Kaczka domowa
Anas platyrhynchos f. domestica
Cairina moschata f. domestica
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Biegusy indyjskie – przykład kaczek nieśnych
Ilustracja
Mulard, niepłodny mieszaniec kaczora piżmówki i kaczki Pekin – przykład kaczek mięsnych
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

kaczki właściwe (Anatini), Tadornini

Rodzaj

Anas i Cairina

Gatunek

kaczka krzyżówka (w niewielkim stopniu kaczka chińska) i piżmówka

(bez rangi) forma udomowiona – kaczka domowa
Synonimy
  • A. p. domesticus
  • A. domesticus
  • A. domestica
  • A. p. var. domestica

Kaczka domowa (Anas platyrhynchos f. domestica oraz Cairina moschata f. domestica) – ptak gospodarski z rodziny kaczkowatych, udomowiona forma kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos), kaczki chińskiej (Anas zonorhyncha) i piżmówek (Cairina moschata). Zaliczają się do niej również niepłodne międzygatunkowe mieszańce kaczorów piżmówek i kaczek pekin – mulardy (krzyżowanie kaczki piżmówki z kaczorem pekin jest mniej korzystne). Kaczki domowe mogą być utrzymywane celem pozyskania mięsa, jaj, pierza, jako zwierzęta towarzyszące lub ozdobne, również w kilku celach (typ ogólnoużytkowy).

Gatunki pierwotne i udomowienie

Kaczki domowe wywodzą się od następujących gatunków:

  • krzyżówka (Anas platyrhynchos) – dokładny moment udomowienia w Azji Południowo-Wschodniej, a szczególnie południowych Chinach nie był dobrze znany. Istnieją dowody na chów kaczek w tym regionie przez co najmniej ostatnie 2000 lat. Pierwsze źródła pisemne wskazujące na chów kaczek domowych pochodzą ze środkowych Chin z okresu nieco po 500 r. p.n.e. Według badań genetycznych, których wyniki opublikowano w 2018 udomowienie nastąpiło tam około 2200 lat temu (2228 ± 441 lat temu). Blisko 100 lat później typ mięsny wyodrębnił się z początkowego typu nieśnego lub ogólnoużytkowego[1]. Starożytni Egipcjanie, Grecy i Rzymianie trzymali kaczki, jednak nie udomowili ich[2].
  • kaczka chińska (Anas zonorhyncha), wyodrębniona z kaczki pstrodziobej (A. poecilorhyncha) – istnieją dwie hipotezy dotyczące udziału kaczek krzyżówek i chińskich w powstawaniu kaczek domowych[3][4]. Według pierwszej z nich kaczki domowe wywodzą się w większości od krzyżówek, a udomawianie ich zaczęło się kilka tysięcy lat temu w Azji Południowo-Wschodniej. Według drugiej kaczki domowe powstały w wyniku krzyżowania kaczek krzyżówek i kaczek chińskich[3] (przedstawiciele tych dwóch gatunków krzyżują się również naturalnie – na rosyjskim Dalekim Wschodzie[5]) lub zostały one udomowione osobno w innych miejscach[4]. Badania genetyczne z przełomu XX i XXI wieku oraz z pierwszej dekady XXI wieku potwierdziły udział kaczek chińskich w powstawaniu kaczek domowych chińskich ras, wskazując jednocześnie na większy udział kaczek krzyżówek[6][7].
  • piżmówka (Cairina moschata), w formie udomowionej znana również jako kaczka niema, Barbarie, brazylijska, hiszpańska, turecka i francuska[8] – dokładny czas i miejsce udomowienia piżmówek są niejasne. Materiał osteologiczny pozyskany ze stanowisk archeologicznych oraz opisy z okresu początków kolonializmu w Amerykach – mówiące o dużych kaczkach trzymanych w klatkach (często określanych jako ánsar – hiszp. „gęś”) – wskazują na udomowienie jeszcze w czasach przedkolumbijskich. Do Europy piżmówki sprowadzili Hiszpanie, później rozpowszechniły się na całym świecie[9]. Indianie Moche z północnego Peru oraz bliskie im ludy mogły udomowić piżmówki już w pierwszym tysiącleciu naszej ery. Wizerunki tych ptaków znajdują się na naczyniach ceramicznych używanych przez Moche podczas ucztowania lub pochówków[10].

W krajach Zachodu kaczki krzyżówki udomowiono znacznie później, niż kury i gęsi. Istnieje kilka hipotez dotyczących czynników, które mogły ten proces opóźnić. Kacze jaja są w porównaniu do kurzych stosunkowo duże, a selekcja sztuczna była nakierowana na pozyskanie dużych ptaków – nie dużych jaj. Do tego mimo wysokiej wartości odżywczej nie cieszyły się one w Europie popularnością. Hodowlę utrudniały także węższe niż u kur preferencje żywieniowe oraz niemożność komfortowego utrzymywania ptaków z błonami pławnymi między palcami w klatkach z drucianej siatki. Dostępność odpowiedniego pokarmu była mniejsza szczególnie podczas zimy, zaś w południowo-wschodniej Azji – gdzie kaczki udomowiono – klimat był odpowiedni. Selekcję prowadzącą do powstania typów użytkowych: mięsnego i nieśnego oraz ras ozdobnych zaczęto prowadzić dopiero w XVIII i XIX wieku[2].

Rasy hodowlane

W 2014 znano łącznie 319 ras kaczek, w tym[11]:

  • 253 lokalne rasy kaczek domowych wywodzących się od krzyżówek oraz 24 lokalne rasy piżmówek. Większość pochodziła z terenu Europy i Kaukazu (odpowiednio 107 i 6) oraz Azji (odpowiednio 92 i 9). Najuboższa w rasy jest Ameryka Północna, gdzie wyróżnia się jedynie jedną lokalną rasę kaczek wywodzącą się od krzyżówek, oraz Bliski Wschód wraz ze Środkowym Wschodem (5 ras, w tym jedna piżmówki)
  • 26 ras transgranicznych (z czego 12 to rasy transgraniczne międzynarodowe), w tym 1 piżmówki (również rasa transgraniczna międzynarodowa).
  • 15 wymarłych, wszystkie z terenu Europy i Kaukazu.

Do 12 ras transgranicznych międzynarodowych należą[12]:

  • Aylesbury
  • Szwedzka błękitna (potocznie często nazywana „kaczką pomorską”[8])
  • Cayuga
  • Kaczka czubata (Crested)
  • Biegus indyjski (Indian Runner)
  • Khaki Campbell
  • Kaczka Orpington
  • Pekin amerykański (potocznie Pekin, pod taką też nazwą wymienia tę rasę FAO[12], precyzuje jednak, że chodzi o rasę wyhodowaną w latach 70. XIX wieku w USA[13]; stosowanie krótszej nazwy może prowadzić do pomyłek, istnieją bowiem również pekiny niemieckie, francuskie, duńskie czy krajowe)
  • Kaczka Rouen
  • Kaczka saksońska (Saxony Duck)
  • Welsh Harlequin
  • Pekin niemiecki

Typy użytkowe

Wśród kaczek domowych wyróżnia się 3 typy użytkowe: nieśny, ogólnoużytkowy i mięsny[8].

  • typ nieśny – ten typ reprezentują:
    • biegus indyjski. Nieśność w sezonie: 150–230 jaj o masie 65–80 g; przeciętna masa ciała kaczorów: 2 kg, kaczek: 1,7 kg[8].
    • Khaki Campbell. Nieśność w sezonie: 180–200 jaj; przeciętna masa ciała kaczorów: 3 kg, kaczek: 2,5 kg[8].
    • White Campbell, pochodząca od Khaki Campbell i wyhodowana w 1920. Khaki Campbell ze względu na dobre umięśnienie bywają zaliczane do typu ogólnoużytkowego[8].
  • typ ogólnoużytkowy – do tej grupy zalicza się między innymi:
    • kaczka szwedzka błękitna. Masa ciała kaczorów wynosi przeciętnie 3 kg, u kaczek nieco mniej[8].
    • Orpington. Masa ciała wynosi średnio 3,5 kg u kaczorów i 3 kg u kaczek[8].
    • Kaczka domowa rasy pekińskiej
      Według niektórych klasyfikacji do typu ogólnoużytkowego zalicza się również kaczki Pekin (przypisywany także do typu mięsnego) i pochodzące od nich rody, z których w Polsce utrzymywane są między innymi P-44 (ród mateczny) i P-55 (ród ojcowski) oraz Astra K (mieszańce dwurodowe). Kaczka w jednym sezonie znosi 140–200 jaj, w polskich warunkach do 160. Masa ciała kaczorów wynosi około 3–4 kg, a kaczek – 2,3–3 kg[8]. Kaczki Pekin w chowie intensywnym przeważnie są ubijane w wieku 7–8 tygodni (należy to zrobić przed pierzeniem). Po 7 tygodniach życia ich masa ciała wynosi 3,2–3,4 kg, a po 8 – 3,6–3,7 kg. W chowie ekstensywnym ich odchów trwa 9–10 tygodni[14].
  • typ mięsny – do tej grupy zaliczają się kaczki:
    • Aylesbury. Masa ciała kaczora: przeciętnie 3,5–4 kg, kaczek: 3–3,5 kg[8].
    • Rouen. Masa ciała ptaków obojga płci wynosi około 4–5 kg[8]
    • kaczki piżmowe, występujące w trzech typach. Mają silnie zaznaczony dymorfizm płciowy, masa ciała kaczorów to 4–6 kg, a kaczek – 2–2,5 kg. Występują dwa sezony nieśności, podczas których kaczki składają łącznie 140–180 jaj wylęgowych o masie 75–80 g[8]. W chowie intensywnym odchów piżmówek trwa 8–9 tygodni dla kaczek i 11–12 tygodni dla kaczorów[14].
    • mulardy – niepłodne mieszańce kaczki piżmowej i kaczek Pekin, z których pochodzą stłuszczone wątróbki znane jako foie gras[8], w znacznie mniejszym stopniu pozyskiwane również z udomowionych gęsi (w 2006 było to niecałe 3%). Według danych z 2008 roku foie gras od piżmówek pochodzi w 95% od mulardów, a w 5% od czystych gatunkowo osobników męskich[15]. Przeważnie krzyżowane są kaczory piżmówki i kaczki Pekin. Potomstwo ma umaszczenie czarno-białe, przy krzyżowaniu kaczorów Pekin i kaczek piżmówek uzyskuje się ptaki o umaszczeniu kuropatwianym[8]. Odchów mulardów w chowie intensywnym trwa 11 tygodni, w ekstensywnym – 12–13 tygodni[14].

Kaczki wywodzące się od krzyżówek cechuje dość niska wydajność rzeźna, niższa występuje tylko u gęsi domowych. Przeciętnie tuszka patroszona stanowi 67% masy ciała przed ubojem, a 5,3% to podroby jadalne. Wydajność rzeźna piżmówek wynosi 72–76%[8], a mulardów – około 70%[16].

Żywienie kaczek domowych

Kaczęta i kaczki hodowlane można żywić zarówno mieszankami pełnoporcjowymi jak i stosując żywienie kombinowane, łączące mieszanki pełnoporcjowe i pasze objętościowe. W przypadku brojlerów najprostsze jest podawanie do woli mieszanek pełnoporcjowych (o składzie zależnym od wieku ptaka – inny od 4. tygodnia życia do końca tuczu), można również komponować mieszanki z udziałem pasz objętościowych i koncentratów białkowych[8]. W żywieniu kaczek ogółem dopuszczalne są między innymi następujące składniki[17]:

  • ziarna zbóż – do 40% z wyjątkiem owsa (do 10%) i żyta (do 5% i tylko u ptaków dorosłych)
  • nasiona roślin strączkowych – do 15%
  • nasiona lnu i rzepaku – do 5%
  • śruty poekstrakcyjne: do 15% lnianą, sojową i słonecznikową; do 5%: arachidową i rzepakową
  • produkty uboczne przemysłu, jak młóto, kiełki słodowe, drożdże – do 8%

Jako pasze objętościowe najczęściej stosuje się ziemniaki parowane, marchew, zielonki i susz roślinny[8]. Według danych z 2005 roku kaczki Pekin w 7. tygodniu życia spożywają dziennie przeciętnie 230–250 g paszy[14]. Dla porównania, według danych z 1996 roku wówczas było to przeciętnie 280 g paszy dziennie. Kaczki piżmówki wymagają odmiennego żywienia, między innymi ze względu na inną fizjologię, anatomię, wolniejszy rozwój nerek w początkowej fazie odchowu, krótszy przewód pokarmowy i mocno zaznaczony dymorfizm płciowy (odchów samców i samic przebiega inaczej)[17].

Pogłowie kaczek na świecie

Pogłowie kaczek na świecie w 2018 według danych FAOSTAT wynosiło niecałe 1,15 miliarda osobników. Udział poszczególnych regionów przedstawia poniższa tabela[18]:

Pogłowie kaczek w 2018 według FAOSTAT
Region Pogłowie w tysiącach sztuk Procentowy udział Główny producent
Azja 992 001 88,2 Chiny (692 691 tys.) – 1. miejsce na świecie
Europa 81 829 7,3 Francja (23 976 tys.) – 5. miejsce na świecie
Ameryka 26 998 2,4 Meksyk (8 504 tys.)
Afryka 22 400 2 Egipt (11 229 tys.) – 10. miejsce na świecie
Oceania 1 689 0,2 Australia (1 343 tys.)
Razem na świecie: 1 124 917

FAOSTAT zawiera dane dotyczące pogłowia zwierząt gospodarskich z lat 1961–2018 (stan z początku 2020 roku). W tym okresie światowe pogłowie kaczek niezmiennie zwiększało się, znaczny spadek nastąpił wyłącznie w latach 1997–1998 (z 0,947 na 0,8 mld) i 2010–2011 (z 1,196 na 1,104 mld). Próg 0,5 mld sztuk został przekroczony między 1986 a 1987, a 1 mld sztuk – między 2001 i 2002. W podanym 51-letnim okresie najwyższe pogłowie kaczek odnotowano w 2010[18].

W 2017 Azja odpowiadała za 84,2% światowej produkcji mięsa kaczego – ponad 3,754 mln ton. W Europie wyprodukowano wówczas 10,9% mięsa kaczego – 486 tys. ton. Na kolejnych miejscach znajdowały się obie Ameryki (2,5%), Afryka (2%) i Oceania (0,4%). Głównym producentem w 2017 były Chiny – 3,067 mln ton mięsa kaczego; na drugim miejscu znajdowała się Francja z 235,4 tys. ton. Według statystyk z bazy FAOSTAT, Chiny niezmiennie zajmują pierwsze miejsce w produkcji mięsa kaczego, a biorąc pod uwagę uśrednione wartości drugie miejsce zajmuje Francja. W przeciwieństwie do Chin, jej pozycja nie jest jednak stała; przykładowo w latach 1980–1985 drugie miejsce przypadało Tajlandii[18].

W bazie FAOSTAT nie ma danych dotyczących produkcji jaj kaczych, dostępne są jedyne te zbiorcze dotyczące wszystkich jaj innych, niż kurze[18].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Zebin Zhang i inni, Whole-genome resequencing reveals signatures of selection and timing of duck domestication, „GigaScience”, 7 (4), 2018, DOI: 10.1093/gigascience/giy027.
  2. 1 2 Kenneth F. Kiple, Kriemhild Coneè Ornelas, red.: The Cambridge World History of Food, t. 1, Cambridge University Press, 2000.
  3. 1 2 H. Sultana i inni, Genetic Diversity and Phylogenetic Analysis of South-East Asian Duck Populations Based on the mtDNA D-loop Sequences. Asian-Australas, „Asian-Australasian Journal of Animal Sciences”, 29 (12), 2016, s. 1688-1695, DOI: 10.5713/ajas.15.1017, PMID: 27004808, PMCID: PMC5088415.
  4. 1 2 Li i inni, Molecular genetic diversity and origin of Chinese domestic duck breeds, „Archives Animal Breeding”, 53, 2010, s. 609–617 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-02].
  5. ↑ Irina V. Kulikova, Yury N. Zhuravlev, Kevin G. McCracken, Asymmetric hybridization and sex-biased gene flow between Eastern Spot-billed Ducks (Anas zonorhyncha) and Mallards (A. platyrhynchos) in the Russian Far East, „Auk”, 121 (3), 2004, s. 930–949, DOI: 10.1093/auk/121.3.930.
  6. ↑ Da-Qian He i inni, A homogenous nature of native Chinese duck matrilineal pool, „BMC Evolutionary Biology”, 8 (1), 2008, DOI: 10.1186/1471-2148-8-298 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-02].
  7. ↑ Hui-Fang Li i inni, Origin and genetic diversity of Chinese domestic ducks, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 2, 57, 2010, s. 634-640, ISSN 1055-7903.
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Ewa Świerczewska (red.), Hodowla i użytkowanie drobiu, Warszawa: Wydawnictwo SGGW, 1994, s. 19–25, 151–153, 180.
  9. ↑ Stahl i inni, New evidence for pre‐Columbian Muscovy Duck Cairina moschata from Ecuador, „Ibis”, 148, 2006, s. 657-663 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-02].
  10. ↑ Gamboa J., The modern ontological natures of the Cairina moschata (Linnaeus, 1758) duck. Cases from Perú, the northern hemisphere, and digital communities, „Anthropozoologica”, 54 (1), 2019, s. 123-139, DOI: 10.5252/anthropozoologica2019v54a13 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-02].
  11. ↑ B.D. Scherf & D. Pilling (red.), Second Report on the State of the World's Animal Genetic Resources, Rzym: FAO Commission on Genetic Resources for Food and Agriculture, 2015 [dostęp 2020-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-11].
  12. 1 2 Breeds currently recorded in the Global Databank for Animal Genetic Resources, FAO, 2007 [dostęp 2020-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-18].
  13. ↑ Barbara Rischkowsky & Dafydd Pilling (red.), The State of the World’s Animal Genetic Resources for Food and Agriculture, Rzym: FAO Commission on Genetic Resources for Food and Agriculture, 2007 [dostęp 2020-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-20].
  14. 1 2 3 4 Barbara Biesiada-Drzazga, Urszula Brodzik, Eugeniusz Wencek, Użytkowanie kaczek rzeźnych w Polsce. Cz. I. Cechy produkcyjne i czynniki je ksztatujące, „Przegląd Hodowlany”, 2/2018 [dostęp 2020-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-16].
  15. ↑ Marie-Etancelin i inni, Genetics and selection of mule ducks in France: A review, „World's Poultry Science Journal”, 64, 2008, s. 187-208, DOI: 10.1017/S0043933907001791.
  16. ↑ Tadeusz Szulc (red.), Chów i hodowla zwierząt – oprawa miękka, 2005, s. 304, 328, ISBN 83-89189-77-1.
  17. 1 2 Stefania Smulikowska (red.), Normy żywienia drobiu. Zalecenia żywieniowe i wartość pokarmowa pasz dla drobiu, Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt, 1996, s. 77–82, ISBN 83-86902-85-X.
  18. 1 2 3 4 Livestock Primary, [w:] FAOSTAT [online], The Food and Agriculture Organization (FAO) [dostęp 2020-02-14].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.