Hartenhäuser, Berghäuser, Szymanki) obok cmentarz sióstr, aleja lipowa[9]. Szymonki były kolonią Niwnic, która powstała na początku XVIII w. a zanikła po II wojnie światowej. Około 1600 przodek właściciela Niwnic hr. Christiana Wenzela von Nostitz odbył pieszą pielgrzymkę do Jerozolimy. Sto lat później jego potomek dla uczczenia tego wydarzenia ufundował na wzgórzu Twardziel kościół. Barokowa, jednonawowa budowla została ukończona w 1703. Odpusty, które odbywały się tu na dwa tygodnie przed i po Wielkanocy cieszyły się wielką popularnością. Przy kościele stanął tzw. Dom Szymona, od którego nazwano kolonię, oraz kilka innych domów. Kolejna właścicielka Niwnic hr. Nassau założyła nieopodal w pierwszej połowie XIX w. żeński klasztor (dwukondygnacyjny budynek z ryzalitem) i dom opieki. Przy dwurzędowej alei lipowej łączącej kościół z klasztorem powstały cztery kaplice kalwaryjne. W XIX wi. w liczącej pięć domów osadzie mieszkało do 33 osób. Po 1945 osada została opuszczona i popadła w ruinę. Do początku XXI w. z kościoła i klasztoru dotrwały jedynie fragmenty murów zewnętrznych. W najlepszym stanie zachowała się aleja lipowa[4].

Pomniki przyrody

Według Rejestru form ochrony przyrody w województwie dolnośląskim[10] w Niwnicach rosło osiem drzew – pomników przyrody. Buk w parku dworskim został ścięty, a z buku Ali Baba pozostał martwy pień. Pozostały:

W lesie oznaczonym[11] jako ekosystem skrajnie rzadki i ginący, niedaleko nieczynnego wapiennika przy drodze do Lwówka Śląskiego stoją buki zwyczajne:

  • Ali Baba – wiek około 300 lat – martwy
  • Okazały – wiek 250 lat, obwód 480 cm
  • Świstaki (dwa drzewa) – wiek 150 lat, obwód: 400 i 330 cm

Urodzeni w Niwnicach

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ W literaturze panuje pewne zamieszanie odnośnie do nazw dwóch głównych części wsi. Zwykle uważa się, że Bartniki (niem. Kunzendorf) to część wsi na południe od szosy z Lwówka Śląskiego do Gościszowa, a na północ od niej leży Nowy Ląd (niem. Neuland). Te dwie części razem tworzą Niwnice. Tym niemniej niektórzy autorzy uważają część wsi z kościołem Św. Jadwigi i ruinami dworu za Niwnice właściwe, a Bartnikami nazywają zabudowania położone bardziej na południe. Gdzie indziej można znaleźć nazwę Bartniki Dolne, jako określenie Nowego Lądu. Sprawę komplikują tłumaczenia z niemieckiego na polski niekonsekwentnie używające różnych nazw.

Przypisy

  1. 1 2 GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 825 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 87527
  4. 1 2 3 4 Marek Staffa (red.): Słownik geografii turystycznej Sudetów. T. II M-Ż. Pogórze Izerskie. Wrocław 2003: Wydawnictwo I-BiS, s. 93-100. ISBN 83-85773-61-4.
  5. ↑ Nowy Ląd - producent gipsów dla protetyki i przemysłu | Strona główna [online], www.nowylad.com.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
  6. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 119. [dostęp 2012-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  7. ↑ Aleksandra Cieśla: Czy templariusze założyli Niwnice. 2011-11-12. [dostęp 2024-04-23].
  8. ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 346.
  9. ↑ Szymonki (nie istnieje) Kolonie Simonishäuser, Szymanki. [dostęp 2024-04-23].
  10. ↑ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska we Wrocławiu [online], wroclaw.rdos.gov.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
  11. ↑ http://wroclaw.lasy.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=950&Itemid=896&tpe=lwowek_slaski

Bibliografia

  • Lwówek śląski i okolice – przewodnik historyczny, Mariusz Olczak, Wydawnictwo Oppidium, Warszawa 2000, ISBN 83-9123143-7

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.