Królestwo Marokańskie
‏المملكة المغربية‎
ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ
Flaga
 Herb Maroka
Flaga Herb
Dewiza: (arab.) ‏الله، الوطن، الملك‎
[Allāh, al Waţan, al Malik]
(Bóg, Ojczyzna, Król)
Hymn:
‏النشيد الشريف‎
trb. al-Nashid al-Sharif
(Pieśń szarifów)
Położenie Maroka
Konstytucja

Konstytucja Maroka

Język urzędowy

arabski
tamazight[uwaga 1]

Stolica

Rabat

Ustrój polityczny

demokratyczny

Typ państwa

monarchia konstytucyjna

Głowa państwa

król Muhammad VI

Następca tronu

książę Mulaj Hassan

Szef rządu

premier Aziz Achannusz

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


446 550[uwaga 2] km²
~0%

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


33 986 655[1]
76 osób/km²

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


138,79 mld[2] USD
3 749 USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


387 mld dolarów międzynar.[2]
10 460 dolarów międzynar.

Waluta

dirham marokański (MAD)

Niepodległość

od Francji
2 marca 1956

Religia dominująca

islam (99%)

Strefa czasowa

UTC +1
UTC +0 (podczas Ramadanu)[3][4][5]

Kod ISO 3166

MA

Domena internetowa

.ma

Kod samochodowy

MA

Kod samolotowy

CN

Kod telefoniczny

+212

Mapa Maroka
Podział Sahary Zachodniej:
kolor żółty – obszar pod kontrolą SARD,
pozostałe kolory – strefy pod kontrolą Maroka.

Maroko, Królestwo Marokańskie[6] (arab. ‏المملكة المغربية‎, trb. Al-Mamlaka al-Maghribijja; tamazight ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, trb. Tagldit N Lmaġrib) – państwo położone w północno-zachodniej Afryce ze stolicą w Rabacie, należące do państw Maghrebu. Maroko od północy otacza Morze Śródziemne, a od zachodu Ocean Atlantycki. Na wschodzie graniczy z Algierią, a na południu ze spornym terytorium Sahary Zachodniej. Maroko rości sobie również prawo do hiszpańskich eksklaw Ceuty, Melilli i Peñón de Vélez de la Gomera oraz kilku małych wysp u wybrzeży kontrolowanych przez Hiszpanię[7]. Zajmuje powierzchnię 446 300 km²[8] lub 710 850 km²[uwaga 3] z populacją około 37 milionów. Oficjalną i dominującą religią jest islam, a językami urzędowymi są arabski i berberyjski; powszechnie używa się również marokańskiego dialektu arabskiego i francuskiego. Marokańska tożsamość i kultura jest żywą mieszanką kultur berberyjskich, arabskich i europejskich. Stolicą kraju jest Rabat, a największym miastem Casablanca[9].

Geografia

Granice Maroka

Od wschodu graniczy z Algierią, a od północy z Hiszpanią (Hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej w tym Ceutą i Melillą). Formalnie na południu graniczy z Saharą Zachodnią, choć Maroko próbuje administrować tym regionem.

Granice lądowe liczą łącznie 2362 km, w tym z poszczególnymi państwami[1]:

Długość wybrzeża morskiego – 1835 km[1].

Najniższy punkt: Sabcha Tah – 55 m p.p.m., najwyższy punkt: Dżabal Tubkal – 4167 m n.p.m.

Fauna

Świat zwierzęcy Maroka zalicza się do palearktycznej strefy zoogeograficznej. Ma w sobie jednak sporo specyfiki. Podobnie jak w szacie roślinnej, tak i faunie, działalność człowieka wpłynęła negatywnie na przetrwanie i rozprzestrzenienie się gatunków. Jeszcze w IV wieku w Maroku żyły krokodyle, hipopotamy, bawoły, żyrafy, słonie, dziś już ich nie ma. Ostatni lew został zastrzelony na przełomie XIX i XX wieku. Maroko można podzielić na cztery strefy zoogeograficzne.

Strefa górska

W Atlasie Średnim i Wysokim spotkać można wiele gatunków motyli – tych największych i najbardziej kolorowych, które pojawiają się tutaj zwykle w kwietniu. Należą do nich kleopatra, rusałka wierzbowiec i kardynał. Spotyka się także skromniejsze gatunki: skalnik bryzeida, polowiec hiszpański, dostojki, skalniki, ogończyki i modraszki. W Parku Narodowym Tubkalu widywany jest też marokański czerwończyk (Lycaena phoebus phoebus). Wśród owadów występujących na wyższych wysokościach na uwagę zasługuje modraszek amandus spotykany późnym latem na wysokości 600 m n.p.m. Na wysokości 1700 m n.p.m. pojawia się bielinek pomarańczowy. Oprócz motyli bezkręgowce reprezentowane są w tej strefie przez modliszki z rodzaju Eremiaphila. Płazem, którego można spotkać w górach, jest endemiczna żaba kolorowa występująca w Atlasie Wysokim, w północnej części kraju na wysokości powyżej 2000 m n.p.m. występuje zaś ropucha zielona (Pseudepidalea viridis). Na zalesionych stokach Atlasu Średniego spotkać można wiele gatunków gadów. Najpowszechniej występującymi są: jaszczurka zielono- i niebieskooka oraz kameleon. Spośród ptaków na terenach górskich spotkać można ścierwnika, kilka gatunków jaskółek (dymówka czy oknówka zwyczajna) oraz jerzyki. W strefie górskiej występują: małpa makak berberyjski, lamparty (rzadko spotykane), hieny, króliki. W północnej części kraju powszechnie występują dziki i lisy. W okolicach Tubkalu spotkać można ryjkonosa.

Strefa przyatlantycka

W strefie przyatlantyckiej występuje wiele gatunków owadów, są jednak one stosunkowo mało dokuczliwe i nie występują tak masowo jak na przykład komary w Polsce. Płazy reprezentowane są przede wszystkim przez żabę zieloną. Z ptaków najpopularniejsze są: przepiórki, kuropatwy (europejska i tzw. czerwona), szpaki, bociany (lęgowe i przelotne), sójki, kosy drozdy. Na rozlewiskach i bagnach spotyka się duże ilości ptactwa wodnego, przelotnego i lęgowego (gęsi, kaczki, pelikany, flamingi, pardwy i łyski czubate). Wśród ptactwa wodno-błotnego zobaczyć też można perkozy (perkoz dwuczuby, perkozek zwyczajny i perkoz rdzawoszyi), szablodzioby, czaple złotawe, warzęchy. Na wybrzeżu ponadto występują: petrele i rybitwy. Ze ssaków występuje dzik, zając, szakal. Rzeki i jeziora obfitują w ryby (karp, szczupak, sandacz i inne). Przybrzeżne wody Atlantyku są bogate w sardynki, tuńczyki, makrele, sole, dorady itp.

Strefa wschodniomarokańska

Wśród fauny przedsaharyjskiej i saharyjskiej występują węże, jaszczurki, skorpiony, dropie, sępy, lisy, szakale, hieny, zające, karakale i gazele. Najpopularniejszymi gatunkami zwierząt są jednak algierska jaszczurka piaskowa i scynk długonogi, który występuje głównie na piaszczystych ergach.

Strefa południowomarokańska

Strefa ta ma saharyjsko-tropikalny charakter fauny. Występują tu kobry, żmije rogate, wąż podkowiasty (osiągający 2 metry długości), malpolon, skorpiony, jaszczurki (piaskowe). Ptaki reprezentowane są przez stepówkę (rudogardłą, piaskową, białobrzuchą, czarnobrzuchą), kulona, skowronki (siedem odmian), sikory (lazurową sosnówkę). Wśród ssaków najczęściej spotkać można: gazele, szakale, niekiedy też gepardy, fenki (lisy pustynne), które z kolei polują na skoczki egipskie należące do grupy gatunków prowadzących nocny tryb życia[10].

Demografia

Marokańczyk podczas odpoczynku, 1883

Maroko zamieszkuje 37 076 584 mieszkańców (stan na 2021)[11][12]. Szacuje się, że od 41%[13] do 80% mieszkańców ma berberyjskie pochodzenie[14]. Znaczna część ludności identyfikuje się jako Haratyni i Gnawa (lub Gnaoua), zachodnioafrykańscy lub mieszani rasowo potomkowie niewolników, oraz Moryskowie, europejscy muzułmanie wypędzeni z Hiszpanii i Portugalii w XVII wieku[15].

Według spisu ludności z 2014 roku, w kraju przebywało około 84 000 imigrantów. Spośród tych większość była pochodzenia francuskiego, a następnie z różnych krajów Afryki Zachodniej i Algierii[16]. Jest też wielu zagranicznych mieszkańców pochodzenia hiszpańskiego. Niektórzy z nich to potomkowie osadników kolonialnych, którzy pracują głównie dla europejskich firm międzynarodowych, inni są żonaci z Marokankami lub są emerytami. Przed uzyskaniem niepodległości Maroko było domem dla pół miliona Europejczyków; którzy w większości byli chrześcijanami[17]. Również przed uzyskaniem niepodległości Maroko było domem dla 250 000 Hiszpanów[18]. Niegdyś znacząca mniejszość żydowska w Maroku znacznie zmniejszyła się od swojego szczytowego poziomu 265 000 w 1948 roku, spadając do około 2 500 dzisiaj[19].

Maroko ma liczną diasporę, z czego większość przebywa we Francji, w której mieszka prawdopodobnie ponad milion Marokańczyków. Istnieją również duże społeczności marokańskie w Hiszpanii (około 700 000 Marokańczyków)[20], Holandii (360 000) i Belgii (300 000)[21]. Inne duże społeczności można znaleźć we Włoszech, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Izraelu, gdzie uważa się, że Żydzi marokańscy stanowią drugą co do wielkości żydowską podgrupę etniczną[22].

Religie

Meczet w mieście Fez

Struktura religijna w 2021 roku, według World Christian Database[23]:

Przynależność religijna w kraju została oszacowana przez Centrum Badawcze Pew w 2010 roku i wykazała, że muzułmanie stanowią 99% populacji Maroka, przy czym wszystkie pozostałe grupy stanowią mniej niż 1%[24]. Spośród osób wyznających islam praktycznie wszyscy są muzułmanami sunnickimi, a muzułmanie szyiccy stanowią mniej niż 0,1%[25]. Pomimo tego, że większość Marokańczyków jest związana z islamem (~100% według Arab Barometer w 2018 roku)[26], prawie 15% mimo to określa się jako niereligijni według ankiety z 2018 roku przeprowadzonej dla BBC przez sieć badawczą Arab Barometer[27]. Inna ankieta Arab Barometer z 2021 roku wykazała, że 67,8% Marokańczyków identyfikuje się jako religijni, 29,1% jako trochę religijni, a 3,1% jako niereligijni[26]. Z ankiety Gallup International z 2015 roku wynika, że 93% Marokańczyków uważa się za religijnych[28]. Maroko jest jednym z najbardziej przyjaznych Żydom krajów arabskich, rząd wspiera renowacje synagog oraz finansuje studia nad kulturą i historią Żydów marokańskich[29].

Języki

Mapa pokazująca jaki procent ludności Maroka mówi językami berberyjskimi
  • arabski (urzędowy),
  • berberyjski (tamazight) (w 2011 został wpisany do konstytucji jako język państwowy[30]),
  • francuski (głównie w turystyce, biznesie i dyplomacji).

Polityka i ustrój

Protesty w Casablance

Maroko jest dziedziczną monarchią konstytucyjną. Głową państwa jest od 23 lipca 1999 król Muhammad VI.

Premier powoływany jest przez monarchę. Jest dwuizbowy parlament składający się z Izby Radców (Madżlis el-Mustaszarin) i Izby Reprezentantów, do którego odbywają się wybory.

W 2020 Maroko oficjalnie uznało niepodległość Izraela, a w zamian Izrael uznał Saharę Zachodnią jako terytorium Maroka[31].

Siły zbrojne

Maroko dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[32]. Uzbrojenie sił lądowych Maroka składało się w 2014 roku z: 1348 czołgów, 2120 opancerzonych pojazdów bojowych, 448 dział samobieżnych, 192 zestawów artylerii holowanej oraz 72 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[32]. Marynarka wojenna Maroka dysponowała w 2014 roku 70 okrętami obrony przybrzeża, 6 fregatami oraz jedną korwetą[32]. Marokańskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 88 myśliwców, 145 samolotów transportowych, 82 samolotów szkolno-bojowych oraz 139 śmigłowców[32].

Wojska marokańskie w 2014 roku liczyły 195,8 tys. żołnierzy zawodowych oraz 150 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) marokańskie siły zbrojne stanowią 65. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 3,4 mld dolarów (USD)[32].

Robotnicy garbarni w Maroku farbujący skóry

Gospodarka

Bogactwa naturalne: fosforyty, fosforany, rudy żelaza, mangan, ołów, cynk.

PKB: 4000 dolarów USA na mieszkańca (według parytetu siły nabywczej w 2008 roku).

Transport i łączność

Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Linie kolejowe (połączone z liniami Algierii) mają długość 1,9 tys. km (z tego ponad 50% jest zelektryfikowanych). Linie kolejowe łączą porty z ośrodkami wydobycia fosforytów i dużymi miastami wnętrza kraju. Długość dróg kołowych wynosi 57,7 tys. km (56% utwardzonych). Główne porty morskie mieszczą się w: Casablance, Asfi, Al-Muhammadija, Agadir, Al-Dżurf al-Asfar. Główny morski port pasażerski znajduje się w Tangerze. Maroko ma 8 międzynarodowych portów lotniczych, a największe znajdują się w Casablance i w Rabacie. Nowoczesna, choć niezbyt gęsta sieć telefoniczna, w Maroku jest około 1,3 mln abonentów telefonii stacjonarnej. W użytkowaniu znajduje się 9,6 mln telefonów komórkowych[33].

Geografia i klimat

Atlas Wysoki

Maroko leży w zachodniej części Atlasu. Przez środek kraju przebiega pasmo Atlasu Wysokiego (najwyższy szczyt: Dżabal Tubkal, 4167 m n.p.m.), równolegle do niego ciągnie się Atlas Średni (Dżabal Bu Nasr, 3340 m n.p.m.) na północy i Antyatlas (Imkut, 2531 m n.p.m.) na południe. Wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego wznoszą się góry Ar-Rif (Dżabal Tidighin, 2456 m n.p.m.). Na północ od Atlasu Średniego rozciąga się Meseta Marokańska (200–1500 m n.p.m.). W południowej i południowo-wschodniej części kamieniste i piaszczyste pustynie Sahary. Nad Oceanem Atlantyckim i w dolnym biegu Wadi Muluja niewielkie niziny aluwialne (Gharb, Dakkala, Sus). Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeżach morskich, w głębi kraju suchy i skrajnie suchy (odmiana górska). Średnia temperatura w styczniu +10 do +12 °C, w lipcu +24 do +28 °C[34]. Roczna suma opadów w Atlasie Średnim do 1000 mm, na południowej i południowo-wschodniej poniżej 200 mm. W górach Atlasu zimą występują opady śniegu. Na wybrzeżu atlantyckim częste mgły (wpływ chłodnego Prądu Kanaryjskiego). Doliny rzeczne i niższe partie stoków wykorzystywane są do uprawy cytrusów, oliwek i winnej latorośli. Na wiosnę między kwietniem a czerwcem powiewa gorący, porywisty, pustynny wiatr niosący pył i piasek, który zwiększa temperaturę i obniża wilgotność. Posiada kilka regionalnych nazw: chamsin, sirocco, chergui. Rzeki w północnej i zachodniej części (głównie Wadi Umm ar-Rabija, Wadi Muluja), o zmiennych stanach wód, są wyzyskiwane do nawadniania i do celów energetycznych. Na południu i wschodzie istnieją jedynie nieliczne rzeki okresowe (najdłuższa Wadi Dara), które płyną wąwozami, po czym giną w piaskach Sahary. Tworzone są również zbiorniki retencyjne. Na przeważającymi terenie panują stepy i półpustynie, a na północy zarośla makii (m. in. wrzosiec drzewiasty, drzewo świętojańskie, pistacja kleista). W oazach rosną palmy daktylowe. W górach częściowo zachowane lasy (8% powierzchni kraju), głównie cedr atlaski, dąb korkowy, endemiczne drzewo żelazne – argania. Do najczęściej spotykanych gatunków fauny można zaliczyć: fenki, dromadery, skorpiony, lisy, mangusty, a na zboczach Atlasu muflony.

Historia Maroka

Tereny Maroka są siedzibą koczowniczych plemion berberyjskich. Historia Maroka sięga IV wieku p.n.e., kiedy istniało tam państwo mauretańskie (berberyjskie). Przejęte przez Rzymian po upadku Kartaginy, pozostawały przez wieki pod jej władaniem. Później na krótko ziemie te zostały przejęte przez Bizancjum, by stać się ostatecznie domeną świata arabskiego i islamu. Rządzone przez następujące po sobie arabskie i berberyjskie dynastie.

Wojna hiszpańsko-marokańska w latach 1909–1910

W XIX wieku Maroko było areną ścierających się wpływów potęg kolonialnych takich jak Francja, Wielka Brytania, a także przez krótki czas Niemcy (konflikty marokańskie). W wyniku porozumienia w Fezie z 1912 roku Maroko stało się protektoratem Francji, a w 1956 roku uzyskało niepodległość. Na tle dokonanych przez francuskich kolonizatorów przesunięć granic w 1963 doszło do nieudanej wojny o Tindouf z Algierią (Maroko uważało tę algierską prowincję za swoją własność, utraconą w chwili uzyskania niepodległości). Północna część była protektoratem hiszpańskim (Maroko Hiszpańskie). W latach 1957-58 dochodziło też do konfliktów z Hiszpanią o hiszpańską enklawę Ifni, ostatecznie włączoną w skład Maroka w 1969. Niepodległe Maroko jest monarchią, która ma ugruntowaną pozycję w świecie arabskim. Od szeregu lat istnieje nierozstrzygnięty problem dawnej kolonii hiszpańskiej Sahary Zachodniej, który musiał być zażegnany przez siły ONZ.

W 1987 Maroko złożyło wniosek jako kandydat Unii Europejskiej. Odmówiono mu szans na członkostwo, m.in. z powodu nierozwiązanego konfliktu z Saharą Zachodnią. Od tego czasu pozostaje krajem stowarzyszonym.

Turystyka

Ośrodki turystyczne

Kasby w Ajt Bin Haddu

Najbardziej popularnymi regionami turystycznymi są wybrzeża Morza Śródziemnego oraz Oceanu Atlantyckiego. Oprócz licznych mniejszych kąpielisk nadmorskich znajduje się w Maroku kilka większych miast, o wysokich walorach turystycznych: Rabat, Casablanca, Tanger, Marrakesz i Agadir. Do godnych odwiedzenia można również zaliczyć trzy dawne stolice królewskie: Fez, Marrakesz i Meknes. Na południu kraju wartym odwiedzenia jest Tiznit, gdzie na lokalnym targu oferowane są wyroby biżuterii berberyjskiej oraz przejazdy na dromaderze. W Kulmim istnieją targi wielbłądów. Mało wykorzystane są dwie górskie miejscowości Azru i Ifran w Atlasie Średnim, a także Ifrane – ośrodek sportów zimowych. Dzięki dogodnym połączeniom promowym turyści z Francji i Hiszpanii stanowią większość w ogólnym udziale odwiedzających ten kraj. Turystyka stanowi coraz większe znaczenie w gospodarce Maroka, które jest w czołówce państw afrykańskich (po Egipcie i Tunezji) pod względem wielkości ruchu turystycznego. Zawdzięcza to głównie dość dobrze rozwiniętej bazie turystycznej i niskiej sezonowości, a także coraz większej europeizacji kraju. Lista obiektów z Maroka na Światowej Liście Dziedzictwa UNESCO w Afryce liczy dziewięć pozycji.

Kuchnia marokańska

Marokański tadżin

Kuchnia marokańska uważana jest za jedną z najbardziej zróżnicowanych kuchni na świecie. Jest to wynik wielowiekowej interakcji Maroka ze światem zewnętrznym[35]. Kuchnia Maroka to przede wszystkim fuzja kuchni mauretańskiej, europejskiej i śródziemnomorskiej.

W kuchni marokańskiej szeroko stosowane są przyprawy. Choć są importowane do Maroka od tysięcy lat, wiele składników, takich jak szafran z Tetuan, mięta i oliwki z Meknes, a także pomarańcze i cytryny z Fezu, jest uprawianych w kraju. Kurczak jest najczęściej spożywanym mięsem. Najczęściej spożywanym czerwonym mięsem jest wołowina; jagnięcina jest popularna, ale stosunkowo droga[36].

Podczas ramadanu spożywana jest harira – zupa ze świeżej kolendry, soczewicy, fasoli i jagnięciny. Tażin (tagine) to mięso (baranina, wołowina, drób) z cebulą i innymi warzywami oraz różnymi dodatkami jak zioła i przyprawy, które są duszone w specjalnym glinianym naczyniu. Równie popularnym nie tylko w Maroku jest kuskus, tradycyjna potrawa piątkowa. Na deser podawane są ghoriba, czyli ciastka z migdałami lub sezamem z dodatkiem kufasy. Do popicia Marokańczycy przyrządzają mieszankę herbaty zielonej (zazwyczaj jest to gunpowder) z miętą i cukrem; znana jest w Polsce pod nazwą marokańska, lub tuareg[37].

Podział administracyjny

Maroko, wraz z Saharą Zachodnią, podzielone jest na 12 regionów. Obecny podział administracyjny obowiązuje od 4 września 2015 roku.

Podział administracyjny Maroka
  1. Tanger-Tetuan-Al-Husajma
  2. Region Wschodni
  3. Fez-Meknes
  4. Rabat-Sala-Al-Kunajtira
  5. Bani Mallal-Chunajfira
  6. Casablanca-Sattat
  7. Marrakesz-Safi
  8. Dara-Tafilalt
  9. Sus-Massa
  10. Kulmim-Wad Nun
  11. Al-Ujun-As-Sakija al-Hamra
  12. Ad-Dachla-Wadi az-Zahab

Uwagi

  1. ↑ Dodatkowo używany jest język francuski i inne języki berberskie.
  2. ↑ Bez Sahary Zachodniej.
  3. ↑ Obszar 446 550 km² nie obejmuje wszystkich terytoriów spornych, natomiast 710 850 km² obejmuje roszczone przez Maroko i częściowo kontrolowane przez nie części Sahary Zachodniej (roszczonej jako Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna przez Front Polisario). Maroko rości sobie również prawo do Ceuty i Melilli, co daje około 22,8 km² więcej deklarowanego terytorium.

Przypisy

  1. 1 2 3 cia.gov: The World Factbook – Central Intelligence Agency. [dostęp 2017-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-26)]. (ang.).
  2. 1 2 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  3. ↑ Ramadan: Morocco To Switch Back to GMT on March 27
  4. ↑ Morocco to Set Clocks to GMT on April 11
  5. ↑ DST changes in Windows for Morocco: May 2020
  6. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych. [w:] Publikacje KSNG [on-line]. gov.pl, 2021. [dostęp 2022-11-28]. (pol.).
  7. ↑ Ceuta, Melilla profile, „BBC News”, 11 lipca 2011 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
  8. ↑ Land area (sq. km) - Morocco | Data [online], data.worldbank.org [dostęp 2022-11-27].
  9. ↑ Jamil M. Abun-Nasr, A history of the Maghrib in the Islamic period, Cambridge: Cambridge University Press, 1987, ISBN 0-521-33184-6, OCLC 14242602 [dostęp 2022-11-27].
  10. ↑ Źródłem informacji o faunie Maroka stały się książki Zambrowicza (1983) oraz przewodnik wydawnictwa Lonely Planet (Bing, Clammer, Sattin, Stiles, 2009).
  11. ↑ World Population Prospects - Population Division - United Nations [online], population.un.org [dostęp 2022-11-27].
  12. ↑ United Nations Department of Economic and Social Affairs [online].
  13. ↑ Berber, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-31] (ang.).
  14. ↑ Tej K. Bhatia, William C. Ritchie, The Handbook of Bilingualism, John Wiley & Sons, 23 stycznia 2006, ISBN 978-0-631-22735-9 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
  15. ↑ Haratin, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-31] (ang.).
  16. ↑ OECD, Talent Abroad: A Review of Moroccan Emigrants, OECD Publishing, 17 sierpnia 2017, ISBN 978-92-64-26428-1 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
  17. ↑ Raimondo Cagiano De Azevedo, Migration and development co-operation, Strasbourg: Council of Europe Press, 1994, ISBN 92-871-2611-9, OCLC 32609901 [dostęp 2022-11-27] [zarchiwizowane 2022-11-01].
  18. ↑ Migration Information Source [online], migrationpolicy.org [dostęp 2022-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-21] (ang.).
  19. ↑ Jews of Morocco [online], www.jewishvirtuallibrary.org [dostęp 2022-11-27].
  20. ↑ Instituto Nacional de Estadística [online] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-10].
  21. ↑ Migration Information Source [online], migrationpolicy.org [dostęp 2022-11-27] (ang.).
  22. ↑ Israel Central Bureau of Statistics [online], 2015.
  23. ↑ Morocco: Full Country Dossier [online], World Christian Database [dostęp 2022-05-08] (ang.).
  24. ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org, 9 marca 2013 [dostęp 2022-11-28] [zarchiwizowane z adresu 2013-03-09].
  25. ↑ Section I. Religious Demography, [w:] Morocco, United States Department of State [dostęp 2022-11-28] (ang.).
  26. 1 2 Data Analysis Tool – Arab Barometer [online] [dostęp 2022-11-28] (ang.).
  27. ↑ Ann Seymour, Survey Shows Faith in Decline in Morocco, in the Arab World [online], moroccoworldnews.com, 25 czerwca 2019 [dostęp 2022-11-28] (ang.).
  28. ↑ Losing Our Religion? Two Thirds of People Still Claim to Be Religious, „Gallup International”, 8 czerwca 2015 [dostęp 2022-11-28] (ang.).
  29. ↑ Jews of Morocco [online], www.jewishvirtuallibrary.org [dostęp 2024-02-04].
  30. ↑ Zarchiwizowany francuski tekst konstytucji z 2011 r.. [dostęp 2023-06-30]. (fr.).
  31. ↑ Israel recognises Western Sahara as part of Morocco [online], Al Jazeera [dostęp 2024-02-04] (ang.).
  32. 1 2 3 4 5 Morocco. Global Firepower. [dostęp 2014-08-27]. (ang.).
  33. ↑ Maroko. Gospodarka, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2011-04-28].
  34. ↑ Maroko. Warunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-03-14].
  35. ↑ The Art of Moroccan Cuisine [online], Fescooking & Morocco Cultural Tours, 10 października 2007 [dostęp 2022-11-27] (ang.).
  36. ↑ Moroccan Kitchen Recipes [online], web.archive.org, 31 maja 2014 [dostęp 2022-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2014-05-31].
  37. ↑ Marokańska whisky.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.