Kasza gryczana prażona
Ugotowana kasza gryczana z masłem

Kasza gryczana – kasza wytwarzana z obłuskanych nasion gryki zwyczajnej[1]. Ze zmielonej kaszy gryczanej całej (białej lub prażonej) otrzymuje się mąkę gryczaną.

Rodzaje kasz gryczanych

W Polsce, zależnie od sposobu obróbki wyróżnia się[1][2]:

  • kaszę gryczaną nieprażoną (zwaną też zwykłą lub białą):
    • całą,
    • łamaną,
    • łamaną drobną (kasza krakowska),
  • kaszę gryczaną prażoną:
    • całą,
    • łamaną.

Czas przechowywania kaszy gryczanej od chwili wyprodukowania wynosi dziesięć miesięcy[3].

Wytwarzanie

Przetworzenie gryki na kaszę składa się z następujących etapów[4]:

  • czyszczenie – usuwanie zanieczyszczeń i innych zbóż,
  • sortowanie – usuwanie ziaren drobnych, o niepełnej wartości odżywczej,
  • parowanie/suszenie – usuwanie gorzkiego posmaku, poprawa barwy ziaren i zmiana struktury bielma,
  • frakcjonowanie według wielkości ziarna,
  • obłuskiwanie – usuwanie łuski,
  • wydzielanie ziaren obłuskanych z mieszaniny ziaren obłuskanych całych i połamanych, wolnej łuski, ziaren nieobłuskanych, cząstek okrywy, bielma, zarodków i mąki,
  • przesiewanie uzupełniające,
  • łączenie kaszy uzyskanej z różnych frakcji.

Wartości odżywcze

Kasza gryczana jest cenionym źródłem składników odżywczych. Według danych USDA z 2015 roku, 100 gramów (surowej) prażonej kaszy gryczanej dostarcza 346 kcal i zawiera 11,7 grama białka, 2,7 grama tłuszczów, 75 gramów wszystkich węglowodanów, a w nich 10,3 grama błonnika[5]. Nie zawiera glutenu.

Wartość odżywcza
Kasza gryczana, biała, surowa
(Fagopyrum esculentum Moench)
(100 g)
Wartość energetyczna 1435 kJ (343 kcal)
Białka 13,25 g
Węglowodany 71,50 g
Tłuszcze 3,40 g
Woda 9,75 g
Etanol 0,0 g
Dane liczbowe na podstawie: USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28[5]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]
Wartość odżywcza
Kasza gryczana, prażona, surowa
(Fagopyrum esculentum Moench)
(100 g)
Wartość energetyczna 1448 kJ (346 kcal)
Białka 11,73 g
Węglowodany 74,95 g
Tłuszcze 2,71 g
Woda 8,41 g
Etanol 0,0 g
Dane liczbowe na podstawie: USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28[5]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]

Medycyna

Ze względu na delikatny smak i właściwości zdrowotne, jeszcze w początku XX wieku łamaną i niepaloną kaszę gryczaną często podawano dzieciom i chorym[9]. Współcześnie kasza krakowska zalecana jest w dietach wrzodowej, łatwostrawnej, łatwostrawnej bogatobiałkowej, beztłuszczowej (niskotłuszczowej z ograniczeniem błonnika), wątrobowej (łatwostrawnej z ograniczeniem tłuszczu) – przy czym kasza gryczana cała jest w nich zabroniona[10][11][12][13][14]. Ze względu na brak glutenu, kasze gryczane są zalecane w diecie bezglutenowej[15].

Sztuka kulinarna

Zasady gotowania

Zrazy podane z nieprażoną kaszą gryczaną i sosem grzybowym (Ukraina)
Kulebiak z farszem z kaszy gryczanej i wędzonego łososia
Gołąbki z kaszą gryczaną (Ukraina)
Łemkowskie hreczanyki albo hreczki, mielone kotlety z kaszy gryczanej i mięsa wieprzowego (Sanok).

Kasza gryczana po ugotowaniu zwiększa swoją masę i objętość w następujący sposób:

  • uzyskana konsystencja sypka: przyrost 150% objętości i 110% masy – gdy 1 kg kaszy i 21 g soli wchłonie 1,1 kg wody[16];
  • uzyskana konsystencja gęsta rozklejona: przyrost 220% objętości i 200% masy – gdy 1 kg kaszy i 30 g soli wchłonie 2 kg wody[16];
  • uzyskana konsystencja półgęsta: przyrost 320% objętości i 300% masy – gdy 1 kg kaszy i 40 g soli wchłonie 3 kg wody[16].

Kaszy krakowskiej nie płucze się, ponieważ kasze drobne mocno nasiąkają wodą[17]. Innym powodem jest uniknięcie usunięcia składników rozdrobnionych cząstek ziarna[18].

Aby przyrządzić kaszę krakowską (lub inną drobną kaszę) na sypko, przed jej ugotowaniem stosuje się tzw. zacieranie jajem[18][19].

Z gęstej rozklejonej kaszy krakowskiej, podobnie jak z kaszy manny, przyrządza się kostkę do zup[20]. Aby ugotować kaszę krakowską na kostkę, według polskich podręczników do gastronomii, na 1–1,2 kg kaszy potrzeba 4 litry wody[20][21]. Kaszę zalewa wrzącą wodą z dodatkiem masła lub margaryny (ok. 1 g masła na 10 g kaszy) soli (do smaku) i powoli gotuje[21]. Gorącą kaszę rozsmarowuje się na grubość ok. 1 cm[21]. Po ostudzeniu kasza uzyskuje konsystencję zestaloną i można ją z łatwością pokroić nożem[21].

Kasza gryczana w kuchni polskiej

Tradycja wiąże wprowadzenie gryki na ziemiach polskich z najazdami tatarskimi – stąd nazwa „tatarka”[22]. W rzeczywistości gryka na tych terenach pojawiła się później, rozpowszechniając się dopiero na początku XV wieku[22].

Stosowanie w dawnej Polsce zamiennie nazw „tatarka” i „hreczka” wynikało z nierozróżniania podobnych do siebie, osobnych gatunków gryki[22]. Obecnie polską kaszę gryczaną produkuje się tylko z gryki zwyczajnej (hreczki). Gryka tatarka traktowana jest natomiast jako chwast[23]. Od nazwy „tatarka” pochodzi stosowane w dawnej Polsce określenie kasza tatarczana[22]. Kaszę gryczaną nazywano również grucą[22]. Na Śląsku występują jeszcze inne określenia: poganka, pohanka, czyli kasza pogańska, pogańskie krupy[24][25][26].

Kasza krakowska, wbrew swojej nazwie była wytwarzana przeważnie w Radomsku[27]. Być może nazwę swoją zawdzięcza temu, że jadali ją Jagiellonowie[9] a może dzięki postaci Kazimierza III Wielkiego. Kazimierz III Wielki (1310–1370) był miłośnikiem kaszy gryczanej – to na jego dworze powstał przepis na „kaszę gryczaną po królewsku”, czyli kaszę gryczaną (zwłaszcza krakowską) gotowaną po uprzednim zatarciu jajem[28]. Kasza krakowska była też ulubioną kaszą Anny Jagiellonki (1523–1596) (czytaj niżej o deserze „kasza królewska Anny Jagiellonki”)[27][9].

Zastosowanie

  • Zupy
    Kasza gryczana łamana i kasza krakowska nadają się dobrze jako do składnik lub dodatek do zup, np. do produkcji krupniku lub jako dodatek do rosołu. Każdy rodzaj kaszy gryczanej niepalonej (białej) sprawdzi się w zupie mlecznej. Wspomniana wyżej kostka z kaszy krakowskiej zastępuje kluski w zupach takich jak rosół, ogórkowa, pomidorowa oraz jako dodatek do słodkiego mleka[30]. Kaszę krakowską zacieraną jajem podaje się w rosole[31][32]. Dodanie niezatartej kaszy krakowskiej powoduje zabielenie i zmętnienie rosołu[32].
  • Desery
    Z nieprażonych kasz gryczanych przyrządza się np. słodkie leguminy i zapiekanki[39][40][35][41].
    Przysmakiem Anny Jagiellonki (1523–1596) miała być legumina przyrządzona z kaszy krakowskiej, jaj, mleka, rodzynek, cukru, masła, wanilii i skórki z cytryny[9]. Sekret tego dania, zwanego „kaszą królewską Anny Jagiellonki”, tkwi w potrójnym wypieczeniu kaszy: po zatarciu białkiem, po zagotowaniu z mlekiem i po zapiekaniu z jajami[9]. Gotowy deser posypuje się cukrem pudrem, przybiera konfiturą wiśniową i podaje z osobno podanym sokiem[42].

Tradycyjne polskie potrawy bożonarodzeniowe

Wśród tradycyjnych polskich, postnych potraw wigilijnych, znajduje się wiele przyrządzanych z kasz, w tym właśnie z kaszy gryczanej, są to np.:

Lista polskich produktów tradycyjnych

Kasza gryczana lub potrawy z kaszą gryczaną na „Liście produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi” (wybór):

Kasza gryczana w kuchni białoruskiej, litewskiej, rosyjskiej i ukraińskiej

Kasza gryczana jest ważnym elementem kuchni białoruskiej, litewskiej, rosyjskiej i ukraińskiej.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Placki (kotlety) z kaszy gryczanej i sera białego
  2. ↑ Zapiekane liście chrzanu nadziewane farszem z kaszy gryczanej, ugotowanych ziemniaków, sera i śmietany.
  3. ↑ Kiszka z farszem z kaszy gryczanej, krupy jęczmiennej lub tartych ziemniaków.
  4. ↑ Kiszka przyrządzana z kaszy jęczmiennej i/lub gryczanej.
  5. ↑ Pyzy ziemniaczane nadziewane farszem w czterech różnych wariantach: z kaszy gryczanej, z kaszy jaglanej, z soczewicy lub z grochu.
  6. ↑ Drożdżowa bułeczka z nadzieniem z kaszy gryczanej i twarogu
  7. ↑ Wypiek w postaci drobnych kulebiaczków (o długości boku 10 cm) lub dużego rogala (o długości boku 30–40 cm) z nadzieniem z kapusty z grzybami i kaszą (gryczaną lub jaglaną) z grzybami.
  8. ↑ Potrawa ze świeżego mięsa wieprzowego (żeberka oraz golonka tylna z kością i skórą) i nieprażonej, łamanej kaszy gryczanej, z dodatkiem przypraw, w tym octu spirytusowego. Ma postać bardzo kleistej, gęstej masy.
  9. ↑ Słowo „krupy” oznacza tutaj zaparzoną wrzątkiem kaszę gryczaną. Część krup dodaje się do masy serowej, a resztę wysypuje się na wierzch sernika pomiędzy ozdobną kratę wykonaną z pasków ciasta.
  10. ↑ Jest to farsz z suszonymi grzybami, śliwkami i kiszoną kapustą, używany do gołąbków, pierogów, krokietów i pasztecików.
  11. ↑ Gęś faszerowana kaszą jęczmienną lub gryczaną.
  12. ↑ Prosię faszerowane w całości kaszą gryczaną.

Przypisy

  1. 1 2 III „Ocena towaroznawcza i zastosowanie kasz w technologii gastronomicznej”: wstęp i podrozdział nr 1 „Rodzaje kasz”. W: Krystyna Flis, Aleksandra Procner: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik dla technikum. Część 2. Wyd. osiemnaste. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2009, s. 91–92. ISBN 978-83-02-02862-5 (część 2), ISBN 978-83-02-03170-0 (całość).
  2. ↑ 1.7.2. „Charakterystyka kasz i ryżu”. W: Małgorzata Konarzewska: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik do nauki zawodu kucharz w technikum i szkole policealnej. Wyd. 2011. T. 2. REA s.j., s. 51–53. ISBN 978-83-7141-980-5.
  3. ↑ 1.7.4. „Wymagania jakościowe. Przechowywanie”. W: Małgorzata Konarzewska: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik do nauki zawodu kucharz w technikum i szkole policealnej. Wyd. 2011. T. 2. REA s.j., s. 55. ISBN 978-83-7141-980-5.
  4. ↑ Wiesław Kowalewski, Roman Gałązka, Teresa Gąsiorowska. Technologia czyszczenia i przerobu gryki na kaszę. „Przegląd Zbożowo-Młynarski”. Czerwiec 2004. 12/94. s. 28–30.
  5. 1 2 3 „20008, Buckwheat” [Scientific Name: Fagopyrum esculentum Moench], „20009, Buckwheat groats, roasted, dry” [Common Name: kasha]. „USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28, full version”, wrzesień 2015, wersja poprawiona maj 2016. Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA). (ang.). (zob. zarchiwizowane wyciągi html: 20008, Buckwheat, 20009, Buckwheat groats, roasted, dry).
  6. 1 2 (na podstawie USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 21): Buckwheat Nutrition Facts & Calories. [w:] Self Nutrition Data [on-line]. Condé Nast.. [dostęp 2016-08-16].
  7. 1 2 Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  8. 1 2 (na podstawie USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 21): Buckwheat groats, roasted, dry [kasha] Nutrition Facts & Calories. [w:] Self Nutrition Data [on-line]. Condé Nast.. [dostęp 2016-08-16].
  9. 1 2 3 4 5 Magdalena Kasprzyk-Chevriaux. Historie kuchenne: Kasza krakowska. „Gazeta Wyborcza: Magazyn Krakowski”. Nr 59, 11 marca 2016, s. 18. Agora SA.
  10. ↑ Zalecenia dietetyczne: Dieta łatwostrawna. Podhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Nowym Targu. [dostęp 2021-01-21].
  11. ↑ Zalecenia dietetyczne: Dieta łatwostrawna – bogatobiałkowa. Podhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Nowym Targu. [dostęp 2021-01-21].
  12. ↑ Zalecenia dietetyczne: Dieta beztłuszczowa. Podhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Nowym Targu. [dostęp 2021-01-21].
  13. ↑ Zalecenia dietetyczne: Dieta wątrobowa. Podhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Nowym Targu. [dostęp 2021-01-21].
  14. ↑ Zalecenia dietetyczne: Dieta wrzodowa. Podhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Nowym Targu. [dostęp 2021-01-21].
  15. ↑ Zalecenia dietetyczne: Dieta bezglutenowa. Podhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Nowym Targu. [dostęp 2021-01-21].
  16. 1 2 3 III.4. „Zastosowanie kasz w produkcji potraw”, Tabela 8 „Ilość wody i soli na 1 kg kaszy oraz wydajność kasz ugotowanych o rozmaitej konsystencji”. W: Krystyna Flis, Aleksandra Procner: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik dla technikum. Część 2. Wyd. osiemnaste. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2009, s. 96. ISBN 978-83-02-02862-5 (część 2), ISBN 978-83-02-03170-0 (całość).
  17. ↑ Jadwiga Celczyńska: „Potrawy z mąki, kasz i suchych nasion strączkowych”, podrozdział „Potrawy z kasz”: „Zasady sporządzania potraw z kasz”. W: praca zbiorowa (koordynator: Maria Szczygłowa): Dobra kuchnia: żywienie w rodzinie. Wyd. V. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1976, s. 300–301.
  18. 1 2 III „Ocena towaroznawcza i zastosowanie kasz w technologii gastronomicznej”: „Obróbka wstępna kasz”. W: Krystyna Flis, Aleksandra Procner: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik dla technikum. Część 2. Wyd. osiemnaste. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2009, s. 94–95. ISBN 978-83-02-02862-5 (część 2), ISBN 978-83-02-03170-0 (całość).
  19. ↑ III.4. „Zastosowanie kasz w produkcji potraw”, ćwiczenie nr 5 „Kasza krakowska zacierana sypka”. W: Krystyna Flis, Aleksandra Procner: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik dla technikum. Część 2. Wyd. XVIII. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2009, s. 100. ISBN 978-83-02-02862-5 (część 2), ISBN 978-83-02-03170-0 (całość).
  20. 1 2 III.4. „Zastosowanie kasz w produkcji potraw”: „Kasze rozklejone półgęste i gęste”. W: Krystyna Flis, Aleksandra Procner: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik dla technikum. Część 2. Wyd. osiemnaste. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2009, s. 97. ISBN 978-83-02-02862-5 (część 2), ISBN 978-83-02-03170-0 (całość).
  21. 1 2 3 4 III.4. „Zastosowanie kasz w produkcji potraw”: ćwiczenie 2 „Kostka z kaszy krakowskiej”. W: Krystyna Flis, Aleksandra Procner: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik dla technikum. Część 2. Wyd. osiemnaste. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2009, s. 99-100. ISBN 978-83-02-02862-5 (część 2), ISBN 978-83-02-03170-0 (całość).
  22. 1 2 3 4 5 Tomasz Flasiński. Nie tylko combry i kapłony: Kasza w dawnej kuchni polskiej. „Mówią Wieki”. 2009, nr 12. s. 57–61. [dostęp 2015-11-22].
  23. ↑ Katarzyna Kaźmierczak: Gryka tatarka – chwast czy roślina uprawna? Odpowiadamy!. [w:] Rynek-Rolny.pl [on-line]. [dostęp 2015-11-21].
  24. ↑ „Spiżarnia i jej bogactwa”. W: Elżbieta Łabońska: Śląska kucharka doskonała. Wyd. I, dodruk. Katowice: Videograf II Sp. z o.o., październik 2009, s. 12. ISBN 978-83-7183-667-1. Cytat: „Wiele domów na Śląsku posiadało spiżarnie. (…) Na regałach znaleźć tu było można oprócz mąki i soli w płóciennych workach również: krupy, czyli kasze takie, jak: gryczana zwana tutaj poganką, tatarką lub hreczką, jagły, pyncok, czyli pęczak jęczmienny.”.
  25. 1 2 „W okresie postu i na przednówku”. W: Elżbieta Łabońska: Śląska kucharka doskonała. Wyd. I, dodruk. Katowice: Videograf II Sp. z o.o., październik 2009, s. 99–100. ISBN 978-83-7183-667-1. Cytat: „Radość związaną ze zbliżającą się wiosną wyczuwało się w każdym śląskim domu. Mieszkańcy wsi lub właściciele domków z ogródkiem, skoro tylko wiosna nastawała, znudzeni zimowymi posiłkami składającymi się głównie z potraw opartych na takich surowcach, jak: kasza, mąka, warzywa czasem [z dodatkiem] omasty w postaci np. klusek, kartofli gotowanych lub smażonych, kiszonej kapusty, kaszy ze słoniną lub bez niej (…) Wczesna wiosna – przedniówek była okresem, w którym zużywano resztki zapasów zimowych. (…) Jadano pozostałe ziemniaki w postaci tzw. prażuchów, poza tym: bryję, buchty czyli kluski gotowane na parze, kartofle w łupinie z serem, ponadto jadano kluski z makiem, kluski z powidłami (tzw. knedle), kluski kartoflane ze słoniną lub kaszę pogańską tzw. pohankę, czyli kaszę gryczaną ze skwarkami ze słoniny lub boczku. (…)”.
  26. ↑ Krupnioki z Górek. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21]. Cytat: „Krupniok dawniej wykonywany był z kaszy gryczanej zwanej pogańskimi krupami oraz w mniejszym stopniu z kaszy jęczmiennej.(…) Z. Szromba w monografii wsi Stare i Nowe Siołkowice na s. 151 pisze: Jako powód ograniczenia wyrobu kiszek, tj. krupniouków, podają mieszkańcy wsi brak kaszy tatarczanej, zwanej pogańską (…)”
  27. 1 2 hasło „Kasza”. W: Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska. T. III. P. Laskauer i W. Babicki, 1900–1903. Cytat: „Z hreczki robiono obwarzaną, żelazną i krakowską. Ta ostatnia, robiona przeważnie w Radomsku, najwięcej była poszukiwana; Anna Jagiellonka kazała ją sobie przysyłać do Warszawy.”.
  28. 1 2 3 4 Ewa Woicka-Bekas. Groats in Polish cuisine. „Polish Food”. Winter 2011/12, Vol. 4-2011/12 (60), s. 58. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. ISSN 1232-9541. [dostęp 2015-11-22]. Cytat: It is known that the Polish king Casimir III the Great was a grand gourmet of groats (14th century). The method of cooking kasza gryczana po królewsku – royal buckwheat, i.e. after grinding the grains with white of an egg and drying them, was developed at his court. (…) Zrazy wołowe z kaszą gryczaną (…) are the pride of the traditional Polish cuisine and their lineage goes back to the 14th century. Gęś nadziewana kaszą gryczaną (…) is another traditional Polish meat dish with groats. Pierogi z kaszą gryczaną (…) and gołąbki nadziewane kaszą (…) come from the poor peasant cuisine. (ang.).
  29. ↑ „Kuchnia na beztydzień”. W: Elżbieta Łabońska: Śląska kucharka doskonała. Wyd. I, dodruk. Katowice: Videograf II Sp. z o.o., październik 2009, s. 49–50. ISBN 978-83-7183-667-1.
  30. ↑ Jadwiga Celczyńska: „Potrawy z mąki, kasz i suchych nasion strączkowych”, podrozdział „Potrawy z kasz”: „Potrawy z kasz rozklejanych – rzadkich i gęstych” , przepis „Kostka z kaszy krakowskiej”. W: praca zbiorowa (koordynator: Maria Szczygłowa): Dobra kuchnia: żywienie w rodzinie. Wyd. V. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1976, s. 303–304.
  31. ↑ „Rozdział VII. Rozmaite dodatki do zup”, przepis „4. Kaszka krakowska zacierana”. W: Marya Ochorowicz-Monatowa: Uniwersalna książka kucharska. Wyd. trzecie znacznie powiększone. Warszawa – Lwów: Księgarnia E. Wende i S-ka, 1913, s. 186.
  32. 1 2 „Zupy i dodatki do zup”, podrozdział „Dodatki do zup”, przepis „Kaszka krakowska na rosole”. W: Maria Disslowa: Jak gotować: praktyczny poradnik kucharski z 1930 roku. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1988, s. 87. ISBN 83-202-0554-9.
  33. ↑ Jadwiga Celczyńska: „Potrawy z mąki, kasz i suchych nasion strączkowych”, podrozdział „Potrawy z kasz”: „Potrawy z kasz rozklejanych – rzadkich i gęstych”, przepis „Puplety z kaszy krakowskiej”. W: praca zbiorowa (koordynator: Maria Szczygłowa): Dobra kuchnia: żywienie w rodzinie. Wyd. V. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1976, s. 306.
  34. ↑ Jadwiga Celczyńska: „Potrawy z mąki, kasz i suchych nasion strączkowych”, podrozdział „Potrawy z kasz”: „Potrawy z kasz gotowanych – półsypkich i sypkich”, przepis „Kotlety z kaszy gryczanej z twarogiem”. W: praca zbiorowa (koordynator: Maria Szczygłowa): Dobra kuchnia: żywienie w rodzinie. Wyd. V. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1976, s. 313.
  35. 1 2 3 Jadwiga Celczyńska: „Potrawy z mąki, kasz i suchych nasion strączkowych”, podrozdział „Potrawy z kasz”: „Potrawy z kasz gotowanych – półsypkich i sypkich”: wstęp do rozdziału. W: praca zbiorowa (koordynator: Maria Szczygłowa): Dobra kuchnia: żywienie w rodzinie. Wyd. V. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1976, s. 307–309.
  36. 1 2 Farsz z kaszy gryczanej. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. świętokrzyskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  37. 1 2 Ludwińskie prosię pieczone faszerowane. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  38. 1 2 Gęś owsiana ostrzeszowska. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. wielkopolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  39. ↑ „Rozdział dwunasty. Kiszki, kołdunki, kasze, makarony, łazanki, strudle i t. p.”, podrozdział „c) Kasze”, przepis „4. Kasza puchowa na zimno.” [przepis na dwa sposoby ze „średnich, gryczanych krupek”]. W: Wincentyna A. L. Zawadzka: Kucharka litewska. Wyd. jedenaste poszerzone i powiększone. Wilno: Księgarnia Józefa Zawadzkiego, 1913, s. 315.
  40. ↑ Anna Szczepańska: „Desery”, podrozdział „Desery z kasz”: przepis: „Kasza krakowska z rodzynkami”. W: praca zbiorowa (koordynator: Maria Szczygłowa): Dobra kuchnia: żywienie w rodzinie. Wyd. V. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1976, s. 421.
  41. ↑ Jadwiga Celczyńska: „Potrawy z mąki, kasz i suchych nasion strączkowych”, podrozdział „Potrawy z kasz”: „Potrawy z kasz gotowanych – półsypkich i sypkich, przepisy: „Zapiekanka z kaszy krakowskiej ze śmietaną” oraz „Zapiekanka z kaszy krakowskiej ze śliwkami suszonymi”. W: praca zbiorowa (koordynator: Maria Szczygłowa): Dobra kuchnia: żywienie w rodzinie. Wyd. V. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1976, s. 319–320.
  42. ↑ Maciej Kuroń: Kasza królewska. [dostęp 2017-08-14].
  43. ↑ woj. lubuskie. [w:] Potrawy i tradycje bożonarodzeniowe [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  44. 1 2 Gołąbki z kaszy gryczanej i ziemniaków. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  45. ↑ Joanna Piejko-Horwath: Wigilia podkarpacka. [w:] potrawyregionalne.pl [on-line]. JM Media Agencja Informacyjno-Reklamowa Joanna Piejko-Horwath. [dostęp 2021-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-28)].
  46. ↑ woj. lubelskie. [w:] Potrawy i tradycje bożonarodzeniowe [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  47. ↑ Sandomierski olej rzepakowy. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. świętokrzyskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  48. ↑ woj. mazowieckie. [w:] Potrawy i tradycje bożonarodzeniowe [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  49. ↑ Kasza gryczana palona z Antoniowa. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. świętokrzyskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2017-05-30].
  50. ↑ Golasy z kaszy gryczanej z serem z Łobaczewa Małego. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-06-03. [dostęp 2024-05-12].
  51. ↑ Golasy izbickie. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  52. ↑ Czarne gołąbki krużewnickie. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. dolnośląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  53. ↑ Gołąbki z kaszy gryczanej z tartymi ziemniakami z sosem grzybowym. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. podkarpackie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  54. ↑ Beskidzkie jelita. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  55. ↑ Czarna kiszka ze Starych Litewnik. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. mazowieckie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  56. ↑ Kaszanka. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. łódzkie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  57. ↑ Kaszanka „nadwieprzanka”. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  58. ↑ Kaszanka gryczana gospodarza z Kazimierza. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. łódzkie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-10-18. [dostęp 2024-05-12].
  59. ↑ Kaszanka pieczona z Dobrosławowa. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  60. ↑ Kaszanka rychtalska. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. wielkopolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  61. ↑ Kaszanka szydłowiecka z wątróbką w kostkę krojoną. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. mazowieckie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  62. ↑ Kiszka kaszubska / Cziszka kaszëbska. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. pomorskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  63. ↑ Krupniok śląski. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  64. ↑ Krupniok śląski. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  65. ↑ „Krupnioki śląskie” jako Chronione Oznaczenie Geograficzne. [w:] Informacje Prasowe [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 22 czerwca 2016. [dostęp 2017-05-30].
  66. ↑ Woleńskie kartoflaki. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  67. ↑ Pierogi z kaszą gryczaną. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. pomorskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  68. ↑ Pierogi olszewnickie z kaszą gryczaną. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  69. ↑ Pierogi z kaszą gryczaną i twarogiem. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubuskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  70. ↑ Pierogi nowodworskie. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  71. ↑ Gryczak janowski. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  72. ↑ Lubelska gryczanka drożdżowa. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2019-06-05. [dostęp 2024-05-12].
  73. ↑ Gryczok godziszowski. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  74. ↑ Kulebiak z Perkowic. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2017-05-30].
  75. ↑ Krupiak. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. podkarpackie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  76. ↑ Pieróg (Piróg) Biłgorajski dawniej zwany „krupniakiem”. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-11-21].
  77. ↑ Pieróg gryczany. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  78. ↑ Pieróg gryczany gałęzowski. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2022-03-03)].
  79. ↑ Pieróg z kaszy gryczanej. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. podkarpackie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  80. ↑ Pieróg dachnowski z kaszą gryczaną i ziemniakami. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. podkarpackie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  81. ↑ Pieróg postny ze Starych Kolni. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  82. ↑ Pierożki leżachowskie (pieczone z kaszą gryczaną). [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. podkarpackie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  83. ↑ Słupiański siekaniec dworski. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. świętokrzyskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  84. ↑ Trzepka. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. łódzkie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2018-06-29].
  85. ↑ Chleb gryczany. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. łódzkie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
  86. ↑ Syrnik z krupami. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. podkarpackie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2015-08-21].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.