Makak berberyjski
Macaca sylvanus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Papionini

Rodzaj

makak

Gatunek

makak berberyjski

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Makak berberyjski[19], magot[20], makak magot[21] (Macaca sylvanus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, uznawanej za początek nomenklatury zoologicznej. Autor nadał gatunkowi nazwę Simia sylvanus[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Afryka i Cejlon (łac. Habitat in Africa, Zeylona)[2], poprawione w 1913 roku przez Daniela Girauda Elliota na Afrykę[22], ograniczone w 1939 roku przez Glovera Morrilla Allena do wybrzeża „Berberii”, w Afryce Północnej[23][24][25]. Linneusz swój opis oparł na wcześniejszym wydaniu Systema Naturae oraz na pracach innych autorów[2].

M. sylvanus jest uważany za najwcześniejszą odnogę drzewa filogenetycznego rodzaju Macaca i jest wyjątkowy, ponieważ jest jedynym makakiem żyjącym w Afryce i jedynym makakiem ze szczątkowym lub całkowicie pozbawionym ogona[26]. Badania genetyczne wykazały, że populacje z Maroka i Algierii różnią się od siebie i mogły się rozdzielić około 1,6 miliona lat temu[26].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[26].

Etymologia

  • Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadoptowana przez Buffona w 1766 roku[27].
  • sylvanus: w mitologii rzymskiej Sylvanus lub Silvanus był bogiem lasu, utożsamianym z Panem[28].

Zasięg występowania

Makak berberyjski występuje na obszarach górskich w Maroku (Rif, Atlas Wysoki i Średni) oraz Algierii (Kabylia Wielka i Mała); historycznie występował również w zachodniej Tunezji[26]. Niewielka, półdzika kolonia funkcjonuje na Gibraltarze. Jest to jedyna populacja małp występująca w Europie[20] (patrz: magoty gibraltarskie). Niewykluczone, że została tam introdukowana[20][18].

Morfologia

Makak berberyjski jest małpą średniej wielkości o silnej budowie ciała. Długość ciała (bez ogona) 55,7–63,4 cm, długość szczątkowego ogona 0,4–2,2 cm; masa ciała 9,9–14,5 kg[29][30]. Sierść w części grzbietowej wybarwiona jest na kolor żółtawobrunatny, zaś w części brzusznej jest jaśniejsza[20]. Futro jest grube i gęste[31].

Tryb życia

Makak berberyjski zamieszkuje skaliste okolice, wzgórza i lasy do wysokości 2000 m n.p.m. Wiedzie dzienny tryb życia. Żyje w stadach liczących do 20 osobników. Jest zwierzęciem silnym, walecznym. W starciu z psem może go pokonać i zabić. Umie pływać. Makak berberyjski osiąga dojrzałość płciową w wieku około 4 lat. Po trwającej około pół roku ciąży samica rodzi 1–2 młodych. W niewoli osiąga wiek ponad 30 lat[20]. Żywi się roślinami trawiastymi, jagodami, nasionami, ziołami, owadami i skorpionami. Tworzą duże grupy z wieloma samcami, średni 43 do 70 osobników na km². Przewodnikiem stada jest zawsze dojrzały samiec, który w czasie żerowania stada zajmuje punkt obserwacyjny na wzniesieniu i czuwa nad bezpieczeństwem grupy.

Status

Makak berberyjski jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem (EN – ang. endangered)[18], w Maroku znajduje się pod ochroną; liczebność szacowana jest od 9 do 17 tysięcy osobników w Maroku i około 5 tys. w Algierii. Całkowita populacja na świecie wynosi od 12 do 21 tysięcy[32]. Obecnie magot nie stanowi już obiektu polowań, jednak liczebność tego gatunku nie wzrasta.

Uwagi

  1. 1 2 Niepoprawna późniejsza pisownia Simia sylvanus Linnaeus, 1758.
  2. ↑ Nieuzasadniona poprawka Simia sylvanus Linnaeus, 1758.
  3. ↑ Młodszy homonim Simia pithecia Linnaeus, 1766.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Simia inuus Linnaeus, 1766.

Przypisy

  1. ↑ Macaca sylvanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. 1 2 3 4 C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 25. (łac.).
  3. ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 35. (łac.).
  4. ↑ von Schreber 1774–1797 ↓, s. iv.
  5. ↑ J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 11. (łac.).
  6. ↑ von Schreber 1774–1797 ↓, s. iv.b.
  7. 1 2 G.A. Goldfuss: Vergleichende Naturbeschreibung der Säugethiere. Erlangen: altherschen Kunst- und Buchhandlung, 1809, s. 53. (niem.).
  8. ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 68. (łac.).
  9. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 100, 1812. (fr.).
  10. ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 2. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsk, 1813, s. 539. (łac.).
  11. ↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 5. (niem.).
  12. ↑ Säugethiere. W: E. Rüppell: Neue Wirbelthiere zu der Fauna von Abyssinien gehörig. S. Schmerber: Frankfurt am Main, 1835–1840, s. 8. (niem.).
  13. ↑ Ch.H. Smith: Introduction to Mammalia. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 15: Mammalia. Edinburgh: W. H. Lizars, 1842, s. 103. (ang.).
  14. ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 145. (niem.).
  15. ↑ A.N. Pomel. Sur un macaque fossile des phosphorites quatemaires de l’Algerie, Macacus trarensis. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des Sciences”. 115, s. 160, 1892. (fr.).
  16. ↑ A.N. Pomel: Paléontologie Monographies. Singe et Homme. Alger: P. Fontana, 1896, s. 5, seria: Carte Géologique de l’Algérie. (fr.).
  17. 1 2 3 J. Wallis i inni, Macaca sylvanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-18] (ang.).
  18. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  19. 1 2 3 4 5 K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 181, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  20. ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 113. ISBN 83-01-14344-4.
  21. ↑ D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 2: Anthropoidea: Aotus to Lasiopyga. New York: American Museum of Natural History, 1913, s. 1–382, seria: Monograph series (American Museum of Natural History), cz. 1. (ang.).
  22. ↑ G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 156, 1939. (ang.).
  23. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca sylvanus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-19].
  24. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca sylvanus (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-16]. (ang.).
  25. 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 391.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 654.
  28. ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 629. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  29. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 143. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  30. ↑ magot, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-06-25].
  31. ↑ C. Michael Hogan (2008) Barbary Macaque: Macaca sylvanus, GlobalTwitcher.com. [dostęp 2009-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-31)].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.